Hoogopgeleide verpleegkundigen nodig

Actueel
Achtergrondstudies V&V 2010
Hoogopgeleide
verpleegkundigen nodig
We staan aan de vooravond van een explosieve groei van de zorgvraag. Ook de aard van de zorg gaat veranderen, bijvoorbeeld door
technologische innovaties. Wat betekent dit voor de zorg? Hoe zal
deze eruitzien in 2020 en aan wat voor soort verpleegkundigen is
nu en in de nabije toekomst het meest behoefte? Met het oog op de
toekomst deed het NIVEL twee achtergrondstudies voor ‘V&V 2020’,
het mega-project van V&VN dat zal leiden tot herziening van de
beroepsprofielen voor verpleegkundigen en verzorgenden.
tussen de definities is dat verplegen
zowel gerelateerd wordt aan gezondheidsbevordering en preventie als
aan zorg ter ondersteuning van de
patiënt bij ziekte. Maar er zijn ook
verschillen. Zo wordt de autonomie
van de verpleegkundige genoemd in de
internationale definitie van de International Council of Nurses & World Health
Anneke Francke, Patriek Mistiaen, Lud van der Velden, Ronald Batenburg
Organization en in de definitie van Canada. In de definitie van België daarentegen ligt de klemtoon op ondersteu-
Vragen naar de toekomst van de zorg
Studie 1: internationaal
ning van het medisch handelen.
spelen ook in andere westerse landen.
In de internationale literatuurstudie is
Opvallend is ook dat de buitenlandse
Daarom betrof de eerste achtergrond-
allereerst gekeken hoe verplegen in de
definities gaan over ‘nursing’ en niet
studie een internationale literatuurstu-
vijf geselecteerde landen (zie Kader 1)
over ‘caring’. Dit wijst erop dat het on-
die naar rollen en posities van beroeps-
gedefinieerd wordt. Een overeenkomst
derscheid tussen verpleging en verzor-
beoefenaren in de verpleging en
verzorging (Mistiaen e.a., 2011). De
ACHTERGRONDSTUDIE 1
idee daarachter was dat we voor de
herziening van de beroepsprofielen
voor verpleegkundigen en verzorgenden (Grotendorst, 2011), ook kunnen
Verpleegkundigen en verzorgenden in internationaal perspectief. Een literatuurstudie naar rollen en posities van beroepsbeoefenaren in de verpleging en verzorging (Mistiaen e.a., 2011).
leren van landen waar wij qua cultuur,
welvaartsniveau of professionele
Doel: inzicht krijgen in ontwikkelingen in de verpleging en verzorging in landen die qua
ontwikkelingen verwantschap mee
cultuur en welvaartsniveau vergelijkbaar zijn met Nederland en/of waarvan bekend is dat
hebben.
zij voorop lopen als het gaat om de professionalisering van zorgprofessionals.
De tweede achtergrondstudie betreft
Methoden: In overleg met V&VN is een selectie gemaakt van te onderzoeken landen:
trends in de zorgvraag en het zorgaan-
België, Duitsland, Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten en Canada.
bod. Het is een kennissynthese van in-
Over deze landen is relevante literatuur gezocht in internationale literatuurdatabases
formatie uit prominente Nederlandse
(PUBMED en CINAHL) en via websites van beleidsorganen en beroepsorganisaties in die
rapporten en bronnen. Met behulp van
landen. De zoekacties in de literatuurdatabases leverden 157 relevante documenten op.
deze synthese kunnen de beroepsgroe-
De zoekacties op de websites resulteerden in 491 relevante documenten. Daarnaast
pen zich verder beraden op de kennis,
leverde de begeleidingscommissie nog 22 documenten aan. Dit leidde tot een totaal van
vaardigheden en opleidingsniveaus die
670 documenten waaruit is geput voor het rapport over de achtergrondstudie.
nodig zijn voor de ‘zorg van morgen’.
tvz | Tijdschrift voor Verpleegkundigen - 2012 nr. 1
| 23
Actueel
ging in de geselecteerde landen minder
wordt gemaakt dan in Nederland.
