Lees de volledige publicatie

Regiovisie Den Haag
Haagse economie begint inhaalslag
 De Haagse economie komt verder op gang en groeit in 2016 en 2017
bovengemiddeld. Dit geldt ook voor de buurregio’s.
Economische groei:
2,3%
 Het economisch herstel loopt in Den Haag achter bij andere grote steden. Pas na 2017 bereikt de economie het niveau van 2008.
2016
 De sterk opgelopen werkloosheid neemt langzaam af. Digitalisering en
hogere eisen aan werknemers remmen het tempo van de daling.
2,0%
 Met intensievere samenwerking kan Den Haag zich optrekken aan
omliggende regio’s en dat is nodig voor verbreding.
 Nieuwe bedrijvigheid gelinkt aan het sterke profiel als stad van vrede,
recht, veiligheid en bestuur biedt potentieel voor groei.
ING Economisch Bureau / november 2016
2017
Den Haag
Economische ontwikkeling
Haagse economie komt van ver, maar herstelt
Haagse economie zet herstel door
Aantrekkende zakelijke dienstverlening gunstig
Verstedelijking blijft een drijvende kracht
De Haagse economie zet in 2016 een nieuwe stap richting
herstel. Naar verwachting groeit de economie met 2,3%,
wat beduidend hoger ligt dan landelijk (1,8%). In 2017 loopt
de economische groei licht terug tot 2,0%, maar blijft bovengemiddeld. Bijna 10 jaar na intrede van de economische
crisis bereikt de regionale economie dan weer dezelfde
omvang als in 2008. Door de bevolkingsgroei geldt dit per
inwoner echter nog niet.
Voor een dienstenstad als Den Haag is het gunstig dat het
economisch herstel zich heeft verbreed en zakelijke
dienstverleners hier nu ten volle van profiteren. Dit geldt
bijvoorbeeld voor bedrijven in de advisering en voor
makelaars en notarissen maar ook voor ICTdienstverleners. Positief voor bedrijven die afhankelijk zijn
van de overheid is dat de aandacht langzaam verschuift
van bezuinigen naar investeren. Dit zal anders dan in het
verleden meer bij het bedrijfsleven neerslaan (via
bijvoorbeeld publiek private samenwerkingen).
De bevolking in de regio groeit relatief snel en dat draagt
onmiskenbaar bij aan de economische groei. Meer inwoners
betekent meer bestedingen. Medio 2016 telt de regio Den
Haag 850.000 inwoners en het groeitemo is met 1% dubbel
zo snel als landelijk gemiddeld. Bevolkingsprognoses gaan
er vanuit dat dit de komende jaren zo doorgaat. Anderzijds
brengt de aanhoudende urbanisatie ook uitdagingen met
zich mee en is er voortdurende banengroei nodig.
Den Haag houdt andere steden weer bij
Met de bovengemiddelde vooruitzichten kan de Haagse
economie het groeitempo van de andere grote steden
Utrecht en Rotterdam (Groot-Rijnmond) weer bijhouden en
is het dal definitief gepasseerd. Wel is er wat goed te maken.
Dit geldt zowel ten opzichte van de andere grote steden als
de rest van Nederland (zie figuur).
Binnenlandse groei stuw voor Haagse economie
Anders dan enkele jaren geleden wordt de Nederlandse
economie vooral gedreven door het binnenland. Zowel de
investeringen van bedrijven in bijvoorbeeld de bouw als
bestedingen van consumenten in detailhandel en horeca
dragen hieraan bij. Ondanks de vele internationale instellingen zorgt dit nu voor groei in de regio. In Zoetermeer
is dit iets eerder aangeslagen dan in de stad Den Haag.
Haagse economie komt van ver, maar heeft in 2014 herstel ingezet
Ontwikkeling economische groei Nederland en grote steden (index 2008 = 100)
120
Nederland
Utrecht
110
Groot-Amsterdam
Agglomeratie 's-Gravenhage
100
Groot-Rijnmond
Omvang economie per inwoner blijft nog achter
Regio Den Haag
2008
€ 42.900
2016*
€ 38.300
Bron: CBS, ING Economisch Bureau. *raming
ING Economisch Bureau
90
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016*
2017*
Bron: CBS, *ramingen ING Economisch Bureau
2
Regiovisie Den Haag / november 2016
Economische ontwikkeling
Haagse buurregio’s zijn er weer bovenop
Leidse economie blijft op koers
Den Haag heeft sterke relaties met de aangrenzende regio
Leiden. De economie van Leiden en de Bollenstreek groeit
in 2016 met 2,0%, wat iets boven het andelijke tempo ligt.
