Zaden en Kiemplanten Lesbrief groep 5 t/m 7

Zaden en Kiemplanten
Lesbrief
groep 5 t/m 7
Inhoud
Inleiding ............................................................................................................... 1
Begrijpend lezen: Zaden en kiemplanten .................................................................. 2
Over zaden gesproken ........................................................................................... 3
Les 1: zaden en kiemplanten .................................................................................. 5
Les 2: Lekker ........................................................................................................ 7
Werkblad 1 Onderzoek: het zaad ............................................................................. 9
Werkblad 2 Proefje: kiemplanten ............................................................................10
Milieu Educatie Centrum De Witte Schuur. Wilhelminaplantsoen 21601 LS Enkhuizen
T: 0228-320 310 [email protected] www.mec-dewitteschuur.nl
Inleiding
U ontvangt zaad van vier verschillende gewassen: radijs, rode biet, spinazie en wortel.
De leerlingen gaan deze zaden bekijken en onderzoeken met behulp van een werkblad.
Vervolgens zetten zij de kweek van deze vier gewassen in en ze volgen de ontwikkeling
van de kiemplantjes. Dit proces duurt ca. 14 dagen. Met de kiemplantjes kunnen
de leerlingen zelf hapjes bereiden voor een afsluitende smaakles.
Belangrijk! Gebruikt u deze materiaalzending in aanvulling op het schooltuinprogramma
in Enkhuizen, dan kunt u de docentenhandleiding en het logboek voor de leerlingen
gebruiken in plaats van deze lesbrief.
DOELGROEP
Groep 5 t/m 7 van het basisonderwijs
DOELEN
De leerlingen:








