Het verdriet van Doel

Het verdriet van Doel
1
Doel, op de linkeroever van de Schelde, is niet het eerste polderdorp dat moet wijken voor de
uitbreiding van de Antwerpse haven. Maar politiek Vlaanderen belooft wel dat het 't laatste zal zijn.
Dat Doel ten dode is opgeschreven, werd de afgelopen jaren steeds duidelijker. De bouw van het
Deurganckdok liep ook niet van een leien dakje: de Raad van State legde de werken tot twee maal toe
stil. Uiteindelijk opende koning Albert in 2005 het dok. Inmiddels loopt Doel leeg en worden de
leegstaande huizen gekraakt.
Doel is een deelgemeente van de Belgische gemeente Beveren (provincie Oost-Vlaanderen) en ligt aan
de oever van de Schelde, in de Scheldepolders van het Waasland. In de Wase dialecten heet het dorp
"Den Doel".
Doel raakte sinds de jaren '60 meermaals in heel het land bekend door uitbreidingsplannen voor de
haven van Antwerpen die het dorp zouden laten verdwijnen.
Doel was tot 1977 een zelfstandige gemeente met een oppervlakte van 25,61 km² en telde in 1972 ca.
1300 inwoners. De deelgemeente Doel omvat naast de dorpskern de gehuchten Rapenburg, Saftinge
en Ouden Doel. Net ten noorden van het dorp staat een kerncentrale, die stroom levert aan afnemers in
België, Nederland en Duitsland.
Stratenplan van Doel
Het verdriet van Doel
2
Bezienswaardigheden
Doel: Parochiekerk O.L.V.-ten-Hemelopneming (1851-1854)
Doel heeft enkele opmerkelijke bezienswaardigheden, waarvan sommige uniek zijn in België.
•
De dorpskern heeft een karakteristiek stratenpatroon in de vorm van een dambord, wat bijna
nergens anders in België voorkomt. Het dambordpatroon gaat terug op de planmatige
inpoldering en herinrichting van het dorp in de 17e eeuw na de oorlogsinundaties (zie onder
geschiedenis) en is sindsdien ongewijzigd.
•
In de dorpskom staan verschillende burgerhuizen en boerderijen. Het oudste huis is het
beschermde Hooghuis dat in 1614 is voltooid in Vlaamse renaissancestijl. Het gebouw was in
de 17e eeuw ofwel zetel van het Polderbestuur, ofwel het buitenhuis van een rijke Antwerpse
burger.
•
De molen op de Scheldedijk is uit het midden van de 17e eeuw en behoort tot de oudste
stenen windmolens in Vlaanderen. Sinds 1927 is de molen buiten gebruik.
•
De parochiekerk is gewijd aan Onze-Lieve-Vrouwhemelvaart. Het is een opvallend gebouw
in neoclassicistische stijl dat tussen 1851 en 1854 werd opgericht volgens een ontwerp van
Lodewijk Roelandt, stadsarchitect van Gent. Het meubilair omvat oudere kunstwerken, o.a.
beelden van de Antwerpse beeldhouwer H. F. Verbruggen (17e eeuw) en E. A. Nijs (18e
eeuw). De kerk is tussen 1996 en 1998 grondig gerestaureerd na schade door verzakkingen.
Het verdriet van Doel
3
De vaste grondlaag in Doel ligt ca. 11 meter diep, terwijl de houten palen waarop de kerk rust
slechts 7 meter diep zijn. Tegenwoordig staat de kerk erg scheef.
•
Ten noorden van het dorp in het gehucht Ouden Doel bevinden zich aan de Schelde de laatste
brakwaterschorren van België. In de schorren bevinden zich het haventje van Prosperpolder
en het natuurreservaat Schor Ouden Doel (51 ha).
•
In Doel is een jachthaven gevestigd met een aanlegplaats voor het voetveer naar Lillo, dat in
het weekend vaart van maart tot september.
