350 jaar Joodse Begraafplaats Workum 1664 - 2014 Inleiding Op 29 augustus 1664 kreeg David Salomons, houder van de Bank van Lening, als eerste in Friesland, toestemming van Burgemeeser en Raad van Workum voor de stichting van een Joodse begraafplaats. Bij de Bank van Lening waren tevens Jacob Moises uit Emden, Benjamin Leuwens uit Enkhuizen en David Isaacs betrokken. In 1676 verkreeg David Salomons tevens het burgerschap van IJlst (Drylts), toestemming om daar ook een Bank van Lening te openen en het recht zijn godsdienst vrij uit te oefenen. Hiermee begint het officiële bestaan van de Joodse Gemeenschap in de Zuid-Westhoek van Friesland, omvattende IJlst, Hindeloopen, Workum en later Bolsward en Sneek. Er hebben overigens ook Joden gewoond in Sloten, Makkum en Stavoren. Salomons kinderen vestigden zich in IJlst, Kollum, Rotterdam, Emden, en zijn de voorouders van o.a. de families Cats, Drielsma, Dwinger en Workum. Origineel en transcriptie van de toestemming door de Burgemeester en Raad van Workum aan David Salomons voor aanleg van de Joodse begraafplaats in 1664. (Gemeentearchief Súdwest-Fryslân) TRANSCRIPTIE solde mogen verholden, als oock mede voor voeten landts wederom sal comen te Burgemeesteren Schepenen ende Raedt Jimandt van sijne geloofsgenoten verstor- vervallen ten profijtte van de stadt ende der stede Worcum doen condich ende ven sijnde, indien hij David Salemons sulx dat de voernoemde David Salemons bekennen voor ons ende onse successoren solde mogen accorderen ende toestaen, tot deselve gepachte plaetse tot sijn costen in officio, in den vrijen vasten ende onver- een plaetse van begraeffenisse der dooden sall moghen affgraven ofte affstecken breeckelijcken erfpacht heeft verhandelt ofte tot legersteden te facificeren ende met hoge rondtbomen tot bevrijdinge van ende toegestaen te hebben, sulx doende gebruicken mits tot een recognitie ende hetselve beplaetsen alle het welcke bij in ende doer crachte deses, de heer beloninge van sulx ten profijtte vande voermelte David Salemons vrundlick ende Eersamen David Salemons Jode althans stadt aen den Rentmeester bij den selven beleefdelick geaccepteerd sijnde heeft geoctroyeerde Taeffelholder van banck van David Salemons betaelt worden eens ende den voern. propijn tot twintich Caroli gld. Leninge binnen meergemelte stede seec- voer all de summa van twintich carolus aen den presiderende Burgemeester Jacob kere dartich vijercante voeten Landts op des gld, ende mede onder den expressen Gerbrandts betaelt waer voor deselve Stadts kampen leggende achter de Syll aen voerwaerde, dat soe wair meer gemelte preses door onderteekening des bedanckt den dyckgrachts wall omme deselve dertich David Salemons met sijn familie van ende quiteert: beloevende wedersijds het vyercante voeten landts, voor hem ende Worckum mochte comen te vertrecken inholden deses te sullen achtervolgen sijene erfgenamen, soe lange Jimandt leven ofte sij ende sijne kinderen alle verstorven ende naecomen alles onder verbandt ende mochte hem alhier ter stede metter leven mochten sijn, de selve dartich vijercante submissie... [ vervolg > Grafsteen van Kendel (Wendel) Jehuda, vrouw van David Salomons. Foto: Tresoar TRANSCRIPTIE ... des ten waren becante hebben wij burgemeesteren ende Raedt met onser alle, ende onser aller Secretary handen, beneffens den voernoemde heer David Salemons verteeckent ende bevesticht actum ter Staedthuise der Verschreven stede den 29 Augusti 1664 Reiner Ulbets Basco / Jacob Gerbrants / Rijener Douwes Lucas Schenckel / 1664 / Jelle Pijtters Bruijninga / Intie Piers Hendrick Jurjens R. Hansma Het smalle stukje tekst in de vorige afbeelding Op huyden den 25 sten september 1669 heeft de preses eser Jacob Gerkens de twintich glds in desen gemelte door de stadtsbode aen den Rentener Offermans doen behandigen. Grafsteen van David Salomons. Foto: Tresoar Begraafplaats Locatie van de begraafplaats ingetekend op de plattegrond van Workum uit de Schotanus-atlas van 1664. Autorisatie van Burgemeester en Raad van IJlst aan David Salomons voor het houden van een Bank van Lening en het het uitoefenen van de Joodse godsdienst. Afgebeeld zijn de laatste twee alinea’s. (Gemeentearchief Súdwest-Fryslân) TRANSCRIPTIE licentie ende volle octrooij van een banck ter weecke ende hondert car.gId ende daer Conditien ende artikelen waer op ende van Leeninge voor de tijd van vijf aen een boven bedraegende van de Rixdaelder ofte na de welcke Ued. Achtb. Magistraet volgenden jaeren sullende sijn aenvanck 50 stuivers: een duit ter weecke sijnde der stede IJlst, met kennisse ende nemend 10 maij 1676 ende expireren den alsoo een gulden ter maent ende twaelf speciaal consent des selfs