Fotografie in de orthodontie

Prischmann en Duinkerke: Fotografie in de orthodontie
Thema: Orthodontie
A. Prischmann1
A.S.H. Duinkerke2
Samenvatting
Trefwoorden:
• Orthodontie
• Fotografie
• Diagnostiek
Uit 1de Mediagroep van de
Fotografie in de orthodontie
Om kwalitatief goede foto’s te verkrijgen, dienen keuzes op het gebied van apparatuur, verlichting,
opnamemateriaal, beelduitsnede en compositie te worden gemaakt. Standaardisatie van de opnametechniek is een absolute noodzaak willen de foto’s over een lange reeks van jaren vergelijkbaar
zijn. Dia’s van goede kwaliteit voldoen en zijn bovendien relatief eenvoudig in te scannen. Ook directe digitale opnamen behoren tegenwoordig tot de mogelijkheden. De opnamen worden gebruikt in
de orthodontische diagnostiek en om het behandelingsverloop en –resultaat vast te leggen. Ook
kunnen ze een ondersteunende functie hebben bij het informeren van patiënten over de mogelijkheden van de behandeling.
Katholieke Universiteit
Nijmegen en 2de Opleiding
PRISCHMANN A, DUINKERKE ASH. Fotografie in de orthodontie. Ned Tijdschr Tandheelkd 2000; 107: 138-140.
Mondhygiëne van de Hogeschool van Arnhem en
Nijmegen.
Inleiding
Datum van acceptatie:
Door de eeuwen heen hebben mensen geprobeerd om
visuele waarnemingen op een of andere manier vast te
leggen. In Europa leidde deze ontwikkeling van grottekeningen in de prehistorie naar de hedendaagse digitale
beeldverwerking. Daarbij ging het steeds om het vastleggen van beelden die geschikt zijn om het geheugen op te
frissen en/of een functie hebben bij het doorgeven van
informatie (zoals in het onderwijs en de wetenschap). In
de 150 jaar dat de fotografie bestaat, is er aan het principe
van de fotografie niets veranderd. Nog steeds moet er licht
door een kleine opening (de lens) op een lichtgevoelige
plaat (de sensor) vallen. Wel zijn de gebruikte materialen
en apparatuur verder ontwikkeld. Tegenwoordig richt
deze ontwikkeling zich vooral op de opslag en de verwerking van de elektronische beelden (al of niet digitaal).
Bij het maken van een foto moet een groot aantal
keuzes worden gemaakt. Er moet worden gekozen op het
gebied van apparatuur (camera en optiek), verlichting
(dag- of kunstlicht en de manier van verlichten), opnamemateriaal (soort film of digitale sensor), beelduitsnede en
compositie. In dit artikel wordt daarbij uitsluitend gekeken naar de fotografie ten dienste van de orthodontische
behandeling. Verderop in dit themanummer bespreken
Remmelink en Kuijpers-Jagtman hoe het gezicht van een
patiënt geanalyseerd kan worden aan de hand van extraorale gelaatsopnamen.
1 januari 2000.
Adres:
Dr. A.S.H. Duinkerke
Brienenshofsingel 6
6662 MJ Elst
Afb. 1. Apparatuur voor
digitale tandheelkundige opnamen.
Afb. 2. Aan het plafond
gemonteerd schuifsysteem voor algemene
verlichting van het
gezicht. Een dergelijke
opstelling kan ook in
een kleinere ruimte
worden gerealiseerd.
1
Keuze van de apparatuur
Bij het kiezen van de camera dient te worden bedacht
2
dat zowel het gehele hoofd alsook overzichtsopnamen
van de tandbogen gefotografeerd moeten kunnen
worden. Dit laatste betekent een vergrotingsfactor
tussen 1:2 en 1:3, dat wil zeggen dat de werkelijkheid
ongeveer half zo groot wordt afgebeeld (Bengel, 1984).
Hiervoor is een spiegelreflexcamera nodig omdat dan
het beeld in de zoeker van de camera volledig overeenkomt met het beeld van de opname. Op de camera is een
macrolens van ongeveer 100-120 mm nodig om
voldoende afstand tot het object te kunnen houden.
