De Geo - ThiemeMeulenhoff

Inhoud
Leergebiedplanner Sfinx - De Geo voor 1 vmbo-b(k)
De nieuwe onderbouw
Jaarplan met chronologie als uitgangspunt
Module 1 Tijd en ruimte
Module 2 Mensen en hun land
Module 3 Rome en veel soorten mensen
Module 4 Verschillende culturen en godsdiensten
Module 5 Stad en platteland
Module 6 Verschillende gebieden op aarde
Module 7 Nederland toen en nu
Module 8 Duitsland en de industrialisatie
De leergebiedplanners Mens en Maatschappij van ThiemeMeulenhoff verschijnen
in de volgende edities:
Sfinx en De Geo: chronologisch
leerjaar 1, vmbo-kgt
leerjaar 2, vmbo-kgt
leerjaar 1, vmbo-b(k)
De Geo en Sfinx: thematisch:
leerjaar 2, vmbo-b(k)
leerjaar 1, vmbo-t/havo
leerjaar 2, vmbo-t/havo
leerjaar 1, havo/vwo
leerjaar 2, havo/vwo
leerjaar 1, vmbo-kgt
leerjaar 2, vmbo-kgt
leerjaar 1, vmbo-b(k)
leerjaar 2, vmbo-b(k)
leerjaar 1, vmbo-t/havo
leerjaar 2, vmbo-t/havo
leerjaar 1, havo/vwo
leerjaar 2, havo/vwo
Alle leergebiedplanners kunt u downloaden van www.thiememeulenhoff.nl
(catalogus/AVO/gammavakken/Aardrijkskunde of Geschiedenis), of van de docentensites van www.sfinx-online.nl
en www.degeo-online.nl.
Voor meer informatie en verschijningsdata belt u de ThiemeMeulenhoff Docentenlijn: 0575-594997
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
De nieuwe onderbouw
Naar een nieuwe onderbouw
Eind 2003 heeft de Taakgroep Vernieuwing Basisvorming een voorstel voor nieuwe kerndoelen in de basisvorming
gelanceerd. De Taakgroep streeft naar vernieuwing in het onderwijs door enerzijds een minder nauw omschreven
leerinhoud en anderzijds andere vormen van leren en lesgeven te introduceren.
Voor de vakken aardrijkskunde, geschiedenis, economie en maatschappijleer is het leergebied Mens en Maatschappij
bedacht. Dat biedt de mogelijkheid – maar dwingt niet – om de vakken binnen dit leergebied in combinatie aan te
bieden. De kerndoelen voor Mens en Maatschappij zijn heel ruim geformuleerd en zijn globaal in twee groepen te
verdelen:
* specifiek aardrijkskundige en geschiedkundige, gericht op het aanleren van vaardigheden en werkwijzen;
* meer inhoudelijke, waarin leerinhouden van aardrijkskunde en geschiedenis kunnen worden gecombineerd.
De kerndoelen 40 t/m 51 hebben betrekking op het leergebied mens en maatschappij. De kerndoelen 40 t/m 45 zijn
algemeen en komen in alle hoofdstukken aan de orde. De kerndoelen 46 t/m 51 gaan over specifieke thema’s:
– 46 de eigen omgeving
– 47 cultuur en levensbeschouwing in Nederland
– 48 Nederlandse staatsinrichting
– 49 Europese samenwerking
– 50 actuele spanningen en conflicten
– 51 welvaart en armoede
Deze thema’s komen verspreid over de eerste twee leerjaren aan de orde:
in leerjaar 1: kerndoelen 46, 47, 49, 51, en in leerjaar 2: kerndoelen 46, 47, 48, 49, 50, 51.
De Taakgroep heeft door middel van vier scenario’s een handreiking gegeven voor de inrichting van het onderwijs in
de onderbouw vanaf augustus 2006. Scholen krijgen heel veel vrijheid om het onderwijs naar eigen inzicht te
organiseren: in ‘gewone’ vakken met nu en dan een vakoverstijgend project, in totaal geïntegreerde leergebieden, of
in enige andere variant daartussenin. De nadruk ligt daarbij steeds op actief en zelfstandig leren door leerlingen. Om
scholen de gelegenheid te geven ervaring op te doen met nieuwe vormen van onderwijs heeft de minister de
verlichtingsmaatregelen voor de basisvorming verlengd tot augustus 2006.
Mens en Maatschappij met Sfinx en De Geo
Om ook met de 2e editie van Sfinx al afstemming met het vak aardrijkskunde te kunnen realiseren, biedt
ThiemeMeulenhoff een leerstofplan geschiedenis/aardrijkskunde aan dat is gebaseerd op een combinatie van Sfinx
en de 7e editie van De Geo. Er is een chronologische variant gemaakt waarbij Sfinx als uitgangspunt dient en een
thematische waarbij de basis wordt gevormd door de hoofdstukken van De Geo. Hierbij treft u de chronologische
variant aan. De keuzemogelijkheden die zowel Sfinx als De Geo de leerling biedt en de activerende didactiek die beide
methoden kenmerkt, sluiten goed aan bij het actief leren dat de grondslag vormt van de nieuwe onderbouw. De
methodesites, die qua opzet en structuur identiek zijn, ondersteunen dit actief leren nog eens extra.
Leergebiedplanner voor leerjaar 1 vmbo-b(k)
In acht chronologische modulen is de leerstof uit de delen 1 van Sfinx en De Geo voor vmbo-b(k) verdeeld over het
schooljaar. Naast de afstemming in onderwerpen door het jaar heen is een aantal projecten opgenomen die het actief
en zelfstandig leren in praktijk brengen. Enkele van deze projecten zijn vakoverstijgend, zodat ook de combinatie
van aardrijkskunde en geschiedenis in één leergebied in de praktijk kan worden uitgeprobeerd. Bij elke module is
voor de leerling een handige studiewijzer opgenomen die u kunt kopiëren en uitdelen in de klas.
Uitgangspunten
De planning is een voorbeeldplanning, die u in allerlei varianten kunt aanpassen aan de eigen lessituatie.
We zijn uitgegaan van 36 effectieve lesweken met vier lesuren aardrijkskunde en geschiedenis. Als u minder uren ter
beschikking heeft, kunt u onderdelen in minder tijd doen, of onderdelen laten vervallen. Ook kunt u bij een of meer
modulen de toets laten vervallen en het project als afsluiting laten tellen.
In de planner die nu voor u ligt, is de chronologie als uitgangspunt genomen. Dat resulteert in acht modulen die
synchroon lopen met de acht hoofdstukken uit Sfinx.
Een module bestaat uit basisstof, die altijd in drie weken gedaan kan worden. Daarnaast zijn er projecten
opgenomen. Na het grote project in module 5 volgt geen toets. Voor Sfinx worden steeds drie paragrafen per
module gedaan. Een paragraaf kan in twee lessen behandeld worden.
Wij hopen dat deze leergebiedplanner voor u een inspiratiebron vormt om het ‘anders lesgeven’ en ‘anders leren’, dat
de Taakgroep wil stimuleren, daadwerkelijk in praktijk te brengen.
De uitgever
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
2
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
Chronologische Jaarplanner Geschiedenis – Aardrijkskunde
Module 1
Tijd en Ruimte
Tijdsbesteding
Sfinx
De Geo
3 weken
basisstof
§1.1 t/m §1.3
basisstof
§1 t/m §3
1 week
Module 2
Mensen en hun land
½ week
toets
3 weken
basisstof
§2.1 t.m §2.3
1 week
klein project: op reis langs De Nijl in Egypte; maak een
kaart van de reisroute
Sfinx §2.6 en De Geo, Hoofdstuk 1, menu C
toets
½ week
Module 3
Rome en veel soorten
mensen
basisstof
§3.1 t.m §3.3
1 week
½ week
project: voorzieningen bij de Romeinen en nu
toets
basisstof
§10, §11 en §12
keuzestof
§4.5: Is er een dokter in de zaal
toets
keuzestof
Hoofdstuk 3, menu B en A
3 weken
basisstof
§5.1 t/m §5.3
basisstof
§14
Hoofdstuk 4, menu A, B, C, D
2 weken
project: vergelijking Middeleeuwse stad met een stad uit de
eigen omgeving
3 weken
basisstof
§6.1 t/m §6.3
basisstof
§5, §6, §7
1week
keuzestof
§6.4
toets
keuzestof
Hoofdstuk 2, menu A en B
3 weken
basisstof
§7.1 t/m §7.3
basisstof
§16, §17
Hoofdstuk 4, menu A en B
½ week
toets
3 weken
basisstof
§8.1 t/m §8.3
1 week
½ week
35 ½ week
project: onderzoek en bezoek aan een bedrijf
toets
½ week
Module 7
Nederland toen en nu
Module 8
Duitsland en
industrialisatie
Totaal
basisstof
§8, §15 en §13
basisstof
§4.1 t/m §4.3
½ week
Module 6
Verschillende gebieden
op aarde
basisstof
§9, Hoofdstuk 1, menu B,
Hoofdstuk 2, menu B en D,
Hoofdstuk 3, menu C
3 weken
Module 4
3 weken
Verschillende culturen en
godsdiensten
1 week
Module 5
Stad en platteland
Actief leren Sfinx §1.4, De Geo §4
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
basisstof
§18, §19, §20, Hoofdstuk 5,
menu C
3
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
Module 1 – Tijd en Ruimte
In de module ‘Tijd en ruimte’ maken de leerlingen kennis met de vakken geschiedenis en aardrijkskunde. Ze leren dat
geschiedenis gaat over hoe mensen vroeger leefden en dat aardrijkskunde gaat over landschappen en de mensen
daarin. Bij geschiedenis kom je door geschreven en ongeschreven bronnen iets te weten over het verleden; bij
aardrijkskunde gebruik je kaarten om informatie te krijgen over landschappen. In deze module leren leerlingen met
kaarten en historische bronnen te werken.
1 – Globale planning voor de docent
Titel
Tijd
Soort stof Kerndoel
Geschiedenis (Sfinx)
Aardrijkskunde (De Geo)
Tijd en ruimte
3 weken
basisstof
40-44, 46
H1: Het leven van de eerste
mensen
§1.1 Bevroren in de tijd
§1.2 Leven van de natuur en
van het land
§1.3 Waarom werd
Stonehenge gebouwd?
§1: Een ingericht landschap
§2: Luchtfoto en kaart
§3: Hoe vind je de weg?
1 week
actief
leren
44
§1.4 Mensen maken kunst
§4: Bosatlas en Encarta
½ week
Toets
Toets §1.1 t/m §1.3
Eindtoets hoofdstuk 1*
*Toetsvragen bij De Geo vindt u op De Geo voor de Basisvorming Toetsen CD-rom bij leerjaar 1 vmbo-b(k), isbn: 90-06-43156-7
2 – Vaardigheden
De volgende vaardigheden komen in deze module aan bod:
Geschiedenis
De leerling moet:
 weten dat we het verleden kennen via bronnen
 kunnen aangeven wat betrouwbare bronnen zijn
Aardrijkskunde
De leerling moet:
 afstand kunnen bereken met een schaalstokje
 een kaart van zijn eigen omgeving kunnen tekenen
 de legenda van een kaart kunnen aflezen
3 – Actief leren
Bij geschiedenis werken leerlingen in groepjes van twee paragraaf 1.4: Mensen maken kunst.
Bij aardrijkskunde werken leerlingen zelfstandig aan paragraaf 4: Bosatlas en Encarta.
4 – Literatuur en internet
Literatuur voor de docent
 Atkinson, R.J.C., What is Stonehenge? [Z.pl.], 1984
 Barnes, K., Mysteries van verdwenen beschavingen: legendarische monumenten opnieuw gebouwd. Houten,
1997
 Berenhult, E., De eerste mensen: het ontstaan en ontwikkeling van de mensheid tot 10.000 v.Chr. Utrecht [etc.],
1994
 Bloemers, J.H.F., L.P. Louwe Kooijmans en H. Sarfatij, Verleden land. Archeologische opgravingen in
Nederland. Amsterdam, 1981
 Brown, J. (red.), Het vroege Europa: raadsels in steen. [Z.pl.], 1995
 Cavalho de Magelhaes, R. , De prehistorie. Harmelen, 2000
 Chauvet, J.M., De grot Chauvet. De oudste grotschilderingen ter wereld. Utrecht, 1995
 Continenza, B., Darwin. Leven voor een idee, de evolutietheorie. Utrecht, 2003
 Cornwell, B., Stonehenge. Roman. Amsterdam
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
4
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)