Doel trekt vooral in de zomermaanden veel dagjestoeristen aan. Een hoogtepunt vormt de jaarlijkse
Scheldewijding die begin augustus plaatsvindt.
Geschiedenis
Doel: Hooghuis (1614)
Doel wordt voor het eerst vermeld in 1267 als "De Doolen". De precieze betekenis is onduidelijk,
mogelijk verwijst het naar de "dalen" in de zin van uitgegraven zandhopen. In de middeleeuwen
zouden De Doolen nog eilandjes in de Schelde geweest zijn. Het gebied rond Doel was oorspronkelijk
veengebied en maakte deel uit van een brede oost-west georiënteerde veenzone over heel ZeeuwsVlaanderen en het noorden van Oost-Vlaanderen. Vooral ten noorden van Doel, in wat nu het
Verdronken Land van Saeftinghe is, was de veenlaag bijzonder dik. Vanaf de 13e eeuw werd in deze
veenzone intensief turf gewonnen. Doel en omliggende gebieden behoorden oorspronkelijk toe aan de
heer van Beveren, die de turfwinning stimuleerde. In 1571 werd Doel samen met Kieldrecht een
afzonderlijke heerlijkheid.
De turfafgraving in het veen verlaagde op veel plaatsen het bodempeil en maakte het gebied kwetsbaar
voor overstromingen. Tegelijk kwam de Schelde vanaf de 12e eeuw steeds sterker onder invloed van
de Noordzee. Daardoor raakten Doel en andere noordelijke delen van het Land van Beveren vanaf de
14e eeuw regelmatig volledig overstroomd en werden dijken en polders aangelegd.
Heel het middeleeuwse polder- en turfwinningstelsel in de streek ging verloren bij catastrofale
overstromingen in de 16e eeuw en de onderwaterzettingen om strategische redenen tijdens de
Tachtigjarige Oorlog, voor het eerst bij het beleg van Antwerpen door Alexander Farnese. Doel en de
Doelpolder werden vanaf 1585 bezet door de Staatse legers.
Het verdriet van Doel
4
Bij de vrede tijdens het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) was de hele streek een desolaat gebied waar
Scheldeoverstromingen en getijden vrij spel hadden. De dijken rond de Doelpolder waren echter nog
rond 1567 extra versterkt en gedeeltelijk bewaard. Doel fungeerde als steunpunt in de oorlogslinies en
ter hoogte van de huidige molen bevond zich een fort met een Hollands garnizoen. In 1614 gaven de
Staten-Generaal van de Republiek der Verenigde Nederlanden de toestemming om Doel te bedijken en
werd begonnen met de planmatige aanleg van het dorp en de polder. Doel en de Doelpolder vormden
zeer lang de facto een eiland, omgeven door de Schelde, kreken en slikken. De vandaag nog bestaande
Doelse Polderdijk in het noorden vormde de grens met latere inpolderingen en laat een deel van de
contouren van het eiland nog goed zien.
Doel hoorde kerkelijk bij de parochie Kieldrecht en werd pas in 1792 een zelfstandige parochie. In dat
jaar werd Doel ook toegewezen aan de keizer van Oostenrijk en kwam het definitief bij de Zuidelijke
Nederlanden. Pas na de Belgische onafhankelijkheid werd Doel een zelfstandige gemeente.
Bedreiging door industriële expansie
Plannen uit de jaren '60
De eerste plannen voor de havenexpansie op de linker Scheldeoever stammen uit 1963 en voorzagen
dat heel de Wase Scheldepolders en Doel zouden verdwijnen voor havendokken en industriegronden.
In 1968 werd in het dorp een bouwverbod van kracht. Na de economische terugval werden de
expansieplannen teruggeschroefd. Op het gewestplan van 1978 kwam de zgn. De Bondtlijn tot stand:
een lijn van oost naar west net ten zuiden van Doel die de uitbreidingszone beperkte tot het zuidelijke
deel van de Scheldepolders. Het bouwverbod werd datzelfde jaar opgeheven. In de eerste helft van de
jaren '80 kwam ten zuiden van Doel het nooit gebruikte Doeldok tot stand.