vroetschappe laetste April 1681 mits jaerlix uitte lenen car.guldens int jaer doch ijmant binnen de hebben geoctroijeert ende geconsenteert aen ’t stadts armenboeck een somma van weeck ofte maent sijn pandt wederom in octroijeenen ende consentens mits desen vijf ende twintigh car.gld. ad 20 stuivers ’t lossende sullen voor een volle weeck ofte aen David Salomons tegenwoordigh tot stuck. maent moeten betaelen. Worcum woonachtigh voor hem selven off een van sijn zoons, soo volght. een tot hondert car.guldens: bedragende geholden sijn alle panden een iaer ende Begraafplaats Workum, 2014 Eerstelijk sal David Salomons off niet meer mogen ontvangen ofte trecken ses weecken te bewaeren, sonder de selve Foto: Rijksmonumenten een van sijn soonen hebben wij consent als vande daelder ofte 30 stuivers een duit eerder te mogen vercopen; Ten tweden sal hij van alle panden van Ten darden sal de Banckholder [ vervolg > ... om bij een ijder in middelen tijde te linnen (?) sampt alle mobilen ende coop- te vieren des feest Sabbath ende bededagen mogen werden gelost op conditien als manschappen niets exempt ende dat hem vande gereformeerde religie. voren verhaelt ende saI aIs dan vrij staen wel gevalligh magh sijn, verbiedende wij de seIve bij publijcke auctie te vercopen alle andere burgers ofte ingesetenen deser artikelen wel overwogen sijnde, geeft de welcke vercopinge drie a vier malen plaetse om geen gelt op enige panden te magistraet met kennisse ende consent ’s jaers sal moeten geschieden tot den mogen uitschieten op de verbeurte van ’t vande Vroetschappe David Salomons Banckholders believen mits ’t verschot na selve pandt ’t welck tot profijte van desen den Banck van leninge binnen Inst op de deductie van alle omgelden na verloop stadt sal sijn vervallen. vermelde artikelen geconsenteert ende ofte verschijn dagh van ’t geholdene boel- geoctroijeert, concenteert ende octroijeren goet aende eigenaers te restitueren des de panden door brandt ofte andersins eenige deselve mits desen met aeneminge ’t ontvangende briefies daer van toonende vremt ongeval quame te verongelucken effect in desen uitgedruckt te sullen (?) ende dat binnen iaers der vercopinge. (’t welck Godt wil verhoeden:) sal in sulcken stenen deynen onder onsen Stadtzegel ad gevalle de eigenaer sijn pandt ende de causas sampt presiderende Burgemees- huisinge sal vrij wesen van wachten; Banckholder sijn gelt missen. teren: ende secretaris hauden ter orditie knechten ende soldaten als mede van Ten sevenden sal de Banckholder vrij den 9de februari 1676 was vertekent met goedtschattinge nopens de goederen inde staen sijn Jodische oeffeningen ende cere- een zegel in groene was Wijbe Johannes Ieninge. monien te oefenen ende holden sonder Adema, Hanso Meinema. Collegium Ten vijfde sal de Banckholder mogen van ijmant hierinne verhindert te worden, Accordeert met ??? in kennisse van mijn belenen gout, sulver, juwelen, wollen ende ende in tegendeel wederom gehouden sijn secretaris Hanso Meinema Ten vierden dat de Banckholders Ten sesden ende off ’t gebeurde dat de Welcke vermelde condities ende Naamsaanneming Drielsma/Drilsma in Leeuwarden 1812. (Historisch Centrum Leeuwarden) In 1677 wordt Lazarus Salomons, de echtgenoot van David Salomons dochter Engeltje Davids, burger in IJlst. Stam­vader van de familie Drielsma. (Gemeentearchief Súdwest-Fryslân) Nawoord In Workum ontwikkelde zich geen Joodse Gemeente. Dat gebeurde wel in nabijgelegen Hindeloopen waar David van Gelder in 1771 het huis kocht op de Buren (naast het huidige nr 40) waar later de synagoge gebouwd zou worden. Het terrein is na afbraak onbebouwd gebleven. Gegevens over de Joodse Gemeenschap in Workum/Hindeloopen zijn te vinden op de website van Warkums Erfskip. Contact Voor vragen en opmerkingen kunt u contact opnemen met Chaim Caran: [email protected] of met Louis Cats: [email protected] Meer weten? Voor meer verdieping kunt u verder lezen op deze websites en publicaties: http://dutchjewry.org www.tresoar.nl www.allefriezen.nl www.warkumserfskip.nl Parenteel van David Salomons – Louis Cats (uitgave in eigen beheer) Genealogie van David Salomon en Wendel David Levij – Piet Sanders en Saskia BallSanders (artikel in Tijdschrift Joods Rotterdam 2010-2011) Stamboom van de familie Drielsma, Drilsma, Hankes Drielsma & Driels – Chaim Caran (uitgave in eigen beheer) Colofon Deze uitgave werd ontwikkeld ter gelegenheid van het 350-jarig bestaan van de Joodse begraafplaats Workum en ter ondersteuning van de lezing die op 29-08-2014 plaatsvond. Losse uitgaven € 3,00. Research en tekst: Chaim Caran, Eilat Transcripties: Sal van Son, Apeldoorn Ontwerp en realisatie: M O D I J E F S K Y , Woerden Druk: Badoux, Houten