Ginkel, E. van, Nederland ondersteboven: de archeologische rijkdom van het bodemarchief. Leiden, 1988
Hendriks, J., Archeologie in de Lage Landen. [Z.pl.], 1994
Malam, J., Mesopotamië en het Nabije Oosten van 10.000 v.Chr. tot 539 v.Chr.. Harmelen, 2000
Verhart, L., De prehistorie van Nederland. Amsterdam, 1993
Literatuur voor de leerling
 Bokhoven, C. van, Het verhaal van het meisje van Yde. Breda, 1995
 Dickinson, P., Kinderen van de Maanvalk. Haarlem, 1998
 Hagen, H., Het gouden oog. [Z.pl.]
 Higham, C., Het leven in de oude steentijd. Bussum, 1975
 Higham, C., De eerste boeren en de oudste steden. Bussum, 1976
 Louboutin, C., Het stenen tijdperk. Houten, 1994
 Provoost, A., De ARKvaarders. Amsterdam, 2001
 Vos-Dahmen von Buchholz, T., Verjaagd door het water. Baarn, 2000
Internetsites
Over Ötzi:
 www.provincia.bz.it/archaeologiemuseum/gb/index.htm.
Over de prehistorie in Nederland:
 www.angelfire.com/me/ik/koper.html
Over hunebedden:
 www.noord.bart.nl/~jbmeijer/
 www.omroep.nl/ teleacnot/serie/vaderlands/educatie/index.html
Over de prehistorie:
 www.jacobus.nl/geschiedenis/ict/aklink12.htm
 members.tripod.lycos.nl/casa/Prehistorie.htm
 archweb.leidenuniv.nl/
 archnet.uconn.edu/international/arch_nl1.html
 users.hol.gr/~dilos/prehis/preint.htm
Over veenlijken en het meisje van Yde:
 www.bogpeople.org
 www.drentsmuseum.nl/drentsnl/archeolo/index.html
 www.archelogie.kennisnet.nl/ijzer/detailtekst/veenlijken.html
Over het schrift:
 wwwjacobus.nl/geschiedenis/webquests/sites.htm
Over de oorsprong van de mens:
 librarythinkquest.org/26070/data/dut/2/1.html
 www.becominghuman.org
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
5
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
Studiewijzer Module 1 – Tijd en Ruimte
Naam: …………………………………………..
Klas: …………………………………………….
Les
Stof
Soort werk
1 GS
Hoofdstuk 1: openingspagina
Waar gaat dit hoofdstuk over?
- Maak de opdrachten 1 t/m 3
- Kijk de opdrachten na
- Bekijk de kern op Sfinx Online
§1.1: Bevroren in de tijd
- Maak de opdrachten 1 t/m 7
- Kijk de opdrachten na
Hoofdstuk 1: openingspagina
Kaarten
- Maak de opdrachten 1 t/m 6
- Bekijk de kern op de Geo Online
§1: Een ingericht landschap
- Maak de opdrachten 1 t/m 5
- Kijk de opdrachten na
2 GS
§1.1: Bevroren in de tijd
- Maak de opdrachten 8 t/m 13
- Kijk de opdrachten na
- Archeoloog
- Bron
- Werktuig
- Prehistorie en Historie
2 AK
§1: Een ingericht landschap
- Maak de opdrachten 6 en 7, de
herhalingsopdracht en de
plusopdracht
- Kijk de opdrachten na
- Ingericht landschap
- Inrichtingselementen
- Natuurlandschap
3 GS
§1.2: Leven van de natuur en van
het land
- Maak de opdrachten 1 t/m 4
- Kijk de opdrachten na
- Jagers en verzamelaars
- Landbouw
- Agrarische samenleving
3 AK
§2: Luchtfoto en kaart
- Maak de opdrachten 1 t/m 5
- Kijk de opdrachten na
- Kaart
- Legenda
- Titel
4 GS
§1.2: Leven van de natuur en van
het land
- Maak de opdrachten 5 t/m 9
- Kijk de opdrachten na
- Jagers en verzamelaars
- Landbouw
- Agrarische samenleving
4 AK
§2: Luchtfoto en kaart
- Maak opdrachten 6, de
herhalingsopdracht en de
plusopdracht
- Kijk de opdrachten na
- Kaart
- Legenda
- Titel
5 GS
§1.3: Waarom werd Stonehenge
gebouwd?
- Maak de opdrachten 1 t/m 5
- Kijk de opdrachten na
- Tempel
- Mening
5 AK
§3: Hoe vind je de weg?
- Maak de opdrachten 1 t/m 4
- Kijk de opdrachten na
- Schaal
- Noordpijl
- Plattegrond
6 GS
§1.3: Waarom werd Stonehenge
gebouwd?
- Maak de opdrachten 6 t/m 10
- Kijk de opdrachten na
- Tempel
- Mening
6 AK
§3: Hoe vind je de weg?
- Maak de opdrachten 5 en 6, de
herhalingsopdracht en de
plusopdracht
- Kijk de opdrachten na
- Schaal
- Noordpijl
- Plattegrond
1 AK
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
Begrippen
Kijk voor extra uitleg ook op Sfinx
Online en de Geo Online
- Archeoloog
- Bron
- Werktuig
- Prehistorie en Historie
- Ingericht landschap
- Inrichtingselementen
- Natuurlandschap
6
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
Les
Stof
Soort werk
7 GS
§1.4: Mensen maken kunst
- Maak de opdrachten 1 t/m 6 van
deze paragraaf met z’n tweetjes
- Kijk de opdrachten na
7 AK
§4: Bosatlas en Encarta
- Maak de opdrachten 1 t/m 4
- Kijk de opdrachten na
8 GS
§1.4: Mensen maken kunst
- Maak de opdrachten 7 t/m 9
- Kijk de opdrachten na
8 AK
§4: Bosatlas en Encarta
- Maak de herhalingsopdracht en
de plusopdracht
- Kijk de opdrachten na
- Atlas
- Overzichtskaarten
- Thematische kaarten
- Elektronische kaart
9 GS
§1.1, §1.2 en §1.3
Toets, gebruik de oefentoets op
Sfinx Online
- Alle begrippen
9 AK
§1, §2, §3 en §4
Toets, gebruik de oefentoets op De - Alle begrippen
Geo Online
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
Begrippen
- Atlas
- Overzichtskaarten
- Thematische kaarten
- Elektronische kaart
7
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
Module 2 – Mensen en hun land
In de module ‘Mensen en hun land’ gaat het over hoe mensen leven in een bepaald gebied. Bij geschiedenis leren
leerlingen hoe de Egyptenaren er in de woestijn voor zorgden dat hun akkers door de Nijl werden bevloeid. De
Grieken hadden een andere oplossing voor het feit dat zij in een arm en onvruchtbaar land woonden. Zij gingen over
tot kolonisatie van vruchtbare gebieden buiten Griekenland. De kolonies voorzagen het moederland van voldoende
voedsel.
Bij aardrijkskunde wordt de topografie van het Midden-Oosten uitgebreid behandeld, waarbij de Egyptenaren en
Grieken nadrukkelijk aan de orde komen.
1 – Globale planning voor de docent
Titel
Mensen en hun
land
Tijd
Soort stof
3 weken basisstof
1 week
Kerndoel
40-44
Klein
project
½ week
Geschiedenis (Sfinx)
Aardrijkskunde (De Geo)
H2: Egypte en
§ 9 Leven in de woestijn
Griekenland
§ 6 Droge gebieden
§ 2.1 Egypte: land van de Hoofdstuk 2, menu B en D
Nijl
Hoofdstuk 3, menu C of A
§ 2.2 Griekenland: steden
tussen bergen
§ 2.3 Hoe versla je de
Perzen?
Klein project: op reis langs De Nijl in Egypte; maak een kaart
van de reisroute
Sfinx § 2.6 en De Geo, Hoofdstuk 1, menu C
Toets § 2.1 t/m § 2.3
Toets
2 – Vaardigheden
De volgende vaardigheden komen in deze module aan bod.
Algemeen

