Mededinging, staatssteun en aanbesteden

Mededinging, staatssteun en
aanbesteden
Bijeenkomst de Overheid als ondernemer
11 februari 2014
Ann-Marie Kühler, jurist
Lisanne Vis-Boer, adviseur
Europese mededingingsregels en raakvlak met interne marktregels
Europees mededingingsrecht vastgelegd in Europees recht:
- 3 VWEU: Unie exclusief bevoegd tot vaststelling mededingingsregels die voor werking interne
markt nodig zijn.
Regels betreffende de mededinging in 101 ev:
- 101 VWEU: verbod voor onderneming tot maken van mededingingsbeperkende afspraken
(kartelverbod)
- 102 VWEU: verbod ondernemingen op maken van misbruik machtspositie
- 106 VWEU: mededingingsrecht ook van toepassing op openbare bedrijven en ondernemingen
waaraan bijzondere of uitsluitende rechten worden verleend (let ook op 18 VWEU: non discriminatie
naar nationaliteit). Uitzonderingsregeling voor DAEB
- Concentratietoezicht: Verordening 139/2004 bij fusies en overnames van
overheidsbedrijven/ondernemingen
Dus: Europees mededingingsrecht van toepassing op: ondernemingen, overheid als onderneming,
openbare/overheidsbedrijven, verlening exclusieve rechten?
2
Raakvlak met staatssteun en aanbesteden
-
Staatssteun: 107 VWEU ev: Regime voor steunmaatregelen die de mededinging
vervalsen of ongunstig beïnvloeden
-
Aanbesteden: overweging 2 richtlijn 2004/18 ev.: Voor europees
aanbestedingsplichtige overheidsopdrachten aanbestedingsregels opgesteld om
ervoor te zorgen dat (onder meer) daadwerkelijke mededinging bij
overheidsopdrachten gegarandeerd wordt
-
Dus:
- mededingingsregels met name gericht op ondernemingen en eerlijke
mededinging
- staatssteunregels en aanbestedingsregels met name gericht op
overheden vanuit hun rol als overheid, maar in verhouding met
ondernemingen waarbij eerlijke mededinging moet worden gewaarborgd
Essentiële begrippen (1)
Overheid als onderneming = iedere entiteit die (ongeacht rechtsvorm of
financieringswijze) optreedt als aanbieder van goederen of
diensten op een markt = plaats waar vraag en aanbod bij elkaar
komen. Denk ook aan PPS, pupus, stichtingen, overheidsbedrijven
Overheidsprerogatief (overheids/openbaar gezag): ‘taken die
voortkomen uit soevereiniteit van de staat’ – dit zijn geen
ondernemingsactiviteiten
De markt moet naar relevantie worden afgebakend, zowel geografisch
als naar product en dienst
Bij mededinging/marktwerking gaat het om het optimaliseren van
efficiëntie. Deze economische notie botst soms met een
overheidstaak van algemeen belang (onderwijs, cultuur, zorg)
4
Essentiële begrippen (2)
•
•
•
Overheid als overheid: bijvoorbeeld als publieke opdrachtgever
of financier jegens een marktpartij of een overheidsonderneming. Maar ook een overheid die bijv. een andere
overheid of onderneming een bijzonder of exclusief recht
verleent handelt als overheid
Belangrijk: de nuttig effect norm van het HvJEU: de overheid
als overheid mag marktpartijen niet stimuleren om het kartel- of
misbruikverbod te overtreden
Ook de overheid als overheid moet zich houden aan de
gedragsregels van de Wet M&O.
5
De drie petten
•
Overheid als opdrachtgever de markt betreden
 aanbestedingsregels, met inachtname van
mededingingsregels
•
Overheid als financiële steunverlener (niet-marktconform)
aan ondernemingen
 staatssteunregels, met inachtname van
mededingingsregels
•
Overheid als ondernemer de markt betreden
 Europese en nationale mededingingsregels (ACM)
6
Europees aanbesteden en mededinging
Waar raakt aanbesteden mogelijk mededinging?
Praktijkvoorbeelden:
• Alleenrecht gemeente aan SW-bedrijf voor groenonderhoud
• Opwekken biogas uit afvalwater-zuiveringsactiviteiten door
waterschap
• Afspraken over het inzetten van gewonnen bagger en zand bij de
uitvoering van infrastructurele projecten door provincie
•
•
Naast bekende vraagstukken (inschrijverskant)
Mededinging of niet?