Voor 2017 geldt dit ook (1,6%). De grote Leidse zorg– en
onderwijssector is door de budgettaire beperking geen
groeimotor en remt per saldo iets af. Daar staat tegenover
dat de regio als centraal woongebied aantrekkingskracht
heeft en dit ondersteunt de groei. Ook heeft de nabijheid
van het groeiende Schiphol een gunstig effect. De komende
jaren draagt de ontwikkeling van de nieuwbouwlocatie
Valkenburg en de ontsluitende Rijnlandroute bij aan de
economie. Een troef van de regio is het biosciencepark. Dit
kenniscluster is succesvol in het voortbrengen van
innovatieve en groeiende bedrijven en is aan uitbreiding
toe. Toch zijn er ook drukkende factoren voor de economie.
Zo is het vertrek van het grote ingenieursbureau Jacobs
naar Den Haag een verlies voor de Leidse economie en
heeft een grote maritieme dienstverlener als Heerema last
van een moeilijke marktomgeving in olie en gas.
Regio’s Leiden en Delft weer in lijn met de Nederlandse economie
Index ontwikkeling economische groei (2008 = 100)
110
100
90
2008
2009
2010
2011
2012
Agglomeratie Leiden en Bollenstreek
2013
2014
Delft en Westland
2015
2016*
2017*
Nederland
Bron: CBS, * Ramingen ING Economisch Bureau
Delft en Westland maken slagen met export en
vernieuwing
De economie van de andere Haagse buurregio Delft en
Westland is in 2009-2010 met een terugval van de export
door een diep dal gegaan. Met de stevige groei van de
afgelopen jaren (zie figuur) is dit inmiddels
gecompenseerd. In 2016 en 2017 blijft de economische
groei met ruim 2% hoger uitkomen dan in andere regio’s.
De grote glastuinbouwsector in het Westland bevindt zich
in een volwassen fase. Nieuwe kansen liggen door
marktdruk en ruimtegebrek naast verdere vooruitgang in
ING Economisch Bureau
productiviteit ook in export van techniek en expertise, zoals
bij de bouw van kassen. En dit lukt goed. Er wordt ook nog
altijd veel geïnvesteerd door bijvoorbeeld een bedrijf als Rijk
Zwaan dat de organisatie, waaronder R&D opnieuw fors
uitbreidt met 1.500 medewerkers. Daarnaast zijn er veel
investeringen in duurzaamheid met zonnepanelen op
daken en geothermie.
3
Delft spil in Zuid-Hollandse kenniseconomie
Delft is met de technische universiteit en de
onderzoeksinstituten daaromheen een bron van kansen
voor nieuwe bedrijvigheid. Als het centrum van de
innovatieve kenniseconomie is Delft ook een economische
motor voor de hele metropoolregio Rotterdam - Den Haag.
De incubator voor start-ups YesDelft! is een kraamkamer
van nieuwe bedrijven. Een van de uitdagingen voor Delft en
Westland is het vasthouden van studenten na hun studie,
al blijven velen wel binnen het metropoolgebied wonen.
Regiovisie Den Haag / november 2016
Consumentenbestedingen
Consumptiegroei stimuleert Haagse economie
Lastenverlichting doet Haagse economie goed
Haagse retail in ‘online-transitie’
Na jaren van koopkrachtdaling gaat de bestedingsruimte
van consumenten sinds 2014 weer vooruit. Vooral de
koopkracht van ambtenaren heeft na lang achterblijven
een inhaalslag gemaakt en dat is gunstig voor de regio. In
2016 bedraagt de gemiddelde stijging van de koopkracht in
Nederland met de lastenverlichting ca. 2,8% en dat is
merkbaar in de portemonnee. Ook in 2017 wordt een toename verwacht, al zal deze veel kleiner zijn. In combinatie
met verbetering op de arbeidsmarkt heeft dit een positief
effect op de Haagse economie. Ook het herstel van de
woningmarkt heeft het vertrouwen van consumenten
vergroot, ook al ligt het eigenwoningbezit in de regio
relatief laag. Gezien de doorsnee lage vermogens van
Haagse huishoudens is verbetering van het inkomen de
belangrijkste factor voor een grotere koopbereidheid. Door
verbetering op de arbeidsmarkt gaan consumenten op dit
punt weer vooruit.
