Leukemie: spellingsfouten in de DNA code
advertisement
Leukemie: spellingsfouten in de DNA code Prof. Jan Cools KU Leuven - Centrum voor Menselijke Erfelijkheid VIB - Center for the Biology of Disease contact: [email protected] Overzicht 1. De werking van onze cellen 2. DNA als erfelijke factor 3. Leukemie: spellingsfouten in de DNA code 4. De complexiteit van leukemie 5. De evolutie van onderzoeksmethoden 6. De evolutie van therapie 7. Is leven zonder leukemie of kanker mogelijk ? Deel 1 De werking van onze cellen De cel is de bouwsteen van alle weefsels 1cel2cellen4cellen8celen16cellenblastocyst foetus (4weken) foetus (10weken) foetus (16weken) foetus (20weken) De cel is de bouwsteen van alle weefsels De cel is de bouwsteen van alle weefsels Bloedcellen ontwikkelen vanuit het beenmerg bloedstamcellen wi;e&rodebloedcellen De opbouw van een cel De opbouw van een cel kern DNA cytosol De opbouw van een cel via RNA kern DNA gen cytosol De opbouw van een cel via RNA kern DNA gen Elke cel bevat hetzelfde DNA met ongeveer 25.000 genen. De meeste cellen gebruiken 5.000 tot 10.000 genen; elk celtype gebruikt andere genen. gen cytosol De opbouw van een cel kern DNA eiwit gen gen cytosol De opbouw van een cel kern DNA gen gen cytosol De werking van de cel kern DNA gen celdeling induceren gen cytosol De werking van de cel gen celdeling induceren gen cytosol Deel 2 DNA als erfelijke factor MauriceWilkins&RosalindFranklin JamesWatson&FrancisCrick doublehelixDNAmodel1953 DNA : de code voor de werking van de cel Bij de deling van de cel wordt het DNA gekopieerd DNA synthese oudnieuw nieuwoud DNA wordt gekopieerd bij elke celdeling DNA DNA DNA DNA DNA wordt gekopieerd bij elke celdeling • Tijdens het copiëren van DNA kunnen fouten ontstaan. • Als DNA-fouten ontstaan tijdens de embryogenese, kunnen aangeboren afwijkingen voorkomen bij de foetus. • Als DNA-fouten later in het leven ontstaan, heeft dit vaak geen gevolgen, maar dergelijke fouten kunnen leiden tot het ontstaan van kanker of leukemie. De cel is de bouwsteen van alle weefsels 1cel2cellen4cellen8celen16cellenblastocyst foetus (4weken) foetus (10weken) foetus (16weken) foetus (20weken) Bloedcellen ontwikkelen vanuit het beenmerg rijpebloedcellen voorloper- cellen stamcel Aantalcellen:éénOentallenduizendenmiljoenen Leukemie kan ontstaan als één van de bloedcellen DNA-fouten accumuleert Leukemie kan ontstaan als één van de bloedcellen DNA-fouten accumuleert Deel 3 Spellingsfouten in de DNA code als oorzaak van leukemie De foute werking van een leukemiecel kern X signaal nietmeer nodig DNA gen