de spaanse griep - De Grote GriepMeting

DE SPAANSE GRIEP
Een lesbrief voor ANW
Door Marjan Bruinvels, auteur ANW Actief
Je kunt alle vier de opdrachten maken, dus opdracht 1 t/m 4. Je kunt er ook voor kiezen
een deel van de opdrachten te doen, maar opdracht 4 moet er altijd bij!
Zouden mondkapjes helpen tegen de verschrikkelijke ziekte?
1
©Auteursrechten, 2009: Acquisto Inter BV/De Grote Griepmeting, Amsterdam
Opdracht 1 Een Pandemie *
Lees onderstaande tekst.
De Spaanse Griep was een vreselijke ziekte, die veel mensen en kinderen gedood heeft.
In de jaren 1918 en 1919 verspreidde een grote influenza-epidemie zich over de hele
wereld; naar schatting 21 miljoen mensen stierven daardoor. Nooit eerder had een ziekte
zoveel slachtoffers gemaakt. De Eerste Wereldoorlog was net afgelopen; deze kostte 9
miljoen mensen het leven; maar dat leek weinig vergeleken met de Spaanse Griep.
De ziekte begon waarschijnlijk in Amerika en zij verspreidde zich sneller dan enige
andere ziekte vóór die tijd. In een week veroverde de ziekte de Verenigde Staten en
doodde 60% van de Eskimobevolking van Alaska . In drie maanden had zij zich over de
hele wereld verspreid. Blijkbaar had het virus een bijzonder kwaadaardige mutatie
ondergaan.
Het virus, dat het eerst werd gesignaleerd in de Amerikaanse legerbasis in Kansas,
verspreidde zich snel onder de troepen die naar Europa werden gezonden om te vechten
in de Eerste Wereldoorlog. De slachtoffers kregen koorts, koude rillingen, hoofdpijn,
spierpijn, longontsteking en stierven snel. De ziekte werd de Spaanse griep genoemd
omdat Spanje, als neutraal land, openlijk toegaf dat er een epidemie heerste. De
strijdende landen hielden dat liever geheim.
De ziekte verdween even plotseling als ze was gekomen. Het is een nachtmerrie uit het
verleden die volgens deskundigen geenszins voltooid verleden tijd is.
Bron: www.vriezenveners.nl
* Een pandemie is een epidemie die zich snel over meerdere landen verspreidt.
a
b
c
d
e
f
In welke jaren woedde de Eerste Wereldoorlog?
Waardoor zou de Eskimobevolking – we zeggen nu liever Inuits – zo extra zwaar
getroffen zijn?
Waarom zouden de strijdende landen de griep liever geheim houden?
Wat zou een mutatie zijn?
Verzin een reden waardoor de griep weer snel verdwenen was.
De bedden van patiënten werden met hun hoofdeinde om en om gelegd. Het
verplegend personeel droeg mondkapjes. Leg uit waarom deze twee
voorzorgsmaatregelen werden genomen.
2
©Auteursrechten, 2009: Acquisto Inter BV/De Grote Griepmeting, Amsterdam
Opdracht 2 Vriezenveen
Kijk eens hoe het in Vriezenveen verliep:
Vriezenveen werd zwaar getroffen door de Spaanse griep. In oktober 1918 overleden er
in de gemeente Vriezenveen maar liefst 84 personen en in de maand daarop waren dit er
nog 17. Of zij allen aan de gevolgen van de Spaanse griep zijn overleden valt te
betwijfelen, maar de meeste mensen toch zeker wel. Ook in Vriezenveen verdween de
ziekte even plotseling als ze was gekomen.
Bron: www.vriezenveners.nl
a
b
c
d
Zoek Vriezenveen op de kaart van Nederland. In welke provincie ligt deze plaats?
Verklaar de naam van het dorp.
Zou het een rijk of een arm dorp zijn geweest?
Bekijk de onderstaande grafiek van de overlijdensakten.
Bron: www.vriezenveners.nl
Hoeveel maanden heeft de epidemie gewoed?
e
Lees onderstaande tekst.
Op 6 oktober 1918 om 17:00 uur overleed Gezina Hamberg op 9-jarige leeftijd. Twaalf
uur later overleed ook haar 6-jarige broertje Evert. Beide kinderen van Toon Hamberg en
Aaltjen Pot.
Het geslacht Vetker wordt zwaar getroffen. Op:
07-10-1918 overleed Gerritdina Johanna Vetker, dochter van Johannes Vetker en
Hermanna Willemina Lindstraat.
14-10-1918 overleed Hermanna Willemina Lindstraat, echtgenote van Johannes Vetker.
16-10-1918 overleed Gerhardus Vetker, echtgenoot van Janna Egbertdina Kleise en zoon
van Johannes Vetker en Hermanna Willemina Lindstraat.
18-10-1918 overleed Janna Egbertdina Kleise, echtgenote van Gerhardus Vetker.
19-10-1918 overleed Hermanna Willemina Vetker, dochter van Gerhardus Vetker en
Janna Egbertdina Kleise.