Vooral ondernemers in de detailhandel en horeca profiteren van de vooruitgang. Al met al kopen consumenten in
2016 landelijk 1% meer in de detailhandel en ook in 2017 is
er groei (0,7%). In de horeca stijgt het volume naar verwachting met respectievelijk 3% en 1,5%.
Ook in de regio Den Haag bevindt de detailhandel zich in
een transitie, waarbij internet een steeds grotere impact
heeft. Ondanks het toegenomen consumentenvertrouwen
hebben veel winkeliers en winkelketens het hierdoor
moeilijk. Leegstand vraagt om terughoudendheid rond de
ontwikkeling van nieuwe winkellocaties. Wel zijn er in
Zoetermeer opnieuw plannen voor een groot outletcenter
voor kleding (’Holland Outlet Mall’) en wordt er gewerkt aan
renovatie van winkelcentrum Leidsenhage tot ‘the Mall of
the Netherlands’ (met versmarkt naar voorbeeld van de
Rotterdamse Markthal). Ondanks de regiofunctie zijn de
nieuwe winkelconcentraties ook een bedreiging voor de
bestaande detailhandel in de regio. De groei van Ecommerce gaat immers ook met dubbele cijfers door.
De Haagse binnenstad behoudt met de recente
vernieuwing, de clustering van winkels en de aandacht voor
beleving een relatief sterke positie. De winkelstraten in het
centrum worden daarbij internationaler met ketens als
Primark en straks ook Hudson Bay. Voor kleinere
winkelcentra wordt de omgeving steeds uitdagender. Het
helpt hierbij dat de gemeente Den Haag een actief
winkelbeleid voert, waarbij bijvoorbeeld ook pop-up stores
worden ingezet.
Aantal bezoekers Den Haag groeit gestaag
Aantal hotelovernachtingen (*1.000), 1e helft elk jaar
800
700
600
500
400
300
200
100
0
2012
2013
2014
2015
2016
Bron: CBS, exclusief AirBnB
Groeiend toerisme potentiële bestedingsimpuls
Toerisme brengt veel consumptie met zich mee en biedt in
Den Haag nog duidelijk mogelijkheden voor groei. Dit is
bijvoorbeeld terug te zien in de bezoekersaantallen van het
Mauritshuis, die na de heropening in 2015 verdubbelden en
waarvan bijna de helft uit buitenlandse bezoekers bestaat.
Dit geeft ook de lokale horeca een impuls.
ING Economisch Bureau
4
Regiovisie Den Haag / november 2016
Arbeidsmarkt
Meer banen, maar ook meer werkzoekenden
Werkgelegenheid groeit weer
De arbeidsmarkt in de regio Den Haag heeft het flink te
verduren gehad. Tussen 2007 en 2014 zijn er maar liefst
18.000 banen verdwenen wat neerkomt op bijna 5% van
het totaal. In 2015 is het keerpunt bereikt en zijn er voor
het eerst weer banen bijgekomen. Dit is een gunstig
signaal, al was dit in de rest van Nederland een jaar eerder
al het geval. Belangrijk is dat er na een krimp van 6.000
banen (10%) in 2015 weer 800 banen in de publieke sector
zijn bijgekomen. Hoewel het weer in overheidsdienst
nemen van schoonmakers en beveiligers hierbij een rol
speelt, wijst dit er ook op dat de grootste bezuinigingsdrift
achter de rug is.
Grootbedrijf als werkgever in beweging
Naast instellingen is het grootbedrijf belangrijk voor de
werkgelegenheid in de regio. Den Haag telt zo’n 15 van de
grotere Nederlandse hoofdkantoren, zoals van T-mobile,
Total en Siemens. Bij zeker een deel hiervan staat de
werkgelegenheid nog onder druk. Dit geldt bijvoorbeeld
voor Shell dat vanwege de moeilijke markt voor olie en gas
een reorganisatie doorvoert. Daarnaast verplaatst KPN het
hoofdkantoor (en ca. 4.000 werknemers) naar partnerstad
Rotterdam. Hier staat tegenover dat het grote
ingenieursbureau Jacobs (500-1.000 fte) het hoofdkantoor
verplaatst van Leiden naar Den Haag.
vrede, veiligheid en recht kansen heeft. Dit zijn vaak hoger
opgeleide banen bij bedrijven als Group 2000 en FOX IT .
