`Trump kan de economie aanjagen, maar het zal uitmonden in een

Gerben van der Marel • Economie & Politiek
20 uur
Tekst
Krant

  54
‘Trump kan de economie aanjagen,
maar het zal uitmonden in een crash’
Donald Trumps politieke agenda kan op korte termijn goed
uitpakken, zegt Harvard-econoom en globaliseringexpert Dani
Rodrik. Op lange termijn zal de kloof in de Amerikaanse
samenleving alleen maar groter worden
Dani Rodrik (59) waarschuwde twintig jaar geleden als een van de eerste economen voor de gevaren van
ongeremde globalisering. De Harvard­hoogleraar voorspelde dat de voordelen van mondialisering ongelijk
verdeeld zouden worden en oppositie zouden aanwakkeren. De opmars van het populisme en sterke leiders
zoals Donald Trump verrast Rodrik niet.
De in Turkije geboren econoom ontving eredoctoraten in Antwerpen en Groningen en is als werelwijd
erkend expert op het gebied van globalisering een veelgevraagd spreker. Op 18 januari spreekt hij op Tilburg
University. Wat kunnen Europeanen leren van de Amerikaanse
verkiezingen?
‘Het is de geloofwaardigheid van de kandidaat en
verpakking van de boodschap. We hebben nieuwe
politieke leiders nodig. Leiders met een schoon
blazoen en een overtuigend verhaal. Hillary Clinton
schoot tekort omdat ze zichzelf neerzette als een
betrouwbare en geloofwaardige kandidaat, terwijl
ze te veel geassocieerd werd met beleid uit het
verleden. De Chinezen en Mexicanen werden door
Trump neergezet als zondebokken. Maar Clinton
kon niet uitleggen waarom de middenklasse is
achtergebleven.’
Waren veel Trump-aanhangers niet beter af geweest
met haar agenda?
‘Met haar beleid was weinig mis. Dat kiezers toch
voor Trump gingen is niet irrationeel, kiezers
stemmen wel vaker voor iets wat niet in hun belang
is. Alles draait om geloofwaardigheid. Amerikanen
zagen in Clinton iemand die ingekapseld was door
banken en die handelsakkoorden bevorderde totdat
dat een politieke last werd. Mensen hadden een
diep wantrouwen tegen de boodschapper. Dan doet
de boodschap er niet meer toe.’
Wat zijn de
verschillen met
Europa?
Gevoel voor timing
Dani Rodrik (59) is hoogleraar
International Political Economy
aan Harvard University en
Dani Rodrik
wereldwijd een van de
‘In de VS
belangrijkste experts op het
gebied van globalisering.
reageerden
Rodrik heeft een goed gevoel voor
kiezers op de
timing. Hij schreef in 1997 het
baanbrekende boek met de
globalisering, in
veelzeggende titel Has Globalization
Europa draait het
Gone Too Far? Meteen daarna brak
de Azië­crisis uit.
om Brussel en de
Zes jaar geleden kwam de hoogleraar
euro. Immigratie
van Turkse komaf met de bestseller
The Globalization Paradox. Opnieuw
is vooral een
liet Rodrik zien de tijdsgeest haarfijn
aan te voelen. Kenners noemden het
manier voor
boek verplicht leesvoer voor alle
nationale politici en beleidsmakers die
rechts om mensen
zich afvragen wat de rol is van
nationaal beleid in een tijdperk van
te mobiliseren.
globalisering.
Het fundamentele
Het boek kan samen met zijn eerste
probleem is niet
werk gelezen kan worden als een
waarschuwing voor de opmars van
dat mensen
sterke leiders zoals de aankomende
Amerikaanse president Donald
racisten zijn. Als
Trump. Rodrik zegt dat de meeste
economen oogkleppen ophadden en
mensen zich
de schaduwkanten van globalisering
en vrijhandel niet wilden zien.
economisch
Een recent werk is Economics Rules:
onzeker voelen, is
The Rights and Wrongs of the Dismal
Science. Dat boek gaat over de
immigratie het
tekortkomingen in de economische
thema voor rechts
wetenschap.
waarmee ze hun
politieke agenda
kunnen doordrukken. Politici zullen open moeten zijn over Europese integratie. Doormodderen werkt niet.
Politieke integratie zal een inhaalslag moeten maken ten opzichte van economische integratie. De andere
optie is een strategische terugtocht. Ik geloof niet dat Europese politici in het midden een duidelijk
standpunt hebben ingenomen, terwijl dat wel van cruciaal belang is.’
Trumps campagne is doorspekt van protectionistische ideeën zoals invoerheffingen en heronderhandeling
van handelsakkoorden. Zijn credo: buy American en hire American! Wat kunnen we verwachten?
‘We zullen een terugkeer zien naar vaderlandslievende waarden. Trump zal meer nadruk leggen op
binnenlandse economische thema's. Dat is geen slecht plan. Dat hebben meer landen in de wereld nodig.
Maar ik geloof niet dat er snel een golf van protectionisme zal volgen.’
Trump belooft het land bij elkaar te brengen. Gelooft u dat hij dat kan?
‘Nee. Het probleem met Trump en andere populisten is dat ze met beleid komen dat de kloof in de
maatschappij alleen maar groter maakt. De plannen voor belastingverlagingen en investeringen in
infrastructuur beogen de positie van vermogende Amerikanen te verbeteren. Het is een agenda van
uitsluiting. De economische verschillen zullen groter worden. Het grote probleem van Trump en andere
populisten is niet wat ze doen met onze economieën, maar wat ze zullen doen met onze liberale
democratieën en democratische normen. De grootste schade die Trump dreigt aan te richten zal te zien zijn
bij oude instituties en waarden over tolerantie, de rechtsstaat, de bescherming van burgerrechten, de