leren verschillende gewaszaden te herkennen;
ontdekken de diversiteit aan kleur, vorm en maten van de zaden;
leren het verzorgen van een kweek;
volgen de ontwikkeling van zaden tot kiemplanten;
ontdekken dat het ene gewas snel kiemt en het andere gewas een langere
kiemtijd heeft;
leren de kiemplantjes die straks in de tuin gaan groeien te herkennen (en te
onderscheiden van onkruid);
leren dat kiemplanten gegeten kunnen worden.
begrijpend lezen in een context
MATERIAAL EN VERZORGING
In het pakket met materialen zitten zaadzakjes van rode biet, spinazie, radijs en wortel.
En 4 kweekbakjes, 4 stickers en keukenpapier. Loepen, pincetten en microscopen kunt u
eventueel lenen bij MEC De Witte Schuur.
Let op: de kweek van kiemplantjes heeft ca. 7-14 dagen nodig om eetbare kiemplanten
te ontwikkelen. Het is belangrijk om vóór de meivakantie dit experiment af te sluiten.
ORGANISATIE
In deze lesbrief zijn twee lessen beschreven in aansluiting bij de materialen. U start met
een les waarin de leerlingen het zaad onderzoeken en het proefje met de kiemplanten
inzetten. U eindigt met een smaakles waarin de leerlingen de kiemplanten eten. In de
periode tussen deze twee lessen volgen de leerlingen de kieming van de zaden.
In deze lesbrief vindt u twee werkbladen die de leerlingen tijdens de lessen gebruiken.
Kopieer de werkbladen voor de leerlingen.
Materialen: Zaden en Kiemplanten
~1~
MEC De Witte Schuur 2013
Begrijpend lezen: Zaden en kiemplanten
Over zaden gesproken
kopieer de leestekst en laat de leerlingen lezen. Er kan klassikaal, individueel of in
groepjes worden gelezen. Uiteraard kunt u de tekst op het smartbord vertonen. De vet
gedrukte woorden behoeven toelichting. Die woorden kunt u met de leerlingen bespreken
(woordenschat). Ongetwijfeld roept de tekst wat vragen op. Deze kunnen in de klas
besproken worden. Je kunt deze tekst inzetten als opening van het experiment, of op
elke willekeurig moment.
Antwoord op de opdracht:
Levenscyclus van de plant
Vrucht
Zaad
Kiem
Bestuiving
Bloem
Ontkiemen
Plant
Kiemplantje
Echte blaadjes groeien
Materialen: Zaden en Kiemplanten
~2~
MEC De Witte Schuur 2013
Kopieerblad:
Over zaden gesproken
Een zaad valt op de grond en begint te groeien. Het wordt een plant. De plant groeit en bloeit. Uit de
bloem ontstaat de vrucht en het zaad. Het zaad valt op de grond en ….
We noemen dit een levenscyclus van de plant.
In het zaad ligt de jonge plant ingevouwen. Wat water en warmte erbij en het zaadje begint te
kiemen. Een worteltje groeit de grond in en twee blaadjes komen boven de grond uit. Dit is het
kiemplantje. Vervolgens groeien de echte blaadjes eraan. Deze blaadjes zien er heel anders uit dan
de eerste twee. De plant blijft groeien en maakt meer blad. Dan komen de bloemen eraan. De
bloemen worden bestoven en vormen een vrucht. In de vrucht zit het zaad. Meestal meer dan één
zaad. Denk aan tomaat, komkommer of meloen.
Lekkere zaden
Het zaad is hard en droog. Soms ruikt het zaad een beetje. Zaden zijn heel voedzaam. Veel dieren
leven van zaden. Denk aan muizen, ratten en sommige vogels. Zelfs de eekhoorn eet zaden. De
beukennoten, eikels en hazelnoten zijn zaden. Ook mensen eten zaden, wel heel veel! Van het zaad
van graan als tarwe, haver en rogge wordt meel gemaakt om er brood en koeken van te bakken. Een
rijstkorrel is ook een zaad. Noten, zonnepitten en komijn (komijnkaas) zijn ook zaden.
Van zaad tot plant…...
Zaden hebben meestal een onopvallende kleur. Dat is handig. Als ze op de grond liggen, vallen ze niet
op en worden ze niet zo snel door dieren gegeten. De harde schil beschermt de kiem. Om te
ontkiemen heeft het zaad warmte en vocht nodig. De kiem moet door de harde schil breken en door
de aarde komen, soms duwen ze zelfs de stoeptegel op. Sommige zaden zullen nooit ontkiemen. Ze
zijn beschadigd. De kiemkracht is afgenomen.
Hoe lang duurt het?
Het zaad rijpt en valt uit. Sommige zaden verspreiden zich door de wind, andere blijven kleven aan
een (vacht)dier, of worden gegeten en uitgepoept. Voor het zaad breekt een periode van rust uit. In
het voorjaar als het warmer wordt beginnen de zaden weer te ontkiemen. Sommige zaden kunnen
jaren in de grond blijven liggen. Bijv. in de woestijn. Eens in de zoveel jaren regent het in de woestijn.
Even daarna staat de woestijn prachtige in bloei!
Zaadbedrijven
De zaadbedrijven in Enkhuizen zijn beroemd in de hele wereld! In die bedrijven bestudeert men hoe
je het zaad nog beter kan maken. Ze ontwikkelen nieuwe soorten gewassen (groenten, fruit en
bloemen). Erg belangrijk is om het zaad goed te bewaren en te behandelen. De kiemkracht van het
zaad moet altijd super goed zijn.
Ook interessant…
In de Noordpool, in een berg op Spitsbergen, heeft men in 2008 een grote wereld-zadenbank
gebouwd. Het is een opslagplaats voor alle zaden uit alle planten uit de hele wereld.
Er kunnen daar 4,5 miljoen zaadzakjes van verschillende planten bewaard worden. De opslag staat
120 meter diep in de berg. De zadenbank op Spitsbergen is bestand tegen aardbevingen en
Materialen: Zaden en Kiemplanten
~3~
MEC De Witte Schuur 2013
kernexplosies. De temperatuur blijft op min 18 graden Celsius. Volgens deskundigen kunnen zaden
wel duizend jaar goed blijven. Door het bewaren van zaden, blijven plantensoorten behouden. In het
wild uitgestorven planten kunnen worden opgekweekt en vervolgens terug naar de natuur.
Schrijf deze woorden in de juiste plaats:
 Zaad