cellenblijven conOnudelen cytosol normale DNA sequentie CAGGAGGCAGAGGTTGCAGTGAGCCGAGATCACACCACTGCACTCCAGCCTGGGTGACAGAGC GAGACTCTGTCTCAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAATTAGCCGGGCACGGTGGCACACACCTGTA GTCCCAGCTATTCGGGAGGCCGAGGCAGGAAAATCGCTTGAACCTGGGAGGTGGAGGTTGCAG TGAGCTGAGATCGCACCACTGCCCACCCAGCCTGGATGACAGAGTGAGACTCCGTCTCAACAG CAGCAGCAACAACAAAACAAAAACAACAACAAAAAGCCATGTGCCCTGAAGTCTTCATCTCAG GGTCGGCTTCTAGAGGGTACCTCAAACTAAGGCATGAGTTAGCTAACCCTTGGGGACTTTTCA CCTCTGATTTCTGGTTTTTCTCCCTCATCCTCTCCCCATAGAAAAGTCCAACCTGATCGTGGT CCAGAGAGGTCACAGCCCACCCACATCATCCTTGGTTCAGCCCCAATCCCAATACCAGCTGAG TCAGATGACATTTCACAAGATCCCTGCTGACAGCCTGGAGTGGGTAAGAGGCCCTGGGAAATG AGGCGATACCTCAGTCTGGGGTCCAGAGACTCAGATGCGTGGCCTCAGGCATATGCTATAATT TTACCTTGCCTCGGTTTTCCCATCTGTAAAATGGGGCCAGCAGCTATGTCTCGCTTGGGCTGG GATCCTGCAGGAACCCCCTCACTGGCCTCTTCTGCTGTCCCCTCACCATTCAGCATGAGAACC TGGGCCATGGGTCCTTCACCAAGATTTACCGGGGCTGTCGCCATGAGGTGGTGGATGGGGAGG CCCGAAAGACAGAGGTGCTGCTGAAGGTCATGGATGCCAAGCACAAGAACTGCATGGAGGTGA GAGCAATGTGGACCAGACTTTTGGAGTCGGGGCTGGCTGGAGAGGGGGTCGTGGATGCAGAGA AATTTAAAAACACACAGGGACCTGGGCGTGGTGGCTCATGCCTGTCATCCCAGCACTTTGGGA GGCTGAGGCAGGAGGATGGTTTGAAGCCAGGAGTTCAAGAACAGCCTAGGCAACATAGCGAGA CCTCGTCTTGACAAAAAAATTTTAGGCCGGGCGCGGTGGCTCACGCCTGTAATCCCAGCACTT TGGGAGGCTGAGGCGGGCAGATCATCTGAGGTCGGGAGTTCGAGACCAGCCTGACCAACATGG AGAAACCCCGTCTCTACTAAAAATACAAAATTAGCCGGGCGTGGTGGTGCATGCCTGTAATCC CAGCTACTCGGGAGGCTGAGGCAGGAGAATTGCTTGAATCTGGGAAGCGGAGGTTGCAGTGAG DNA code met fout CAGGAGGCAGAGGTTGCAGTGAGCCGAGATCACACCACTGCACTCCAGCCTGGGTGACAGAGC GAGACTCTGTCTCAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAATTAGCCGGGCACGGTGGCACACACCTGTA GTCCCAGCTATTCGGGAGGCCGAGGCAGGAAAATCGCTTGAACCTGGGAGGTGGAGGTTGCAG TGAGCTGAGATCGCACCACTGCCCACCCAGCCTGGATGACAGAGTGAGACTCCGTCTCAACAG CAGCAGCAACAACAAAACAAAAACAACAACAAAAAGCCATGTGCCCTGAAGTCTTCATCTCAG GGTCGGCTTCTAGAGGGTACCTCAAACTAAGGCATGAGTTAGCTAACCCTTGGGGACTTTTCA CCTCTGATTTCTGGTTTTTCTCCCTCATCCTCTCCCCATAGAAAAGTCCAACCTGATCGTGGT CCAGAGAGGTCACAGCCCACCCACATCATCCTTGGTTCAGCCCCAATCCCAATACCAGCTGAG TCAGATTACATTTCACAAGATCCCTGCTGACAGCCTGGAGTGGGTAAGAGGCCCTGGGAAATG AGGCGATACCTCAGTCTGGGGTCCAGAGACTCAGATGCGTGGCCTCAGGCATATGCTATAATT TTACCTTGCCTCGGTTTTCCCATCTGTAAAATGGGGCCAGCAGCTATGTCTCGCTTGGGCTGG GATCCTGCAGGAACCCCCTCACTGGCCTCTTCTGCTGTCCCCTCACCATTCAGCATGAGAACC TGGGCCATGGGTCCTTCACCAAGATTTACCGGGGCTGTCGCCATGAGGTGGTGGATGGGGAGG CCCGAAAGACAGAGGTGCTGCTGAAGGTCATGGATGCCAAGCACAAGAACTGCATGGAGGTGA GAGCAATGTGGACCAGACTTTTGGAGTCGGGGCTGGCTGGAGAGGGGGTCGTGGATGCAGAGA AATTTAAAAACACACAGGGACCTGGGCGTGGTGGCTCATGCCTGTCATCCCAGCACTTTGGGA GGCTGAGGCAGGAGGATGGTTTGAAGCCAGGAGTTCAAGAACAGCCTAGGCAACATAGCGAGA