Theorie 2: Onderzoekend leren - Speleon | Platform voor speels en

Onderzoekend en Ontwerpend Leren
Een speurtocht naar de visie op leren en onderwijzen bij Natuur & Techniek komt anno
2007/2008 uit bij het leerlijnconcept OOL (onderzoekend en ontwerpend leren). De basis
daarvan is gelegd in de jaren ’80 van de vorige eeuw door het project NOB
(Natuuronderwijs voor de basisschool). Daarvóór kende het onderwijs in Engeland en
Amerika binnen de vakgebieden Science en ‘Science and Technology’ al een aanpak
gebaseerd op bepaalde vormen van onderzoekend leren (inquiry-based learning).
Het leerlijnconcept OOL staat beschreven in de publicatie Onderzoekend en ontwerpend
leren bij Natuur en Techniek, basisdocument van Marja van Graft en Pierre Kemmers.
Het vormt een van de opbrengsten van het project LOOL wat staat voor Leren
Onderzoekend en Ontwerpend Leren. Primair doel van (L)OOL is het stimuleren en
ontwikkelen van een wetenschappelijke houding. Daarbij gaat het om de begrippen
‘nieuwsgierigheid’ en ‘kritisch denken’. De OOL-leerlijn is uitgekristalliseerd in een
zevenstappenplan. Voor nadere informatie wordt verwezen naar het basisdocument. Dat
document en een bijbehorend document met lesmateriaal zijn te downloaden via
www.slo.nl (Verbreding Techniek Basisonderwijs).
Het leerlijnconcept achter onderzoekend en ontwerpend leren
heeft een lange voorgeschiedenis die begint bij het project NOB
van de SLO. Het zevenstappenplan ligt danook in het verlengde
van het vijfstappenschema van NOB. Zie voor dat schema
bijvoorbeeld Uit de Grabbelton, over didactiek.
Het Jenaplanonderwijs, waar ontdekkend en onderzoekend
leren centraal staat binnen het vormingsgebied
Wereldoriëntatie, had sterke banden met het NOB-project.
Elementen van het vijfstappenschema zijn ook nu nog duidelijk
herkenbaar binnen dat vormingsgebied. Zie daarvoor
www.jenaplan.nl (leerkrachten, ontwikkeling basisow,
Wereldoriëntatie).
Het is zinvol om het zevenstappenplan en het vijfstappenschema naast elkaar te leggen.
Wat het eerste concept betreft, is de benadering nogal ‘academisch’ en de koppeling met
de praktijk is minimaal. Het project waaruit het zevenstappenplan is voortgekomen, heeft
wel beschrijvingen van vier lessenseries opgeleverd maar men is wat betreft beschrijven
van praktijkervaringen uiterst zuinig te werk gegaan. Het vijfstappenschema staat
dichter bij de praktijk en is rijkelijk gedocumenteerd met beschrijvingen van activiteiten
en ervaringen, met name in Uit de Grabbelton (activiteiten) en in Mensenkinderen
(activiteiten en ervaringen). De laatste bron is een tijdschrift voor en over het
Jenaplanonderwijs.
Accentverlegging bij Techniek?
In 2001 verschijnt voor Techniek & Didactiek (voor de basisschool)
de publicatie Ontwerpen en maken van T. Bouwmeester, G.
Doornekamp en R. Kleingeld. Vijf jaar later in 2006 wordt dat boek in
behoorlijk herziene vorm opgevolgd door Maken en onderzoeken van
dezelfde auteurs. Wijst dat op een accentverschuiving van ontwerpen
naar onderzoeken? Het ‘Woord vooraf’ bij de laatstgenoemde
publicatie verschaft daarover enige duidelijkheid in het volgende
citaat:
“In het techniekonderwijs in de basisschool krijgen de leerlingen te
maken met het technisch proces van ontwerpen, maken, gebruiken
en onderzoeken. Ze leren daarbij tevens technische kennis en
inzichten als constructieprincipes, kennis over beweging, overbrenging,
energieomzetting, maar bovenal hopen we dat leerlingen (en leraren) plezier beleven aan
techniek en het technisch handelen en daarbij een positieve attitude ontwikkelen ten
aanzien van techniek. Het maken en het onderzoeken zijn binnen deze vorm van
techniekonderwijs richtinggevend.”
Een en ander wekt niet alleen de suggestie dat er sprake is van een accentverschuiving
maar ook dat ontwerpen en onderzoeken twee verschillende processen zijn. Het
leerlijnconcept OOL (onderzoekend en ontwerpend leren) laat wat dat laatste betreft het
tegendeel zien. Bij dat concept zijn onderzoeken en ontwerpen juist naar elkaar
toegegroeid. Voor de ontwikkeling van een heldere begripsvorming en visie is deze
‘tweespalt’ nuttig en interessant.
Een absolute aanrader voor pabostudenten
Het programma VTB (zie theorie 1) is anno 2008
landelijk gezien de spin in het web voor Techniek
op de basisschool. Aan VTB hangen een aantal
onderzoeksprojecten rond Natuur & Techniek in
combinatie met taal en/of rekenen.
Voor onderzoekend en ontwerpend leren is met name het project TalentenKracht
interessant. Zie daarvoor www.talentenkracht.nl. Deze site bevat veel toegankelijke en
aansprekende informatie, zowel over de kinderen die ‘doelwit’ zijn van het onderzoek als
over de manier van onderzoeken. Vanwege deze dubbele laag is Talentenkracht een
absolute aanrader voor pabostudenten. Het project levert veel inspiratie op voor eigen
onderzoeksactiviteiten en wellicht vinden studenten het een uitdaging om te proberen bij
het project aan te haken.
Onderzoeksonderwerpen:
1.
Onderzoekend en ontwerpend leren(zie ook Theorie 1):
 Begripsverheldering tav ontwerpen, onderzoeken en rijke
leeromgeving.
 Het OOG-concept gekoppeld aan een rijke leeromgeving.
2.
Aanhaken bij Talentenkracht.