Maar 10 nieuwe banen voor hoger opgeleiden zorgen
gemiddeld voor 1 extra baan voor een lager opgeleide.*
Het groeiende toerisme kan met de verbonden horeca en
detailhandel nieuwe werkgelegenheid voor lager
opgeleiden opleveren. Dit is ook het geval voor de
persoonlijke dienstverlening in bijvoorbeeld de verzorging.
De loonkostensubsidie die er in 2017 voor banen met een
beloning tot 120% van het minimumloon komt, is wellicht
een steun voor werkgevers.
Structurele behoefte aan banengroei groot
Er zijn drie hoofdredenen dat het verder aansterken
van het regionale arbeidsaanbod nodig is:
 Nu het beter gaat, keren ook meer mensen terug
naar de arbeidsmarkt. In 2015 is de
arbeidsdeelname weer gegroeid naar 62% van de
beroepsbevolking, maar voordat de werkloosheid
opliep lag deze op 66%.
 Daarnaast zorgt alleen al de groeiende bevolking
Voorzichtig banenherstel, maar tekort nog groot
Banen, beroepsbevolking regio Den Haag (2007 = 100)
110
beroepsbevolking
105
100
banen
95
voor een jaarlijkse behoefte aan 3.000 nieuwe
banen. Dat het aantal WW-uitkeringen pas sinds
het tweede kwartaal van 2016 daalt toont aan dat
de markt nog fragiel is.
 Tenslotte zorgt digitalisering er bij zakelijke
dienstverleners en de rijksoverheid voor dat er nog
steeds (administratieve) banen in het
middensegment verdwijnen. Dit is merkbaar bij
bijvoorbeeld verzekeraars die in Den Haag sterk
vertegenwoordigd zijn (zoals NN en AEGON), maar
bijvoorbeeld ook bij rechtbanken en
advocatenkantoren die dossiers digitaliseren.
90
2007
2012
2013
2014
2015
Niet één, maar vele bronnen van nieuw werk
De komende jaren is in de regio veel nieuwe
werkgelegenheid nodig en dit zal vooral van MKB-bedrijven
en ‘scale ups’ moeten komen. Er is niet één banenmotor,
de groei zal over een breed front moeten plaatsvinden,
waarbij vooral nieuwe bedrijvigheid met een link naar
ING Economisch Bureau
Bron: CBS, LISA, ING Economisch Bureau
*Bron: Rijksuniversiteit Groningen
5
Regiovisie Den Haag / november 2016
Arbeidsmarkt
Werk voor lager opgeleiden grotere uitdaging
Werkloosheid zet stap in de goede richting
Door banengroei is de werkloosheid in de regio Den Haag in
2015 na jaren van stijging voor het eerst weer gedaald van
9,4% naar 8,9%. In de stad Den Haag daalde het niveau
van 10,9% naar 10%. In 2016 is deze positieve lijn doorgezet. Een gunstig signaal is vooral dat de jeugdwerkloosheid
stevig daalt, want hier zit met name de druk op de Haagse
arbeidsmarkt. De speciale aandacht vanuit de gemeente
om deze groep aan het werk of in een opleiding te helpen
lijkt vruchten af te werpen. Hoewel de piek achter de rug is,
ligt de werkloosheid nog wel dubbel zo hoog als voor de
economische crisis. Daarmee heeft Den Haag van de vier
grote steden het meeste goed te maken.