CCTCGTCTTGACAAAAAAATTTTAGGCCGGGCGCGGTGGCTCACGCCTGTAATCCCAGCACTT TGGGAGGCTGAGGCGGGCAGATCATCTGAGGTCGGGAGTTCGAGACCAGCCTGACCAACATGG AGAAACCCCGTCTCTACTAAAAATACAAAATTAGCCGGGCGTGGTGGTGCATGCCTGTAATCC CAGCTACTCGGGAGGCTGAGGCAGGAGAATTGCTTGAATCTGGGAAGCGGAGGTTGCAGTGAG normale DNA sequentie CAGGAGGCAGAGGTTGCAGTGAGCCGAGATCACACCACTGCACTCCAGCCTGGGTGACAGAGC GAGACTCTGTCTCAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAATTAGCCGGGCACGGTGGCACACACCTGTA GTCCCAGCTATTCGGGAGGCCGAGGCAGGAAAATCGCTTGAACCTGGGAGGTGGAGGTTGCAG TGAGCTGAGATCGCACCACTGCCCACCCAGCCTGGATGACAGAGTGAGACTCCGTCTCAACAG CAGCAGCAACAACAAAACAAAAACAACAACAAAAAGCCATGTGCCCTGAAGTCTTCATCTCAG GGTCGGCTTCTAGAGGGTACCTCAAACTAAGGCATGAGTTAGCTAACCCTTGGGGACTTTTCA CCTCTGATTTCTGGTTTTTCTCCCTCATCCTCTCCCCATAGAAAAGTCCAACCTGATCGTGGT CCAGAGAGGTCACAGCCCACCCACATCATCCTTGGTTCAGCCCCAATCCCAATACCAGCTGAG TCAGATGACATTTCACAAGATCCCTGCTGACAGCCTGGAGTGGGTAAGAGGCCCTGGGAAATG AGGCGATACCTCAGTCTGGGGTCCAGAGACTCAGATGCGTGGCCTCAGGCATATGCTATAATT TTACCTTGCCTCGGTTTTCCCATCTGTAAAATGGGGCCAGCAGCTATGTCTCGCTTGGGCTGG GATCCTGCAGGAACCCCCTCACTGGCCTCTTCTGCTGTCCCCTCACCATTCAGCATGAGAACC TGGGCCATGGGTCCTTCACCAAGATTTACCGGGGCTGTCGCCATGAGGTGGTGGATGGGGAGG CCCGAAAGACAGAGGTGCTGCTGAAGGTCATGGATGCCAAGCACAAGAACTGCATGGAGGTGA GAGCAATGTGGACCAGACTTTTGGAGTCGGGGCTGGCTGGAGAGGGGGTCGTGGATGCAGAGA AATTTAAAAACACACAGGGACCTGGGCGTGGTGGCTCATGCCTGTCATCCCAGCACTTTGGGA GGCTGAGGCAGGAGGATGGTTTGAAGCCAGGAGTTCAAGAACAGCCTAGGCAACATAGCGAGA CCTCGTCTTGACAAAAAAATTTTAGGCCGGGCGCGGTGGCTCACGCCTGTAATCCCAGCACTT TGGGAGGCTGAGGCGGGCAGATCATCTGAGGTCGGGAGTTCGAGACCAGCCTGACCAACATGG AGAAACCCCGTCTCTACTAAAAATACAAAATTAGCCGGGCGTGGTGGTGCATGCCTGTAATCC CAGCTACTCGGGAGGCTGAGGCAGGAGAATTGCTTGAATCTGGGAAGCGGAGGTTGCAGTGAG Spellingsfouten in de DNA code CAGGAGGCAGAGGTTGCAGTGAGCCGAGATCACACCACTGCACTCCAGCCTGGGTGACAGAGC GAGACTCTGTCTCAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAATTAGCCGGGCACGGTGGCACACACCTGTA GTCCCAGCTATTCGGGAGGCCGAGGCAGGAAAATCGCTTGAACCTGGGAGGTGGAGGTTGCAG TGAGCTGAGATCGCACCACTGCCCACCCAGCCTGGATGACAGAGTGAGACTCCGTCTCAACAG CAGCAGCAACAACAAAACAAAAACAACAACAAAAAGCCATGTGCCCTGAAGTCTTCATCTCAG GGTCGGCTTCTAGAGGGTACCTCAAACTAAGGCATGAGTTAGCTAACCCTTGGGGACTTTTCA CCTCTGATTTCTGGTTTTTCTCCCTCATCCTCTCCCCATAGAAAAGTCCAACCTGATCGTGGT CCAGAGAGGTCACAGCCCACCCACATCATCCTTGGTTCAGCCCCAATCCCAATACCAGCTGAG TCAGATTACATTTCACAAGATCCCTGCTGACAGCCTGGAGTGGGTAAGAGGCCCTGGGAAATG AGGCGATACCTCAGTCTGGGGTCCAGAGACTCAGATGCGTGGCCTCAGGCATATGCTATAATT TTACCTTGCCTCGGTTTTCCCATCTGTAAAATGGGGCCAGCAGCTATGTCTCGCTTGGGCTGG GATCCTGCAGGAACCCCCTCACTGGCCTCTTCTGCTGTCCCCTCACCATTCAGCATGAGAACC TGGGCCATGGGTCCTTCACCAAGATTTACCGGGGCTGTCGCCATGAGGTGGTGGATGGGGAGG