De oudste moderne industriële inplanting in Doel was de kerncentrale 1 km ten noorden van het dorp
en begonnen in 1969. Ze bestaat uit vier reactoren (Doel I, in gebruik genomen in 1974, Doel II in
1975, Doel III in 1982 en Doel IV in 1985) en twee koeltorens van ca. 170 meter hoog.
Plannen uit de jaren '90 en 2000
Protestopschriften in de Camermanstraat
In 1995 raakten uitbreidingsplannen bekend van de Administratie Waterwegen en Zeewezen van het
Vlaamse gewest om een nieuw containerdok net ten zuiden van Doel aan te leggen: het
Deurganckdok. De uitvoering van het Deurganckdok deed vragen rijzen over de leefbaarheid van Doel
en in de jaren daarna kwam het tot een bittere strijd om het voortbestaan van het dorp. In 1997 werd
het actiecomité Doel 2020 opgericht en engageerden bekende figuren als oud-senator Ferdinand De
Bondt en cineast Frank Van Passel zich in het protest. Onduidelijke politieke beslissingen en
juridische blunders leidden tot grote vertragingen bij de bouw van het Deurganckdok en jarenlange
onzekerheid over de toekomst van het dorp. De bewoners raakten verdeeld in een deel dat wenste te
blijven en een deel dat een duidelijke en billijke onteigeningsregeling eiste. Op 1 juni 1999 besliste de
Het verdriet van Doel
5
Vlaamse regering na een eerdere voorlopige gewestplanwijziging uit 1998 dat Doel als woongebied
van het gewestplan moest verdwijnen.
Na de wissel in de Vlaamse regering in 1999 werd op aandringen van Agalev een studie uitgevoerd
naar de leefbaarheid van Doel na de voltooiing van het Deurganckdok. Deze studie veranderde niets
aan de gewestplanwijziging en de beslissing Doel op termijn te laten verdwijnen. Op 30 juli 2002
heeft de Raad van State de tenuitvoerlegging van het gewijzigde gewestplan (met o.a. de intekening
van Doel als industriegebied) geschorst. Daardoor geldt in rechte het gewestplan van 1978, dat Doel
als woonzone indeelt. Door het zgn. Nooddecreet of Validatiedecreet dat op 14 december 2001 in het
Vlaams parlement werd gestemd, kan de Vlaamse regering voor de bouw van het Deurganckdok
echter bouwvergunningen uitreiken en ze door het parlement laten bekrachtigen. Zo hoeft ze geen
rekening te houden met het gewestplan. Dit Nooddecreet was een reactie van de Vlaamse regering op
de stillegging van de werken aan het Deurganckdok door een arrest van de Raad van State. Klachten
van actiecomités hadden procedurefouten aan het licht gebracht bij de totstandkoming van de
gewestplanwijzigingen. Omdat het Nooddecreet ingreep in lopende procedures en de normale
rechtsbescherming van de burgers gedeeltelijk omzeilt, wordt het door velen als strijdig met de
principes van de rechtsstaat beschouwd.
Intussen werd in oktober 1999 gestart met de bouw van het Deurganckdok, dat in juli 2005 werd
ingehuldigd. Reeds in het voorjaar van 1999 zijn verdere plannen bekend gemaakt voor een tweede
containerdok, het Saeftinghedok, dat dwars over Doel zou komen. De uitvoering daarvan is echter nog
onzeker. Een beslissing wordt ten vroegste in 2007 verwacht.
