tumoren uitgeschakeld via gerichte geluidsgolven

Tumoren uitgeschakeld via gerichte geluidsgolven
Kook & kill
AZR-Dijkzigt introduceert een nieuwe, bijna pijnloze behandeling van tumoren.
Kankercellen moeten hiermee trefzeker worden uitgeschakeld zónder bestraling of
chemotherapie. Dit gebeurt door goed gerichte geluidsgolven op de cellen af te
sturen, die de tumor koken en daarmee om zeep helpen.
Tekst: Kees Vermeer Fotografie: Levien Willemse
10
Monitor apr/mei 2002
Kleine jongetjes leren het van elkaar: houd een
vergrootglas in de zon, vorm een straal, richt die op
een papier en het papier gaat branden. De techniek
van verhitting wordt in de geneeskunde al langer
gebruikt om tumoren aan te pakken. Door lokale
verhitting tot 70 à 80 graden Celsius verstarren de
eiwitten in de tumorcellen, die daarmee hun werking
verliezen. De kankercellen sterven af en bovendien
stopt de bloedtoevoer naar de tumor. Tot nu toe
voeren artsen hitte toe door een naald in de tumor
te steken.
De nieuwe methode, die AZR-Dijkzigt in maart of
april introduceert, heet ‘focused ultrasound’, oftewel
gerichte geluidsgolven. De aanpak is niet-invasief;
Een gekookte tumor is dood, net als een gekookt ei
naalden en verdoving zijn niet meer nodig, er gaan
enkel pijnloze geluidsgolven het lichaam in.
Omdat het sinds kort mogelijk is om deze golven
nauwkeurig te richten, kan een grote mate van trefzekerheid worden bereikt. Voordeel hiervan is dat
het gezonde weefsel rondom de tumor vrijwel volledig gespaard blijft.
raak tot op de millimeter
Geluidsgolven zijn vooral in gebruik bij diagnostiek. ‘Een echo’ van een baby in de buik van de
moeder is een bekend voorbeeld hiervan.
Kenmerkend voor deze toepassing is dat de
geluidsgolven zich naar verschillende kanten verspreiden. Dat is bij de nieuwe techniek anders,
vertelt radioloog prof. Peter Pattynama.
Pattynama: "Om iets te kunnen verhitten met
geluidsgolven, moet je die golven juist op één punt
samenbrengen. Met ‘focused ultrasound’ is gebleken dat dit heel nauwkeurig kan. De ene plek is 70
graden Celsius, de andere plek, vlak daarnaast, is
gewoon lichaamstemperatuur. De scheidingsgrens
van de hitte is minder dan 1 mm. Ik snap zelf niet
hoe deze mate van trefzekerheid mogelijk is, maar
het is zo."
Door de focus van de geluidsgolven steeds te verschuiven, is het mogelijk om een hele tumor stukje
voor stukje te steriliseren. En een gesteriliseerde,
'gekookte' tumor is dood, net zoals een gekookt ei
dat is. Bij dieren is gebleken dat deze methode
werkt. En in de Verenigde Staten, Engeland en
Israël worden in experimentele studies al patiënten
met borstkanker behandeld. De resultaten daar
zijn zeer hoopgevend. Amerikaanse artsen bijvoorbeeld rapporteren dat de techniek bijzonder effectief is in het vernietigen van kankercellen. In getroffen weefsel blijken geen levende tumorcellen meer
te traceren. Na de behandeling wordt de gedode
tumor vanzelf 'opgeruimd' door de patiënt. Het
lichaam heeft hiervoor zes weken tot zes maanden
nodig.
star trek-geneeskunde
Onderzoekers verwachten dat gerichte geluidsgolven deels de plaats zullen innemen van de reguliere chirurgie, althans bij een aantal specifieke
tumoren. Een tumor wegsnijden wordt in de
Verenigde Staten al aangeduid als 'middeleeuws',
terwijl verhitten met geluidsgolven wordt betiteld
als 'Star Trek'-geneeskunde. Voor welke specifieke
tumoren de nieuwe aanpak geschikt is, valt nog
niet te zeggen.
De geluidsbronnen die de ‘ultrasound’ produceren,
zijn in AZR-Dijkzigt ingebouwd in een soort waterbed waarop de patiënt komt te liggen. Het bed, dat
aan de zijkant is uitgerust met hoogwaardige elektronica, wordt in een MRI-apparaat geschoven.
Met deze ‘Magnetic Resonance Imaging’ kan de
locatie van de tumor precies worden bepaald.
