stereotypen en clichés in de chiro

Chirojeugd Vlaanderen vzw
Over bakbananen en carapils – stereotypen
en clichés in de Chiro
Doc.
OVER BAKBANANEN EN CARAPILS –
STEREOTYPEN EN CLICHÉS IN DE CHIRO
Inleiding 15’
Stereotypen en clichés zijn een hot topic in de samenleving. De workshop over bakbananen en carapils gaat over
stereotypen en clichés binnen de Chiro. Tijdens Chironamiddagen maken we veel gebruik van thema’s. Thema’s
die stereotiep kunnen uitgewerkt worden. Bijvoorbeeld: het thema van het ketiweekend is Johnny & Marina. Op de
uitnodiging staat een foto van een man in trainingspak, carapils in de hand, kauwgom in de mond, nektapijt als
kapsel. Kerel Willem herkent zijn vader in de afbeelding en twijfelt daardoor om mee te gaan op ketiweekend.
Stereotypen en clichés gebruiken is niet altijd zonder gevolgen. In deze workshop vragen we ons af wat
stereotypen en clichés precies zijn, wat ze met mensen doen en hoe je ze kan voorkomen.
Oefening | Verdeel de groep in kleinere groepjes van ca. 5 personen. Zorg ervoor dat elk groep drie
kamp/cursusthema’s krijgt. Laat de ze onderling overleggen in welke mate (de uitwerking van) het thema stereotiep
is. Elke groep moet argumenten verzamelen waarom ze dit vinden en laat hen dit noteren. Zet jullie daarna terug
samen en leg de argumenten op tafel. Ga groepje per groepje af en laat hen al dan niet feedback geven op elkaars
argumenten.
Dingen die uit de discussie zouden kunnen komen:
- Een thema kan als stereotiep ervaren worden doordat er een samenspel van factoren in voorkomt vb. én
bakbananen én strooien rokje én djembés
- Er is geen juist of fout antwoord. Alles is voor discussie vatbaar. Het zijn de argumenten die tellen.
- Elk thema kan een goeie of slechte uitwerking hebben.
Materiaal:
- Drie kamp/cursusthema’s te kiezen uit bijlage
- Pen en papier
Theoretische achtergrond 10’
Oefening | Splits de groep in twee en geef elke groep de woorden ‘stereotype’, ‘vooroordeel’, ‘discriminatie’ en
‘cliché’ op een kaartje. Deel de foto’s uit die je in bijlage kan terugvinden (per woord - één foto, foto’s zijn te kiezen)
en laat hen uitzoeken welk woord bij welke foto past. (de juiste antwoorden zie je in bijlage) Geef hen hier ca. 5’
tijd voor. Bespreek daarna met de gehele groep waar ze de foto’s hebben geplaatst en waarom. Laat hen uitleggen
wat hun gedachten zijn bij de foto’s. Breng daarna de theorie over wat deze woorden betekenen. Leg ook ‘stigma’
en ‘beeldvorming’ uit.
p. 1 van 10
Stereotype
Vooroordeel
Discriminatie
Cliché
Stigma
Beeldvorming
Het beeld dat je hebt over de verzameling van kenmerken, eigenschappen en
vaardigheden van een groep mensen. Dat beeld is niet per se op feiten gebaseerd,
maar leeft in de maatschappij. Het is een natuurlijke reactie van het brein op de grote
stroom van informatie. We delen de maatschappij op in groepen en stellen ons de groepen
waar we zelf niet toe behoren voor als een homogene massa (vb. alle Aziatische mensen
zijn chinees).
Vb. Marokkanen zijn familiemensen, dikke mensen zijn gulzig
Een mening over een individu (of groep) gebaseerd op één kenmerk van die groep.
Vooroordelen en stereotypes kunnen positief zijn, maar zijn vaak negatief.
Vb. Mohammed is een boef, iemand die dik is eet veel.
Discriminatie is het ongelijk behandelen, achterstellen of uitsluiten van mensen op
basis van (persoonlijke) kenmerken.
Vb. Iemand weigeren in je Chirogroep omdat hij geen Nederlands spreekt, Dikke Sandra
moet in de goal staan bij voetbal, ze zal wel niet snel kunnen lopen en ze is breed dus kan
de bal goed tegenhouden’.
Vb. racisme, seksisme
Een cliché is een veelgebruikte en daardoor afgesleten uitdrukking, zegswijze,
beeldspraak of vergelijking.
