Filosofische tradities en de zoektocht naar geluk

Filosofische tradities en de zoektocht naar geluk
Overzicht periode, leerlijnen en programma - HV-2
Wat is geluk? Wat is wijsheid? Hoe kunnen we beide ontwikkelen? Filosofen hebben altijd gezocht
naar en geschreven over de zoektocht naar wijsheid & geluk. André Comte-Sponville, als voorbeeld,
vraagt zich vertwijfeld af: 'Als de filosofie ons niet helpt om gelukkig te zijn, of om minder ongelukkig te
zijn, waartoe dient ze dan?' Met andere woorden: filosofie is betekenisvol als het helpt om gelukkig te
zijn.
Deze eerste periode staat het onderzoek naar verschillende filosofische tradities en hun
gezamenlijke zoektocht naar geluk centraal. Hieronder is de rode lijn van de lessen uitgewerkt in
'inhouden' en 'kwaliteiten'. Inhouden gaan om de ideeën, concepten, vragen en andersoortige
informatie die aan bod komen. Kwaliteiten vormen de positieve eigenschappen die we bij filosofie
ontwikkelen die je in staat stellen om filosofisch te leven - en uiteindelijk om inzicht te krijgen in de
werkelijkheid en een gelukkig leven te kunnen leiden.
Inhouden
• Je kunt uitleggen hoe Socrates' leefde en wat de Socratische methode is
• Je kunt in eigen woorden vertellen hoe Socrates tegenover het goede leven en geluk stond alsook
hoe we in zijn ter-dood-veroordeling de liefde voor wijsheid terugzien
• Je weet wat het verschil is tussen intrinsieke en extrinsieke waarden
• Je kunt beschrijven wat de tegenstellingen is tussen Rousseau en Epicurus in hun opvatting over
geluk en hoe we dit kunnen verkrijgen
• Je kunt in eigen woorden uitleggen hoe volgens Spjnoza en Nietzsche de menselijke natuur is en
wat de tegenstelling hiertussen is. Bij Spinoza kun je hierbij gebruik maken van de term 'essentie'
en hoe Nietzsche met zijn idee over 'God' hier tegenover staat.
• Je kunt beschrijven hoe en waarom zelfkennis volgens de Stoïcijnen belangrijk is en wat dit te
maken heeft met het menselijk verstand. Tegelijkertijd kun je vertellen dat volgens Augustinus dit
verstand beperkt is en wat dit betekent voor het kennen van jezelf en de menselijke natuur.
• Je kunt uitleggen wat Aristoteles bedoelt met geluk als een activiteit en wat dit met de functie van
de mens te maken heeft. Daarnaast kun je laten zien waarom deze opvatting over geluk volgens
Kierkegaard tekort schiet en wat geluk volgens hem concreet betekent.
• Je bent in staat om Freud zijn analyse van de menselijke geest weer te geven waarbij je de
relevantie van het ego en driften kunt benoemen. Hier kun je de opvatting van Sartre tegenover
zetten met behulp van het begrip 'existentialisme' en keuzevrijheid.
• Je weet wat Marcus zegt over de menselijke vrijheid en de rol van geld in onze hedendaagse
maatschappij, met behulp van zijn idee van 'valse behoeften'. Ook weet je wat volgens Popper de
positieve kanten van onze samenleving zijn en welke kritiek hij heeft op Marcuse.
• Je snapt wat Metafysica is en welke vragen dit volgens Camus oplevert over kennis en geluk.
Hierbij kun je gebruik maken van de Griekse mythe over Sisyfus.
Kwaliteiten
• Je ontwikkelt je vermogen om zelfstandig onderzoek te doen naar verschillende perspectieven door
te kijken naar filosofische tradities en ideeën van filosofen
• Je versterkt je vermogen om vanuit verwondering jezelf en de wereld te onderzoeken als het gaat
om het thema 'geluk'
• Je vergroot je empathische kwaliteit en leert je te verplaatsen in hoe een ander geluk en een goed
leven ziet.
• Je verdiept je capaciteit om helder te communiceren en te luisteren in de vorm van een socratisch
gesprek. Daarbij gebruik je ook je vermogen om te analyseren.
• Je versterkt jouw kracht om samen te werken met anderen door het voeren van socratische en
filosofische gesprekken tijdens en buiten de les.
• Je gebruikt je reflectieve vermogen om voor jezelf te zien hoe je geluk ziet en begrijpt wat dit
betekent voor jouw dagelijkse leven.
Lesstof in de leerlijn
Leerlingen hebben in het eerste leerjaar filosofie gehad (tenzij ze uit een M/H-klas komen). Hierin
hebben ze gewerkt aan het fundament van filosofie: filosofische vragen en filosofische kwaliteiten.
Ook hebben ze hierin geleerd over het hebben van een persoonlijke filosofie en zijn ze in gesprek
gegaan met elkaar over eigen filosofische vraagstukken die verbonden zijn met inzicht in zichzelf, wat
ze leren op school en de wereld om zich heen. Ze zijn zowel op het voeren van een gesprek als het
reflecteren op zichzelf en filosofische vragen geëvalueerd met behulp van een gesprekstoets én
notitieboekje.
Evaluatie ('toetsing')
Leerlingen worden gevraagd om deze periode een notitieboekje bij te houden over het bestuderen van
een filosofisch boek. De bedoeling is dat zij hierin driewekelijks schrijven naar aanleiding van het boek
dat ze hebben gekregen. Dit is een individueel onderdeel dat leerlingen voornamelijk thuis zullen
doen. Zij krijgen daarom ook niet of nauwelijks huiswerk in relatie tot de lessen.
De lessen gaan allereerst over het onderzoeken van filosofische tradities en dit uitwerken in
een dialoog. Dit doen ze zelfstandig. Daarna begrijpen leerlingen dat in ieder traditie er dezelfde
zoektocht is: naar het goede leven en geluk. Leerlingen doen een onderzoek in een groep naar,
verzorgen op basis hiervan een les én schrijven uiteindelijk een verslag dat wordt ingeleverd en
geëvalueerd met een cijfer. Dit cijfer telt 4 keer mee.
De periode wordt uiteindelijk getoetst middels een schriftelijke toets over het boek.
Programma
Hieronder volgt een overzicht van het (voorlopige) lesprogramma. Dit is een richtlijn en kan variëren
per docent en het verloop van de lessen. Het omvat in totaal ongeveer 15 lessen.
Les
Onderwerp
Notities
1 Introductie: boek & opdracht
Notities in notitieboekje
2 Socrates en socratisch gesprek
Inleveren notitieboekje voor eerste evaluatie
3 Dialoog tussen filosofische tradities
(opdracht 1)
4 Zelfstandig onderzoek
5 Zelfstandig onderzoek
6 Zelfstandig onderzoek
7 Socrates en het goede leven
Inleveren opdracht 1
8 Op zoek naar geluk
Geven van groepsopdracht
9 Groepsonderzoek
10 De menselijke natuur + groep 1
Tussentijdse evaluatie notitieboekje
11 Macht van het verstand + groep 2
12 Abstract of concreet geluk + groep 3
13 Maak van je hart geen moordkuil + groep
4
14 Geld en geluk + groep 5
15 Leven zonder te begrijpen + lezen
Eindtoets filosofie over boek
Eindevaluatie notitieboekje