een klein onderzoek uitvoeren en presenteren
Geschiedenis
De leerling moet:
 oorzaken kunnen herkennen
Aardrijkskunde
De leerling moet:
 een kaart kunnen tekenen
3 – Actief leren / Project
Bij aardrijkskunde komt vooral het tekenen en lezen van een kaart aan de orde.
4 – Literatuur en internet
Literatuur voor de docent
 Baines, J. en J. Malek, Atlas van het Oude Egypte. Amsterdam, 1995
 Bardi, M., De Oude Grieken. Harmelen, 2000
 Delacampagne, C. en E. Lessing, Geheimnisvollen Egypten. Augsburg, 1991
 Durando, F., Het oude Griekenland. De bron van de westerse wereld. Lisse, 1997
 Gaarder, J., De wereld van Sofie. Roman over de geschiedenis van de filosofie. Antwerpen, 1994
 Gestel, J. van, Griekenland: tempels, graven en schatten. Amsterdam, 1994
 Laisne, C., De kunst van Griekenland. Parijs, 1996
 Levi, P., Atlas van het oude Griekenland. Amsterdam, 1992
 Raven, M., Schrift en schrijvers in het Oude Egypte. Amsterdam, 1996
 Raven, M., De dodencultus van het Oude Egypte. Amsterdam, 1992
 Raven, M., Mummies onder het mes. Amsterdam, 1992
 Reader’s Digest, De wereld van eeuw tot eeuw. Ten tijde van de oude Grieken 970 v.Chr. - 277 v.Chr.
Amsterdam, 1994
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
8
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
 Silliotti, F., Egypte: tempels, mensen en goden. Lisse, 1994
 Strouhal, E., Leven in het Oude Egypte. Haarlem, 1994
 Wolf, R., De Olympische Spelen in de Klassieke Oudheid. Harmelen, 2000
Literatuur voor de leerling
 Briant, P., De wereld van Alexander de Grote. Houten, 1994
 Brill, Y., Dromen zijn bedrog. [Z.pl.]
 Dunand, F. en R. Lichtenberg, Mummies. Houten, 1994
 Etienne, R. en F., De schatkamer van het oude Griekenland. Houten, 1993
 Hagen, H., Het water kust. [Z.pl.]
 Jean, G., Het schrift beschreven. Houten, 1991
 Macaulay, D., De piramide. Het verhaal van de bouw. Amsterdam, 1976
 Pearson, A., Griekenland. Houten, 1993
 Schaap, J., Beeldhouwer van de farao. [Z.pl.]
 Tadema, A. en B. Tadema, Sporry, Groot Egypte Boek. Houten, 1989
 Teng, T., Het goud van de farao. Amsterdam, 2001
 Vercoutier, J., Op zoek naar het vergeten Egypte. Houten, 1992
 Vos-Dahmen von Buchholz, T., Het brullen van de stier. [Z.pl.]
Internetsites
Over het Oude Egypte:
 library.thinkquest.org/25103/nl/index.shtml
 gallery.uunet.be/faroek/
Over Egypte en de piramiden van Gizeh:
 iaehv.nl/users/ caroline/egypte.html
Over Egyptische goden en hiërogliefen:
 hosting.netvision.be/egyptologica/n_gods.htm
 home.wanadoo.nl/ r.driedijk/egypte.htm
Over Toetanchamon:
 www.gedenkboek.nl/historie/begrafenis_farao_toetanchamon.htm
 www.pekin.net/pekin108/wash/webquest
Over de Griekse cultuur:
 gallery.uunet.be/Coen.De.Roover/
 www.angelfire.com/sk/akropolis/main.html
Over Griekse mythologie:
 gallery.uunet.be/huyghe.bart/
 members.tripod.lycos.n/myths/home.html
 home.wanadoo.nl/ r.driedijk/Griekenmenu.htm
Over Egypte en Griekenland:
 members.tripod.lycos.nl/casa/Oudheid.htm
 www.jacobus.nl/geschiedenis/ict/aklink2.htm
 icloniis.fsw.leidenuniv.nl/walhain/Lesmateriaal/Level_3/Lesmateriaal/brugklas/egypte/egypte.htm
 www.let.leidenuniv.nl/ history/studie/oudeges.htm
 www.internetcollege.nl/vakken/geschiedenis/oudheid.html
 eawc.evansville.edu/www/grpage.htm
 www.perseus.tufts.edu/art&arch.html
 www.showgate.com/medea/grklink.html
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
9
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
Studiewijzer Module 2 : Mensen en hun land
Naam: …………………………………………..
Klas: …………………………………………….
Les
1 GS
Stof /Titel
H2: openingspagina
 Waar dit hoofdstuk over gaat
§ 2.1:
 Egypte: land van de Nijl
Soort werk
 Maak de opdrachten 1 t/m 4
 Kijk de opdrachten na
 Bekijk de kern op Sfinx Online


Maak de opdrachten 1 t/m 4
Kijk de opdrachten na
1 AK
§9:
 Leven in de woestijn


Maak de opdrachten 1 t/m 4
Kijk de opdrachten na
2 GS
§ 2.1:
Egypte: land van de Nijl


Maak de opdrachten 5 t/m 9
Kijk de opdrachten na
2 AK
§9:
 Leven in de woestijn


Maak de opdrachten 5 t/m 7
en de herhalingsopdracht
Kijk de opdrachten na
§2.2:
 Griekenland: steden tussen
bergen
§6:
 Droge gebieden
§ 2.2:
 Griekenland: steden tussen
bergen
Hoofdstuk 2, menu B (blz. 54)


Maak de opdrachten 1 t/m 6
Kijk de opdrachten na




Maak de opdrachten 1 t/m 4
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 7 t/m 10
Kijk de opdrachten na











Maak de opdrachten
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 1 t/m 6
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten
Gebruik De Geo Online
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 7 t/m 10
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 1 t/m 5
Kijk de opdrachten na
3 GS
3 AK
4 GS
4 AK
5 GS
5 AK
6 GS
6 AK
§ 2.3
 Hoe versla je de Perzen
Hoofdstuk 2, menu D (blz. 55)
§ 2.3
 Hoe versla je de Perzen
Hoofdstuk 3, menu C (blz. 90)
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
Begrippen
Kijk voor meer uitleg ook op Sfinx
Online en De Geo Online
 Bestuur
 Farao, Mummie
 Eenheidsstaat
 Irrigeren
 Belasting
 Ambtenaren
 Nomaden
 Oase
 Bronoase
 Rivieroase
 Irrigatie
 Bestuur
 Farao, Mummie
 Eenheidsstaat
 Irrigeren
 Belasting
 Ambtenaren
 Nomaden
 Oase
 Bronoase
 Rivieroase
 Irrigatie
 Kolonie
 Stadstaat
 Democratie



Kolonie
Stadstaat
Democratie

Oorzaak

Oorzaak
10
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
Les
7 GS
Stof /Titel
Soort werk
Begrippen
Project
Gebruik § 2.6 uit Sfinx en Keuzemenu C op blz. 23 van De Geo.
Opdracht: Maak een kaart van de Nijl in Egypte en geef op de kaart aan welke historische bezienswaardigheden
te zien zijn langs de Nijl. Als voorbeeld kun je kijken naar de kaartjes die Lisette en Alexandra maakten van hun
route naar school in De Geo lesboek blz. 20.
Stap 1
Je begint met de kaart van De Nijl in Egypte. De kaart kun je vinden in de Atlas of in Encarta.
Stap 2
Gebruik Encarta en zoom in op de Nijl.
Druk de kaart af.
Stap 3
In §2.6 van Sfinx vind je al enkele voorbeelden van attracties langs de Nijl. Zoek in boeken en op internet nog
meer voorbeelden van bezienswaardigheden. Het is heel belangrijk dat je ontdekt waar ze te vinden zijn langs
de Nijl.
Stap 4