Drie typen professionals
In alle bestudeerde landen treffen we
grosso modo drie categorieën professionals in de verpleging en verzorging aan:
de ‘basisverpleegkundigen’, ‘meer gespecialiseerde verpleegkundigen’ (waaronder ook verpleegkundig specialisten)
en de ‘verpleegondersteunende professionals’. Binnen deze categorieën bestaat
er in elk land een grote diversiteit aan
functiebenamingen en opleidingsroutes.
In alle geselecteerde landen (zie Kader
Achtergrondstudie 1), zijn er meerdere
soorten routes voor de basisopleiding
tot verpleegkundige. Daarbij is er vrijwel altijd sprake van zowel basisoplei-
ontstaan die naast of tussen de verpleeg-
geven van wat de verpleegondersteu-
dingen op bachelorniveau als ‘mbo-ach-
kunde en de geneeskunde ontstaan, zoals
nende professionals aan competenties
tige’ opleidingsvarianten. Dit gaat
het beroep van physician assistant.
in huis hebben. Soms worden er registratie- en opleidingseisen gesteld, soms
gepaard met veel verschillen in benamingen, tussen en binnen landen.
Verpleegondersteunende
professionals
ook niet en voor zover ze er zijn, verschillen ze tussen landen.
Gespecialiseerde
verpleegkundigen
In het buitenland wordt ‘verzorging’ niet
Bij deze categorie komen benamingen
Daarmee hangt samen dat zorgprofessio-
Gemeenschappelijke
tendensen
voor als clinical nurse specialist, nurse
nals met een lager opleidingsniveau dan
Ondanks alle diversiteit, zijn er ‘overall’
practitioner, specialist practitioner, nurse
verpleegkundigen als ‘verpleegondersteu-
toch een paar gemeenschappelijke ten-
consultant, advanced practice nurse, spe-
nende’ beroepsbeoefenaren worden ge-
densen in de bestudeerde landen.
cialist nurse, expert nurse, extended scope
zien. Bij deze professionals is de diversi-
• Verpleegkundige basisopleidingen
practitioner et cetera. Ondanks de diver-
teit aan benamingen het grootst. De
worden naar het bachelor-niveau ge-
siteit in opleidingsroutes, is er een trend
National Council of State Boards of
trokken, mede om het beroep aan-
om verpleegkundige specialisaties meer
Nursing in de USA schrijft hier bijvoor-
trekkelijker te maken en om beter het
en meer op universitair niveau (meestal
beeld over: ‘there are nursing assistants,
hoofd te kunnen bieden aan de toe-
Master-niveau, soms ook PhD-niveau) te
certified nurse assistants, nurse aides,
nemende complexiteit van de zorg.
organiseren. Een gemeenschappelijk ken-
nurse techs, nurse extenders, medicati-
• Er komen meer en meer verpleegkun-
merk is dat deze gespecialiseerde ver-
on aides, medication assistants, and
dige specialisaties die in toenemende
pleegkundigen in meerdere of mindere
the list of titles goes on and on. It is no
mate op universitair niveau worden
mate medische taken overnemen, zoals
wonder that nurses and other members
georganiseerd.
medicatie voorschrijven of andere voor-
of the health care team are confused, to
behouden handelingen. Verder valt op
say nothing of the public’.
heveld naar de gespecialiseerde en ba-
dat naast specialisaties binnen de verple-
Samenhangend met de armada aan be-
sisverpleegkundigen en verpleegkundi-
ging, er in veel landen nieuwe beroepen
namingen, is geen algemeen overzicht te
ge taken naar niet-verpleegkundigen.
24 |
duidelijk onderscheiden van ‘verpleging’.
• Overal worden medische taken overge-
tvz | Tijdschrift voor Verpleegkundigen - 2012 nr. 1
• Enerzijds wordt overal ingezet op het
hoger opleiden van verpleegkundigen,
ACHTERGRONDSTUDIE 2
anderzijds bestaat overal het besef dat
ook lager ‘verpleegondersteunende’
professionals nodig zijn voor het opvangen van de groeiende zorgvraag.
Vraag- en aanbodontwikkelingen in de verpleging en
verzorging in Nederland.
