1 Verantwoording Uit: Het evangelie van Lukas, vertaald en van

Verantwoording
Uit: Het evangelie van Lukas, vertaald en van aantekeningen voorzien door
Huub Oosterhuis en Alex van Heusden, uitgeverij Skandalon 2007
Het evangelie van Lukas is een verhaal over Jezus van Nazaret en over de
messiaanse beweging die hij begonnen is. Het speelt zich af in het joodse land
onder Romeinse bezetting, in de eerste dertig jaar van de gangbare
jaartelling. Het is vermoedelijk geschreven omstreeks het jaar 80 of later door
een schrijver die geen tijdgenoot was van Jezus en dus ook geen ooggetuige.
Toen hij zijn relaas schreef, zo’n vijftig jaar na de dood van Jezus, had een
grote catastrofe het joodse volk getroffen. In het jaar 70, na vier jaar
opstand, werd Jeruzalem, stad en heiligdom, door Romeinse legioenen
verwoest.
Rondom Jeruzalem, stad en heiligdom, is het evangelie van Lukas opgebouwd
in een indrukwekkend scenario dat opent met de priesterlijke dienst van
Zacharias in ‘het Heilige’ en besluit met de terugkeer van Jezus’ leerlingen
naar Jeruzalem, waar zij zonder ophouden in ‘het Heilige’ waren; doorgaans
wordt het Griekse woord hiëron vertaald met ‘tempel’.
De hier aangeboden tekst van het evangelie van Lukas is een poging de
Griekse grondtekst met zijn eigen idioom en kenmerkende stijlfiguren zo
adequaat mogelijk in het Nederlands te vertalen - niet in kerkelijk of
theologisch Nederlands, maar ook niet in zogenaamd alledaags Nederlands.
Lukas schreef in hebraïserend Grieks, in de trant van de Septuaginta, de
Griekse vertaling van de joodse Schrift. Hebraïserende zegswijzen, zoals ‘En
het geschiedde’, worden in de vertaling niet geschuwd.
De vertaling is niet idiolect, als men daaronder verstaat dat een Grieks woord
of een afleiding daarvan telkens met een en hetzelfde Nederlandse woord
moet worden weergegeven. Een strikt idiolecte vertaalstrategie zou op veel
plaatsen leiden tot onbegrijpelijk Nederlands. De vertaling kan men wel
idiolect noemen in zoverre zij poogt het idion, het eigene van de grondtekst,
zoals literaire verbanden en elementen van herhaling, zo veel mogelijk te
behouden en zichtbaar te maken.
Citaten uit de joodse Schrift zijn in de vertaling tussen aanhalingstekens
geplaatst. Alle poëtische teksten zijn cursief gezet.
De vertaling, bedoeld om voor te lezen, is kolometrisch gedrukt, waarbij
indien mogelijk de Griekse zinsbouw is gevolgd. De kolometrie is niet alleen
een hulp bij het voorlezen, maar geeft ook inzicht in de literaire opbouw van
de tekst.
Vertalen gebeurt altijd vergelijkenderwijs. Bij het vertaalwerk lagen andere
vertalingen geopend naast de Griekse tekst. Dat waren de Willibrordvertaling
(KBS 1995), de Nieuwe Bijbelvertaling (NBG/KBS 2004) en De Naardense
Bijbel van Pieter Oussoren (Skandalon 2004). Ook de vertaling van Ben
Hemelsoet en Dirk Monshouwer, Lucas: lezen naar de gewoonte van Pasen,
uit 1997 werd regelmatig geraadpleegd. En één Franse vertaling, La Bible van
André Chouraqui (Desclée de Brouwer 1989).
1
Bij de vertaling zijn verklarende aantekeningen geplaatst. Deze
aantekeningen hebben verschillende functies. Zij vragen aandacht voor
taalkundige en literaire aspecten van de tekst; zij dienen ter verantwoording
van gemaakte keuzes in de vertaling; vaak ook bieden zij commentaar en
uitleg. Niet alleen inzichten van de moderne bijbelwetenschap zijn in de uitleg
verwerkt, ook oude rabbijnse en andere joodse bronnen komen aan het
woord.
Alle vertalingen van citaten uit de joodse Schrift die in de aantekeningen zijn
opgenomen, zijn van onze hand.
Griekse, Arameese en Hebreeuwse woorden en uitdrukkingen zijn
weergegeven in een eenvoudige fonetische transcriptie.
Ten slotte.
Bij elke bijbelvertaling speelt de kwestie hoe de Hebreeuwse Godsnaam,
JHWH, het tetragrammaton weer te geven. Joden spreken deze naam niet uit.
Zij lezen met hun ogen JHWH (vier medeklinkers zonder klinkers), maar
hardop zeggen zij adonai, ‘heer’, of ha’sjeem, ‘de naam’. Zo maken zij in deze
oeroude traditie onderscheid tussen wat zij lezen en wat zij uitspreken.
Adonai is in het Grieks kurios, ‘heer’. In de Griekse tekst van Lukas staat, als
hij citeert uit de joodse Schrift, overal kurios waar het Hebreeuws het
tetragrammaton heeft. In deze vertaling is ervoor gekozen de Hebreeuwse
vierletternaam getranscribeerd weer te geven, dus JHWH in klein kapitaal,
niet alleen als Lukas de joodse Schrift aanhaalt, maar ook als in de eigen
tekst met kurios Israëls God bedoeld wordt, de God van Mozes en de
Profeten. Het eerste voorbeeld daarvan is te vinden in Lukas 1:6: ‘Zij gingen
volmaakt in alle opdrachten en voorschriften van JHWH.’
Er zijn enkele oude handschriften bewaard gebleven van de Septuaginta, de
Griekse vertaling van de joodse Schrift, waarin tussen het Grieks de naam
JHWH geschreven staat in het Hebreeuws. Hiëronymus, bijbelvertaler van
eind vierde eeuw, schreef in zijn Prologus galeatus: ‘De naam van de heer
met vier letters vinden we in sommige Griekse rollen tot op vandaag met
oude letters uitgedrukt.’ Waarschijnlijk doelde Hiëronymus op boekrollen van
de Septuaginta. In sommige gevallen werden ook Griekse letters gebruikt om
de vierletternaam weer te geven. Het is daarom goed mogelijk dat Lukas evenals de andere schrijvers van nieuwtestamentische geschriften - dit
gebruik heeft overgenomen.
2