Huidige woonsituatie
Bewoners die dat wilden, konden zich sinds 1999 laten onteigenen. De onteigende huizen kwamen in
handen van de Maatschappij voor Grond- en Industrialisatiebeleid van het Linkerscheldeoevergebied,
maar de onteigende bewoners hebben een bewoningsrecht dat gegarandeerd wordt tot 2007. Er werd
tevens een sociaal bemiddelaar aangesteld die het sociaal begeleidingsplan moest uitvoeren en
bewoners begeleiden die vrijwillig wegtrekken uit het dorp. Op 31 december 2003 liep dit sociaal plan
af. Deze werkwijze heeft een groot deel van het oorspronkelijke dorp in enkele jaren geruisloos laten
leegbloeden: op 1 mei 2003 woonden in het centrum van Doel nog 214 inwoners van de 645 die op 20
januari 1998 ingeschreven waren. Het reële inwonertal in het centrum bedroeg op 1 mei 2003 echter
nog 301. Op 1 september 2003 werd de dorpsschool gesloten, toen bleek dat nog slechts 8 leerlingen
waren ingeschreven.
Het officiële inwoneraantal is sindsdien verder gedaald (nog 202 in maart 2006), maar het reële
inwoneraantal is geleidelijk weer toegenomen. Dit is voor een klein deel te danken aan nieuwe
huurders in bepaalde onteigende huizen, voor het grootste deel echter door mensen die een leegstaande
woning kraakten (schattingen spreken van 150 tot 200). Deze situatie werd lang gedoogd door de
Maatschappij die eigenaar is van de leegstaande huizen en de gemeente Beveren.
In het begin van 2006 kreeg Doel onder meer omwille van het grote aantal krakers nogal wat mediaaandacht. Daardoor raakte het beeld verspreid dat in Doel een zekere mate van wetteloosheid heerste
waarbij men zich probleemloos een leegstaande woning kon toe-eigenen. Dit leidde tot een golf van
nieuwe krakers en inbraken. Op 22 maart 2006 kondigde de burgemeester van Beveren aan dat de
politiecontrole in Doel opgedreven werd en nultolerantie gold voor alle illegale activiteiten. Bepaalde
krakers zijn vragende partij om hun toestand te regulariseren.
Het verdriet van Doel
6
Dorpen als Doel
Voor de uitbreiding van de Antwerpse haven werden eerder op de rechter Scheldeoever de dorpen
Oosterweel, Oorderen, Wilmarsdonk en Lillo van de kaart geveegd. Ook elders in Europa zijn door
industrieplannen dorpen verdwenen, bijv. Altenwerder bij Hamburg (Duitsland); de grootste
ontruimingen vonden plaats voor de oppervlaktewinning van bruinkool in Duitsland, bijv. de
winningen Garzweiler I en II in Noord-Rijnland-Westfalen, waar ettelijke dorpen reeds vernietigd zijn
en de ontruiming van nog meer dan 10 woonkernen in één aaneengesloten gebied gepland is.
BEZIENSWAARDIGHEDEN in DOEL
Binnen de dorpskom
De gemeente Doel is gelegen in het uiterste NO van de provincie Oost-Vlaanderen. Ze telt
ongeveer 900 inwoners en heeft een oppervlakte van 2560 ha, bestaande uit een kleine
dorpskom en een uitgestrekt grondgebied met verspreide boerderijen.
Doel dankt zijn ontstaan aan de indijkingen van de Schelde, in 1260 begonnen. Het dorp is een
zeldzaam voorbeeld van urbanisatie: in 1614 werd heel de geometrische aanleg op kaart
vastgelegd en sindsdien is er niets meer aan gewijzigd.
Drie straten lopen evenwijdig met de zeedijk en vier straten staan hier haaks op. Systematisch
werden de gronden binnen de aldus ontstane kwadraten bebouwd, zodat thans van op de straat
geen enkele tuin te zien is. Deze bereikt men echter langs steegjes en gangetjes die veelvuldig
tussen de huizen zijn aangebracht en die in vroeger jaren d.m.v. een poortje voor de nacht
afgegrendeld werden.