Hogere kwalificatie-eis maakt aansluiting lastig
Een belangrijke reden voor de trage werkloosheidsdaling is
de digitalisering van de economie. Nieuwe banen vragen
om andere kwalificaties en het aanbod sluit hier
niet vlekkeloos op aan. In de regio Den Haag is dit relatief
Werkloosheidspercentage
Regio
Agglomeratie Den Haag
Groot Rijnmond
2015
De veranderingen op de arbeidsmarkt maken het blijven
‘aanhaken’ van lager opgeleiden een groter aandachtspunt.
werkzoekenden wordt groter. Bedrijven hebben nog wel
behoefte aan MBO-ers, maar dan van de niveau’s 3-4 in
plaats van niveau 1-2. De flexibilisering van de arbeidsmarkt is bij deze groep ook sterk voelbaar. Den Haag was
met ‘t Veen en ‘t Zand altijd al een stad met twee
gezichten, maar in de huidige arbeidsmarkt is gerichte
opleiding van deze groep van groot belang voor kans op
werk. Met de structurele verandering van de arbeidsmarkt
zal de werkloosheid in de regio wel verder dalen, maar
voorlopig nog wel hoog blijven.
Aantal nieuwe vacatures maakt na stijging een pas op de plaats
3-maands voortschrijdend gemiddelde
Aantal nieuwe vacatures
6.000
2016
8,9%
2.000
Aantal openstaande vacatures
9%
7,1%
Regio Utrecht
7,3%
Nederland
6,1%
ING Economisch Bureau
Tweedeling op de arbeidsmarkt op de loer
De uitdaging om passend werk te vinden voor bestaande
4.000
Groot Amsterdam
Bron: CBS, raming ING Economisch Bureau
sterk merkbaar, door het grote aanbod lager opgeleide en
ongekwalificeerde werkzoekenden. Deze groep wordt in de
huidige tijd kwetsbaarder. Het aantal vacatures ligt weer
hoger, maar deze kunnen lang niet altijd meteen worden
ingevuld en zijn vaker voor hoger opgeleiden. Net als in
Amsterdam zijn (ICT-)bedrijven niet zelden gedwongen om
specialisten uit het buitenland aan te trekken.
0
2014
2015
2016
sept
5,6%
Bron: UWV, bewerking ING Economisch Bureau
6
Regiovisie Den Haag / november 2016
Huizenmarkt
Stedelijke Haagse huizenmarkt in de lift
Woningprijzen relatief sterk omhoog
De Haagse huizenmarkt ontwikkelt zich sterker dan
gemiddeld in Nederland. Dit toont aan dat de stad
aantrekkingskracht heeft. De woningprijzen in de gemeente
Den Haag liggen in de herfst van 2016 17% hoger dan het
dieptepunt halverwege 2013. Landelijk was dit zo’n 11%.
Ook in de andere drie grote steden stijgen de prijzen sneller,
met Amsterdam voorop. In Den Haag hebben de prijzen nog
een kleine 6% goed te maken ten opzichte van het hoogste
punt. In Rotterdam is dat punt al bijna bereikt. Deze lijn zet
zich met stijgende aantallen transacties naar verwachting
door.
Zuiderpark en biedt afstoot van vastgoed door de
Rijksoverheid mogelijkheden voor transformatie van
kantoren naar woningen (zoals mogelijk in het voormalig
Ministerie van SZW).
Stedelijke vernieuwing impuls vastgoedmarkt
Het Haagse centrum heeft met de vernieuwing van de
afgelopen jaren aan allure gewonnen. Met meer aandacht
voor cultuur, de aanleg van de ring voor fietsers en de
profilering als kennisstad wordt de aantrekkingskracht
vergroot. Voor de zakelijke markt is de ontwikkeling van het
stationsgebied Hollands Spoor tot nieuwe poort naar de
stad en de opkomst van het Beatrixkwartier als tweede
kantoorlocatie van het land relevant. De leegstand was
halverwege 2016 met 16,6% licht bovengemiddeld in de
regio (bron: DTZ Zadelhoff). Het cijfer wordt echter omhoog
gehaald door aangrenzende gemeenten als Rijswijk waar
het cijfer met ruim 20% flink hoger ligt. In Den Haag zelf is
de leegstand bovengemiddeld op bedrijventerrein de
Binckhorst.
.
Woningbouwproductie weer op gang
Net als Rotterdam heeft Den Haag behoefte aan woningen
van hogere kwaliteit. Na een inzinking is de
woningbouwproductie in 2015 en 2016 weer op gang
gekomen. De mogelijkheden om uit breiden zijn na
realisatie van Ypenburg-Leidscheveen gering, maar
binnenstedelijk is groei wel mogelijk. Zo is het
Wijnhavenkwartier in ontwikkeling, worden ruim 600
woningen ontwikkeld aan de Leyweg, nabij het
Huizenprijzen in de stad Den Haag volgen die van Rotterdam en gaan bovengemiddeld omhoog
Ontwikkeling huizenprijzen (index 2010 = 100)
Verschil
met 2008
110
100
Den Haag
€224.000, 59 dgn.
