T199 1104 160614 Whitepaper De zorgplicht van de werkgever

Whitepaper De zorgplicht
van de werkgever
Als ondernemer weet u natuurlijk dat een veilige en gezonde werkomgeving motiverend werkt. Uw medewerkers
verzuimen minder en presteren beter. Maar hoe creëert u een gezonde en veilige werksituatie? En wat zijn de
wettelijke voorwaarden waar u als werkgever rekening mee moet houden? In deze whitepaper geven we een
heldere toelichting op de wettelijke verplichtingen en de Risico Inventarisatie en -Evaluatie (RI&E). Alles om uw
bedrijfsrisico’s te verminderen en het werkklimaat te verbeteren.
Wettelijke verplichtingen
Uw zorgplicht staat beschreven in de Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet) én in het Burgerlijk Wetboek (artikel
7:658). In deze wetten staan verschillende verplichtingen, onder andere dat ‘de werkgever verplicht is om lokalen,
werktuigen en gereedschappen op een dusdanige wijze in te richten en te onderhouden, alsook zodanige regelingen
te treffen als redelijkerwijs nodig is ter voorkoming van ongevallen van werknemers en ter bevordering van de veiligheid binnen het bedrijf.’
Naast zorg-, ook onderzoeks- en instructieplicht
Tot uw zorgplicht behoren ook de verplichtingen die u onder meer hebt op grond van de Arbowet, de veiligheidsinstructies van de fabrikant en de cao’s. U moet niet alleen voldoen aan de heersende bepalingen (passieve zorgplicht),
maar u heeft ook een onderzoeksplicht en een instructieplicht. Het is dus niet voldoende om uw medewerkers te
voorzien van ergonomisch meubilair, maar u moet hen ook instrueren over het juiste gebruik ervan én u moet actief
toezien op naleving van dit juiste gebruik. Als uw medewerker dus ‘als een zak zout’ in zijn stoel hangt, is dit wettelijk
gezien niet puur zijn eigen verantwoordelijkheid, maar in de eerste plaats de uwe.
© Zorg van de Zaak | 160614 | Whitepaper De zorgplicht van de werkgever
1
Verplichtingen werknemer
Ook uw werknemer moet voldoen aan een aantal verplichtingen. Zo is hij ‘verplicht in zijn doen en laten op de
arbeidsplaats, overeenkomstig zijn opleiding en de door de werkgever gegeven instructies, naar vermogen zorg te
dragen voor zijn eigen veiligheid en gezondheid en die van de andere betrokken personen’. Dit houdt onder andere
in, dat hij de middelen en stoffen waarmee hij werkt op de juiste manier moet gebruiken, de beschermingsmiddelen
die hij ter beschikking heeft moet benutten en aanwezig moet zijn bij instructies over veilig werken en deze moet
opvolgen. Ook is hij verplicht u direct in te lichten als er een onveilige situatie op de werkplek is ontstaan.
Veiligheid: wie is aansprakelijk?
Als een werkgever in zijn zorgplicht tekortschiet, dan is hij aansprakelijk voor de schade die de werknemer als gevolg
daarvan lijdt. De bewijslast voor het niet-tekortschieten in zijn zorgplicht rust op de werkgever.
Oftewel: in beginsel is de werkgever altijd aansprakelijk tenzij hij kan aantonen dat hij aan zijn zorgverplichting heeft
voldaan. En dat heeft belangrijke gevolgen. Zo hoeft een werknemer alleen maar aannemelijk te maken dat hij schade
heeft geleden door de uitoefening van zijn werkzaamheden om voor schadevergoeding in aanmerking te komen. Er is
slechts één uitzondering op deze regel: als de schade in belangrijke mate het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer. Overigens bent u ook dan weer degene die dat aannemelijk moet maken. Dit is zeker niet
eenvoudig en meestal zelfs nagenoeg onmogelijk.
In het voorbeeld van de bureaustoel moet de werkgever bijvoorbeeld hard zien te maken dat de betreffende werknemer met opzet een slechte houding aanneemt om rugklachten te krijgen.