Stap 5
Teken een plattegrond van de Nijl.
Teken de veschillende bezienswaardigheden op de juiste plaats in de kaart. Bedenk voor iedere
bezienswaardigheid een symbool en leg het symbool uit in de legenda.
Denk aan de schaalstok, de noordpijl en de titel van jouw kaart.
Presenteer de kaart aan de klas.
7 AK
8 GS
8 AK
9 GS
Project
Project
Project
§ 2.1, § 2.2, § 2.3
9 AK
§9
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
Toets, gebruik de oefentoets op
Alle begrippen
Sfinx Online
Toets, gebruik de oefentoets op De Alle begrippen
Geo Online
11
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
Module 3 – Rome en veel soorten mensen
Bij geschiedenis verdiepen leerlingen zich in het Romeinse Rijk. Ze leren dat het christendom en het Romeinse recht
overblijfselen zijn uit de Romeinse tijd. Met name het christendom is lange tijd bepalend geweest voor de identiteit
van Europa. In de aardrijkskundelessen verdiepen leerlingen zich in welke mensen wonen er in een land en welke
voorzieningen er zijn. In het Romeinse Rijk waren er veel verschillende soorten mensen en veel voorzieningen.
Bij geschiedenis wordt er in het project gekeken welke voorzieningen we van de Romeinen over hebben gehouden.
1 – Globale planning voor de docent
Titel
Rome en veel
soorten mensen
Tijd
Soort stof
3 weken basisstof
Kerndoel
40-44, 49
1 week
45
project
½ week
Geschiedenis (Sfinx)
Aardrijkskunde (De Geo)
H3: Het Romeinse rijk
§ 8 Klimaat en landschap
§ 3.1 Sterven voor Rome
§ 15 Voorzieningen in de stad
§ 3.2 Keizer en Christus
§ 13 De stad Amsterdam
§ 3.3 Wat vonden de
Germanen van de
Romeinen?
Project: voorzieningen bij de Romeinen en nu; een
onderzoeksverslag maken
Toets
Toets
2 – Vaardigheden
In deze module komen de volgende vaardigheden aan bod.
Geschiedenis
De leerling moet:
 zich inleven in de mensen in het verleden en hen beter leren begrijpen
Aardrijkskunde

een klimaatgrafiek kunnen tekenen
3 - Project
Leerlingen werken gedurende één week bij aardrijkskunde en geschiedenis aan een onderzoek naar wat er is blijven
bestaan van de voorzieningen van het Romeinse Rijk.
4 – Literatuur en internet
Literatuur voor de docent
 Freeman, C. (J.F. Drinkwater en A. Drummond red.), De wereld der Romeinen. Lisse, 1996
 Goudenough, S., Leven in het oude Rome. Alphen aan den Rijn, 1980
 Matthew, D., Atlas van de middeleeuwen. [Z.pl.], 1985
 Meijer, F., Schipper zeil de haven binnen, alles is al verkocht. 1990
 Nieuwenhuis, W., Etrusken. De mythen achterna. Amsterdam
 Reader’s Digest, De wereld van eeuw tot eeuw.
– Bloeitijd van het Romeinse rijk 277 v.Chr. - 192 n.Chr. Amsterdam, 1995
– De grote volksverhuizing 192-731. Amsterdam, 1995
 Teitler, H., De opstand der 'Batavieren’. [Z.pl.]
 Wroe, A., Pontius Pilatus.
Literatuur voor de leerling
 Andrews, I., Pompeji. Bussum, 1979
 Bessiére, G., Jezus van Nazareth. Houten, 1994
 Etienne, R., Pompeji, bedolven stad. Houten, 1991
 Flamarion, E., Cleopatra. Houten, 1994
 James, S., Rome. Houten, 1991
 Macaulay, D., De stad. Het verhaal van de Romeinse stedenbouw. Amsterdam, 1976
 Mielke, G., Speurneuzen in Pompeji. Raadsels in de Oudheid. Amsterdam, 2001
 Moatti, C., Op zoek naar het oude Rome. Houten, 1992
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
12
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)




Orlandi, E. (red.), De groten van alle tijden: Caesar. Amsterdam, 1971
Sutcliff, R., De omweg naar de keizer. [Z.pl.]
Wilkes, J., Het Romeinse leger. Bussum, 1972
Winterfeld, H., Caius is een ezel. [Z.pl.]
Internetsites
Over het Romeinse Rijk:
 library.advanced.org/22866/Dutch/FRAME.HTML
 www.geocities.com/EnchantedForest/Fountain/5832/
 users.pandora.be/ivan.moerman/index.html
 www.geocities.com/Colosseum/Arena/1964/intro.jpg
 www.oli.tudelft.nl/obscuri/romhist.html
 home.wanadoo.nl/r.driedijk/Romeinen.htm
Over Romeinse teksten:
 surf.to/ latijn
 student.vub.ac.be/~sdelaere/
Over Rome:
 members.tripod.lycos.nl/casa/Oudheid.htm#Romeinen
 members.aol.com/AACTchrOz/ romans.html
Over de moord op Caesar:
 www.library.advances.org/22866/Dutch/FRAME.HTML
 www.members.xoom.com/_XOOM/latijn/boeken/tablinumc11.htm
Over Romeinse resten in Nederland:
 www.thermenmuseum.nl
 www.limburgsmuseum.nl
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
13
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
Studiewijzer Module 3 : Rome en veel soorten mensen
Naam: ……………………………………………..
Klas: ……………………………………………….
Les
1 GS
Stof /Titel
H3: openingspagina
 Waar dit hoofdstuk over gaat
§ 3.1:
 Sterven voor Rome
Soort werk
 Maak de opdrachten 1 t/m 3
 Kijk de opdrachten na
 Bekijk de kern
1 AK
§8:
 Klimaat en landschap




2 GS
§ 3.1:
 Sterven voor Rome


Maak de opdrachten 6 t/m 11
Kijk de opdrachten na
2 AK
§8:
 Klimaat en landschap

3 GS
§3.2:
 Keizer en Christus


Maak opdrachten 5, de
herhalingsopdracht en de
plusopdracht
Maak de opdrachten 1 t/m 5
Kijk de opdrachten na
3 AK
§ 15:
 Voorzieningen in de stad


Maak de opdrachten 1 t/m 5
Kijk de opdrachten na
4 GS
§ 3.2:
 Keizer en Christus


Maak de opdrachten 6 t/m 10
Kijk de opdrachten na
4 AK
§ 15:
 Voorzieningen in de stad

5 GS
§ 3.3
 Wat vonden de Germanen van de
Romeinen?
§ 13:
 De stad Amsterdam
Maak opdracht 6, de
herhalingsopdracht en de
plusopdracht
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 1 t/m 6
Kijk de opdrachten na
5 AK
6 GS
6 AK
§ 3.3
 Wat vonden de Germanen van de
Romeinen?
§ 13:
 De stad Amsterdam
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004









Maak de opdrachten 1 t/m 5
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 1 t/m 4
Kijk de opdrachten na
Begrippen
Kijk ook op Sfinx Online en De
Geo Online
 Wereldrijk
 Senaat
 Republiek
 Slaaf
 Klimaat
 Neerslag
 Klimaatgrafiek
























