Christenen in de Arabische Lente

Christenen in de Arabische Lente
Op donderdag 3 november 2011 organiseerde IKV Pax Christi Nederland een congres in de
Geertekerk te Utrecht. Sprekers met verschillende achtergronden lieten op deze dag hun licht
schijnen op de huidige situatie en de toekomst van Christenen in het Midden Oosten.
Sinds eind 2010 is de situatie in het Midden Oosten sterk veranderd; verschillende repressieve
regimes zijn omvergeworpen door vreedzame of gewelddadige opstanden. In het toekomstige,
waarschijnlijk meer democratische Midden Oosten, zullen de sociale en politieke
verhoudingen tussen verschillende bevolkingsgroepen opnieuw vorm krijgen. Door deze
veranderende situatie beraadt IKV Pax Christi zich op het te voeren beleid.
De specifieke problematiek waarmee etnische minderheden in Arabische landen
kampen krijgt weinig aandacht van seculiere mensenrechtenorganisaties. IKV Pax Christi
voelt zich daarom verantwoordelijkheid om deze problematiek bespreekbaar te maken maar
waakt voor een exclusieve benadering van “christenen voor christenen”. Men moet afscheid
nemen van het archaïsche idee dat christenen vanuit het Westen fysieke bescherming kan
worden geboden maar tegelijkertijd rijst de vraag welke ondersteuning hier voor in de plaats
kan worden geboden. Het is juist de taak van een vredesorganisatie om een constructieve
bijdrage te leveren aan de opbouw van een burgermaatschappij in het Midden Oosten, een
samenleving waarin ook de rechten van minderheden worden gegarandeerd. Maar welke inzet
helpt burgers in de Arabische landen om een pluriforme inclusieve samenleving te bereiken?
Deze hoofdvraag legde Jan Jaap van Oosterzee, adviseur beleid en public affairs Midden
Oosten en Kaukasus van IKV Pax Christi, voor aan de verschillende referenten.
Voordat werd ingegaan op de actualiteit in verschillende Arabische landen gaf
professor Herman Teule, hoogleraar Eastern Christianity, een korte inleiding met als
uitgangspunt de synode die in 2010 plaatsvond in Rome op verzoek van Louis Sako, bisschop
van Kirkuk. Gedurende de afgelopen eeuwen zijn Christenen door theologische geschillen
religieus verdeeld geraakt. Deze verdeeldheid komt deels voort uit dogmatische verschillen,
bijvoorbeeld over de goddelijke en menselijke kenmerken van Christus. Daarnaast hebben
verschillende Christelijke kerken een eigen etnische identiteit ontwikkeld, taal speelt hierin
een belangrijke rol. Door deze ontwikkelingen namen de Christenen hun eigen gemeenschap
meer en meer als uitgangspunt en mede hierdoor is de overkoepelende organisatie “The
middle eastern council of churches” in de afgelopen jaren vleugellam geworden. Naast deze
interne religieuze en etnische verdeeldheid is ook de religieuze intolerantie, de economische
achteruitgang en de geringe gezinsomvang van Christenen t.o.v. andere Arabieren in het
Midden Oosten debet aan een toenemende minorisering van Christenen in het Midden
Oosten.
Als oplossing noemt de synode allereerst de onderlinge hereniging van Oosterse
Christenen. Bovendien wordt benadrukt dat kerken de samenleving als geheel meer tot dienst
moeten zijn. Dit moet ertoe leiden dat Christenen in het Midden Oosten in staat zijn zich te
presenteren als Arabische Christenen en zo de dialoog aan kunnen gaan met de maatschappij
waarin zij leven. Christenen in het Midden Oosten staan dus voor de lastige opgave interne en
externe relaties te verbeteren om zo hun voortbestaan in het Midden Oosten veilig te stellen.
Egypte – door Jielis van Baalen.
Jielis van Baalen, docent en journalist, geeft zijn eigen visie op de gebeurtenissen van het
afgelopen jaar in Egypte. Hij stelt vooraf dat het nog maar de vraag is of Arabische landen
beter worden van de val van dictators.
In de eerste maanden van de opstand werd opgeroepen tot eenheid met slogans als “Moslims
plus Christen is Egypte”. Maar deze sfeer sloeg al snel om toen er aanslagen volgde op
Koptische kerken. Salafisten uit Saoedi Arabie en aan de overheid gelieerde groepen spelen
een belangrijke rol in het aanwakkeren van haat tegen Christenen in Egypte.
Van Baalen benadrukt dat dergelijke aanslagen niet louter als uitingen van religieuze
spanningen moeten worden beschouwd: religieus geweld heeft ook een economische en
politieke dimensie. Zo leidde een bekering van een Christelijk meisje tot de Islam in Marinab
leidde tot een groot Koptisch protest in Cairo waar tientallen doden vielen. Deze bekering
werd echter toegestaan door Christelijke geestelijken op voorwaarde dat zijn hun kerk
mochten uitbreiden. Politieke, economische en religieuze belangen zijn dus nauw met elkaar
verweven in Egypte maar dit blijft vaak voor de buitenwereld verborgen.
De Egyptische revolutie in zijn geheel moet worden gezien als een scheiding tussen
jong en oud in Egypte. Als voorbeeld noemt Van Baalen het voorval waarbij de Koptische
paus zijn kathedraal verliet nadat schreeuwende jongeren zijn speech onderbraken. Jonge
Kopten willen aktie en verandering terwijl ouderen veel gematigder zijn. Er is echter nog
maar weinig veranderd in Egytpe, onder Tantawi is alles nog bij het oude. Daardoor is
democratie eerder een ideaal dan een praktische realiteit. Egypte is dus etnisch en religieus
zeer verdeeld. Het is van groot belang dat Egyptenaren hulp bij elkaar zoeken om zo hun land
opnieuw op te bouwen.