In een tijdsbestek van 3 dagen overleed het complete gezin van Gerhardus Vetker, Janna
Egbertdina Kleise en hun dochtertje Hermanna Willemina.
Bron: www.vriezenveners.nl
3
©Auteursrechten, 2009: Acquisto Inter BV/De Grote Griepmeting, Amsterdam
Teken een kleine familiestamboom van de familie Vetker en zet de sterfdata erbij.
Wie overleefde dit drama? Zet een cirkel om de naam.
f
Lees de volgende berichtgeving.
In het Twentsch Zondagsblad van zondag 3 november 1918 (bron: Archief familie
Sytstra) valt te lezen:
Vriezenveen.
Maandagavond werd alhier een buitengewone algemeene vergadering gehouden van
leden der afdeeling Vriezenveen van het Groene Kruijs, ten einde de mogelijkheid te
bespreken om vanwege de afdeeling hulp te verschaffen aan gezinnen, die deze hulp
door het algemeen heerschen der Spaansche griep noodig hebben. In overleg met het
bestuur van het Vriezenveensche Ziekenfonds werd besloten zoo mogelijk een 10 tal
vrouwen aan te nemen, die in de gezinnen welke hiervoor het meest in aanmerking
komen, hulp zullen verleenen.
Met groote ingenomenheid werd de mededeeling vernomen, dat de gemeente jaarlijks
aan de afdeeling van het Groene Kruis een bijdrage zal verleenen van f 1000 voor het
aanstellen van een wijkverpleegster en bovendien voor haar rekening neemt de
eventueel aan deze toe te kennen verhoogingen van jaarwedde tot een maximum van f
400. Goed gevonden werd om zoo spoedig mogelijk werk te maken van het aanstellen
eener verpleegster en binnenkort, in een volgende vergadering, de mogelijkheid te
bespreken om in het bezit te geraken van een eigen gebouwtje voor berging van
hulpmiddelen enz. ("Zw. Ct.")
Bron: www.vriezenveners.nl
Beschrijf welke twee maatregelen de gemeente Vriezenveen nam om de gevolgen van de
ramp te verzachten en wat het nuttig effect van die maatregelen zou zijn.
g
Lees de volgende berichtgeving.
Het in dit nummer opgenomen uittreksel van den burgerlijken stand geeft, in de
opgaven van de hier in enkele weken overleden ingezetenen, een tragisch beeld van de
groote sterfte: 74 overledenen in 18 dagen, of 1,2 % der bevolking, die voor het
meerendeel aan de Spaansche griep ten offer vielen.
Het sterftecijfer klom, bij ons zielental van circa 6200, in deze spanne tijds tot niet
minder dan 23 ten honderd, gerekend bij een even groote sterfte gedurende het geheele
jaar.
De scholen blijven nog tot nadere bekendmaking gesloten.Tengevolge van het in erge
mate heerschen der Spaansche griep heeft de Burgemeester verzocht naar deze
gemeente geen Fransche vluchtelingen te zenden.
Bron: www.vriezenveners.nl
Welke twee maatregelen heeft de gemeente nog meer genomen? Leg uit of dat
verstandige maatregelen zijn geweest.
4
©Auteursrechten, 2009: Acquisto Inter BV/De Grote Griepmeting, Amsterdam
Opdracht 3 Wetenschappelijk onderzoek
Het wetenschappelijk onderzoek naar de ziekteverwekker van de Spaanse Griep kwam in
de daarop volgende jaren op gang. Drie Britse onderzoekers: Wilson Smith, C.H.
Andrews en Sir Patrick Laidlaw vonden dat de ziekteverwekker door het allerfijnste
bacteriefilter heen slipte en dan toch nog proefdieren kon besmetten. In hun
proefnemingen van 1933 werden de door hen gebruikte fretten inderdaad besmet en
twee jaar later kon het virus (influenza A genoemd) gekweekt worden in bevruchte
kippeneieren. In 1940 werd door Thomas Francis een tweede virus geïsoleerd: dit werd
influenza B genoemd.
Later onderzoek heeft uitgewezen dat een griepvirus er ongeveer zo uitziet:
Het heeft een diameter van 85 nm (kleiner dan dat van de hondsdolheid maar drie maal
zo groot als het poliovirus. (Het is een orthomyxovirus en het behoort tot de virussoorten
met enkelstrengs RNA.) Het RNA wordt beschermd door een capside, een
proteïnemantel. Het hele virus is omgeven door een fosfolipide-omhulsel, waarop
stekeltjes zitten die bestaan uit twee eiwitten: hemagglutinine (HA) en neuraminidase
(NA). Met die stekeltjes kan het virus samensmelten met het buitenmembraan van een
gastheercel. Die gastheer is bij voorkeur een mens, maar kan ook een varken zijn, een
paard of een vogel…
5
©Auteursrechten, 2009: Acquisto Inter BV/De Grote Griepmeting, Amsterdam
Hieronder zie je een andere afbeelding van het griepvirus.
a
b
c
d
Bespreek beide afbeeldingen: maak er een kopie van en wijs de stekeltjes aan.