Maak de opdrachten 1 t/m 4

Kijk de opdrachten na




Maak de opdrachten 7 t/m 10

Kijk de opdrachten na


Maak de opdrachten 5 t/m 7 en 
de herhalingsopdracht

Kijk de opdrachten na



Wereldrijk
Senaat
Republiek
Slaaf
Klimaat
Neerslag
Klimaatgrafiek
Ambtenaar
Cultuur
Christendom
Volksverhuizing
Dagelijkse voorzieningen
Niet-dagelijkse voorzieningen
Speciale voorzieningen
Ambtenaar
Cultuur
Christendom
Volksverhuizing
Dagelijkse voorzieningen
Niet-dagelijkse voorzieningen
Speciale voorzieningen
Natuurlijke grens
Castellum
Villa
Stad
Binnenstad
Verstedelijking
Stedelijk gebied
Randstad
Natuurlijke grens
Castellum
Villa
Stad
Binnenstad
Verstedelijking
Stedelijk gebied
Randstad
14
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
Les
7 GS
Stof /Titel
Soort werk
Begrippen
Onderzoeksproject: Vergelijk voorzieningen uit het Romeinse rijk met voorzieningen die we nu kennen
Het stappenplan:
Voorbereiding:
Stap 1
Onderzoeksvraag: Welke voorzieningen hebben wij overgenomen van de Romeinen?
Maak een onderzoeksplan: wie doet wat, met wie en wanneer
Uitvoering:
Stap 2
Verzamel de informatie die je nodig hebt om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden. Daarbij kun je gebruik
maken van de eerder geleerde begrippen, het internet, boeken, enz. (vraag aan je docent welke internetadressen
handig zijn voor je onderzoek)
Stap 3
Ga alle informatie verwerken en zet op een rij wat je hebt geleerd
Stap 4
Schrijf het antwoord op de onderzoeksvraag op
Afsluiting:
Stap 5
7 AK
8 GS
8 AK
9 GS
9 AK
Presenteer het resultaat van je onderzoek aan de klas. Maak gebruik van vaardigheden die bij andere vakken
worden aangeboden, bijvoorbeeld ICT (PowerPoint presentatie)
Onderzoeksproject
 Zie Les 7 GS
Onderzoeksproject
 Zie Les 7 GS
Onderzoeksproject
 Zie Les 7 GS
§ 3.1, § 3.2, § 3.3:
Toets, gebruik de oefentoets op
Alle begrippen
Sfinx Online
§ 8, § 13, § 15:
Toets, gebruik de oefentoets op De Alle begrippen
Geo Online
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
15
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
Module 4 Verschillende culturen en godsdiensten.
Deze module gaat over cultuurverschillen in heden en verleden. Bij geschiedenis leren de leerlingen over het
christendom en de islam in de Middeleeuwen. In die periode kwamen aanhangers van beide geloven met elkaar in
botsing tijdens de kruistochten. Bij aardrijkskunde wordt ingegaan op de huidige Arabische cultuur in het MiddenOosten.
1 – Globale planning voor de docent
Titel
Verschillende
culturen en
godsdiensten
Tijd
Soort stof
3 weken basisstof
1 week
Kerndoel
40-44, 47
keuzestof,
actief leren
½ week
Geschiedenis (Sfinx)
H4: Twee geloven, twee
werelden
§ 4.1 De islam
§ 4.2 De Kruistochten
§ 4.3 Wat is de waarheid?
Aardrijkskunde (De Geo)
§ 10 De Arabische cultuur
§ 11 Rijk en arm in het
Midden Oosten
§ 12 Jij als onderzoeker
§ 4.5 Is er een dokter in de
zaal?
Hoofdstuk 3, Keuzemenu B
en A of D (Geo Online)
Toets
Toets
2 – Vaardigheden
In deze module komen de volgende vaardigheden aan bod.
Geschiedenis
De leerling moet:
 Een eigen mening kunnen geven
Aardrijkskunde
De leerling moet:
 zijn/haar eigen cultuur met andere culturen kunnen vergelijken
3 – Actief leren
In één week werken de leerlingen bij aardrijkskunde en geschiedenis aan een klein project. Zij kunnen twee
opdrachten kiezen uit het keuzemenu van hoofdstuk 3 van De Geo.
4 – Literatuur en internet
Literatuur voor de docent
 Boer, D.E.H. de, J. van Herwaarden en J. Scheurkogel, Middeleeuwen. Groningen, 1989
 Brandt, C.D.J., Kruisvaarders naar Jeruzalem. Zeist, 1961
 Duroselle, J.-B., Europe. A history of its peoples. London, 1990
 Evans, J. (red.), De glorie der Middeleeuwen. Amerongen, 1985
 Goff, J. le, De cultuur van middeleeuws Europa. Amsterdam, 1987
 Goff, J. le, De wereld van de Middeleeuwen. Amsterdam, 1991
 Hallam, E. (ed.), Chronicles of the Crusades. Eye-witness accounts of the wars between christianity and Islam.
Godaliming Surrey, 1996
 Hattstein, M., Wereldreligies. Groningen, 1997
 Jones, T. e.a., In het spoor van de kruisvaarders, [Z.pl.], 1994
 Lewis, B., Midden-Oosten. Amsterdam, 1996
 Malouf, A., Rovers, christenhonden, kruistochten. De kruistochten in Arabische kronieken. Amsterdam,1986
 Mazahéri, A., Zo leefden de moslims in de Middeleeuwen. Baarn, 1983
 Niemeijer, C., De kruistochten. Haarlem, 1981
 Palm, R., De Arabieren. Amsterdam
 Philippa, A., Koffie, kaffer en katoen. Arabische woorden in het Nederlands. Amsterdam, 1991
 Reader’s Digest, De wereld van eeuw tot eeuw.
– De grote volksverhuizing 192-731. Amsterdam, 1995
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
16
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
– De tijd van Karel de Grote 731-1096. Amsterdam, 1995
– Het tijdperk van de kruistochten 1096-1328. Amsterdam, 1995
– Op weg naar de Nieuwe Tijd 1329-1500. Amsterdam, 1995
 Tate,G., De kruistochten. Houten, 1993
Literatuur voor de leerling
 Akmal, A.H. en H.A. Shad, Wat is de islam? Hoevelaken, 1991
 Beckman, Th., Kruistocht in spijkerbroek. Rotterdam, 1973
 Beckman, Th., De gouden dolk. [Z.pl.]
 Beckman, Th., De doge-ring. [Z.pl.]
 Beckman, Th., Het wonder van Frieswijck. [Z.pl.]
 Beckman, Th., Het geheim van Rotterdam. [Z.pl.]
 Bloem, M., Brieven van Souad. Haarlem, 1986
 Bosma, N., De troubadour van Carcasonne. [Z.pl.]
 Bosma, N., De held van Monsegur. [Z.pl.]
 Bosma, N., Verraad in dorestad. [Z.pl.]
 Gort, G., Filiz. Den Haag, 1982
 Gür, H., Gekke Mustafa en andere verhalen. Breda, 1984
 Kerkwijk, H., Pest. [Z.pl.]
 Orlando, E. (red.), De groten van alle tijden: Mohammed. Amsterdam, 1974
Internetsites
Over de islam in Nederland:
 www.nrc.nl/W2/Lab/Profiel/ Islam/
Over de kruistochten:
 history.hanover.edu/medieval/crusades.htm
Over Hollanders en kruistochten:
 people.a2000.nl/melfers/ALMA05.HTM
Over de islam en kruistochten:
 www.salaam.nl/favlnk.htm
 www.pscw.uva.nl/sociosite/TOPICS/ReligionD.html
 www.xs4all.nl/~siend/links.htm
 members.tripod.lycos.nl/casa/Middeleeuwen.htm#kruistochten
 dir.yahoo.com/Arts/Humanities/History/Middle_Ages/Crusades__The/
Over de keizerskroning van Karel de Grote:
 members.tripod.lycos.nl/casa/augustus.htm
Over de vroege Middeleeuwen:
 members.tripod.lycos.nl/casa/Middeleeuwen.htm
 www.let.leidenuniv.nl/ history/studie/midren.htm
 icloniis.fsw.leidenuniv.nl/walhain/Lesmateriaal/Level_3/Lesmateriaal/brugklas/egypte/egypte.htm#Middel
Over heiligen:
 www.mcgill.pvt.k12.al.us/jerryd/cm/saints.htm
 Over de Middeleeuwen algemeen:
 www.fordham.edu/halsall/medweb/links.htm
 Over middeleeuws bronnenmateriaal:
 www.fordham.edu/halsall/sbook.html
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
17
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
Studiewijzer Module 4 : Verschillende culturen en godsdiensten
Naam: ……………………………..
Klas: ………………………………
Les
1 GS
Stof /Titel
H4: openingspagina
 Waar dit hoofdstuk over gaat
§ 4.1:
 De Islam
Soort werk
 Maak de opdrachten 1 t/m 4
 Kijk de opdrachten na
 Bekijk de kern


Maak de opdrachten 1 t/m 4
Kijk de opdrachten na
§10:
 De Arabische cultuur
§ 4.1:
 De Islam




Maak opdracht 1 t/m 4
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 5 t/m 10
Kijk de opdrachten na
2 AK
§10:
 Het Midden-Oosten en de
Arabische cultuur

3 GS
§4.2:
 De Kruistochten
§ 11:
 Rijk en arm in het MiddenOosten
Maak opdracht 5, de
herhalingsopdracht en de
plusopdracht
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 1 t/m 5
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 1 t/m 3
Kijk de opdrachten na
1 AK
2 GS
3 AK





§ 4.2:
 Het Christendom
§ 11:
 Rijk en arm in het MiddenOosten




Maak de opdrachten 6 t/m 10
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 4 en 5 en
de plusopdracht
Kijk de opdrachten na





Maak de opdrachten 1 t/m 4
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 1 t/m 6
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 5 t/m 8


Maak de opdrachten 1 t/m 4
Kijk de opdrachten na




Maak de opdrachten 1 t/m 6
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 1 t/m 3
Maak opdracht 7
8 AK
9 GS
§ 4.3
 Wat is de waarheid?
Keuze menu B
 De Koerden, volk zonder land
§ 4.3
 Wat is de waarheid?
Keuze menu A
 Leven in een rijk en droog
gebied
§ 4.5
 Is er een dokter in de zaal?
§ 12:  Jij als onderzoeker
§ 4.5
 Is er een dokter in de zaal?
§ 12:  Jij als onderzoeker
Toets §4.1 §4.2 §4.3
9 AK
Toets §10 §11 §12
4 GS
4 AK
5 GS
5 AK
6 GS
6 AK
7 GS
7 AK
8 GS
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
 Maak de opdrachten 4 en 5
Toets, gebruik de oefentoets op
Sfinx Online
Toets, gebruik de oefentoets op De
Geo Online
Begrippen
Kijk ook op Sfinx Online en De Geo
Online
 Profeet
 Moslim
 Moskee
 Ramadan
 Verdraagzaam
 Christendom
 Islam, Allah, Koran
 Cultuur








Profeet
Moslim
Moskee
Ramadan
Verdraagzaam
Christendom
Islam, Allah, Koran
Cultuur













Specerij
Kruistocht
Inkomen per inwoner
Levensomstandigheden
Kindersterfte
Analfabetisme
Specerij
Kruistocht
Inkomen per inwoner
Levensomstandigheden
Kindersterfte
Analfabetisme
Begrippen van §1 en §2

