Fokkerij en Inteelt - Wageningen UR E

Fokkerij en Inteelt
Basisprincipes
Piter Bijma
Animal Breeding and Genomics Centre
Wageningen Universiteit
Animal Breeding &
Genomics Centre
De boodschap
1. Enige inteelt is normaal; veel inteelt is riskant
2. Inteelt is een keuze
3. Verbetering en inteeltbeheersing gaan goed
samen
4. Inteeltbeperking vereist organisatie op rasniveau
(Jack Windig)
1. Wat is inteelt
1. Wat is inteelt?
Inteelt = paring van dieren die familie van elkaar zijn
Alle DNA bestaat in tweevoud
~ 25.000 genen, twee van elk
AB
CD
Deze twee schapen zijn verwant
AC
AD
Dit lam is ingeteeld (25%)
AA
De kans is 25% dat dit lam AA, BB, CC of DD is
Inteelt: individu en rasniveau
Individueel
Een lam is ingeteeld als de vader en moeder familie van
elkaar zijn.
Inteeltnivo is niet erfelijk!
• Een ingeteelde ram geeft niet perse een ingeteelde nakomeling
• Gebruik gerust een ingeteelde ram of ooi
Rasniveau
In elk ras bestaat een geleidelijke toename van het
inteeltniveau.
Hoe kleiner het ras des te sneller inteelt toeneemt
Inteelt en familiegraad (verwantschap)
Verwantschap tussen dieren
Deel van het DNA dat overeenkomt tussen de dieren
•
•
•
•
•
•
Ouder – kind
Grootouder – kind
Overgrootouder – kind
Volle broer – zus
Half boer 9 zus
Neef – Nicht
0.5
0.25
0.125
0.5
0.25
0.125
Inteelt van een dier
Deel van DNA dat homozygoot is in het dier
• Inteelt = 0.5 * verwantschap tussen de ouders
• Vader9dochter: Inteelt = 0.5 * 0.5 = 25%
• 25% van het DNA vertoont geen variatie meer.
Inteelt op dierniveau
Oorzaak
Gevolg
Paring van dieren die (nauwe) familie van elkaar zijn
Inteeltdepressie in de nakomeling
Oplossing
Gebruik volgende keer een andere ram
• Dit is een korte termijn probleem
Inteelt op diernivo is een keuze van de individuele fokker
Inteelt op rasniveau
Oorzaak
In een klein ras wordt iedereen familie van elkaar.
Oorzaak: een lam heeft
•
•
•
•
2 ouders
4 grootouders
8 overgrootouders
…etc.
Verwantschap is wel erfelijk
Gevolg
Inteelt wordt onvermijdelijk
• “Er bestaat geen ram die geen familie is van uw ooi”
Afname van de erfelijke variatie in het ras
Hoe beperk je inteelt op rasniveau ?
Wat werkt niet?
Gebruiken van een ram die geen familie is van uw ooien
Er zijn geen onverwante rammen meer als het aantal voorouders
klein is geweest
Het gaat dus niet op de combinatie van ram en ooi
Maar om de keuze van de fokrammen
Gebruik met z’n allen voldoende rammen met verschillende afstamming
Inteelt: Nivo en toename
Belang inteeltnivo?
Sterk bepaald door diepte van de stamboom
“Complete” stamboom ⇒ iedereen is 100% ingeteeld
Conclusie: nivo betekent weinig
Kernpunt: hoe snel neemt inteelt toe
Balans tussen:
• Negatieve gevolgen van inteelt
• Natuurlijke selectie tegen inteeltdepressie
• Gerichte selectie tegen bijvoorbeeld erfelijke gebreken
Doelstelling: toename maximaal ~0.5% per generatie
2. Gevolgen van inteelt
2. Gevolgen van inteelt
Inteeltdepressie
Achteruitgang van het ras
Vooral gezondheid en vruchtbaarheid
Komt in vrijwel alle (dier)soorten voor.
Inteeltdepressie in Schotse schapen
Lichaamsgewicht
vader x dochter
=
12% afname
Inteeltdepressie in Schotse schapen
Bevruchtings%
vader x dochter
=
11% afname
Inteeltdepressie in Schotse schapen
Aantal lammeren
vader x dochter
=
20% afname
Inteeltdepressie in Schotse schapen
Levensduur ooien
vader x dochter
=
8% afname
Inteeltdepressie bij mensen
Effect vader x dochter (25% inteelt)
Geboorte gewicht
– 0.675 kg
(Japan)
– 0.213 kg (VS)
Lichaamslengte
– 7 cm (Hutterites, VS)
– 4 mm (Italie)
– 2.5 cm (Japan)
IQ
– 5 punten (Japan)
– 9 punten (Japan)
– 5 punten (VS)
Overleving tot voortplanting
– 8.75%
2. Gevolgen van inteelt
Opduiken van erfelijke gebreken
Koeien: BLAD, CVM, gladde tong
Schapen: erfelijke blindheid, kromme pootjes
Friesch paard: dwergfactor
Honden: doofheid, hemofilie
Erfelijke gebreken
Inteelt brengt reccesieve erfelijke gebreken aan het licht
Oorzaak meestal defect gen
Het bestaan van
erfelijke gebreken is normaal.
AB
CD
(Het A-gen bestaat; dragers hebben
een gezond “reserve” gen)
AC
AD
Door te veel inteelt komen
de gebreken plotseling veel voor.
AA
Inteelt veroorzaakt de erfelijke gebreken niet
Toename fractie dieren met AA →
ziekte komt meer voor
3. Inteelt en vooruitgang
Inteelt en vooruitgang
Vooruitgang ⇒ Selectie is nodig
Selectie ⇒ inteelt?
Effect van iets meer rammen
⇒ Inteelt daalt sterk
⇒ Vooruitgang daalt maar weinig
Slimmere methoden bestaan (Jack Windig)
Conclusies
Inteelt ontstaat door verwantschap
Verwantschap is erfelijk, inteelt niet
Inteelt is goed te beheersen
Gespreid gebruik van rammen
Vooruitgang is goed te combineren met inteelt
Organisatie is het belangrijkst
Bedankt voor uw aandacht!