Irak - Manal Poutros
Manal Poutros, een beleidsadviseur op het gebied van kinderbescherming en kinderrecht, gaf
een korte toelichting op de situatie in Irak. Allereerst benadrukt zij dat de kerken in Irak in de
afgelopen jaren zijn leeggelopen en dat zij hun maatschappelijke functie hebben verloren. De
verschillende oorlogen en de daaropvolgende vlucht van Irakese Christenen naar het
buitenland vormt de belangrijkste oorzaak van dit probleem.
Ook de religieuze intolerantie ten aanzien van Christenen speelt een belangrijke rol.
Bijvoorbeeld de plicht om op sommige plaatsen een hoofddoek te dragen en oneerlijke
selectie bij onderwijsinstellingen beweegt Christenen ertoe om Irak te verlaten. Daarnaast is
de huidige veiligheidssituatie van Christenen in Irak nog steeds zeer precair. Bovendien zijn
zijn Christenen in Irak religieus verdeeld, dit heeft tot gevolg dat sommige Christenen zich
politiek niet vertegenwoordigd voelen door Christelijke parlementsleden.
De oplossing van de problemen die kenmerkend zijn voor de Christenen in Irak moet
volgens Poutros worden gezocht in religieuze en politieke vereniging van Christenen.
Bovendien zou een speciale wet voor minderheden in de Irakese grondwet ertoe kunnen
bijdragen dat Christenen zich kunnen verzekeren van hun voortbestaan in Irak.
Syrië - Mouaz al-Khatib
Mouaz al-Khatib, oud-prediker en vredesactivist, betoogt allereerst dat de Islamitische traditie
religieuze tolerantie voorschrijft maar concludeert ook dat religieuze en etnische verdeeldheid
een misstand is die Syrië al tientallen jaren in zijn greep houdt. Moslims en Christenen zijn
wantrouwen elkaar en deze “dictatoriale mentaliteit” is het ware probleem in Syrië. Hoe
komen Christenen en Moslims nader tot elkaar?
Allereerst stelt Al-Khatib dat gedwongen onderhandelingen tussen groepen geen
betekenissen hebben omdat religie niet voor dergelijke politieke doeleinden kan worden
gebruikt. Mensen moeten op basis van religieuze beginselen elkaars waardigheid vrijwillig
accepteren. Om dat te bereiken is het belangrijk dat kinderen van jongs af aan kennis maken
met de beginselen van verschillende religies. Religieus onderwijs voorkomt religieuze
intolerantie en onbegrip en legt de basis voor vruchtbare dialogen tussen verschillende
religieuze groepen. Zo is het mogelijk te ontsnappen aan sektarische gedachten en xenofobie.
Volgens al-Khatib is de sleutel voor de oplossing tenslotte het respect en de liefde die mensen
verbindt, deze wordt voorgeschreven door iedere religie.
Marjolein Wijninckx
Marjolein Wijninckx, programmamaker Midden-Oosten van IKV Pax Christi, benadrukt dat
Christenen in het MO één van de vele minderheden in het Midden Oosten zijn. Met name
Islamitische minderheden hebben het zwaar te verduren omdat zij als geloofsafvalligen
worden beschouwd door andere moslims terwijl het Christendom wordt beschouwd als een
waardig geloof. Deze minderheden lopen echter tegen soortgelijke problemen op. Deze
problematiek komt voort uit de gespannen relatie tussen religieuze identiteit en burgerschap.
Deze religieuze identiteit is in Arabische landen nauw verweven met politiek en recht.
Bijvoorbeeld het politieke quotasysteem - bedoeld om politieke minderheden toegang te
geven tot politieke besluitvorming - zorgt er in praktijk voor dat religie een sterke politieke
rol speelt. Daarnaast is privaatrecht in veel Arabische landen gebaseerd op religieuze
regelgeving. Het nationaal recht staat daardoor ongelijkheid op basis van religie toe.
Hoe kunnen we voorkomen dat verschillende soorten minderheden het slachtoffer
worden van intolerantie? Wijninckx benadrukt het belang van conflictpreventie. Gemengd
religieus onderwijs levert in haar optiek een belangrijke bijdrage aan het voorkomen van
conflicten omdat het de kennis van vreemde religies vergroot en zodoende negatieve
vooroordelen wegneemt.
Tot slot:
De referenten bieden ieder vanuit een eigen invalshoek een interessant inzicht in de huidige
situatie van Christenen in het Midden Oosten. Die situatie is niet rooskleurig: religieuze,
politieke en economische problemen dragen bij aan de afname van het aantal Christenen in
het Midden Oosten en schaden de Arabische samenlevingen als geheel. Als gevolg van deze
problemen, sterke onderlinge verdeeldheid en een gespannen relatie met andere etnische en
religieuze gemeenschappen is het aantal Christenen in het Midden Oosten sterk gedaald.
Religieuze identiteit speelt in het Midden-Oosten een belangrijke rol, mede doordat
deze nauw verweven is met de nationale identiteit. De oplossing voor de diverse problemen
van Christenen in het Midden Oosten lijkt daarom te liggen in het wegnemen van
misverstanden en negatieve vooroordelen over verschillende religieuze groepen. Gemengd
religieus onderwijs lijkt een vruchtbare bodem te kunnen vormen voor een
burgermaatschappij waarin de rechten van verschillende minderheden worden gerespecteerd.
Verslag Peter Grol