Begrippen van §1 en §2

Herhaling


Herhaling
Herhaling
 Herhaling
alle begrippen
alle begrippen
18
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
Module 5: Stad en platteland
De module ‘Stad en platteland’ gaat over de stad in heden en verleden. Bij geschiedenis staat de stad in de
Middeleeuwen centraal: het ontstaan van de stad, het bestuur en het leven in de stad. Bij aardrijkskunde gaat het over
stedelijke en landelijke gebieden in Nederland nu.
1 – Globale planning voor de docent
Titel
Tijd
Soort stof
Stad en platteland 3 weken basisstof
Kerndoel
40-45, 46
Groot Project
45, 46
2 weken actief leren
Geschiedenis (Sfinx)
H5: De middeleeuwse stad
§ 5.1 Wandeling door de
middeleeuwse stad
§ 5.2 Stadsrecht en regels
§ 5.3 Hoe leefden de
middeleeuwers?
Onderzoek naar je eigen stad
Aardrijkskunde (De Geo)
§ 14 Amsterdam: werk,
verkeer en vrije tijd
H4 Keuzemenu: A, B, C en
D
2 – Vaardigheden
In deze module komen de volgende vaardigheden aan bod:
Geschiedenis
De leerling moet:
 zich op basis van verschillende bronnen een mening kunnen vormen
Aardrijkskunde
De leerling moet:
 een kaart kunnen maken
3 – Groot project: Onderzoek naar je eigen stad
Het project kan onderverdeel worden in de klas. Elk groepje leerlingen neemt een deel voor zijn rekening. Zo kan er
uiteindelijk een boekje/ website of power point tot stand komen waarbij alle onderdelen aan de orde komen en er
een vrij volledig beeld ontstaat van een vergelijking met de Middeleeuwse stad en een stad nu. Mogelijke
onderwerpen zijn:
- voorzieningen (te denken valt aan welke voorzieningen van nu waren er in de Middeleeuwen al en welke niet?)
- bevolkingsaantallen (hoe graat was een stad in de Middeleeuwen en nu. Hierbij kan het groepje tabellen en
grafieken maken. Ook de oorzaken van deze verschillen zouden aan de orde kunnen komen zoals bijvoorbeeld de
pest)
- bebouwing (hoe zag een middeleeuwse stad eruit wat betreft gebouwen, verdediging enz. Wat is er nu anders?)
- milieu (hiervoor kan paragraaf 5.5 vergeleken worden met de milieuregels die er nu bestaan)
- werkgelegenheid (welke beroepen waren er in de Middeleeuwen en hoe was dat geregeld(gilden) en welke beroepen
zijn er nu in de stad)
Misschien is een bezoek aan het archief of gemeentehuis een mogelijkheid.
Indien eigen dorp of stad te weinig aanknopingspunten geeft kan gekozen worden voor een stad uit de buurt die wel
meer mogelijkheden biedt.
4 – Literatuur en internet
Literatuur voor de docent
 Ach lieve tijd. Dertien eeuwen Utrecht en de Utrechters. Zwolle, 1985
 Algemene geschiedenis der Nederlanden, deel 2, 3 en 4.
 Boer, D.E.H. de, J. van Herwaarden en J. Scheurkogel, Middeleeuwen. Groningen, 1989
 Goff, J. le, De cultuur van middeleeuws Europa. Amsterdam, 1987
 Goff, J. le, De wereld van de Middeleeuwen. Amsterdam, 1991
 Janse, A., Ridderschap in Holland. Een portret van een adellijke elite in de late Middeleeuwen. [Z.pl.]
 Matthew, D., Atlas van de Middeleeuwen. [Z.pl.], 1985
 Meesters der schilderkunst: Pieter Breughel. Rotterdam, 1976
 Nijsten, G., Volkscultuur in de late Middeleeuwen. Feesten, processie en (bij)geloof. Utrecht, 1994
 Pernoud, R., De Middeleeuwen. Een herwaardering. [Z.pl.], 1992
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
19
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
 Slicher van Bath, B., De agrarische geschiedenis van West-Europa 500-1850. Utrecht, 1976
Literatuur voor de leerling
 Beckman, Th., Hasse Simonsdochter. [Z.pl.]
 Beckman, Th., Het rad van fortuin. [Z.pl.]
 Boesberg, A., Pestkinderen. [Z.pl.]
 Briels, J., Drie miljoen passen. [Z.pl.]
 Jappe Alberts, W., De middeleeuwse stad. Haarlem, 1980
 Langley, A., Middeleeuwen. Antwerpen/Houten, 1997
 Orlandi, E. (red.), De groten van alle tijden: Karel de Grote. Amsterdam, 1971
 Reen, T. van, Verdwaald in de tijd. [Z.pl.]
 Turner, D., De zwarte dood. Haarlem, 1979
 Weert, W. de, De valk, het meisje en de graaf. [Z.pl.]
Internetsites
Over de Middeleeuwen:
 www.geocities.com/ creeping_death_1917/middeleeuwen/Middelleeuwen.htm
 www.the-artfile.com/ history/middeleeuwen/middeleeuwen.htm
 members.tripod.lycos.nl/casa/links.htm
 www.jacobus.nl/geschiedenis/ict/aklink3.htm
 www.let.leidenuniv.nl/ history/studie/midren.htm
 www.internetcollege.nl/vakken/geschiedenis/middeleeuwen.html
 www.geocities.com/Athens/Agora/7301/start.htm
 icloniis.fsw.leidenuniv.nl/walhain/Lesmateriaal/Level_3/Lesmateriaal/brugklas/egypte/egypte.htm#Middel
Over middeleeuwse folklore:
 www.bewoner.dma.be/klauwaert/inleid_n.htm
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
20
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
Studiewijzer Module 5 : Stad en platteland
Naam: ………………………………………..
Klas: ………………………………………….
Les
1 GS
Stof /Titel
H5: openingspagina
 De middeleeuwse stad
Soort werk
 Maak de opdrachten 1 t/m 3
 Kijk de opdrachten na
 Bekijk de kern
§ 5.1:
 Wandeling door de middeleeuwse 

stad
Maak de opdrachten 1 t/m 4
Kijk de opdrachten na
1 AK
§14:

 Amsterdam: werk, verkeer en vrije 
tijd
Maak opdracht 1 t/m 5
Kijk de opdrachten na
2 GS
§ 5.1:

 Wandeling door de middeleeuwse 
stad
Maak de opdrachten 5 t/m 9
Kijk de opdrachten na
2 AK
§14:

 Amsterdam: werk, verkeer en vrije
tijd

§5.2:


 Stadsrecht en regels
Maak opdracht 6, de
herhalingsopdracht en de
plusopdracht
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 1 t/m 5
Kijk de opdrachten na
3 GS
3 AK
 Keuze menu A (Geo blz. 117)


Maak de opdrachten 1 t/m 5
Kijk de opdrachten na
4 GS
§ 5.2:
 Stadsrecht en regels


Maak de opdrachten 6 t/m 9
Kijk de opdrachten na
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
Begrippen
Kijk ook op Sfinx Online en De
Geo Online
 Kooplieden
 Middeleeuwen
 Klooster
 Nijverheid
 Ambachtslieden
 Gilde
 Leerling
 Gezel
 Meester
 Meesterproef
 Beschermheilige
 Bedrijventerrein
 Recreatie
 Bezienswaardigheid
 Openbaar vervoer
 Kooplieden
 Middeleeuwen
 Klooster
 Nijverheid
 Ambachtslieden
 Gilde
 Leerling
 Gezel
 Meester
 Meesterproef
 Beschermheilige
 Bedrijventerrein
 Recreatie
 Bezienswaardigheid
 Openbaar vervoer
 Monnik
 Bisschop
 Stadsrecht
 Schout
 Rakker
 Schepen
 Raad
 Burgemeester








Monnik
Bisschop
Stadsrecht
Schout
Rakker
Schepen
Raad
Burgemeester
21
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
Les
4 AK
5 GS
5 AK
6 GS
6 AK
7 GS
Stof /Titel
 Keuze menu B (Geo blz. 119)
Soort werk
Begrippen
 Maak de opdrachten 1 t/m 4
 Kijk de opdrachten na
§ 5.3
 Maak de opdrachten 1 t/m 6
 Kijk de opdrachten na
 Hoe leefden de middeleeuwers?
 Maak de opdrachten 1 t/m 3
 Keuze menu C (Geo blz. 120)
 Kijk de opdrachten na
§ 5.3
 Maak de opdrachten 7 t/m 10
 Kijk de opdrachten na
 Hoe leefden de middeleeuwers?
 Maak de opdrachten 1 t/m 3
 Keuze menu D(Geo blz. 121)
 Kijk de opdrachten na
Onderzoeksproject: Vergelijk een stad (eigen woonplaats) met een uit de Middeleeuwen.
Het stappenplan:
Voorbereiding:
Stap 1
Onderzoeksvraag: Welke ontwikkelingen zijn er te zien als je een stad van nu vergelijkt met een stad uit
de Middeleeuwen?
Maak een onderzoeksplan: wie doet wat, met wie en wanneer
Uitvoering:
Stap 2
Verzamel de informatie die je nodig hebt om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden. Daarbij kun je
gebruik maken van de eerder geleerde begrippen, het internet, boeken, enz. (vraag aan je docent welke
internetadressen handig zijn voor je onderzoek)
Stap 3
Ga alle informatie verwerken en zet op een rij wat je hebt geleerd
Stap 4
Schrijf het antwoord op de onderzoeksvraag op
Afsluiting:
Stap 5
7 AK
8 GS
8 AK
9 GS
9 AK
10 GS
10 AK
Presenteer het resultaat van je onderzoek aan de klas. Maak gebruik van vaardigheden die bij andere vakken
worden aangeboden, bijvoorbeeld ICT (PowerPoint presentatie)
 Onderzoeksproject
 Onderzoeksproject
 Onderzoeksproject
 Onderzoeksproject
 Onderzoeksproject
 Onderzoeksproject
 Presentatie
 Onderzoeksproject
 Presentatie
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
22
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
Module 6 Verschillende gebieden op aarde
Rond 1500 ontdekten Europeanen dat de wereld veel groter was dan zij eerst dachten. Zij kwamen in contact met
andere culturen, dieren en planten. Deze ontmoeting had grote gevolgen, zowel voor Europa als voor de rest van de
wereld. Dit is wat de leerling bestudeert bij geschiedenis. Bij aardrijkskunde leert hij/zij dat welke klimaatzones er
zijn op aarde en in welke gebieden de meeste en minste wonen.
1 – Globale planning voor de docent
Titel
Verschillende
gebieden op
aarde en hun
klimaat
Tijd
Soort stof
3 weken basisstof
1 week
½ week
Kerndoel
40-44
keuzestof
Geschiedenis (Sfinx)
H6: De ontdekking van de
wereld
6.1 De Europeanen gaan
reizen
6.2 De Azteken
6.3 Wat veranderde er door
de ontdekkingsreizen?
§ 6.4 Kielhalen en scheurbuik
Toets
Aardrijkskunde (De Geo)
§5 Warme, natte gebieden
§6 Droge gebieden
§7 Op reis door
landschappen
H2: Keuzemenu A en B
Toets
2 – Vaardigheden
In deze module komen de volgende vaardigheden aan bod:
Geschiedenis
De leerling moet:
 gevolgen kunnen verdelen in belangrijke en minder belangrijke gevolgen
Aardrijkskunde
De leerling moet:
 een klimaatgrafiek kunnen tekenen
3 – Literatuur en internet
Literatuur voor de docent
 Gramberg, H., De overwintering op Nova Zembla. [Z.pl.]
Literatuur voor de leerling
 Daems, W., De horizonjagers. [Z.pl.]
 Dijkzeul, L., Bevroren tijd. [Z.pl.]
 Roep, T. en C. Loerakker, Van nul tot nu, deel 1. Haarlem, 1987
 Strong, J., Een viking doet alles verkeerd. [Z.pl.]
Internetsites
Over ontdekkingsreizen:
 www.nelson.com/nelson/school/discovery/cantext/european.htm
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
23
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
Studiewijzer Module 6 : Verschillende gebieden op aarde en hun
klimaat
Naam: …………………………………………….
Klas: ……………………………………………….
Les
1 GS
§ 6.1:
 De Europeanen gaan reizen
§5:
 Warme, natte gebieden
Soort werk
 Maak de opdrachten 1 t/m 6
 Kijk de opdrachten na
 Bekijk de kern
 Maak de opdrachten 1 en 2
 Kijk de opdrachten na
 Maak opdracht 1 t/m 4
 Kijk de opdrachten na
2 GS
§ 6.1:
 De Europeanen gaan reizen