7
Publieke samenwerking
•
Alleenrechtverlening: overheid als overheid die exclusief recht
verleent aan andere overheid (als overheid of als ondernemer?).
Hoe verleen je non-discriminatoir en transparant een exclusief
recht? Wanneer verricht een overheid marktactiviteiten?
•
Inbesteding: gaat het om marktactiviteiten? Hoe autonoom zijn
decentrale overheden in het van de markt mogen houden en zelf
organiseren van bepaalde activiteiten? Wat is een ‘echte
bestuurlijke samenwerking’?
•
Samenloop met DAEB en concessies (exclusieve rechten)
•
Nuttig effectnorm?
‘Bevoordelen’ van eigen organisatiedelen?
Vanuit welke rol handelt de overheid?
Overheid als onderneming: mededingingsrecht in acht nemen.
Overheid als overheid: nuttig effect norm
9
Vanuit de inschrijvende kant
Nuttig effect norm: overheid als aanbestedende dienst: niet
ongunstig (laten) beïnvloeden concurrentie en eerlijke
mededinging onder inschrijvers
Combinatievorming, onderaanneming
Geen mededingingsbeperkende selectie of gunningscriteria
hanteren (voorbeeld: ‘0,01 cent onder de laagste prijs’)
Melden van mededingingsbeperkend gedrag bij ACM
10
De lessen….
•
Vanuit aanbestedingsregels: stel vast: overheid als overheid
(opdrachtgever) of overheid als ondernemer (opdrachtnemer)
•
Werking van het europees mededingingsrecht bij opdrachtgevers:
vanuit overwegingen Aanbestedingsrichtlijn en nuttig effectnorm:
eerlijke mededinging niet ongunstig beïnvloeden
•
Werking van europees mededingingsrecht vanuit ‘opdrachtnemer’:
bij ondernemingsactiviteiten in acht nemen
- Exclusieve rechten (alleenrecht, concessie, DAEB): op zich niet
verboden maar wel in overeenstemming met verdragsregels
- Nationaal: gedragsregels voor overheden (‘het bestuursorgaan’) die
de markt betreden van toepassing. Zie verder ACM.
11
Staatssteun en mededinging
Achtergrond staatssteunverbod:
•
•
•
Controle op overheidssteun aan ondernemingen zeer belangrijk
instrument bij uitvoering van mededingingsrecht EU
Doel Europees mededingingsrecht:
scheppen gelijke voorwaarden voor alle ondernemingen interne
markt
Concurrentievervalsende steunmaatregelen (bevoordeling) niet
toegestaan
= Verbod op staatssteun aan ondernemingen
Europa en staatssteun
Artikel 107, lid 1 VWEU (cumulatief)
1.
2.
Met staatsmiddelen bekostigd voordeel: niet-marktconform
3.
4.
Voordeel is selectief
Onderneming zou voordeel niet via normale commerciële
weg hebben verkregen
(dreigend) Ongunstig effect op mededinging en
handelsverkeer tussen de lidstaten
Kansen worden geboden door alle vrijstellingen!
13
Uw organisatie en staatssteun…? Ja!
Rekening houden met staatssteun bij:
•
•
•
•
•
•
•
•
Cultuur en sport
Woningcorporaties
Nadeelcompensatie bij bedrijfsverplaatsing
Subsidies voor agrariërs
Milieu: hernieuwbare energie en energiebesparing
Grondtransacties (ook erfpacht, opstal, erfdienstbaarheid)
Revolving funds: Garanties en leningen
…
En:
•
Aanvragen en besteden Europese subsidies: overheid als
subsidieontvanger en subsidieverstrekker
14
Wat is staatssteun?
Wet- en regelgeving:
1. Verbod artikel 107 VWEU
2. Uitzonderingen artikel 107 VWEU (melding)
• Natuurrampen
• Economische bedrijvigheid en regionale ontwikkeling
• Cultuur en cultureel erfgoed
3. Horizontale regelgeving (melding)
4. Sectorspecifieke regelgeving (melding)
5. Vrijstellingsverordeningen (geen melding)
•
•
•
De-minimis-steun (< €200.000 in 3 jaar) (DAEB, landbouw)
Algemene Groepsvrijstellingsverordening (AGVV)
MKB Landbouwvrijstellingsverordening
Let op: specifieke voorwaarden voor bijzondere vormen van steun
(grondtransacties, garanties, risicokapitaal, (achtergestelde) leningen)
15
Vrijstellingen: alleen kennisgeving (of zelfs dat niet)
Kansen worden geboden door vrijstellingen!