Rotterdam
€197.000, 66 dgn.
Nederland
€237.000, 80 dgn.
Bron: NVM
-1%
Den Haag
–6%
Zuid-Holland
Nederland
Gemiddelde verkoopprijs– en tijd in dagen
2016 3e kwartaal
Rotterdam
-10%
-12%
90
80
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016kw3
Bron: CBS, bewerking ING Economisch Bureau
ING Economisch Bureau
7
Regiovisie Den Haag / november 2016
Vooruitzichten
Den Haag trekt zich op aan de regio
Economische verbreding ‘way to go’
Samenwerking kan innovatie stimuleren
De lange termijnvooruitzichten voor de Haagse economie
zijn relatief goed. Het economisch draagvlak zal moeten
verbreden, maar de weg naar nieuwe groei is ingezet. Een
stevige basis voor economische groei is de bevolkingsgroei
van de stadsregio, die tot 2020 naar verwachting met 3,5%
zal toenemen tot 880.000 inwoners.
De metropoolregio Den-Haag - Rotterdam beschikt met
onder andere drie grote universiteiten, de academische
ziekenhuizen Erasmus en LUMC en Delftse instituten als
TNO en Deltares over een uitgebreide kennisinfrastructuur.
Niettemin wordt het innovatiepotentieel tot dusver niet
helemaal benut. De intensievere samenwerking binnen de
metropoolregio biedt kansen om de regionale economie
naar een hoger plan te brengen. Dit gaat om structurele
verbetering die niet direct merkbaar zal zijn, maar richt zich
op de lange termijn.
Met metropoolregio kan Den Haag meer
De vorming van de Metropoolregio Rotterdam - Den Haag
per 01/01/15 heeft voor positieve energie gezorgd en dat
draagt bij aan de nodige versterking van de Haagse ondernemerscultuur. De opgerichte ontwikkelingsmaat-schappij
Innovation Quarter helpt daarbij. Den Haag en Rotterdam
zijn door hun verschillende karakter in hoge mate
complementair. Benutting van het potentieel kan de
jaarlijkse economische groei een extra impuls geven. Volgens de OESO kan dit zelfs oplopen tot boven de 2% bij
volle benutting van de schaal en agglomeratievoordelen.
De regio zal dan bijvoorbeeld op het gebied van
arbeidsmarkt, woningmarkt en infrastructuur (verder)
moeten integreren. Om de economische dynamiek te
stimuleren heeft de Haagse regio daarnaast baat bij
intensieve banden met de omliggende (kennis)regio’s
Leiden en Delft.
ING Economisch Bureau
Van ambitie naar keuzes en projecten valt niet mee
Het is een goede stap dat de Metropoolregio medio 2016
een (publiek-privaat) investeringsprogramma voor de
komende 10 jaar en een routekaart voor de toekomst heeft
aangekondigd (‘Roadmap next economy’). Doelstelling is
dat dit tienduizenden nieuwe banen oplevert op weg naar
2030. Eén van de investeringen die op de agenda staat is
verdubbeling van het spoor tussen Rotterdam en Den Haag
en dat zou een welkome versterking zijn. Het tonen van
bredere slagkracht is met 23 gemeenten echter een uitdaging, want de metropoolregio heeft nog geen zelfstandig
economisch mandaat. Ook is er nu bijvoorbeeld nog steeds
concurrentie op het aantrekken van internationale
bedrijven, terwijl het verschillende profiel van de steden
leidend zou moeten zijn.
8
Regiovisie Den Haag / november 2016
Vooruitzichten
Groei in bedrijvigheid rond maatschappelijke uitdagingen
Groei in sterke combinaties
De regio Den Haag heeft aantrekkingskracht en kwaliteit van leven speelt daarin een steeds belangrijkere rol.
Tegelijkertijd loopt de stad met de grote concentratie overheids– en aanverwante instellingen ook tegen
grenzen aan, al is er internationaal nog groei.*.Wat zijn de kansen?
