Frascati presenteert een nieuwe serie dansduetten

Frascati Magazine
Elkaar
aankijken:
het duet
Frascati presenteert een
nieuwe serie dansduetten
Tekst: Francine van der Wiel
Eerst maar eens een definitie.
Een eenvoudige, dus van Wikipedia. ‘Een duet is een muzikale
compositie of muziekstuk voor
twee uitvoerders.’ Maar ook:
‘een activiteit die door twee
personen wordt uitgevoerd.’
Een duet kan dus van alles
zijn, van pasjes op Bach tot
synchroon trampolinespringen
tot, om maar wat te noemen,
allebei op een stoel zitten, aan
toe (zie Jonathan Burrows en
Matteo Fargion in Both Sitting
Duet). Een echtelijke ruzie met
veel stemverheffing komt ook
voor de term in aanmerking,
aldus een Italiaans verklarend
woordenboek. Misschien een
beetje flauw, deze inleiding,
maar zoals zal blijken tijdens de
serie duetten die Frascati heeft
26
geprogrammeerd, kent het
hedendaagse duet inderdaad
een enorm scala aan stijlen,
technieken, theatrale en muzikale
benaderingen en is zo’n beetje
alles geoorloofd.
Zo vanzelfsprekend als dat nu lijkt,
was het uiteraard niet altijd. Meg
Stuart en Philipp Gehmacher bijvoorbeeld waren linea recta naar
het schavot afgevoerd als zij hun
duet the fault lines aan het hof van
Lodewijk de Veertiende hadden
uitgevoerd. En niet alleen omdat
het de mens toont als een gemanipuleerd, onmachtig Beckettiaans
wezen, of omdat het met nauwelijks
gestileerde, verwrongen bewegingen pijnlijk concreet een moeizame
verhouding portretteert – daarin
toont Stuart zich een geestverwant
van de neo-expressionistische Pina
Bausch – en ook niet omdat het stuk
met zijn videoprojecties een soort
mix van dans en beeldende kunst
is, maar om het simpele feit dat de
uitvoerenden elkaar aankijken.
Dat laatste was namelijk lange tijd
helemaal niet vanzelfsprekend. Het
menuet geldt als de oervorm van
het duet, met abstracte armbewegingen en buigingen; een vertaling
van de hofetiquette. In de zeventiende en achttiende eeuw dansten
mannen en vrouwen náást elkaar.
Pas eind achttiende eeuw draaiden
de partners een kwartslag en begon
men echt met elkaar te dansen en
kregen man en vrouw hun eigen
rol en idioom in het duet, waarbij zij
snelle en lichte variaties op spitzen
danste en hij, naast een enkele
krachtige sprongvariatie, haar
mocht ondersteunen en optillen.
De vrouwendans nam in de negentiende eeuw (ook letterlijk) een hoge
vlucht. Begin twintigste eeuw beïnvloedde het constructivisme in Rusland de ontwikkeling van het duet:
gymnastische, zelfs acrobatische
elementen doken op. Iets wat iemand als George Balanchine, meester in het bedenken van sculpturale, lenige
partnerposes, niet is ontgaan. Uiteindelijk evolueerde het
duet tot een choreografie die op zichzelf kon en mocht
staan, eventueel zelfs van avondvullende lengte.
Quesada en Tussing componeren
muziek door middel van beweging,
beweging wordt muziek, muziek
krijgt vorm. En telkens moet de
toeschouwer zijn zintuigen weer
een tandje bijstellen…
Ook vandaag nog zijn duetten meestal een zaak van
een man en een vrouw. Liefde werd immers eeuwenlang
verondersteld een zaak van één man en één vrouw te
zijn, en de meeste duetten gingen en gaan over liefde,
relaties, verhoudingen. Vandaar de bezwerende titel
van het werk van Gunilla Heilborn: This is not a Love
Story. Het gaat natuurlijk wel degelijk over een relatie,
misschien niet van minnaars, maar wel van reisgenoten.
De reis: het leven. Voortdurend vragen stellend, elkaar
aftastend door middel van tekst en beweging, zijn de
‘helden’, Vera en Kowalski, onderweg. Waarheen? Dat
blijft de vraag. Het is een intieme en poëtische voorstelling, met betrekkelijk weinig echte dansbeweging. De
associaties en gedachten van het publiek worden geprikkeld tot activiteit, niet door virtuoze lichaamsbeheersing,
maar door subtiele humor en een mix van middelen.
Heilborn is choreografe en filmmaakster en een leerling
van Anna Halprin, een van de voorvrouwen van de
postmoderne dans die in de jaren zestig een artistieke
dijkdoorbraak veroorzaakte. Alles kon in de postmoderne
27
© Raymond Mallentjer
dans, alles mocht: bewegen, niet bewegen, met of zonder
muziek, praten, zingen, een appeltje schillen, met een
motormaaier het publiek in rijden, een serie passen tot
in het oneindige herhalen, rechtop langs de gevel van
een gebouw afdalen. Ook begon men choreografieën te
ontwikkelen aan de hand van scores of wel partituren,
waarin acties, regels en afspraken staan opgetekend,
de bouwstenen van het artistieke concept. Vaak ging
het daarbij niet zozeer om de beweging als wel om een
bepaald aspect van de danskunst zelf.