Schade als u niet voldoet aan uw zorgplicht
Ziekte of een ongeval van een werknemer als gevolg van het niet voldoen aan uw zorgplicht, levert schade op. De
mogelijke schadeposten als gevolg van het niet voldoen aan uw zorgplicht zijn bijvoorbeeld:
• doorbetaling loon als gevolg van uitval van uw werknemer;
• kosten voor vervangende arbeid;
• een boete van Inspectie SZW (voorheen de Arbeidsinspectie);
• een claim van de werknemer (letselschade).
Twee belangrijke verplichtingen die voortvloeien uit de zorgplicht en die de basis vormen van een goed arbobeleid,
zijn de uitvoering van een Risico Inventarisatie en -Evaluatie (RI&E) en het aanstellen van een preventiemedewerker.
Risico Inventarisatie en -Evaluatie
Om te voorkomen dat het werk dat uw medewerkers doen leidt tot gezondheidseffecten op korte of lange termijn, is
het noodzakelijk een Risico Inventarisatie en -Evaluatie (RI&E) op te stellen. Deze RI&E (inclusief Plan van Aanpak) is
sinds 1994 wettelijk verplicht voor alle organisaties in Nederland met personeel in dienst. De overheid controleert via
de Inspectie SZW (voorheen de Arbeidsinspectie) actief op naleving hiervan.
Verbetering arbeidsomstandigheden
Met een RI&E werkt u planmatig aan de verbetering van arbeidsomstandigheden. Daarnaast toont u met een RI&E
aan dat u aan uw zorgverplichting voldoet. Een RI&E is bovendien nuttig en prettig voor uzelf en uw onderneming. U
brengt namelijk in kaart welke risico’s mensen in uw organisatie lopen, wat de mogelijke effecten hiervan zijn en hoe
u ze zoveel mogelijk beperkt. Met het uitvoeren van een RI&E voorkomt u bovendien dat u onnodig verzuimkosten
moet betalen, een boete opgelegd krijgt of zelfs voor de rechter moet verschijnen.
© Zorg van de Zaak | 160614 | Whitepaper De zorgplicht van de werkgever
2
Een RI&E kent drie inhoudelijke risicogebieden:
1. Risico’s op het gebied van Veiligheid – denk aan vallen van hoogtes, (te) zwaar werk, losliggende kabels waarover
mensen kunnen struikelen, ondeugdelijk materiaal, verkeersrisico’s en gevaarlijke machines.
2. Risico’s op het gebied van Gezondheid – denk aan gevaarlijke stoffen, straling, klimaat, licht, ergonomie en
beeldschermrisico’s.
3. Risico’s op het gebied van Welzijn/psychosociale arbeidsbelasting (PSA) – denk aan werkdruk, slechte werksfeer,
intimidatie, pesten, agressie, onregelmatige werktijden en stress.
Veiligheidsrisico’s zijn risico’s waarvan het effect meteen zichtbaar is als er iets fout gaat. Het betreft vaak ongelukken
met een direct gevolg (verwondingen of erger). Denk aan mensen die vallen, zich vertillen, bijtende stoffen over zich
heen krijgen of een verkeersongeluk krijgen.
Bij ‘Gezondheidrisico’s’ is het effect al stukken minder duidelijk. Dit effect is er niet altijd, niet (altijd) bij alle werkne¬mers en ook niet altijd meteen na blootstelling. Er kunnen bijvoorbeeld jaren overheen gaan voordat iemand klachten krijgt als gevolg van het werken met schadelijke stoffen. En de ene werknemer heeft helemaal geen last van een
vervuilde airco, terwijl een ander aan het eind van iedere werkdag hoofdpijn heeft.
Risico’s op gebied van ‘Welzijn’ gaan over de psychosociale arbeidsbelasting van werknemers (PSA). Een niet te onderschatten risico, want een derde van het ziekteverzuim in Nederland wordt veroorzaakt door psychische klachten.
Denk hierbij aan een verstoorde balans tussen werk en privé, werkdruk, baanonzekerheid of agressie en intimidatie
op de werkvloer.