Verschillende straten hebben een perspectivisch eindpunt dat de voormalige straatnaam
bepaalde: pastorie, kerk, school.
Het gemeenteplein vormt de enige open ruimte van het dorp. In 1845 werd het met bomen
beplant, met een haag omzoomd en tot openbare bleekhof bestemd. Thans dienstdoende als
dorpspark en speelpleintje. Middenin: Kapel van O.L.V der Polders.
Een kleine haven gelegen aan de Schelde doet thans dienst als jachthaven.
Hooghuisstraat
nr.2-4 School, voormalig klooster en eertijds kostschool. XXe.
nr.6 Pastorie. Alleenstaande classicistische baksteenbouw uit de XVIIIe.
nr.7 Dubbelhuis, XIXe.
Parochiekerk O.L.V.Hemelvaart
Niet georiënteerde neoclassicistische kerk, aan de rand van de dorpskom
gebouwd en omringd door het kerkhof waarvan de gietijzeren afsluiting van
1857 nog gedeeltelijk bewaard bleef. Het kerkpleintje ervoor is beboomd
met een dreef van linden; voorts oorlogsgedenkteken en dorpspomp.
De driebeukige kruiskerk met ingebouwde voorgeveltoren dateert van
1851.
De parochiekerk werd ingehuldigd in 1856.
Ze bevat talrijke kunstschatten zoals het hoofdaltaar uit het vroegere
Wilhelmietenklooster van Beveren, het geklasseerde orgel, het
Het verdriet van Doel
7
houtsnijwerk, het schrijn van Cornelius en de Godslampen uit
1791,geschonken door Doelse dijkwerkers.
nr.8 Het "Hooghuis" gebouwd in 1613 voor rekening van het
polderbestuur.
Wordt in verband gebracht met Rubens omdat het waarschijnlijk eigendom
geweest is van Jan Brandt (vader van Isabella Brandt, eerste echhtgenote
van Rubens) en later van Jan Van Broeckhoven de Bergeyck (tweede
echtgenoot van Helena Fourment, na Rubens overlijden).
Monumentale blauwe hardstenen deuromlijsting in vol plastische barokstijl.
Uiterst interessant interieur met o.a. eikenhouten zolderingen en twee
monumentale barokschouwen uit XVIIe.
nr.10 Beschilderd bakstenen huis met opvallende inplanting op de hoek
van het kerkplein, XIXe.
nr.12 Alleenstaand statig herenhuis uit de XIXe.
nr.17 Arbeidershuisje uit de XIXe.
nr.21 Breed boerenburgerhuis uit de XIXe.
Camermanstraat
nr.4 Gemeentehuis. Hoekhuis XVIIIe.
nr.21 Breedhuis met streng neoclassiscistisch geïnspireerde
deuromlijsting.
nr.27 Enkelhuis XIXe.
nr.33 Dubbelhuis
nr.39 Herenhuis, Empirestijl XIXe.
nr.43 Dubbelhuis XIXe.
Liefkenshoekstraat
nr.2-10 Beluikje van vijf huisjes in spiechelbeeldschema onder gezamelijk
zadeldak. XIXe.
nr.24 Boerderij met woonhuis en twee schuren, neoclassicistisch getint, ca.
1850 te dateren.
Parkstraat
Kapel O.L.V.der Polders in neogotische stijl opgetrokken in 1862., ter
vervanging van de bouwvallige kapel van 1682 op dezelfde plaats. Platte
grond in de vorm van een Grieks kruis, op de kruising bekroond door een
O.L.Vrouwebeeld van J. Geefs. In de puntgevels bleef het oorspronkelijk
neogotisch maaswerk in witte natuursteen behouden.
Havenweg
Smalste straatje van de dorpskom.
Karakteristieke aaneengesloten bebouwing van eerder kleine en lage
panden, hoofdzakelijk uit late XIXe.