Hierdoor is er ruimte om naast de lens flitsapparatuur te
plaatsen die het gehele object kan belichten. In de tandheelkundige literatuur wordt in het artikel van Van de
Kamp (1973) een Leica-camera getoond. Souren en
Kuitert (1999) tonen de Minolta X-700 en de Nikon F4,
die op het Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam (ACTA) worden gebruikt, en de speciaal voor tandheelkundige opnamen ontwikkelde Yashica Dental Eye.
Deze camera’s zijn alle kleinbeeldcamera’s, waarin de
nu nog gangbare kleinbeeldfilms passen. Digitale fotografie is in de orthodontie meer en meer gebruikelijk
(afb. 1). Op deze camera kunnen eventuele reeds in bezit
zijnde ‘oude’ Nikon-lenzen worden aangebracht. Het
enige probleem is nog dat de brandpuntsafstand op de
nieuwe camera verandert (met een factor 1,3 tot 2,5).
Een aparte vermelding verdient de keuze van de
stoel om patiënten in te fotograferen. Indien een
patiënt liggend in de behandelstoel wordt gefotografeerd, is het moeilijk om de camera loodrecht op de
lengteas van de betrokkene te houden. Daarom is het
beter de patiënt tijdens het fotograferen te laten zitten,
bij voorkeur met het hoofd tegen een kleine hoofdsteun. Bij een om een verticale as draaibare stoel kan de
patiënt gemakkelijk voor de verschillende typen opnamen ten opzichte van de camera worden gepositioneerd, waardoor de plaats van de camera, de verlichting en de achtergrond minder hoeven te worden
aangepast. Daarmee wordt ook een zekere standaardisatie van de opnametechniek verkregen.
Verlichting
In de orthodontie worden alle opnamen binnenshuis
138
Ned Tijdschr Tandheelkd 107 (2000) april
Thema: Orthodontie
gemaakt. Daardoor kan niet worden volstaan met
daglicht. Omdat het daglicht varieert, kan het voor een
betrouwbaar resultaat beter worden uitgeschakeld.
Om alles zichtbaar te maken is een flitsinstallatie
nodig, die minimaal een ringflitser omvat. Voor de
opname van het gehele hoofd kunnen aan de ringflitser nog twee lampen schuin links en rechts voor de
patiënt worden toegevoegd. Deze lampen kunnen op
statieven zijn gemonteerd, maar het verdient de voorkeur om ze met een schuifsysteem aan het plafond te
monteren, waardoor het licht kan ‘meelopen’ bij het
verschuiven of verdraaien van het object (afb. 2). Daardoor ontstaat een breed verlicht gebied om het hoofd
heen, waardoor schaduwen worden voorkomen. Het is
wenselijk ook nog van achter de patiënt een ‘hoofdlicht’ op de haren te laten schijnen want anders wordt
het beeld ‘doods’ (afb. 3). Flitslampen worden in het
gebruik steeds zwakker. Daarom is testen en tijdig
vervangen nodig om kleurverschuiving van het beeld
te voorkomen.
Bij intraorale foto’s geeft de ringflitser een uitstekende belichting. Eventueel kan nog worden gekozen
voor een ringflitser bestaande uit vier puntflitsers die
onafhankelijk van elkaar kunnen worden in- en uitgeschakeld. Bij gebruik van spiegels bij intraorale opnamen kan dan alleen de puntflitser worden ingeschakeld die aan de kant van de spiegel zit. Bij het fotograferen van (witte) gipsmodellen kunnen beter twee flitsers uit verschillende richting worden gebruikt om wat
meer ‘diepte’ in het beeld te krijgen (Bengel, 1984).