Den Haag kan als ‘impact-city’ tot
bloei komen
Hague security delta visitekaartje van
de stad
Den Haag studentenstad kan
stimuleren
Den Haag blijft een publiek centrum, maar
door de terugtredende overheid worden
maatschappelijke vraagstukken steeds
meer in combinatie met de private sector
aangepakt. Dit vraagt om nieuwe business
concepten waarmee (startende) bedrijven
en instellingen succesvol kunnen worden.
De ontwikkeling bouwt voort op de kracht
als internationale hoofdstad van Vrede,
recht en veiligheid. Een zichtbaar voorbeeld
is de New World Campus, waar periodiek
ambtenaren over vraagstukken van
gedachten wisselen met ondernemers. Dit
brengt nieuw ondernemerschap met zich
mee en dat is positief. Ook voor de vele in
Den Haag gevestigde goede doelenfondsen
speelt de uitdaging van vermarkting.
The Haque security Delta (HSD) is één van
de belangrijkste troefkaarten van de regio.
Het netwerk van ca. 400 bedrijven (inclusief
Delft) heeft het hoofdkwartier in het
Beatrixkwartier en sinds kort een vestiging
in het vernieuwde WTC. HSD is groeiende
en omvat vooral ICT-bedrijven die werken
aan de beveiliging van bijvoorbeeld software, websites en smartphones. Hier is
steeds meer behoefte aan. Den Haag weet
zich als cyber security-centrum
internationaal bovendien goed te
profileren. Gezien de toenemende invloed
van internet, de veiligheidsissues en de
schade die hiermee gepaard gaat, is de
kans groot dat bedrijven en overheden hier
de komende jaren meer geld voor gaan
vrijmaken. De opkomst van digitale
intelligentie (o.a. robotisering) versterkt dit.
Een positieve ontwikkeling voor de regio is
dat Den Haag meer een kennisstad wordt.
De hofstad is nooit echt een studentenstad
geweest met bijbehorende kenniscultuur,
maar dit verandert langzaam. De
Universiteit Leiden wil in Den Haag tot 2020
groeien van 3.000 naar ruim 4.500
studenten op het vlak van Recht en
Bestuurskunde (governance & global
affairs). Ook dit versterkt het cluster van
vrede, recht en veiligheid. Het trekt talent
aan, brengt banen met zich mee en zorgt
daarmee voor een positieve wisselwerking
met de Haagse bedrijven en instellingen.
Ook voor de economie is het daarmee
gunstig.
ING Economisch Bureau
Toerisme heeft potentieel
Toerisme is met een bijdrage van zo’n € 2
miljard per jaar en ca. 15.000 directe banen** al een factor van betekenis en kan de
economie van de regio verder versterken.
Dat er nog groeikansen zijn kwam ook naar
voren in het ING-rapport ‘Toerisme groeit in
de meeste provincies’. Zo heeft de Haagse
binnenstad veel te bieden en kan het
kusttoerisme in Scheveningen nog vooruit
als de Boulevard, de toegangsweg en de
nieuwe Pier zijn opgeleverd (programma
‘Kust Gezond’). Door de gemeente wordt
ook meer ingezet op grote evenementen
op bijvoorbeeld op het Malieveld. Deze inzet
levert meer consumentenbestedingen op,
al kost het oppoetsen van het imago als
stad van festivals en creativiteit ook tijd.
*Voorbeelden hiervan zijn de recente uitbreiding van het hoofdkantoor van Europol en het VN-kantoor
**Agenda Stedelijke economie Den Haag 2015
9
Regiovisie Den Haag / november 2016
Meer weten?
Kijk op ing.nl/kennis en volg ons op Twitter
Of neem contact op met:
Rico Luman
Erik van Vliet
Sr. Regio-econoom Zuid-Holland
06 8364 8954
[email protected]
Rayondirecteur Advies Zakelijk, Den Haag en Westland
06 2171 3917
[email protected]
Dominique ter Schure
Districtsdirecteur Grootbedrijf Zuid-Holland
06 2707 7052
[email protected]
Disclaimer
De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal
direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie
hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uit oefening van hun vak. Deze publicatie
is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING
Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument.
Deze publicatie is louter informatief en mag niet worden beschouwd als advies. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft
gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers
aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en
staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De tekst is afgesloten op 3 november 2016
ING Economisch Bureau
10
Regiovisie Den Haag / november 2016