rechten van minderheden en de scheiding der machten. Ik maak me veel meer zorgen over deze politieke
gevolgen, dan de economische gevolgen.’
Een land kan volgens u kiezen voor hyperglobalisering, democratie en soevereiniteit. Maar niet voor alle
drie tegelijkertijd, je moet twee van de drie kiezen.
‘Het kan slechter uitpakken natuurlijk. Dat je alleen overblijft met een sterke
staat. Ik zal er geen traan om laten als Trump hyperglobalisering laat varen.
Maar ik maak me wel zorgen over democratie. Ik denk dat een gematigde
‘Als je globalisering
terugschroeft, zou ik dat
gecompenseerd willen
vorm van globalisering goed te combineren is met een sterke natiestaat. Als
je globalisering terugschroeft, zou ik dat gecompenseerd willen zien door een
verdieping van de democratie. Maar daarin zijn populisten niet
geïnteresseerd.’
gecompenseerd willen
zien door een verdieping
van de democratie. Maar
daarin zijn populisten niet
geïnteresseerd’
De effectenbeurzen geloven in het economische succes van Trump. Kan hij
ook de verliezers van globalisering compenseren?
‘Ik geloof dat Trump op korte termijn de economie kan aanjagen. Daar zijn populisten vaak goed in. Door te
snoeien in de vennootschapsbelasting en regelgeving wordt het makkelijk voor bedrijven om te investeren.
Trump wil het bovendien lucratief maken voor de particuliere sector om te investeren in infrastructuur. Dat
kan doorsijpelen naar gewone Amerikanen in de vorm van meer werkgelegenheid en hogere lonen. Maar ik
ben bang dat het uitmondt in een economische crash. Mensen zullen beseffen dat de voordelen naar een
bevoorrechte klasse zijn gegaan. De deceptie zal groot zijn. We weten hoe populisten doorgaans reageren op
economische teleurstellingen: ze draaien de politieke schroeven aan.’ In 1997 waarschuwde u als een van de eerste economen voor ‘maatschappelijke ontwrichting’ en ‘breed
verzet in samenlevingen’ als gevolg van globalisering. Denkt u dat 2016 een kantelpunt is?
‘Zeker voor politieke elites, technocraten en economen. Pas nu dringt het besef door dat er fundamentele
veranderingen gaande zijn diep in de samenleving die leiden tot politieke reacties. Brexit, Trump, het
Italiaans referendum. Het zijn allemaal uitingen van onvrede die je van mijlenver had kunnen zien
aankomen. We zien een herwaardering van de natiestaat. Veel onze bestaande opvattingen over hoe de
wereld werkt veranderen.’
In hoeverre is globalisering op haar retour?
‘We zullen enige tijd in een impasse raken. Ook vanwege onderliggende economische redenen. Het was
goedkoper om producten in lage lonenlanden te produceren. Maar nu is het vaak goedkoper om de
productie aan robots uit te besteden in eigen land. We zien de vraag verschuiven van goederen naar
diensten, die minder worden verhandeld.’
U stond eind jaren negentig eenzaam in het debat. Nu de keerzijde van globalisering breed aandacht krijgt
en zelfs verkiezingen domineert, geeft u gas terug met nuanceringen.
‘Neem de discussie over de bijdrage van handel aan het verlies van
productiewerk. Het versoepelen van de handelsrelaties met China heeft daar
zeker een rol bij gespeeld, maar het was niet de belangrijkste factor. Een
krimp van de werkgelegenheid in de maakindustrie doet zich overal voor. Ik
denk dat technologische veranderingen en automatisering een veel grotere
rol spelen dan het verplaatsen van werknemers naar landen met lage
inkomens. Dat betekent dus dat puur protectionisme, zoals voorgesteld door
Trump, niet toereikend is om banen terug te halen.’
‘Het verdwijnen van
laaggeschoolde banen
was al lang gaande
voordat outsourcing in de
mode raakte’
Robots pikken de banen in, niet Chinezen en Mexicanen.
‘Het verdwijnen van laaggeschoolde banen was al lang gaande voordat outsourcing in de mode raakte. Het
verlies van productiebanen in de Verenigde Staten of Groot­Brittannië is te herleiden tot de jaren zestig. Dat
was lang voordat handelsovereenkomsten zoals Nafta waren ondertekend en China was toegetreden tot de
Wereldhandelsorganisatie. Nafta en de opkomst van China hebben specifieke gemeenschappen geraakt.
Daar is ook bewijs voor. Maar het zijn twee grote trends die elkaar versterken. We weten niet welke de
sterkste kracht is.’
Is het verplaatsen van banen door Amerikaanse of Europese bedrijven niet simpelweg de laatste stap naar
volledige automatisering?
‘We zien inderdaad steeds meer automatisering in landen als Mexico en China. Werknemers breiden hun
vaardigheden uit en veel eenvoudig werk wordt overgenomen door robots. Technologische verandering is de
dominante kracht achter de­industrialisatie en de veranderingen op de arbeidsmarkt. We moeten met ons
kapitalistische systeem terug naar de tekentafel. We moeten een antwoord vinden op de keerzijde van
globalisering en de keerzijde van snelle innovatie en technologische veranderingen. Maar: die laatste
ontwikkeling is uiteindelijk een goede zaak. Het zal de productiviteit opjagen waardoor we misschien
minder hard hoeven te werken.’
Op 18 januari spreekt Dani Rodrik op Tilburg University.




Door Gerben van der Marel

Meest gelezen
Honderden miljoenen schade bij
windmolens op zee
Succesvol en aan de drank
Rijkswaterstaat houdt geld over bij Ruimte
voor de Rivier