In vijf stappen naar een effectieve RI&E
Het RI&E-rapport bevat concrete verbetermaatregelen, waarmee u direct aan de slag kunt. Er zijn grofweg twee
manieren om een RI&E uit te voeren: zelf doen of uitbesteden aan een gecertificeerde Arbodienst of -kerndeskundige. Als u ervoor kiest om de RI&E in eigen beheer uit te voeren, moet u vijf stappen doorlopen:
Stap 1: Inventariseren
Tijdens deze fase brengt u in kaart welke risico’s binnen uw bedrijf spelen. U kunt hiervoor gebruikmaken van de
branchespecifieke RI&E-instrumenten die te vinden zijn op www.rie.nl. Een kapper loopt immers hele andere risico’s
dan een loodgieter, een aannemer hele andere dan kantoormedewerkers.
Is er voor uw branche geen RI&E-instrument? Kijk dan of er een instrument beschikbaar is in een branche waar de
werkomstandigheden vergelijkbaar zijn met uw bedrijf of branche. Als dat niet het geval is, kunt u gebruikmaken van
het algemene MKB RI&E-instrument. Ook kunt u bij uw eigen brancheorganisatie navragen of zij een RI&E-instrument
hebben dat niet online staat.
Stap 2: Evalueren
Vervolgens bepaalt u hoe groot de diverse risico’s zijn. Het grootste risico zet u bovenaan. Dit helpt u prioriteiten te
stellen en een gedegen plan van aanpak op te stellen.
Vragen die u in deze fase stelt:
• Hoe groot is de kans op dit risico?
• Hoe vaak worden medewerkers blootgesteld aan dit risico?
• Hoeveel medewerkers lopen gevaar?
• Wat zijn de mogelijke gevolgen van dit risico?
• Welke risico’s kunnen schade veroorzaken aan uw medewerkers, apparaten of het productieproces?
• Welke risico’s willen uw medewerkers het liefst aangepakt zien?
Stap 3: Plan van aanpak opstellen
In het plan van aanpak beschrijft u hoe u de risico’s gaat aanpakken, wie dat doet en wanneer dat gebeurt. Zie het als
een concrete to-do-lijst. Onthoud dat voorkomen beter is dan genezen, dus pak de gevaren bij de bron aan. Bepaal
ook met welk resultaat u tevreden bent en of er extra kennis noodzakelijk is om dit doel te bereiken.
© Zorg van de Zaak | 160614 | Whitepaper De zorgplicht van de werkgever
3
Stap 4: Toetsen
In deze fase laat u door een (externe) gecertificeerde Arbodienst of -kerndeskundige controleren of uw RI&E voldoet
aan de wettelijke regels. Bij de uitvoering van een toetsing komt de deskundige langs op uw bedrijf en controleert
uw risicolijst en of deze strookt met de werkelijkheid. Ook uw plan van aanpak wordt onder de loep genomen. Indien
nodig adviseert de deskundige u over verbeterpunten.
De wet verplicht in de meeste gevallen dat uw RI&E door een gecertificeerde Abodienst/deskundige getoetst wordt.
Er zijn uitzonderingen op de toetsingsverplichting. Of uw bedrijf toetsingsvrijstelling kan krijgen, hangt af van de
grootte van het bedrijf en het soort RI&E-instrument dat u gebruikt om uw RI&E op te stellen. Aan de hand van het
stroomschema kunt u kijken of u verplicht bent om uw RI&E te laten toetsen, nadat u deze hebt opgesteld
Naast inschakeling van een externe deskundige is het verplicht dat uw ondernemingsraad (OR) of personeelsvertegenwoordiging (PVT) de RI&E ter inzage krijgen en met het plan van aanpak instemmen. Ook is het wettelijk verplicht
dat werknemers inzage kunnen krijgen in de RI&E.