Maak de opdrachten 3 t/m 8
Kijk de opdrachten na
2 AK
§5:
 Warme, natte gebieden


Maak de opdrachten 5 en 6, de
herhalingsopdracht en een
plusopdracht
Kijk de opdrachten na
§6.2:
 De Azteken
§ 6:
 Droge gebieden




Maak de opdrachten 1 t/m 4
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 1 t/m 3
Kijk de opdrachten na
§ 6.2:
 De Azteken
§ 6:
 Droge gebieden






Maak de opdrachten 5 t/m 9
Kijk de opdrachten na
Maak opdrachten 4, de
herhalingsopdracht en de
plusopdracht
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 1 t/m 5
Kijk de opdrachten na


Maak de opdrachten 1 t/m 4
Kijk de opdrachten na
§ 6.3
 Wat veranderde er door de
ontdekkingsreizen
§ 7:
 Op reis door landschappen


Maak de opdrachten 6 t/m 9
Kijk de opdrachten na





Maak de opdrachten 6 t/m 8
Kijk de opdrachten na
8 AK
9 GS
§ 6.4
 Kielhalen en scheurbuik
 Keuze menu A (Geo blz. 53)
§ 6.4
 Kielhalen en scheurbuik
 Keuze menu B (Geo blz. 54)
Toets §6.1 §6.2 §6.3
Maak de herhalingsopdracht en 
de plusopdracht

Kijk de opdrachten na


Maak de opdrachten 1 t/m 5

Kijk de opdrachten na
9 AK
Toets §5 §6 §7
1 AK
3 GS
3 AK
4 GS
4 AK
5 GS
5 AK
6 GS
6 AK
7 GS
7 AK
8 GS
Stof /Titel
H6: openingspagina
 Waar dit hoofdstuk over gaat
§ 6.3
 Wat veranderde er door de
ontdekkingsreizen
§ 7:
 Op reis door landschappen
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004

Toets, gebruik de oefentoets op
Sfinx Online
Toets, gebruik de oefentoets op De
Begrippen
Kijk ook op Sfinx Online en De
Geo Online
 Specerijen
 Cultuur







Natte tropen
Tropen
Evenaar
Tropisch regenwoud
Savanne
Specerijen
Cultuur






Natte tropen
Tropen
Evenaar
Tropisch regenwoud
Savanne
In natura




Droge gebieden
Woestijn
Steppe
In natura






Droge gebieden
Woestijn
Steppe
Oase
Wereldhandel
Gevolgen






Loofbos
Taiga
Toendra
Poolgebied
Wereldhandel
Gevolg

Loofbos
Taiga
Toendra
Poolgebied
Herhaling
Herhaling
alle begrippen
alle begrippen
24
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
Geo Online
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
25
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
Module 7 Nederland toen en nu
In Nederland toen en nu staat bij geschiedenis het ontstaan van Nederland centraal. daarvoor moeten we terug naar
de tijd van de Opstand. De vraag hoe het leven tegenwoordig is in een Nederlandse stad als Amsterdam komt bij
aardrijkskunde aan bod en de verschillende bestaansmiddelen nu.
1 – Globale planning voor de docent
Titel
Nederland toen
en nu
Tijd
Soort stof
3 weken
Kerndoel
40-44, 46
½ week
Geschiedenis (Sfinx)
H7: Van Opstand tot
Gouden Eeuw
§ 7.1 Ruzie met Filips II
§ 7.2 Tachtig jaar oorlog
§ 7.3 Hoe stierf Willem van
Oranje?
Toets
Aardrijkskunde (De Geo)
§ 16 Stadsbewoners
§ 17 Europa: veel landen
H4: Keuzemenu
A en B (p. 98)
Toets
2 – Vaardigheden
In deze module komen de volgende vaardigheden aan bod:
Geschiedenis
De leerling moet:
 feiten van meningen kunnen onderscheiden
Aardrijkskunde
De leerling moet:
 de topografie van Europa kennen
3 – Literatuur en internet
Literatuur voor de docent
 Ach lieve tijd. Acht eeuwen Breda en de Bredanaars. Zwolle, 1985
 Baalbergen, J., Van opstand tot onafhankelijkheid. De Unie van Utrecht en het ontstaan van een zelfstandige
staat 1559-1602. ’s-Gravenhage, 1979
 Berg, K. van den, Matrijs kijkgids Bourtange. Utrecht, [z.j.]
 Blom, A. van der, Nederlandse schilderkunst: tussen detail en grandeur. Alphen aan den Rijn
 Boxer, C.R., Zeevarend Nederland en zijn wereldrijk 1600-1800. Leiden, 1976
 Defoer, H. e.a., Het Catharijneconvent. Utrecht, 1983
 Defoer, H. e.a., Ketters en papen onder Filips II. Utrecht, 1986
 Dobber, W. en C. Paul (red.), Cornelis Corneliszoon uit Uitgeest. Uitvinder aan de basis van de Gouden Eeuw.
Zutphen, 2002
 Groenveld, S. e.a. De kogel door de kerk? De opstand in de Nederlanden 1559-1602. Zutphen, 1983
 Groenveld, S. e.a. De bruid in de schuit. Zutphen, 1991
 Grosfeld, J. e.a. (red.), Het turfschip van Breda 1590-1990. Breda, 1990
 Heijboer, P., Klamboes, klewangs, klapperbomen. Indië gewonnen en verloren. Bussum, 1977
 Israël, J., The Dutch Republic 1477-1806. Oxford, 1995
 Lubis, M., Het land onder de regenboog. De geschiedenis van Indonesië. Amsterdam, 1984
 Meijer, P., Van zelfstandige gewesten tot zelfstandige republiek. De Unie van Utrecht en de strijd om de vrijheid.
’s-Gravenhage, 1979
 Parker, G., De Nederlandse opstand, van beeldenstorm tot bestand. Utrecht, 1981
 Schama, S., Overvloed en onbehagen. Amsterdam, 1989
 Vlugt, S. van der, Bloedgeld. [Z.pl.]
 Wennekens, W., Gouden handel. De eerste Nederlanders overzee en wat zij daar haalden. Amsterdam, 1996
 Wieringa, F. (red.), Republiek tussen vorsten, Oranje, opstand, vrijheid, geloof. Amsterdam, 1984
Literatuur voor de leerling
 Beckman, Th., Stad in de storm. Rotterdam, 1979
 Beckman, Th., Hasse Simonsdochter. Rotterdam, 1983
 Beckman, Th., De val van de Vredeborch. Rotterdam, 1988
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
26
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)








Cubitt, H., Filips II en het Spaanse wereldrijk. Haarlem, 1977
Ede, B., Gebakken rat met beukenblad. [Z.pl.]
Haar, J. ter, Geschiedenis van de Lage Landen, deel 2. Bussum, 1971
Parker, G., en A. Parker, Europese soldaten 1550-1650. Haarlem, 1978
Roep, T. en C. Loerakker, Van nul tot nu, deel 1. Haarlem, 1987
Strong, J., Een viking doet alles verkeerd. [Z.pl.]
Vandersteen, W., De Geuzen. De zeven jagers, deel 1. Antwerpen, 1985
Wit, P. de, en H. Kolk, Gilles de Geus: Willem de Zwijger. Zelhem, 1996
Internetsites
Over Maarten Luther:
 www.luther.de/nl/index.html
 fuzzy.arts.kuleuven.ac.be/maerlant/navigatie/index_luther.htm
 www.vlg.org/ links404.htm
 www.vlg.org/ links405.htm
 www.meetingpoint.org/ reformat.htm
 www.iclnet.org/pub/resources/text/wittenberg/wittenberg-luther.html
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
27
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
Studiewijzer Module 7: Nederland toen en nu
Naam: ………………………………………….
Klas: ……………………………………………
Les
1 GS
Stof /Titel
H7:openingspagina
 Waar dit hoofdstuk over gaat
Soort werk
 Maak de opdrachten 1 t/m 3
 Kijk de opdrachten na
§ 7.1:
 Ruzie met Filips II