Vrucht

Ontkiemen
 Levenscyclus van de plant

Bestuiving

Bloem
 Echte blaadjes groeien

Kiemplantje

Plant

kiem
-
-------------------------------------------------------------
Materialen: Zaden en Kiemplanten
~4~
MEC De Witte Schuur 2013
Les 1: zaden en kiemplanten
De leerlingen gaan de zaden van vier verschillende gewassen bekijken en onderzoeken
met behulp van een werkblad. Vervolgens zetten zij de kweek van deze vier gewassen in.
BENODIGDE MATERIALEN
-
Werkblad 1 Onderzoek: het zaad
Werkblad 2 Proefje: kiemplanten
4 zakjes zaad van verschillende gewassen: rode biet, spinazie, radijs en wortel
4 kweekbakjes
Keukenpapier
4 stickers
Loepen
Pincetten
Microscopen
Lijm
VOORBEREIDING
-
Kopieer de werkbladen voor de leerlingen.
Leg de materialen voor het onderzoek klaar. Zet vier microscopen op een centrale
plaats en leg onder elke microscoop een ander zaad.
LESVERLOOP
Het begin van de les
Bespreek klassikaal wat de leerlingen al weten over zaden en kiemen. Vragen die u
hierbij kunt stellen:
-
-
Wie heeft er wel eens zaden in de grond gestopt? Zo ja, van welk gewas? Hoe zag het
zaad eruit?
Waarom zien zaden van verschillende gewassen er anders uit? Dit heeft te maken
met de wijze van verspreiding en biodiversiteit. Zaden komen uit verschillende
plekken op de wereld en zijn aangepast aan het klimaat en de omstandigheden, die
elke keer weer anders zijn.
Wat heeft een zaadje nodig om te ontkiemen? Lucht, water en warmte
Waarom is april een goede maand om te zaaien?
Het wordt steeds warmer en minder kans op
strenge vorst, die de kiemplantjes kunnen
beschadigen.
Vertel de leerlingen dat ze vandaag een aantal
zaden gaan onderzoeken. Als uw leerlingen naar de
schooltuin gaan, gaan ze deze zaden daar straks
ook zaaien. De leerlingen gaan met deze zaden een
kiemplantenproef inzetten. Deze proef moeten ze
de komende weken volgen en natuurlijk ook
verzorgen.
Materialen: Zaden en Kiemplanten
~5~
MEC De Witte Schuur 2013
Onderzoek: het zaad
Verdeel de klas in groepjes van vier leerlingen. Elke leerling krijgt een werkblad. Elk
groepje krijgt van elk gewas een aantal zaden voor het zaadonderzoek.
De leerlingen onderzoek de zaadjes van de vier verschillende gewassen en vullen in de
tabel op hun werkblad in wat ze zien en voelen. Ze plakken van elk gewas een zaadje op.
Als ze klaar zijn, kunnen ze de zaden onder de microscopen bekijken. Ze ruimen de tafels
af en ze blijven in de groepjes zitten.
Proefje: kiemplanten
Bespreek met de leerlingen waarom het handig is om kiemplantjes te herkennen.
Wanneer de leerlingen een schooltuintje hebben, zullen ze enkele weken na het zaaien
onkruid moeten wieden. Het is dan handig om te weten hoe de kiemplanten van het
gewas eruitzien.
Deel werkblad 2 ‘proefje: kiemplanten’ uit. Bereid met behulp van enkele leerlingen de 4
verschillende kweekbakjes voor. Neem voor elk gewas een apart kweekbakje. Maak het
keukenpapier nat en leg het in het kweekbakje. Verdeel het zaad gelijkmatig over het
keukenpapier en plak een sticker op het bakje met de naam van het gewas. Zet de kap
op het kweekbakje en plaats het op de vensterbank. Zorg dat het keukenpapier in de
kweekbak vochtig blijft.
Op het werkblad vullen de leerlingen bovenaan bij de kiemplantentabel de zaaidatum in.
Vervolgens moeten ze antwoord geven op vraag A, of ze denken dat alle gewassen rond
dezelfde tijd gaan kiemen of niet. En waarom denken ze dat?
De komende weken moeten ze in hun eigen tijd de kiemplantentabel bijhouden door te
volgen wat er in de kweekbakjes gebeurt.
Afsluiting
Sluit de les af door met de leerlingen afspraken te maken over het verzorgen en volgen
van de kweek van kiemplanten de komende weken.
Tips voor de verzorging van de kweek
-
-
Zet de kweekbakjes voor het weekend op een
koelere plaats, zodat het keukenpapier niet
uitdroogt.
Houdt het keukenpapier steeds vochtig, maar
let op dat de zaadjes niet onder water komen te
staan.
Materialen: Zaden en Kiemplanten
~6~
MEC De Witte Schuur 2013
Les 2: Lekker
De kiemplanten zijn klaar om gegeten te worden, wanneer uit de meeste zaden een steel
met twee blaadjes is gegroeid. In deze les bereiden de leerlingen hapjes met
kiemplanten. Kiemplanten zijn heel gezond en ze zijn ook in de winkel te koop.
Belangrijk: sommige gewassen hebben een korte kiemtijd, zoals de radijs. Als de
kiemplanten zijn opgekomen, kunt u deze kweekbak in de koelkast leggen om de groei te
vertragen en de kiemplanten te bewaren tot de uitvoering van deze les. De wortel heeft