Een kennissynthese van bestaande literatuur en
gegevensbronnen (van der Velden e.a., 2011)
Studie 2: Nederland
Net als in het buitenland zijn in Neder-
Doel: inzicht geven in de ontwikkeling van de zorgvraag en het zorgaanbod in de komen-
land de beroepsgroepen zich aan het be-
de jaren en de consequenties daarvan voor de beroepsuitoefening van verpleegkundig
raden op de kennis, vaardigheden en op-
specialisten, verpleegkundigen, verzorgenden en helpenden in Nederland.
leidingsniveaus die nodig zijn voor de
Methoden: bestudering van een dertigtal prominente onderzoeks- en adviespublicaties
‘zorg van morgen’. In een tweede achter-
over ontwikkelingen in de zorgvraag, het zorgaanbod en/of het werkproces in de zorg in
grondstudie is daarom een kennissynthe-
Nederland (o.a. van het Capaciteitsorgaaan, Prismant, RVZ, SCP, Zorginnovatieplatform) .
se gemaakt van informatie uit prominente
De rapporten zijn geselecteerd in overleg met de begeleidingscommissie (met stakehol-
Nederlandse rapporten en bronnen over
ders uit de werelden van zorg, zorgonderwijs en zorgonderzoek). Daarnaast zijn bestaan-
trends in de zorgvraag en het zorgaanbod
de gegevens van vooral het Centraal Bureau voor de Statistiek en AZWinfo gebruikt en be-
(zie van der Velden e.a., 2011 en Kader
werkt (http://statline.cbs.nl en http://www.azwinfo.nl) om de trends in de vraag naar en
2). De kennissynthese laat zien dat in Ne-
aanbod van verpleging en verzorging te beschrijven.
derland de vraag naar professionele zorg
zal toenemen. Belangrijkste oorzaken zijn
een groei van het aantal mensen met
Aanbevelingen voor NL
Ook wordt aanbevolen om te blijven in-
chronische ziekten en comorbiditeit en
Uit de bestudeerde nationale advies- en
vesteren in vervolgopleidingen en bij-
daarnaast sociaal-culturele ontwikkelin-
onderzoeksrapporten zijn aanbevelin-
en nascholing. Verder wordt het belang
gen, zoals de toenemende verwachtingen
gen gedestilleerd die van belang zijn
van meer professionele verantwoorde-
van mondige patiënten en een afnemende
voor de aanstaande herziening van de
lijkheid genoemd; ook dat is belangrijk
beschikbaarheid van mantelzorgers. Ook
beroepsprofielen van verpleegkundigen
voor de aantrekkelijkheid van het be-
de aard van de zorg zal veranderen: bur-
en verzorgenden.
roep.
gers stellen meer eisen aan de zorg (aan
Een eerste categorie aanbevelingen gaat
Binnen de categorie efficiënter werken
behandelmogelijkheden, technologie, me-
over het aantrekkelijker maken van
valt de aanbeveling om vaker gebruik te
dicatie, maar ook aan de informatievoor-
opleidingen en werk. Daarvoor is een
maken van technologische innovaties,
ziening en communicatie rond de zorg).
goede aansluiting belangrijk tussen het
zoals domotica, e-health en zorg op af-
De zorgvraag zal dus niet alleen in volu-
beroep waarvoor men is opgeleid en de
stand. Uit onderzoek is bekend dat ver-
me toenemen, de nieuwe generaties oude-
functies in de praktijk. Daarnaast zijn
pleegkundigen en verzorgenden open-
ren zullen ook hogere eisen stellen.
goede loopbaanmogelijkheden essenti-
staan voor nieuwe technologie, mits die
Daarnaast gaat deze kennissynthese
eel: bijvoorbeeld door mogelijkheden te
in hun perceptie bijdraagt aan de kwali-
ook in op nationale ontwikkelingen in
bieden voor verticale en horizontale
teit van zorg (De Veer e.a., 2009).
het zorgaanbod en het werkproces:
functiedifferentiatie. Bij de opleidingen
Meer aandacht voor efficiëntie sluit ook
zoals de toenemende taakherschikking
moet expliciete aandacht uitgaan naar
aan bij de trend om integrale zorg en sa-
tussen medici en verpleegkundigen in
het populairder maken van werken in
menwerking tussen professionals in de
Nederland, de inzet van arbeidsbespa-
de zorg voor ouderen. Goede lesmateri-
buurt van de zorgvrager te stimuleren.
rende technologie en de opkomst van
alen en deskundige en enthousiaste rol-
In verband met de heroriëntatie op de
lokale samenwerkingsverbanden ‘in de
modellen binnen de opleidingen en op
aard van de zorg wordt aanbevolen om
buurt’ van de zorgvrager.
stageplaatsen zijn daarbij belangrijk.
meer aandacht te hebben voor preventie
tvz | Tijdschrift voor Verpleegkundigen - 2012 nr. 1
| 25
Actueel
van problemen en bevorderen van
in de verpleging en verzorging in Nederland.
zelfmanagement van chronisch zieken.