CCCGAAAGACAGAGGTGCTGCTGAAGGTCATGGATGCCAAGCACAAGAACTGCATGGAGGTGA GAGCAATGTGGACCAGACTTTTGGAGTCGGGGCTGGCTGGAGAGGGGGTCGTGGATGCAGAGA AATTTAAAAACACACAGGGACCTGGGCGTGGTGGCTCATGCCTGTCATCCCAGCACTTTGGGA GGCTGAGGCAGGAGGATGGTTTGAAGCCAGGAGTTCAAGAACAGCCTAGGCAACATAGCGAGA CCTCGTCTTGACAAAAAAATTTTAGGCCGGGCGCGGTGGCTCACGCCTGTAATCCCAGCACTT TGGGAGGCTGAGGCGGGCAGATCATCTGAGGTCGGGAGTTCGAGACCAGCCTGACCAACATGG AGAAACCCCGTCTCTACTAAAAATACAAAATTAGCCGGGCGTGGTGGTGCATGCCTGTAATCC CAGCTACTCGGGAGGCTGAGGCAGGAGAATTGCTTGAATCTGGGAAGCGGAGGTTGCAGTGAG Slechts beperkte delen van DNA zijn belangrijk CAGGAGGCAGAGGTTGCAGTGAGCCGAGATCACACCACTGCACTCCAGCCTGGGTGACAGAGC GAGACTCTGTCTCAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAATTAGCCGGGCACGGTGGCACACACCTGTA GTCCCAGCTATTCGGGAGGCCGAGGCAGGAAAATCGCTTGAACCTGGGAGGTGGAGGTTGCAG TGAGCTGAGATCGCACCACTGCCCACCCAGCCTGGATGACAGAGTGAGACTCCGTCTCAACAG CAGCAGCAACAACAAAACAAAAACAACAACAAAAAGCCATGTGCCCTGAAGTCTTCATCTCAG GGTCGGCTTCTAGAGGGTACCTCAAACTAAGGCATGAGTTAGCTAACCCTTGGGGACTTTTCA CCTCTGATTTCTGGTTTTTCTCCCTCATCCTCTCCCCATAGAAAAGTCCAACCTGATCGTGGT CCAGAGAGGTCACAGCCCACCCACATCATCCTTGGTTCAGCCCCAATCCCAATACCAGCTGAG TCAGATGACATTTCACAAGATCCCTGCTGACAGCCTGGAGTGGGTAAGAGGCCCTGGGAAATG AGGCGATACCTCAGTCTGGGGTCCAGAGACTCAGATGCGTGGCCTCAGGCATATGCTATAATT TTACCTTGCCTCGGTTTTCCCATCTGTAAAATGGGGCCAGCAGCTATGTCTCGCTTGGGCTGG GATCCTGCAGGAACCCCCTCACTGGCCTCTTCTGCTGTCCCCTCACCATTCAGCATGAGAACC TGGGCCATGGGTCCTTCACCAAGATTTACCGGGGCTGTCGCCATGAGGTGGTGGATGGGGAGG CCCGAAAGACAGAGGTGCTGCTGAAGGTCATGGATGCCAAGCACAAGAACTGCATGGAGGTGA GAGCAATGTGGACCAGACTTTTGGAGTCGGGGCTGGCTGGAGAGGGGGTCGTGGATGCAGAGA AATTTAAAAACACACAGGGACCTGGGCGTGGTGGCTCATGCCTGTCATCCCAGCACTTTGGGA GGCTGAGGCAGGAGGATGGTTTGAAGCCAGGAGTTCAAGAACAGCCTAGGCAACATAGCGAGA CCTCGTCTTGACAAAAAAATTTTAGGCCGGGCGCGGTGGCTCACGCCTGTAATCCCAGCACTT TGGGAGGCTGAGGCGGGCAGATCATCTGAGGTCGGGAGTTCGAGACCAGCCTGACCAACATGG AGAAACCCCGTCTCTACTAAAAATACAAAATTAGCCGGGCGTGGTGGTGCATGCCTGTAATCC CAGCTACTCGGGAGGCTGAGGCAGGAGAATTGCTTGAATCTGGGAAGCGGAGGTTGCAGTGAG De DNA code normale DNA sequentie CTGAGTCAGATGACATTTCACAAGATCCCTGCTGACAGCCTGGAG L S Q M T F H K I P A D S L E DNA-fout bij leukemie CTGAGTCAGATTACATTTCACAAGATCCCTGCTGACAGCCTGGAG L S Q I T F H K I P A D S L E DNA zit in de cel condens opgepakt in chromosomen Een menselijke cel bevat 23 paar chromosomen Een chromosomale herschikking tussen chromosoom 9 en 22 is de oorzaak van chronische myeloïde leukemie (CML) t(9;22)(q34;q22) Een chromosomale herschikking tussen chromosoom 9 en 22 is de oorzaak van chronische myeloïde leukemie (CML) > Uitwisseling van DNA tussen twee chromosomen > Er gaat geen DNA verloren en er komt geen DNA bij > Een deel van het BCR gen is nu