Stap 5: Actualiseren
Vinden er grote veranderingen plaats in uw organisatie, dan moet u ook uw RI&E aanpassen. Denk aan de aanschaf
van nieuwe machines, het invoeren van een andere manier van werken of een bedrijfsverhuizing. Uiteraard is het ook
zonder grote veranderingen raadzaam uw RI&E regelmatig onder de loep te nemen om te controleren of deze nog
actueel is en of er (nieuwe) verbeterpunten zijn.
De preventiemedewerker
Als werkgever bent u verantwoordelijk voor het opstellen van de RI&E. De preventiemedewerker is de interne Arbodeskundige die u daarbij helpt. Sinds 2005 is iedere werkgever in Nederland verplicht om tenminste één preventiemedewerker in dienst te hebben.
Er zijn verschillende manieren om invulling te geven aan deze verplichting. In beginsel is het de bedoeling dat u een
van uw medewerkers aanwijst als preventiemedewerker of dat u deze rol zelf op u neemt. Lukt dat om bepaalde
redenen niet volledig in eigen beheer, dan kunt u uw preventiemedewerker gedeeltelijk laten ondersteunen door een
externe (kern)deskundige (gedeeltelijke detachering). Alleen als het écht niet mogelijk is een interne preventiemedewerker aan te stellen, ook niet in combinatie met externe ondersteuning, mag u de preventiewerkzaamheden volledig
door een externe deskundige laten uitvoeren (volledige detachering).
De preventiemedewerker houdt zich binnen de organisatie bezig met veiligheid, gezondheid en welzijn op de werkvloer. Hij of zij is het directe aanspreekpunt wat betreft deze onderwerpen en monitort de (mogelijke) risico’s die
medewerkers lopen. Volgens de Arbowet heeft deze preventiemedewerker een aantal belangrijke taken, waaronder:
• meewerken aan het opstellen en het uitvoeren van de Risico Inventarisatie en -Evaluatie;
• adviseren aan en nauw samenwerken met de OR, PVT of de belanghebbende medewerkers over de genomen en
te nemen maatregelen gericht op het tot stand brengen van een zo goed mogelijk arbeidsomstandighedenbeleid;
• uitvoeren van en/of meewerken aan maatregelen op het gebied van de arbeidsomstandigheden.
Tip: schakel bij de uitvoering van een RI&E zoveel mogelijk de hulp in van uw medewerkers. Zij weten immers als geen
ander met welke risico’s ze te maken hebben tijdens hun werkzaamheden en wat er op de werkvloer speelt. Vraag
hen actief om input en doe hier ook iets mee. Door werknemers te betrekken, zien zij bovendien eerder het belang
van de te nemen maatregelen en zullen ze instructies eerder en beter navolgen.
© Zorg van de Zaak | 160614 | Whitepaper De zorgplicht van de werkgever
4
Een ongeluk zit in een klein hoekje?
Werknemers in de landbouw, horeca of bouwnijverheid lopen de meeste kans een arbeidsongeval te krijgen.
In 2014 raakten 6 à 7 van de 100 werknemers in deze sectoren gewond door een ongeval. Dat is twee keer
zoveel als gemiddeld in alle sectoren (3,4 procent).
Niet elk ongeval leidt overigens tot verzuim. Vooral in de horeca komt het vaak voor dat werknemers niet
verzuimen na een ongeluk. Het gaat dan bijvoorbeeld om koks, keukenhulpen en kelners die zich hebben
gesneden of brandwonden hebben.
In de landbouw en bouwnijverheid is het percentage werknemers dat na een bedrijfsongeval een tijd niet kan
werken daarentegen bovengemiddeld. Deze ongelukken zijn over het algemeen dan ook ernstiger van aard.