Een kennissynthese van bestaande literatuur
Deze aspecten krijgen tot nu toe nog
en gegevensbronnen. NIVEL, Utrecht
weinig aandacht in de verpleging en
(www.nivel.nl).
verzorging in Nederland, vanuit de traditionele sterke gerichtheid op het over-
Auteurs
nemen van zorgtaken van de patiënt.
Anneke Francke is programmaleider van het
Deze heroriëntatie doet een groter be-
onderzoeksprogramma V&V bij het NIVEL in
roep op de agogische, communicatieve
Utrecht en bijzonder hoogleraar Verpleging en
en samenwerkingsvaardigheden van de
verzorging in de laatste levensfase aan het
toekomstige verpleegkundige en verzor-
VUmc te Amsterdam. Patriek Mistiaen en
gende.
Lud van der Velden zijn senior-onderzoekers
bij het NIVEL. Ronald Batenburg is program-
Conclusie
maleider van het onderzoeksprogramma
Uit de internationale literatuurstudie en
Beroepskrachtenplanning bij het NIVEL.
de synthese van de Nederlandse adviesen onderzoeksrapporten komt een beeld
naar voren van een toenemende behoefte
aan hoog opgeleide verpleegkundigen die
SAMENVATTING
• Het project V&V 2020 moet uitmonden
taken van artsen kunnen overnemen,
in een herziening van het beroepspro-
technologische innovaties toepassen en
fiel van verpleegkundigen en verzor-
veel verstand hebben van preventie en
genden.
zelfmanagementondersteuning. Daarnaast
• Het NIVEL heeft twee achtergrondstu-
blijven ook verzorgenden broodnodig
dies voor dit project uitgevoerd: (1) een
voor bijvoorbeeld de ADL-ondersteuning
internationale literatuurstudie naar ont-
van de toekomstige zorgvragers. ■
wikkelingen in de beroepsgroepen in
het buitenland; (2) een nationale kennis-
Referenties
synthese over ontwikkelingen in zorg-
Grotendorst A (2011). Op weg naar een nieuw
vraag en -aanbod.
beroepsprofiel. TvZ Tijdschrift voor verpleegkundigen 121, nr.5, 12-17.
Mistiaen P, Kroezen M, Triemstra M, Francke, A.L.
• De internationale literatuurstudie laat
zien dat er in andere westerse landen
een trend is om de opleidingen voor
(2011). Verpleegkundigen en verzorgenden in
basisverpleegkundige op bachelor level
internationaal perspectief. Een literatuurstudie
(hbo-niveau) aan te bieden. Ook neemt
naar rollen en posities van beroepsbeoefena-
in het buitenland het aanbod aan ver-
ren in de verpleging en verzorging. NIVEL,
Utrecht (www.nivel.nl).
National Council of State Boards of Nursing
(2005). Working with Others: A Position Paper.
Veer, A.J.E., Francke, A.L. (2009). Technologie
pleegkundige specialisaties toe.
• De nationale kennissynthese wijst op
een groeiende zorgvraag die ook complexer wordt. Aanbevelingen vanuit de
bestudeerde literatuur: (1) aantrekkelij-
moet kwaliteit van zorg dienen. TvZ Tijdschrift
ker maken van opleidingen en werk in
voor verpleegkundigen, 119, 10, 34-36
de zorg, (2) efficiënter werken en (3) een
Velden, L.F.J. van der, Francke, A.L., Batenburg,
heroriëntatie op de aard van de zorg.
R.S. (2011). Vraag- en aanbodontwikkelingen
26 |
tvz | Tijdschrift voor Verpleegkundigen - 2012 nr. 1