Het verdriet van Doel
8
Jachthaven
Brits bevrijdingsmonument
Dit monument werd op 20 juni 1948 officiëel onthuld voor de Britse
troepen. Het is een dankbetuiging voor de luchtafweer die in de laatste
maanden van de Tweede Wereldoorlog talrijke Wase levens spaarde.
Pastorijstraat
nr.3 Breedhuis uit de XIXe.
nr.4 Dubbelhuis uit de XIXe.
nr.6 Dubbelhuis uit de XVIIe.
nr.8 Dubbelhuis met rococo getinte deuromlijsting.
nr.9 Dubbelhuis uit de XIXe.
nr.12 Diephuisje uit de XVIIe.
nr.13 Dubbelhuis uit de XIXe.
nr.16 Enkelhuis met deuromlijsting uit de XIXe.
nr.19 Totaal verbouwd rijhuis met arduinen deuromlijsting uit de XIXe.
nr.21 Burgerhuis uit de XIXe.
nr.44 Hoek hooghuisstraat. Vernieuwd boerenhuis, doch
vermeldenswaardige schuur met gevelzijde aan de Hooghuisstraat.
Scheldemolenstraat
Windmolen.
De eerste vermelding van de molen van Doel dateert van 1614 bij de
herbedijking van de in 1567 opgeworpen dijken. De molen is niet op de
dijk gebouwd maar zit er a.h.w. in geprangd, zijn grondvesten gaan
derhalve buitengewoon diep. De oprichting mag geplaatst worden ca.
1600, en waarschijnlijk was het van bij de aanvang een stenen molen, om
die reden beschouwd als één van de oudste stenen molens van Vlaanderen.
Voormalig station, XXe.
nr.7 Breedhuis uit de XIXe.
Vissersstraat
nr.10 Boerenburgerhuis uit de XIXe.
nr.11 Vernieuwd woonhuis met vermeldinswaardig verankerd aanbouwsel
onder zadeldak uit de XIXe.
Engelsesteenweg
nr.8 Voormalig Schoolgebouw ca.1900.
nr.14 Dubbelhuis, XIXe.
nr.47 Complex villaatje middenin tuin, gevel uit XXe
met lichte Art Deco invloed.
Het verdriet van Doel
9
Enkele sfeerbeelden
Het verdriet van Doel
10
Het verdriet van Doel
11
Het verdriet van Doel
12
Het verdriet van Doel
13
Moord en brandstichting
Een krantenbericht van 12 november 2004
Dinsdagnacht werd in de schuur van de historische Rubenshoeve aan de Oostlangeweg in
Doel brand gesticht. Daarmee bereikt de vernielzucht in deze unieke hoeve een droevig
hoogtepunt.
Anderhalf jaar geleden werd de hoeve samen met nog vier andere boerderijen rechtstreeks
bedreigd door de ophogingswerken rond het Deurganckdok. Doel 2020 bezette toen een
tijdlang deze hoeves om afbraak te voorkomen. Mede door tussenkomst van het
gemeentebestuur werd de Rubenshoeve toen gespaard. Doel 2020 drong aan op een
minimum aan beschermende maatregelen maar er gebeurde niets. Het resultaat was
voorspelbaar. De 18de eeuwse vloeren en bedledikanten, de deuren, kortom alles wat niet
te heet of te zwaar was werd weggeroofd. Het authentieke melkhuis werd door de
afbraakwerkers samen met de andere hoeven met de grond gelijk gemaakt. En vandalen
konden er ongestoord hun gangen gaan.
Het verdriet van Doel
14
Linken waar je informatie kunt vinden:
http://www.waasland.net/Beveren/bezienswaardigheden/doel.htm
http://users.pandora.be/waasland.net/beveren/doel/
http://www.viamichelin.com/viamichelin/gbr/dyn/controller/mapPerformPage?strLocation=D
oel&strCountry=eur&google=1#locid=2133ka10cNTEuMzA5ODM_cNC4yNjM2OQ__