Tijdens de behandeling met de geluidsgolven, die
ongeveer twee uur duurt, kan bovendien de temperatuurverandering in de tumor worden gemeten.
Het hele proces is rechtstreeks te volgen op een
monitor. De behandeltechniek heet voluit Magnetic
Resonance Guided Focused Ultrasound Therapy.
amper bijwerkngen
Het principe van ultrasound therapie is al lang
geleden bedacht, maar tot nu toe was het onmogelijk om te registreren of (en waar) de bestraling
een effect had in het lichaam. Pas nu kan dat
wèl, dankzij de combinatie met MRI. Een voordeel voor de patiënt is dat het uitschakelen van
de tumor in één en dezelfde behandeling kan
worden herhaald, bijvoorbeeld als de MRIbeelden aantonen dat nog niet de hele tumor is
gedood.
Zoals bij bijna alle medische behandelingen blijven bijwerkingen mogelijk, maar die zijn naar
verwachting licht van aard: een enigszins geïrriteerde huid, een vervelend gevoel op de behandelde plek of wat pijn. De patiënt is tijdens de
behandeling bij bewustzijn. Hij of zij kan aangeven wanneer de pijn te erg wordt. Eventuele pijn
verdwijnt meestal direct na de behandeling. Een
pijnstiller zal waarschijnlijk voldoende zijn om de
klachten te bestrijden. Dit is een wereld van verschil van het grote fysieke ongemak dat mensen
met kanker ondervinden van chemotherapie.
De eerste lichtingen patiënten die deelnemen
aan onderzoeken, die lopen in onder meer
het koken van
de tumor met
geluidsgolven is
bijna pijnloos
en de patiënt
hoeft niet ‘open’
Boston, Houston, Londen, Montreal en
Rotterdam, ondergaan twee weken na de behandeling met ultrasound altijd toch nog een operatie, eventueel gevolgd door een aanvullende
behandeling. De operatie dient als controle. Het
gesteriliseerde weefsel wordt uitgenomen en
geanalyseerd. Als het goed is, bevat dit gekookte
weefsel geen levende cellen meer. Eventueel
tumorweefsel dan niet goed is geraakt wordt dan
alsnog verwijderd. Wanneer opereren-ter-controle
overbodig wordt, is nog niet te voorspellen.
vrouwen eerst
AZR-Dijkzigt is in Nederland het eerste ziekenhuis
dat de ultrasound-methode bij tumoren gaat toepassen en evalueren. In Europa is de ervaring
ermee beperkt. Alleen een ziekenhuis in Londen
en een in Berlijn hebben enige expertise en daar
heeft prof. Pattynama zich dan ook onlangs
ge­oriënteerd.
Het onderzoek in AZR-Dijkzigt richt zich op vrouwen met kwaadaardige tumoren in de borsten en
op goedaardige gezwellen ('vleesbomen') in de
baarmoeder. "Maar het is erg interessant om te
kijken wat er nog meer mogelijk is met deze veelbelovende techniek," laat Pattynama weten.
"Misschien kunnen we er later tumoren in het
hoofd-halsgebied mee behandelen. Een operatie
in dat deel van het lichaam heeft vaak een groot
effect op het uiterlijk van de patiënt. Ook de behandeling van uitzaaiingen in de lever wordt wellicht
mogelijk."
Artsen denken ook al aan heel andere toepassingen. Bijvoorbeeld: patiënten krijgen ingepakte
medicamenten toegediend die op specifieke plaatsen in het lichaam vrij moeten komen. De medicamenten worden verpakt in eiwitbolletjes, die bij 39
graden Celsius open gaan. Door ultrasound te
focussen op specifieke lichaamsdelen kunnen de
bolletjes daar openspringen. Maar vooralsnog concentreren prof. Pattynama en z'n collega's zich op
het eerste klinische onderzoek naar Magnetic
Resonance Guided Focused Ultrasound Therapy.
Deze maand zijn ze begonnen met het testen van
de apparatuur. Snel daarna zullen naar verwachting de eerste behandelingen plaatsvinden met
gerichte geluidsgolven. De medische apparatuur is
mede ontwikkeld door het bedrijf InSightecTxSonics in Israël. De techniek is afkomstig uit de
Israëlische defensie-industrie.
Tumoren 'koken' is niet de enige nieuwe techniek
die net uit de startblokken is. Wereldwijd wordt ook
geëxperimenteerd met onder meer bevriezen (via
een naald) en met injecteerbare medicijnen. Welke
aanpak van tumoren op de lange duur de beste
resultaten geeft, zal over enkele jaren blijken. ■
11
23
Monitor apr/mei 2002