Opnamemateriaal
Een orthodontische behandeling duurt veelal twee tot
vier jaar, maar bij schisispatiënten begint de behandeling al kort na de geboorte. Na afbehandeling, op een
leeftijd van dertien tot zeventien jaar, wordt de patiënt
vaak nog verder gevolgd en fotografisch gedocumenteerd. De digitale fotografie kan een dergelijk groot
aantal jaren nog niet overbruggen omdat de technieken nog bijna jaarlijks sterk veranderen. Op dit
moment is daarom de beste optie om de foto’s op een
gestandaardiseerd formaat af te drukken. Dan
ontstaan er geen problemen als een totaal nieuw
systeem van digitale beeldverwerking wordt geïntroduceerd. Momenteel wordt in de fotografie ten behoeve van de orthodontie nog bijna standaard op kleinbeeldfilm (135 mm breed: zogenaamde diafilm) afgebeeld. Daardoor kunnen de opnamen op de film zelf
worden gecontroleerd zonder dat ze eerst afgedrukt
hoeven te worden en vervolgens is de diafilm gemakkelijk op te bergen in de patiëntenmap (afb. 4). Bovendien
worden dia’s nog steeds het meest gebruikt voor het
presenteren aan grote groepen mensen, en daarnaast
zijn ze ook een uitstekend origineel om te scannen
voor digitale verwerking.
Op het eerste gezicht lijkt standaardisatie van de
diafilm gemakkelijk: steeds hetzelfde merk en typenummer gebruiken. Maar de fabrikanten veranderen
(verbeteren) de emulsies om de paar jaar, waardoor
Ned Tijdschr Tandheelkd 107 (2000) april
steeds gecontroleerd moet worden of de tandvleeskleur nog correct wordt weergegeven. Zo niet, dan
moet een andere emulsie worden gekozen. De grote
fabrikanten hebben honderden emulsiesoorten
beschikbaar, dus er is voldoende keus! Uit de overvloed
kiezen (na het uitvoeren van vergelijkende tests) is dan
het voornaamste probleem.
Afb. 3. Portret met (a)
en zonder (b)
‘hoofdlicht’ gemaakt.
Beelduitsnede en compositie
Souren en Kuitert (1999) besteden in hun hoofdstuk
over fotografie in ‘Het handboek voor de tandheelkundige praktijk’ uitgebreid aandacht aan het onderwerp
beelduitsnede en compositie. Daarom wordt hier volstaan met een aantal opmerkingen.
In het algemeen is het wenselijk om formaatvullend
te fotograferen, dat wil zeggen met zo weinig mogelijk
achtergrond bij de gezichtsopnamen en de wangkaken
zo weinig mogelijk zichtbaar bij de intraorale opnamen. Per soort opname (extraoraal of intraoraal) dient
steeds dezelfde vergrotingsfactor op de camera te
worden ingesteld. Door dan vervolgens met de camera
naar het object te bewegen tot dit scherp in beeld
komt, ontstaat vanzelf steeds een vergelijkbaar beeld
op de foto. Bij intraorale opnamen van de occlusie
dient het occlusale vlak steeds in het midden en evenwijdig aan de onderrand van het beeld te staan (afb. 5).
Vooral de intraorale opnamen van de onderkaak en de
bovenkaak met behulp van een spiegel zijn moeilijk te
Afb. 4. Mapje voor het
opbergen van dia’s in
de patiëntenmap.
139
Prischmann en Duinkerke: Fotografie in de orthodontie
Afb. 5. Voorbeeld van
een esthetisch fraaie
foto met de juiste
plaats en richting van
het occlusievlak.
maken omdat daarvoor veel medewerking van de
patiënt vereist is. De spiegel moet zover mogelijk
achter in de mond worden geplaatst, hetgeen veel
patiënten als onprettig ervaren. Het is aan te bevelen
de patiënten de spiegel met één hand te laten fixeren
op het moment dat de foto wordt gemaakt omdat zij
dan zelf bepalen hoe ver de spiegel de mond in kan. Dat
is soms verder dan de fotograaf denkt! En patiënten
vinden het vaak ook leuk om dat zelf te mogen doen.
De patiënt kan bij de overzichtsopname van de ondertandboog tegelijkertijd de onderlip met twee vingers
van de andere hand naar beneden trekken. Bij overzichtsopnamen van de boventandboog wordt de
patiënt gevraagd tijdens de opname flink te grijnzen,
waardoor de bovenlip voldoende naar boven wordt
getrokken. Er ontstaat dan veelal een wat lacherige
sfeer die bijdraagt aan een goede samenwerking tussen
patiënt en fotograaf.