gekoppeld aan een deel van het ABL gen Detectie van chromosomale herschikkingen BCR gen/ ABL gen Detectie van chromosomale herschikkingen der(4) 12 der(12) Rood: centrale deel van chromosoom 12 Groen: gen gelegen op chromosoom 12 Chromosomale veranderingen: wegknippen van een stukje van chromosoom 4 stukje DNA is verdwenen Wegknippen van een stukje DNA van chromosoom 4 leidt tot de fusie van het gen FIP1L1 met het gen PDGFRA FIP1L1 FIP1L1 PDGFRA PDGFRA chromosoom 4 chromosoom 4 met afwijking Conclusies • Fouten in het DNA van de bloedcellen kunnen leiden tot het ontstaan van leukemie. • DNA-fouten bij leukemie zijn zowel kleine fouten alsook chromosomale veranderingen. • Deze DNA-fouten ontstaan spontaan, en kunnen ook door straling of chemische reacties geïnduceerd worden. • DNA-fouten leiden tot veranderingen in de cel waardoor de cel meer zal delen, langer zal leven en zich niet volledig zal ontwikkelen. Deel 4 De complexiteit van leukemie aantal DNA-fouten altering mutations 100 pp<0.0001 = 0.0021 80 60 40 20 0 gemiddeld F altering mutations C aantal DNA-fouten kinderen Pediatric volwassenen Adult 8.2 21.0 80 60 40 20 10 20 30 40 Age (years) leeftijd (jaren) De Keersmaecker et al. Nat Genet 2013 Verloopt de ontwikkeling van leukemie lineair ? eerste DNA-fout tweede DNA-fout derde DNA-fout A A+B A+B+C De ontwikkeling van leukemie verloopt niet lineair, maar via een vertakte evolutie (A+R+S) (A+R+S+T) (A+R) (A+B+J) eerste DNA-fout (A) (A+B+J+K) (A+B+J+L) tweede DNA-fout (A+B) derde DNA-fout (A+B+C) vierde DNA-fout (A+B+C+D) De evolutie van nieuwe soorten De ontwikkeling van leukemie duurt wellicht jaren (A+R+S) (A+R+S+T) (A+R) (A+B+J) eerste DNA-fout (A) (A+B+J+K) (A+B+J+L) tweede DNA-fout (A+B) derde DNA-fout (A+B+C) vierde DNA-fout (A+B+C+D) Deel 5 de evolutie van onderzoeksmethoden WalterGilbert&FrederickSanger NobelPrijsScheikunde1980 Het bepalen van de DNA sequentie deDNAsequenOe Het ‘lezen’ van de DNA sequentie – sinds 1977 Sanger sequencing • radioactieve methode, met film • arbeidsintensief maar accuraat • korte sequentie: enkele honderden letters • beperkte doorvoer: tiental DNA fragmenten • gebruikt om de eerste genen te bepalen Het ‘lezen’ van de DNA sequentie – sinds 1990 Automatisering van Sanger sequencing • fluorescente methode • arbeidsintensief maar accuraat • langere sequentie: tot 800 letters • beperkte doorvoer: tot 384 DNA fragmenten • gebruikt om menselijk genoom te bepalen (1990-2003) Het ‘lezen’ van de DNA sequentie – sinds 2005 Next-generation sequencing • fluorescente methode • heel beperkte werktijd voor