Werknemers met een arbeidsongeval, 2014
Landbouw, bosbouw en visserij
Horeca
Bouwnijverheid
Vervoer en opslag
Cultuur, sport en recreatie
Gezondheids- en welzijnszorg
Industrie
Waterbedrijven en afvalbeheer
Handel
Verhuur en overige zakelijke diensten
Openbaar bestuur en overheidsdiensten
Onderwijs
Overige dienstverlening
Specialistische zakelijke diensten
Verhuur en handel onroerend goed
Informatie en communicatie
Financiële dienstverlening
Totaal
0
1
2
3
4
5
6
7
%
Werknemers met een arbeidsongeval
Werknemers met een arbeidsongeval met 1 dag of meer verzuim
Bron: CBS/TNO
© Zorg van de Zaak | 160614 | Whitepaper De zorgplicht van de werkgever
5
Psychisch verzuim
Een arbeidsongeval kan ook leiden tot geestelijke schade/psychische problemen. Vooral in de zorg
komt dit verhoudingsgewijs veel voor. In 2014 had bijvoorbeeld 1 op de 100 werknemers in de zorg een
arbeidsongeval, waarbij geestelijke schade het ernstigste letsel was. Te denken valt aan mensen die zijn
bedreigd, geschopt of gebeten.
Daarbij komt dat werknemers hun werk minder snel hervatten als ze geestelijke schade hebben opgelopen.
In geval van lichamelijke schade is ruim de helft van de werknemers dezelfde of de volgende dag weer aan de
slag. Bij geestelijke schade zijn dat nog geen 4 van de 10 werknemers. Een derde is dan zelfs meer dan een
maand thuis. Bij lichamelijk letsel is dat slechts 6 procent.
Wat kan Zorg van de Zaak voor u betekenen?
Zorg van de Zaak kan u op verschillende manieren helpen te voldoen aan uw zorgplicht.
RI&E speciaal voor het MKB
Als MKB-er wilt u een goed beeld van uw ondernemersrisico’s hebben. Daarom heeft Zorg van de Zaak een speciale MKB RI&E ontwikkeld. In deze speciale versie worden de belangrijkste aspecten voor uw bedrijf op basis van uw
branche aan de orde gesteld. Onze speciaal opgeleide kerndeskundigen helpen u of uw preventiemedewerker bij het
opstellen van de RI&E, of voeren de RI&E in zijn geheel voor u uit. Bovendien is het mogelijk om deze RI&E zelf digitaal
uit te voeren. Wij kunnen deze op volledigheid toetsen, met een frisse blik en jarenlange ervaring.
Preventiemedewerker
Voor (aanstaande) preventiemedewerkers heeft Zorg van de Zaak de introductietraining ‘Preventiemedewerker’ (eendaags; open inschrijving en incompany). Daarnaast kunnen wij uw preventiemedewerker actief coachen en adviseren
bij de uitvoering van zijn taken. Indien de interne invulling van de rol van preventiemedewerker niet (geheel) mogelijk
is, kunnen we een van onze (kern)deskundige bij uw organisatie detacheren.
Vraag direct een offerte aan
Uiteraard loopt u als ondernemer het liefst zo min mogelijk ondernemersrisico. De continuïteit van uw bedrijf is
belangrijk, net als het besparen op kosten. Maar ook om te voorkomen dat er iets onverwachts gebeurt en u achteraf
aansprakelijk gesteld wordt. Daarom is inzicht in risico’s en het verbeteren van de werkomstandigheden voor uw
medewerkers belangrijk. Zo voorkomt u kosten die op de winstgevendheid van uw onderneming drukken.
Onze gecertificeerde kerndeskundigen hebben kennis en een frisse blik op uw bedrijfsvoering waardoor ze de juiste
vragen kunnen stellen. Er is al een RI&E van Zorg van de Zaak vanaf € 699,-* en voor € 599,-* toetsen we de door u zelf
opgestelde RI&E. Online kunt u direct een offerte aanvragen. Na akkoord heeft u binnen 3 weken een uitgevoerde
RI&E in uw mailbox!
Informatie en contact
Wilt u meer weten over dit onderwerp? Of over de dienstverlening van Zorg van de Zaak? Neem dan gerust contact
met ons op of kijk op onze website.
www.zorgvandezaak.nl
[email protected]
Zorg van de Zaak
Postbus 30514
3503 AH Utrecht
© Zorg van de Zaak | 160614 | Whitepaper De zorgplicht van de werkgever
*
Exclusief BTW
6