In de Frascati-serie duetten leveren Albert Quesada en
Vera Tussing een mooi voorbeeld van het choreograferen
met scores. In Trilogy willen deze ‘producten’ van respectievelijk de Brusselse opleiding P.A.R.T.S. en de Londense
hedendaagse dansscene laten zien of, en zo ja hoe, dans
ook een luisterervaring kan zijn. Ofwel: kan dans nog
interessant zijn als je je ogen dicht doet? In een minimalistische choreografie op muziek van Bach worden horen
en zien van elkaar gescheiden en weer samengevoegd,
terwijl in een schaduwchoreografie de gelaagdheid
van een muzikale compositie zichtbaar wordt gemaakt.
Quesada en Tussing componeren muziek door middel
van beweging, beweging wordt muziek, muziek krijgt
vorm. En telkens moet de toeschouwer zijn zintuigen weer
een tandje bijstellen – al dan niet met gesloten ogen.
28
Binnen de postmoderne dans is in bewegingstechnisch
opzicht de bijdrage van de Amerikaan Steve Paxton
waarschijnlijk het meest invloedrijk geweest. In zijn zogenoemde Contact Improvisation werd de beweging niet
meer exclusief aangestuurd door de superieure wil en
beheersing van de danser, onafhankelijk van de natuurlijke geneigdheid van het lichaam, maar kwam zij min
of meer organisch voort uit de specifieke manier waarop
twee lichamen met elkaar in contact kwamen: langs en
over elkaar glijdend, botsend of aantikkend. Niet alleen
handen, armen en voeten konden als steunpunt dienen,
maar ook heup, rug, nek, buik, borst. In het kader van
de emancipatie begonnen vrouwen in de jaren zestig
ook mannen (en vrouwen) rond te dragen en raakte het
(hoog) liften van vrouwen enigszins uit de gratie, althans
in de moderne dans.
Zonder al die ontwikkelingen zou een duet als Still Standing
You van Pieter Ampe en Guilhermo Garrido dus nooit
zijn ontstaan. Twee bebaarde mannen, die elkaar met
gebruikmaking van acrobatiek, ‘contactimprovisatie’,
moderne dans en gewone robbertjes stoeien ‘alle hoeken
van de kamer laten zien’ op een vaak even grappige als
fantasierijke manier (hun lichaamssculpturen zijn echt
fraai) – dat kan echt pas sinds pakweg een halve eeuw.
(Nog buiten beschouwing gelaten dat ze een deel van
de tijd naakt zijn, schreeuwen, brullen en met het publiek
praten.)
Opmerkelijk is dan dat oudgediende Vlaming Marc
Vanrunxt, die zelf in de meest uiteenlopende, extreme
stukken optrad, in Zeit lijkt terug te grijpen op de relatief
traditionele vorm van het man/vrouw-duet – het eerste
in zijn ruim dertigjarige loopbaan! – op muziek van
Tangerine Dream. Een choreografie bovendien waarin
de partners geruime tijd náást elkaar bewegen. Inderdaad, zoals ooit gebruikelijk was. Ze lijken wel wat op
elkaar, deze mystiek ogende dansers, die elkaar nauwelijks aanraken, maar steeds verwachtingsvol gericht
zijn op wat vóór hen ligt in de tijd: de toekomst. Eigenlijk
onttrekt Zeit zich een beetje aan de term duet. We zien
wel twee dansers, maar zij zijn onverbrekelijk met elkaar
verbonden, zoals tijd en ruimte in dans.
Francine van der Wiel schrijft recensies, interviews, achtergrondartikelen
en columns over dans voor NRC Handelsblad Zij levert regelmatig bijdragen
aan diverse tijdschriften, waaronder Dans Magazine, De Groene Amsterdammer, Theatermaker e.a. Ook verzorgt zij toelichtingen en brochures
voor dans- en theatervoorstellingen.
Zeit
Marc Vanrunxt (BE)
di 23 okt
Frascati 1, 20:30
the fault lines
Meg Stuart, Phillipp Gehmacher
& Vladimir Miller (US / AT)
di 18 dec
Frascati 1, 20:30
Still Standing You
Pieter Ampe & Guilherme Garrido /
Campo (BE)
di 22 jan
Frascati 2, 20:30
This is not a love story
Gunilla Heilborn (SE)
di 5 mrt
Frascati 2, 20:30
Trilogy
Albert Quesada & Vera Tussing (BE)
di 14 mei
Frascati 1, 20:30
In seizoen 2012 -2013 zijn vijf dansduetten te zien bij Frascati.
Elk dansduet is afzonderlijk te zien, daarnaast zijn ze gebundeld in de
cursus Kijk dans, zie p. voor meer informatie. Of kijk op onze website.
Zie p. 68 – 69 voor meer informatie.
29