•
•
•
•
De minimis: steun minder dan 2 ton over drie jaar
De minimis DAEB: tot 500.000 euro
AGVV:
– Milieu (o.a. hernieuwbare energie, aanschaf vervoersmiddelen)
– MKB, werkgelegenheid en opleiding
– O&O&I
– Risicokapitaal
– Regionale steun
MKB Landbouwvrijstelling
NIEUW per medio 2014: cultuur, sport, infrastructuur, innovatieclusters,
breedband, agro-milieumaatregelen, Structuurfondsen…
Koepelvrijstellingen:
• Cultureel erfgoed (Nationale monumentenregeling)
• Catalogus Groenblauwe Diensten
• Omnibus decentraal regeling voor O&O&I
• DAEB woningcorporaties
16
Quiz!
Is hier sprake van staatssteun?
•
•
•
Overdracht fondsen van ministerie aan provincie
Europese subsidie via de gemeente naar een bedrijf
Subsidie aan een natuur- en landschapsbeheerorganisatie
17
Raakvlakken met EU mededinging
Welke pet heeft u op?
Als opdrachtgever de markt op? > aanbesteden +
Als financiële steunverlener aan ondernemingen? > staatssteun +
Als ondernemer zelf de markt op? > mededinging
Staatssteun raakt EU mededinging bij economische activiteiten:
• Grondtransacties
• Revolving funds: Garanties en leningen
• Overheidsdeelname in bedrijven
• Overheidsbedrijven
18
Innovatieve MKBer krijgt geen lening bij bank
Risico te groot bevonden
MKBer vraag provincie garant te staan voor de lening
Casus
Welke pet heeft u op?
Staatssteun:
Ja, MKBer steunen
Niet-marktconforme premie rekenen voor garantie
Of een subsidie geven
Vrijstellingen in staatssteunregels voor innovatief MKB
Mededinging:
Nee, MKBer niet steunen
Met garantie geven handelt overheid als onderneming
Actief op financiële markt
EU Mededingingsregels
19
Casus
Lokale voetbalclub wil extra sportvelden aanleggen:
• trekken nieuwe leden
• inkomsten genereren door verhuur aan andere sportclubs
Economische crisis: geen budget
Grond in eigendom van gemeente
Gemeente wil grond overdoen aan voetbalclub
Welke pet heeft u op?
Staatssteun:
Ja, onderneming steunen
Geen grondverkoop (economisch), maar subsidie (niet-economisch)
Vrijstelling voor sport per medio 2014
Mededinging:
Nee, geen steun geven
Overheid handelt als onderneming
Actief op vastgoedmarkt
EU Mededingingsregels
20
Actueel staatssteun
•
•
•
Herziening staatssteunregels
Waaronder MKB landbouwverordening, de minimis en AGVV
Definitieve versies medio 2014
Wat doen wij?
• In 10 stappen op de hoogte via de Europese Ster
• Staatssteunagenda
• Gratis informatiebijeenkomst op 20 maart in Den Haag
En verder…
• Omvangrijk dossier staatssteun op de website
• Nieuws, praktijkvragen, publicaties
• Coordinatiepunt staatssteun voor kennisgevingen
• Coördinatie landelijk staatssteunnetwerk
21
Actueel mededinging en aanbesteden
Wat doen wij?
•
•
•
•
•
•
Helpdeskvragen over (verbindingen met) mededingingsrecht
Input t.b.v. ‘spoorboekje’ ACM en vragen algemeen
ACM agenda 2014-2015: publieke aanbestedingen onder de aandacht
Signaleringsloket
Gratis informatiebijeenkomsten op aanvraag
Op de hoogte via het dossier Europees mededingingsrecht en
Europees aanbesteden op de website en de Europese Ster
22
Services Europa decentraal
•
•
•
•
•
•
Kennis en expertise bundelen
www.europadecentraal.nl
Juridische helpdesk met gespecialiseerde adviseurs
Digitale nieuwsbrief de Europese Ster
Signaleringsloket
Bijeenkomsten, cursussen en workshops
GRATIS!
Doelgroep:
medewerkers van decentrale overheden en het Rijk
23
Heb je een vraag of casus?
Stel een vraag aan onze helpdesk!
Kenniscentrum Europa decentraal
www.europadecentraal.nl
070 338 1090
[email protected]
@EUdecentraal
LinkedIn: Europese subsidies Europaproof
24
Dank voor uw aandacht!
25