Vb. Vrouwen zijn slechte chauffeurs
Direct, indirect, omgeving
Volgens Van Daele: “Beeldvorming is het ontstaan van een opvatting over personen,
zaken, feiten e.d.” Vertaald naar een Chirocontext: mensen vormen zich op basis van wat
wij als Chiro ‘naar buiten brengen’ een beeld van wat Chiro is. Daarnaast hebben we als
Chirojeugd Vlaanderen een voorbeeldrol, net als tv, radio, krant,… Mensen kijken naar
ons 
Materiaal:
- Foto’s in bijlage
- Kaartjes in bijlage
Gevolgen van het gebruik van stereotypen en clichés 20’
Oefening| Splits de groep in kleinere groepjes. Elke groep krijgt kaartjes met een situatiebeschrijving (zie bijlage).
Laat hen opschrijven wat de mogelijke gevolgen kunnen zijn van het gebruik van stereotypen en clichés. Koppel
daarna gezamenlijk terug.
Mogelijke antwoorden op de vraag wat de gevolgen zijn:
-
Stereotypen en clichés hebben een invloed op de psychische veiligheid. Het is belangrijk dat je je veilig
voelt binnen de groep. De sfeer heeft daar veel mee te maken: kan je ervoor uitkomen dat je bang bent,
dat je iets niet durft, of dat je iets niet graag hebt?
Vb. X draagt een hoofddoek en vindt het een drempel om naar de Chiroraad te gaan omdat ze zich een
vreemde eend in de bijt denkt te voelen. Ze doet het toch en schrijft zich later ook in voor KIC. Daar is het
thema ‘KIC in den Afrik’. Er wordt heel stereotiep omgegaan met ‘Afrikanen’ waardoor ze zich psychisch
niet veilig voelt in de groep.
-
Stereotypen en clichés kunnen een invloed hebben op de identiteitsvorming
Vb. In het toneeltje op kamp wordt iemand die voor de mannen is stereotiep benaderd als iemand met
veel vrouwelijke trekken. Een kerel die verliefd is op een jongen uit zijn afdeling is in de war omdat hij
homoseksueel is maar zich niet kan identificeren met de homoseksuele jongen die wordt afgebeeld in het
toneeltje.
-
Leden en leiding kunnen afhaken wanneer ze het gevoel hebben dat ze als gevolg van stereotypen en
clichés niet gewaardeerd worden in hun Chirogroep.
-
Stereotypen en clichés beïnvloeden het wereldbeeld van kinderen en jongeren. Rekening houden met
clichés en stereotypen is niet enkel van belang als er leden van de doelgroep aanwezig zijn. De Chiro
heeft een grote invloed op kinderen en jongeren.
Vb. In de Chirogroep van Eksaarde zitten geen kinderen met een zwarte huidskleur. Maar door zwarte
kinderen stereotiep voor te stellen wordt het wereldbeeld van de kinderen en jongeren van de Chiro van
Eksaarde beïnvloedt.
-
Invloed op het zelfvertrouwen van kinderen en jongeren.
Wanneer kunnen stereotypen en clichés kwetsen?
Oefening| Uiteraard is iedereen anders en is de ene al sneller gekwetst dan de ander. Maar we denken dat
stereotypen en clichés kwetsen om onderstaande redenen. Dit lijstje kan zeer zeker nog aangevuld worden. Laat
de groep eerst nadenken en laat hen aan het woord. Leg vervolgens de onderstaande redenen uit.
-
Als het een invloed heeft op de maatschappelijke status van iemand.
Vb. Chinezen stereotiep afbeelden als gevechtssporters is niet perse kwetsend omdat gevechtssporters
geen lagere sociale status hebben. Marokkanen stereotiep afbeelden als boefjes kan wel kwetsen omdat
het Marokkanen een lagere sociale status geeft. Niet te vertrouwen zijn is namelijk geen eigenschap die
gewaardeerd wordt in de maatschappij.
-
Als het iemands identiteit ontneemt.