onderzoeker • korte sequentie: tot 150 letters • massale doorvoer: miljarden DNA fragmenten • gebruikt om volledige genomen te bepalen (eerste leukemie genoom in 2008) Het ‘lezen’ van de DNA sequentie – sinds 2005 Het ‘lezen’ van de volledige DNA sequentie van een leukemie cel • enkele weken tijd • kan alle kleine spellingsfouten detecteren • kan alle chromosoomfouten detecteren • relatief lage kostprijs: ± 1000 Euro Visualisatie van de volledige DNA sequentie van een leukemie cel Circos plot spellingsfouten in genen chromosomale veranderingen Deel 6 de evolutie van therapie SydneyFarber(1947)-Boston,VSA Optimalisatie van combinatie chemotherapie voor de behandeling van acute lymfatische leukemie (ALL) leidt tot betere overleving bij kinderen met ALL 1996-2002 1989-1995 1983-1988 1978-1983 1975-1977 1972-1975 1970-1973 1968-1970 Bron:CCGALLstudyreports Niet alle patiënten met acute lymfatische leukemie (ALL) vertonen een goede respons op chemotherapie ALLpaOëntenmethetBCR-ABLkankergenofhetMLL-AF4kankergenhebbeneen slechteprognose,enhebbenmeerintensievetherapienodig Puietal.NEnglJMed.2004. Problemen met klassieke therapie • optimalisatie over de jaren heen heeft de overleving van patiënten met leukemie en lymfoom sterk verbeterd, maar de limieten zijn stilaan bereikt • nevenwerkingen van de therapie hebben negatief effect op levenskwaliteit • gevaren voor infecties, en andere levensbedreigende complicaties van de therapie • leukemiecellen kunnen resistent worden aan de therapie Betere kennis van de eigenschappen van de leukemiecellen maakt doelgerichte therapie mogelijk DNA cellenblijven conOnudelen kankergen Betere kennis van de eigenschappen van de leukemiecellen maakt doelgerichte therapie mogelijk Doelgericht uitschakelen van signalen die leukemiecellen aanzetten tot groei en overleving DNA cellen stervenaf kankergen Voor- en nadelen van doelgerichte therapie VOORDELEN • doeltreffender, meer effectief • minder nevenwerkingen dan chemotherapie • betere levenskwaliteit NADELEN • dure geneesmiddelen • lange behandeling (vaak levenslang), maar eenvoudig (orale inname) • leukemiecellen kunnen relatief gemakkelijk resistent worden Doelgerichte therapie voor de behandeling van chronische myeloïde leukemie (CML) sinds 2001: imatinib therapie sinds 1991 sinds 1983 sinds 1975 voor 1975 KantarjianH,etal.Blood2012;119:1981-1987. Optimalisatie van combinatie chemotherapie voor de behandeling van acute lymfatische leukemie (ALL) ALLpaOëntenmethetBCR-ABLkankergenofhetMLL-AF4kankergenhebbeneen slechteprognose,enhebbenmeerintensievetherapienodig