Is de bovenste afbeelding een model? Leg uit waarom wel of waarom niet.
Is de onderste afbeelding een model? Leg uit.
Hoeveel jaren zijn er verstreken tussen de eerste kweekproeven en de onderzoeken
die tot de bovenste figuur hebben geleid? Waarom duurt wetenschappelijk onderzoek
vaak zo lang?
e
Lees onderstaande tekst.
Er zijn drie hoofd-griepvirussoorten: A, B en C. De verschillen zitten in het omhulsel. Het
ene virus is gevaarlijker dan het andere; het C-type veroorzaakt geen epidemieën bij de
mens. Blijkbaar was het Spaanse griepvirus een bijzonder kwaadaardige mutant. Er
treden in influenzavirussen steeds mutaties op. Soms is de mutatie heel gering. Als je
vorig jaar griep hebt gehad, of een griepprik hebt gehad, ben je nog beschermd tegen de
griepsoort van dit jaar. Maar soms kan een mutatie zo groot zijn, en kan de eiwitmantel
zo zijn veranderd, dat het menselijk lichaam het virus niet meer herkent. Je wordt ziek.
Als veel mensen ziek worden, krijg je een gevaarlijke epidemie. Tegenwoordig
veranderen de virussen steeds sneller.
Als een epidemie, zoals die in 1918, zou uitbarsten, zou geen enkel vaccin kunnen
helpen, want geen enkel laboratorium kan op tijd met een nieuw vaccin komen. Dit
betekent dat we heel wel een nieuwe wereldepidemie kunnen verwachten met hoge
sterftecijfers.
f
Leg uit wat een mutant is en waarom een mutant gevaarlijk kan zijn.
6
©Auteursrechten, 2009: Acquisto Inter BV/De Grote Griepmeting, Amsterdam
Opdracht 4 Actueel Nieuws over griep
7 november 2003
Een influenzasoort die zich in Australië heeft verspreid, heeft nu in Groot-Brittannië het
leven gekost aan vijf kinderen. Deze Fuji soort heeft in Australië de ergste griepgolf in
vijf jaar veroorzaakt. In Groot-Brittannië hebben zich de laatste drie jaren weinig
griepgevallen voorgedaan, maar het ziet er naar uit dat nu de normale seizoensaantallen
zullen worden bereikt. Het huidige griepvaccin beschermt tegen het Panama-griepvirus.
Het virus dat dit jaar de ronde doet is een A-type virus van de Fuji-soort. Infecties treden
dit jaar vroeger op dan normaal.
a
b
Houd al het nieuws bij over de griepgolf van 2003/2004.
Maak een kalender waarop je alle informatie bijhoudt.
Je kunt er ook een poster van maken.
November 2003
December 2003
Januari 2004
Februari 2004
………………………….
………………………….
………………………….
………………………….
Welke maatregelen ga je zelf nemen om te zorgen dat je niet ziek wordt?
Noem er minstens vier.
Zie voor actuele informatie en tips om te voorkomen dat je griep krijgt:
www.grotegriepmeting.nl.
Wedstrijd
Deze winter vindt de grote griepmeting plaats. Ieder jaar ontstaat er een grotere of
kleinere golf van griep door Nederland en België. De meeste mensen gaan niet naar de
huisarts als ze griep hebben. Griep gaat bij gezonde mensen vanzelf weer over. Daardoor
is over de verspreiding van griep nog onvoldoende bekend.
Met behulp van de grote griepmeting willen onderzoekers de verspreiding van griep
onder doorgaans gezonde mensen beter in kaart brengen. Deze kennis kan van belang
zijn om de bevolking in de toekomst beter te beschermen tegen een eventuele
gevaarlijke mutant van griep. Leerlingen kunnen helpen deze belangrijke gegevens te
verzamelen.
Bij de grote griepmeting kunnen schoolklassen wekelijks een vragenlijst invullen waaruit
blijkt hoeveel leerlingen er de afgelopen week verkouden zijn geweest of griep hebben
gehad (www.degrotegriepmeting.nl, knop ‘onderwijs’). De klassen die wekelijks de
griepmeting invullen van 1 januari 2004 tot 1 april 2004 en daarnaast het beste (profiel)
werkstuk uit hun klas insturen komen in aanmerking voor een mooie prijs. De precieze
details van de eisen van het werkstuk worden medio december 2003 op de site
(www.degrotegriepmeting.nl) bekend gemaakt. Dan is ook bekend wat de prijs zal
worden.
Benieuwd naar nog meer opdrachten op het gebied van ANW?
7
©Auteursrechten, 2009: Acquisto Inter BV/De Grote Griepmeting, Amsterdam
Kijk dan eens op www.anwactief.nl tabblad Leerling.
8
©Auteursrechten, 2009: Acquisto Inter BV/De Grote Griepmeting, Amsterdam