Vb. Als mensen een vrouw die lesbisch is heel mannelijk afbeelden, ontneemt dat die vrouw de
vrouwelijke identiteit en alles wat daaraan vasthangt vb. Elegant, kwetsbaar,…
Hou in het achterhoofd dat kinderen en jongeren naast ‘in de Chiro’ ook ‘in de samenleving’ leven. In de
samenleving worden kinderen en jongeren al vaak genoeg geconfronteerd met stereotiepe beeldvorming. Als
Chiro kunnen we een steentje bijdragen door die stereotypen te doorprikken. Je zou kunnen denken “één verwijfde
homo in een toneeltje kan toch geen kwaad?”. Maar mensen leven naast ‘in de Chiro’, ook ‘in de samenleving’. En
zien daar al genoeg verwijfde homo’s op de tv ;)
Materiaal:
-
Kaartjes met situatiebeschrijvingen in bijlage
Aan de slag: TIPS! 5’
Mogelijke vragen die je jezelf kan stellen bij het kiezen van een thema:
- Is dit in de huidige samenleving een beladen onderwerp?
- Kan een potentiële deelnemer zich door dit thema op zijn ongemak voelen?
- Hoe kunnen we dit thema wel brengen zonder stereotypes en clichés?
-
Komt er seksisme, racisme of discriminatie aan te pas? No go!
Als je twijfelt of iets kwetsend kan zijn, kan je in sommige gevallen de doelgroep bevragen. Soms kan je zelf niet
beslissen of iets kwetsend overkomt. Gebruik je gezond verstand en probeer je in de plaats van de ander te stellen.
Hoe reageren bij het spotten van een niet zo superprima gekozen thema? Niet belerend/bestraffend zijn.
Vooroordelen en stereotype denkpatronen zijn normale menselijke reacties. Veel mensen zijn er zich niet bewust
van dat ze kwetsend overkomen. Bewustmaking is hierbij dus van belang. Laat mensen nadenken over hoe dit
kan binnenkomen.
Besluit 5’
Wat hebben we geleerd? Zet je in een kring en geef iedereen een papiertje. Laat hen individueel opschrijven wat
zij geleerd hebben en gaan onthouden. Ga iedereen in de kring af en zeg ook zelf wat jij als begeleider gaat
onthouden van deze workshop. Hieronder staan enkele punten die het besluit van de workshop vormen.
-
-
-
Over sommige dingen valt te twisten, maar racisme, seksisme, discriminatie zijn nooit oké.
Stereotiep denken is des mensen. Wees je ervan bewust zodat je de nodige nuances kan leggen.
Gebruik vooroordelen nooit om mensen uit te sluiten. Handel niet naar vooroordelen.
Het is moeilijk om een lijn te trekken in wat kwetst en wat niet kwetst. Mensen reageren niet hetzelfde
op stereotype beeldvorming over de groep waartoe zij behoren. Het is niet aan ons om te bepalen
waarmee mensen wel mee moeten kunnen lachen. Wil dat zeggen dat je geen mopjes meer mag maken?
Nee, maar als je dan toch kan kiezen, maak dan een mop over iets anders.
Om stereotypen en clichés te vermijden zal je misschien een opoffering moeten doen, bijvoorbeeld een
makkelijk gemaakte mop die gebaseerd is op een vooroordeel. Verstop je niet achter ‘maar het is toch
maar om te lachen’, ‘maar dat is toch een tof thema’. Er bestaan 1001 thema’s, wees creatief.
Beeldvorming heeft niet enkel een invloed op de mensen die mogelijk gekwetst kunnen zijn, maar ook op
het wereldbeeld van kinderen jongeren die in de Chiro zitten. Het Chirokader heeft een voorbeeldrol.
Gebruik je eigen gezond verstand. Twijfel je? Kies een ander thema.
Context is belangrijk. Iets kan in een bepaalde context kwetsend zijn, en in een andere context niet. Vb. Thema
over Afrika: Eén bakbanaan is niet erg. Wel bakbanaan, strooien hut, primitieve dansen, apen,… En vergeet nooit:
Eén bakbanaan maakt de lente niet.