Puietal.NEnglJMed.2004. Doelgerichte therapie voor de behandeling van acute lymfatische leukemie chemotherapie+imaOnib chemotherapie YanadaM,etal.JCO2006;24:3460-3466 Doelgerichte therapie voor de behandeling van chronische lymfatische leukemie (CLL) BurgerJA,etal.NEnglJMed.2015;373(25):2425-37. Immuuntherapie: stimuleer onze eigen immuuncellen om kankercellen aan te vallen • T-cellen hebben een specifiek eiwit (T-cel receptor) waarmee ze ‘vreemde’ cellen kunnen herkennen • Als T-cellen een vreemde cel detecteren, kunnen ze die gericht afdoden kankergen afdoden T-cel kankercel Immuuntherapie: stimuleer onze eigen immuuncellen om kankercellen aan te vallen • T-cellen hebben een specifiek eiwit (T-cel receptor) waarmee ze ‘vreemde’ cellen kunnen herkennen • Als T-cellen een vreemde cel detecteren, kunnen ze die gericht afdoden Maar… • Kankercellen ontwikkelen mechanismen om te ontsnappen aan de immuuncellen – ze worden ‘onherkenbaar’ • Kankercellen produceren stoffen om het immuunsysteem te onderdrukken Immuuntherapie: stimuleer onze eigen immuuncellen om kankercellen aan te vallen • Via genetische manipulatie kunnen T-cellen voorzien worden van nieuwe eiwitten waardoor ze de kankercellen beter kunnen herkennen • Als T-cellen een vreemde cel detecteren, kunnen ze die gericht afdoden kankergen afdoden T-cel kankercel Immuuntherapie: stimuleer de eigen immuuncellen van de patiënt om de kankercellen aan te vallen Deel 7 Is leven zonder kanker/leukemie mogelijk ? ? De evolutie van nieuwe soorten DNA wordt gekopieerd bij elke celdeling DNA DNA DNA DNA Evolutie is gebaseerd op selectie van nieuwe kenmerken in een populatie geen selectie mogelijk er kunnen geen nieuwe soorten ontstaan miljoenen identieke cellen Evolutie is gebaseerd op selectie van nieuwe kenmerken in een populatie selectie mogelijk er kunnen nieuwe soorten ontstaan enkele cellen met nieuwe eigenschap Is leven zonder kanker/leukemie mogelijk ? Nee, Wij zijn niet volmaakt, want onze cellen maken af en toe fouten, en daardoor ontstaat leukemie/kanker, maar net door dergelijke fouten is evolutie en selectie mogelijk geweest en bestaan wij… Toekomstperspectieven • Te vaak wordt één gen bestudeerd: We moeten interacties tussen genen bestuderen. • Te vaak wordt de leukemie als mengsel van cellen bestudeerd: We moeten cel per cel bestuderen: elke cel is anders. • Doelgerichte therapie is krachtig, maar het is niet haalbaar om voor elk kankergen een geneesmiddel te ontwikkelen: We moeten zoeken naar gemeenschappelijke doelwitten die in vele kankers belangrijk zijn. contact: [email protected]