Bekijk de kern
Maak de opdrachten 1 en 2
§16:
 Leven in Amsterdam
§ 7.1:
 Ruzie met Filips II




Maak opdracht 1 en 2
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 3 t/m 9
Kijk de opdrachten na
§16:
 Leven in Amsterdam
§7.2:
 Tachtig jaar oorlog




Maak de opdrachten 3 en 4
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 1 t/m 5
Kijk de opdrachten na
§ 17:
 Europa: veel landen
§ 7.2:
 Tachtig jaar oorlog




Maak de opdrachten 1 t/m 3
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 6 t/m 9
Kijk de opdrachten na
§ 17:
 Europa: veel landen
§ 7.3
 Hoe stierf Willem van Oranje
Keuze menu A Geo blz. 99
§ 7.3
 Hoe stierf Willem van Oranje







Maak de opdrachten 4 t/m 7
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 1 en 2
Kijk de opdrachten na
Maak opdracht 1 t/m 7
Maak de opdrachten 3 t/m 5
Kijk de opdrachten na
6 AK
7 GS
Keuze menu B Geo blz. 100
Toets §7.1 §7.2 §7.3
7 AK
Toets §16 §17
 Maak de opdrachten 1 t/m 6
Toets, gebruik de oefentoets op de
Sfinx-Online
Toets, gebruik de oefentoets op de
Geo Online
1 AK
2 GS
2 AK
3 GS
3 AK
4 GS
4 AK
5 GS
5 AK
6 GS
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
Begrippen
Kijk ook op de Sfinx Online en de
Geo Online
 Geestelijken
 Protestanten
 Maarten Luther
 Johannes Calvijn
 Centralisatie
 Smeekschrift
 Geuzen
 19e eeuwse woonwijken
 Toeristische voorzieningen
 Geestelijken
 Protestanten
 Maarten Luther
 Johannes Calvijn
 Centralisatie
 Smeekschrift
 Geuzen
 19e eeuwse woonwijken
 Toeristische voorzieningen
 Beeldenstorm
 Bloedraad
 Republiek der Verenigde
Nederlanden
 Vrede van Munster
 Staten Generaal
 Bevolkingsdichtheid
 Verstedelijking
 Beeldenstorm
 Bloedraad
 Republiek der Verenigde
Nederlanden
 Vrede van Munster
 Staten Generaal
 Bevolkingsdichtheid
 Verstedelijking
 Balthasar Gerards
 Feiten en meningen



Balthasar Gerards
Feiten
Meningen
alle begrippen
alle begrippen
28
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
Module 8 Duitsland en industrialisatie
Er zijn altijd verschillen tussen rijke en arme mensen geweest. In de tijd van de industriële revolutie trokken veel
mensen naar de stad om in de fabrieken te werken. Zij leefden daar in erbarmelijke omstandigheden. De armoede
werd daardoor zeer zichtbaar. Nieuw was dat de overheid zich het lot van de arbeiders ging aantrekken. De
industriële revolutie en de sociale kwestie staat bij geschiedenis centraal. Bij aardrijkskunde wordt gekeken hoe het
met het oudste industriegebied in Duitsland gaat: het Ruhrgebied. Daarna komen de verschillende economische
systemen aan de orde in een communistische planeconomie en een kapitalistische vrije markteconomie.
1 – Globale planning voor de docent
Titel
Duitsland en
industrialisatie
Tijd
Soort stof
3 weken
Kerndoel
40-44, 51
(welvaart en
armoede)
Project
1 week
½ week
45
Geschiedenis (Sfinx)
Aardrijkskunde (De Geo)
H8: De Industriële revolutie § 18 Duitsland
8.1 Stoom, steenkool en
§ 19 Ruhrgebied, vroeger en
steden
nu
8.2 Een beter leven?
§20 Berlijn
8.3 Wat voor gevolgen had
H5: Keuzemenu C (blz. 142)
de industriële revolutie?
§ 8.6 Fabriekswerk, hoe werkt dat? (Sfinx, blz. 124 en 125)
Toets
Toets
2 – Vaardigheden
Geschiedenis
De leerling moet:
 een historische vraag kunnen stellen
Aardrijkskunde
De leerling moet:
 Verschillende bronnen lezen en gebruiken
3 – Project
Bij dit project zou het leuk zijn als de leerlingen een kijkje kunnen nemen in een fabriek of bedrijf in de buurt van de
school. De leerlingen kunnen dit bezoek via de stappen in het werkboek van Sfinx voorbereiden.
4 – Literatuur en internet
Literatuur voor de docent
 Berssenbrugge, H., Straat- en landleven 1900-1930. Amsterdam 1976
 Blockmans, W. (red.), Handel, ambacht en industrie. De wording van Europa. Weert 1993
 Braam, A. van, Opkomst van de Zaanse scheepsbouw. Wormerveer, 1998
 Jonge, J.A. de, De industrialisatie in Nederland tussen 1850 en 1914. Nijmegen 1976
Literatuur voor de leerling
 Ardley, N., Techniek ontdekken. Leuven, 1996
 Simpson, J., Beroemde uitvindingen. Tiel, 1996
 Sproule, A., James Watt. Leuven/Amsterdam, 1992
 Tyrvey, P., Uitvindingen. Harmelen, 1994
 Vlugt, S. van der, Zwarte sneeuw. [Z.pl.]
Internetsites
Over stoommachines:
 www.stoommachinemuseum.nl/mainframe.htm
Over de industriële revolutie:
 www.jacobus.nl/geschiedenis/ict/indrevolutie.htm
Over oude uitvinders:
 www.invent.org/hall_of_fame/I_0_0_hall_of_fame.asp
Over techniek in Nederland:
 www.histech.nl/index.htm
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
29
Leergebiedplanner Geschiedenis / Aardrijkskunde, leerjaar 1 vmbo-b(k)
Studiewijzer Module 8: Duitsland en industrialisatie
Naam: ………………………………….
Klas: …………………………………..
Les
1 GS
Stof /Titel
H8: openingspagina
 Waar dit hoofdstuk over gaat
§ 8.1:
 Stoom, steenkool en steden
Soort werk
 Maak de opdrachten 1 t/m 4
 Kijk de opdrachten na
 Bekijk de kern
1 AK
§18:
 Duitsland




2 GS
§ 8.1:
 Stoom, steenkool en steden


Maak de opdrachten 4 t/m 8
Kijk de opdrachten na
2 AK
§18:
 Duitsland

3 GS
§8.2:
 Een beter leven?
§ 19:
 Ruhrgebied, vroeger en nu
Maak de opdrachten 5 en 6, de
herhalingsopdracht en de
plusopdracht
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 1 t/m 5
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 1 t/m 4
Kijk de opdrachten na
3 AK





Maak de opdrachten 1 t/m 3
Kijk de opdrachten na
Maak opdracht 1 t/m 4
Kijk de opdrachten na
§ 8.2:
 Een beter leven?
§ 19:
 Ruhrgebied, vroeger en nu




Maak de opdrachten 6 t/m 9
Kijk de opdrachten na
Maak de opdrachten 5 en 6 en
de plusopdracht
Kijk de opdrachten na
§ 8.3
 Wat voor gevolgen had de
industriële revolutie?
§ 20:
 Berlijn


Maak de opdrachten 1 t/m 7
Kijk de opdrachten na


Maak opdracht 1 t/m 4
Kijk de opdrachten na


Maak de opdrachten 8 t/m 10
Kijk de opdrachten na
6 AK
§ 8.3
 Wat voor gevolgen had de
industriële revolutie?
Keuzemenu C (Geo, blz. 142)
7 GS
7 AK
8 GS
8 AK
9 GS
§ 8.6 project: Fabriekswerk
§ 8.6 project: Fabriekwerk
§ 8.6 project: Fabriekswerk
§ 8.6 project: Fabriekswerk
Toets §8.1 §8.2 §8.3
9 AK
Toets §17 §19 §20
4 GS
4 AK
5 GS
5 AK
6 GS
©ThiemeMeulenhoff, Utrecht / Zutphen, 2004
 Maak de opdrachten
 Kijk de opdrachten na
Voorbereiding
Bezoek fabriek
Uitwerking
Uitwerking en presentatie
Toets, gebruik de oefentoets op
Sfinx Online
Toets, gebruik de oefentoets op De
Geo Online
Begrippen
Kijk ook op Sfinx Online en De
Geo Online
 Industrialisatie
 Industrie
 Revolutie
 Industriële revolutie
 Laagland
 Middelgebergte
 Hooggebergte
 Alpen
 Industrialisatie
 Industrie
 Revolutie
 Industriële revolutie
 Laagland
 Middelgebergte
 Hooggebergte
 Alpen
 Arbeider
 Kinderarbeid
 Stedelijk gebied
 Ruhrgebied
 Steenkoolmijn
 Industrie
 Vervuiling
 Arbeider
 Kinderarbeid
 Stedelijk gebied
 Ruhrgebied
 Steenkoolmijn
 Industrie
 Vervuiling
 Werkloos



De Muur
Stadscentrum
Hoofdstad
alle begrippen
alle begrippen
30