een lange kiemtijd en is mogelijk nog niet klaar voor gebruik in deze les. Indien er niet
voldoende kiemplanten in de kweekbakjes zijn opgekomen, kunt u bij de winkel (bv.
Deen ) kiembakjes (Kiemtrio) met verschillende kiemplanten kopen om de hapjes te
bereiden.
BENODIGDE MATERIALEN
Werkblad 2 Proefje: kiemplanten
Keukengerei:
-
snijplank
mes
schaar
vergiet
dienblad
Ingrediënten:
-
komkommer
kiemplanten
tube mayonaise
VOORBEREIDING
Deze smaakles is feestelijk, lekker en gezond. Bedenk vooraf hoe u de les organiseert. U
kunt alle leerlingen in kleine werkgroepjes laten werken of u laat een aantal leerlingen de
hapjes voor de hele klas bereiden. Het keukengerei moet op de organisatie worden
aangepast.
Tip 1: maak zelf een voorbeeld.
Tip 2: komkommer met schil heeft meer smaak.
LESVERLOOP
Het begin van de les
De les begint met een terugblik naar het verloop van de kweek van de kiemplanten.
Bespreek met de leerlingen de kiemplantentabel, die ze de afgelopen weken hebben
ingevuld op het werkblad ‘proefje: kiemplanten’. Vraag de leerlingen naar hun antwoord
op vraag B, of het kiemen ging zoals ze vooraf hadden verwacht.
Vertel de leerlingen vervolgens dat ze vandaag hapjes met kiemplanten gaan eten hoe ze
deze hapjes gaan bereiden.
Materialen: Zaden en Kiemplanten
~7~
MEC De Witte Schuur 2013
De bereiding van de hapjes
Vraag de leerlingen om eerst hun handen te wassen voor ze aan de slag gaan. Hierna
worden de hapjes bereid volgens onderstaand recept.
Recept: Feestelijke komkommerschijfjes
1. Was de komkommer goed.
2. Snijd de komkommer in schijfjes
van ongeveer een halve
centimeter dik.
3. Leg de schijfjes plat naast
elkaar op een mooi dienblad.
4. Knip de kiemplanten met een schaar vlak boven de grond af.
Als ze schoon zijn, hoef je ze niet te wassen. Je kunt de
kiemplanten ook uit het keukenpapier trekken. De hele plant,
dus ook de wortel, is eetbaar.
5. Garneer elk schijfje komkommer met een toefje mayonaise en
enkele kiemplantjes.
Afsluiting
De hapjes worden uitgeserveerd en gegeten.
Vraag de leerlingen wat ze van de hapjes vonden. Konden ze de verschillen in smaak van
de kiemplanten proeven. Welke kiemplanten vonden ze het lekkerste smaken?
Materialen: Zaden en Kiemplanten
~8~
MEC De Witte Schuur 2013
Werkblad 1 Onderzoek: het zaad
Elk
zaadje heeft een andere grootte en vorm. Bekijk je een zaadje
met een
loep of onder de microscoop, dan ziet het er weer heel anders
uit.
Onderzoek de zaadjes van vier verschillende gewassen.
Vul hieronder in wat je ziet en voelt en plak van elk gewas een zaadje op.
Gewas
Rode biet
Spinazie
Radijs
Wortel
Hoe ziet het
zaadje er
met het
blote oog
uit?
Wrijf het
zaadje
tussen je
vingers. Hoe
voelt het?
Bekijk het
zaadje met
een loep of
microscoop.
Zeg iets
over de
kleur en
vorm van
het zaadje?
Kleur:
Kleur:
Kleur:
Kleur:
Vorm:
Vorm:
Vorm:
Vorm:
Plak het
zaadje in de
zwarte
cirkel.
Materialen: Zaden en Kiemplanten
~9~
MEC De Witte Schuur 2013
Werkblad 2 Proefje: kiemplanten
Na het zaaien duurt het enkele dagen of weken voor de
kiemplantjes
uit de grond komen. Maar ook andere planten komen uit de grond. Ze
worden
onkruid genoemd. Straks moet je onkruid wieden. Het is
wel handig als je de kiemplanten dan herkent, want anders verwijder je
de verkeerde plantjes.
Kiemplanten kweken
Wat heb je nodig? Kweekbakjes, keukenpapier, zaad, water en stickers.
Wat ga je doen? Neem voor elk gewas een apart kweekbakje. Maak het
keukenpapier nat en leg het in het kweekbakje. Verdeel het zaad gelijkmatig
over het keukenpapier en plak een sticker op het bakje met de naam van het
gewas. Zet de kap op het kweekbakje en plaats het op de vensterbank. Zorg dat
het keukenpapier in de kweekbak vochtig blijft.
Wat hou je bij?
1. Beantwoord vraag A vandaag en vraag B nadat alle zaden gekiemd zijn.
2. Houd de komende dagen en weken bij wanneer de zaden kiemen en welke
kleur de kiemplanten hebben. Noteer dit ook in de tabel.
Kiemplanten tabel (noteer de gewassen, kiemdatum en wat je ziet)
Gezaaid op …….……… ….
datum kiemen
kleur kiemplant
Rode biet
Spinazie
Radijs
wortel
Vraag A
Denk je dat alle gewassen rond dezelfde tijd gaan kiemen? Licht je antwoord
toe. Ik denk dat alle gewassen zaden wel / niet rond dezelfde tijd kiemen,
omdat: ……………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………
Vraag B
Ging het kiemen van de zaden ongeveer zoals jij had verwacht?  Ja  Nee
Zo nee, wat ging anders? …………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
Materialen: Zaden en Kiemplanten
~ 10 ~
MEC De Witte Schuur 2013