Bij de gezichtsopnamen kan de kleur van de achtergrond de kleur van de huid op de foto beïnvloeden. Een
zwarte achtergrond is nodig als de kleur van de huid
het belangrijkste is (zoals in de dermatologie). Bij een
blauwe achtergrond verschuift de kleur van de huid
naar de rode kant. Een groene achtergrond is rustig en
geeft ook een mooie huidtint.
Tot slot
In de fotografie speelt de esthetiek een belangrijke rol.
Een foto moet niet alleen het gewenste object tonen
maar als het enigszins kan ook ‘mooi’ zijn. De dia’s of
foto’s zijn dan presenteerbaar op bijeenkomsten met
collega’s of kunnen goede diensten bewijzen bij
bijvoorbeeld onderlinge visitatie.
Omdat een zelfde patiënt vaak meerdere malen
verspreid over een groot aantal jaren wordt gefotografeerd, is standaardisatie van de opnamen van groot
belang, willen de opnamen onderling vergelijkbaar
zijn. Het is daarom aan te bevelen een of meer medewerkers van het tandheelkundig team specifiek met het
fotograferen te belasten en hen voor deze taak ook
adequaat op te leiden. Toch zal de standaardisatie niet
altijd optimaal zijn omdat de medewerking van de
patiënt natuurlijk ook vereist is. Zo zijn er bijvoorbeeld
gehandicapten die moeite hebben hun hoofd stil of
recht te houden. Pubers schamen zich soms voor hun
uiterlijk of voor hun gebit, zodat het moeilijk is van hen
een foto te maken met een ‘spontaan’ lachend gezicht
dat de zichtbaarheid van het gebit weergeeft. Ook voor
de fotograferende medewerker zelf is standaardisatie
moeilijk omdat elke dag precies hetzelfde moet worden
gewerkt, ook onder tijdsdruk. Om de standaardisatie te
controleren en zonodig te verbeteren is het goed om
van tijd tot tijd de foto’s, die in de loop van de jaren bij
een zelfde persoon zijn gemaakt, naast elkaar te leggen
en de opnametechniek te vergelijken.
In het kader van de Wet Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO) moeten patiënten steeds
uitgebreider worden voorgelicht over de te verwachten
resultaten van de behandeling en eventuele alternatieven, inclusief het afzien van de behandeling. Daarvoor
kan een bestand van foto’s van eerder behandelde
patiënten voor en na de behandeling nuttig zijn. Eventueel kunnen deze foto’s worden gescand en opgeslagen en vervolgens via het beeldscherm worden
getoond. Ook zijn er mogelijkheden voor computersimulatie in ontwikkeling, waarbij foto’s voorafgaand
aan de behandeling kunnen worden gemanipuleerd
conform het te verwachten behandelingsresultaat. De
behandelaar die dergelijke beelden aan de patiënt
meegeeft, dient zich echter wel te realiseren dat hij
daarmee hoge verwachtingen bij de patiënt oproept,
die misschien niet altijd waargemaakt kunnen worden.
Literatuur
• BENGEL W. Die Photographie in Zahnmedizin und Zahntechnik.
Berlin: Quintessenz Verlags GmbH, 1984: 237 en 276-282.
• KAMP JLM VAN DE. Een nieuwe, eenvoudige techniek voor een
beter resultaat bij de intraorale fotografie. Ned Tijdschr Tandheelkd 1973; 80: 179-182.
• REMMELINK HJ, KUIJPERS-JAGTMAN AM. Gelaatsanalyse zonder röntgencefalometrie. Ned Tijdschr Tandheelkd 2000; 107: 141-144.
• SOUREN JPHJA, KUITERT RB. Fotografische documentatie in de tandheelkunde. In: Beek H van, Feilzer AJ, Guijt J, Quirynen M, Stoffels
Summary
Photography in orthodontics
Key words:
To achieve high quality pictures decisions have to be made regarding the camera and lenses, the
lighting, the photographic film, the photographic procedures and the registration of the pictures in
the files of the patient. The necessity of standardisation and the difficulties in achieving this are
mentioned. The use of pictures in orthodontic diagnosis, treatment planning, treatment follow-up
and quality control are described too.
• Orthodontics
• Photography
• Diagnosis
140
Ned Tijdschr Tandheelkd 107 (2000) april