Materiaal:
-
Pen en papier
Bijlage
Inleiding
Anton aus Tirol
o
o
o
o
o
o
o
Uitnodiging met foto van mensen in lederhosen, bier en bergen op de achtergrond
Vieruurtje = we eten met zen allen apfelstrudel
Verkleedkledij = als kledij gaat iedereen in lederhosen
Muziek = we spelen op de achtergrond après-ski muziek af
Ze spreken het hele weekend met een Duits accent
Iedereen heeft een kussen onder zijn kledij om een bierbuik te imiteren
De meisjes dragen vlechten in hun haar
KIC in den Afrik
o
o
o
o
o
o
Uitnodiging met veel verschillende kleuren, afbeeldingen van hutjes en de uitnodiging zelf in het
(nagemaakt) Zuid-Afrikaans geschreven
We eten bakbananen als laver
Verkleedkledij = de meisjes dragen een strooien rokje met bikini
Muziek = we spelen samen djembé- en traditioneel Afrikaanse muziek af
Laver = we dansen rond het vuur tijdens laver
Inkleding = strooien hutjes
Van vlees en bloed
o
o
o
o
o
o
Uitnodiging met foto van ‘Van Vlees en Bloed’ (de serie)
De deelnemers zijn varkentjes en moeten zich wegen als ze toekomen en wegen als ze naar huis
gaan. Wie het meest verdikt is, wint!
Verkleedkledij = iedereen verkleedt zich in beenhouwer
Muziek = we spelen op de achtergrond kermismuziek af
Vieruurtje = als vieruurtje krijgen we pens met compote
We spreken het hele weekend met een West-Vlaams accent
De marginalen drop
o
o
o
o
Uitnodiging met foto van ‘The New Kids’
Verkleedkledij = iedereen draagt chillpants en een joggingfrakske
Laver = Carapils en chips van de Aldi
Muziek = we spelen op de achtergrond hard style-muziek
Trouwfeest van een lesbisch koppel
o
o
o
o
o
Uitnodiging met foto van twee vrouwen in kostuum
Laver = we geven als laver iedereen een cava
Verkleedkledij = iedereen komt in een wit kostuum
Muziek = als muziek spelen we ambiance-muziek zoals op een echt trouwfeest
Inkleding = trouwfeest: witte doeken, hoge tafeltjes en bloemen
Theoretische achtergrond
Stereotype
Vooroordeel
Discriminatie
Cliché
Stereotype
Vooroordeel
Discriminatie
Cliché
Gevolgen van het gebruik van stereotypes en clichés
X is nieuw op de Chiroraad. Ze heeft Marokkaanse roots en is moslim. Ze heeft lang getwijfeld over de Chiroraad
omdat ze een hoofddoek draagt en denkt dat mensen haar zullen aanstaren. Ze wil geen vreemde eend in de
bijt zijn. Ze vindt de Chiroraad best leuk en besluit zich in te schrijven voor KIC. Daar is het thema ‘KIC in den
Afrik’ Deelnemers moeten verkleed komen als ‘Afrikaan’, worden onthaald in het beste Afrikaans-Nederlands,
krijgen bakbanaan als welkomsthapje en dansen ’s avonds ritueel rond een zelfgemaakt kampvuur.
Wat zou voor X het gevolg kunnen zijn van de stereotiepe benadering van het thema Afrika?
Y zou je kunnen omschrijven als ‘een beetje aan de struise kant’. Al zijn hele Chirocarrière vreest hij voor
opdrachten als ‘geraak met de hele groep over een touw” of ‘ga met de hele groep op een stoel staan’. Hij gaat
op Chirocursus met thema ‘Van Vlees en Bloed’ waarbij je aan het begin en het eind van de cursus gewogen
wordt. De leefgroep die tezamen het meest gestegen is in gewicht op het einde van de cursus, wint. Laat het
vetmesten beginnen!
Hoe zou Y deze verwelkoming op cursus kunnen ervaren? Wat zijn de (emotionele) gevolgen voor Y?
Z is 16, komt uit Aalst en moet in het weekend bijklussen om zijn studie te kunnen betalen. Zijn moeder heeft
een minimumloon en zijn vader werkt niet. Thuis gaan ze naar de Aldi om kosten te besparen. Hij vertrekt op
weekend met de Chiro en het thema is ‘De Marginalen drop’. Iedereen moet verkleed komen als ‘marginaal’.
Als Z toekomt ziet hij dat iedereen op de vrienden van hun ouders lijken.
Hoe voelt Z zich op weekend? Wat doet het met hem? Wat zijn de gevolgen?
In het toneeltje op kamp wordt iemand die voor de mannen is stereotiep benaderd als iemand met veel
vrouwelijke trekken. Een kerel die verliefd is op een jongen uit zijn afdeling is in de war omdat hij homoseksueel
is maar zich niet kan identificeren met de homoseksuele jongen die wordt afgebeeld in het toneeltje.
Hoe voelt de jongen zich? Wat zijn de gevolgen?