Palliatieve noden bij personen met COPD

Palliatieve noden
bij personen met COPD
Nausikaä Nuyttens
Charlotte Scheerens
Kwaliteitscoördinator
Doctoral Researcher
Wit-Gele Kruis Vlaams
Brabant
End-of-life Care Research Group
VUB - UGent
Overzicht
Wat is COPD?
Behandeling
Palliatieve zorg bij COPD
Definitie COPD (2017)
Chronic Obstructive Pulmonary Disease
Chronisch obstructief longlijden
Chronische longziekte: aanhoudend en progressieve
luchtwegontsteking, luchtwegvernauwing en afbraak van
longweefsel
COPD is een verzamelnaam met o.a.
chronische bronchitis en longemfyseem
http://www.youtube.com/watch?v=0sXn_Qmx68E
(www.longfonds.nl)
I. Diagnose COPD: spirometrie (1)
I. Diagnose COPD: spirometrie (2)
SPIROMETRIE: LONGFUNCTIETEST
FEV1 = uitgeblazen volume tijdens 1e seconde van test
VC = Vitale capaciteit (vital capacity)
FEV1/VC < 70%
=
beperking van de luchtstroom
(obstructieve longfunctie)
= COPD
G lobal Initiative for Chronic
O bstructive
L ung
D isease
www.goldcopd.org
www.goldcopd.org
II. De beoordeling van de ernst van
de COPD is gebaseerd op
1) meting van luchtwegobstructie (FEV1) via spirometrie
= GOLD 1-4
2)
3)
beoordeling van de symptomen
beoordeling van risico op opstoten (exacerbaties)
= GOLD A-D
1) % luchtwegobstructie (FEV1)
GOLD Mensen met COPD: FEV1/VC < 70%
1
Mild
FEV1 > of gelijk aan 80% voorspelde waarden
2
Matig
FEV1 tussen 50% en 80% voorspelde waarden
3
Ernstig
FEV1 tussen 30% en 50% voorspelde waarden
4
Zeer
ernstig
FEV1 < 30% voorspelde waarden
OF
FEV1 < 50% voorspelde waarden + chronisch
longfalen
2) Symptomen: mMRC-schaal
Patient-reported outcomes
Fletcher, CM, BMJ, 1960;2:1662.
2) Symptomen: COPD Assessment Test
(CAT-schaal)
Catestonline.org
3) Opstoten (exacerbaties)
Aantal opstoten
Ziekenhuisopname
0-1
Nee
≥1
Ja
≥2
Nee
= GOLD ABCD (2011)
GOLDcategorie
Karakteristieken
Spirometrie Opstoten mMRC
classificatie per jaar
CAT
A
Laag risico
minder symptomen
GOLD 1-2
1
0-1
<10
B
Hoog risico
meer symptomen
GOLD 1-2
1
≥2
≥10
C
Hoog risico
minder symptomen
GOLD 3-4
≥2
0-1
<10
D
Hoog risico
meer symptomen
GOLD 3-4
≥2
≥2
≥10
GOLD-richtlijn 2011
Herziening ABCD-tool (2017)
GOLD-richtlijn 2011
Symptomen
Klachten (en de ernst daarvan) verschillen van persoon tot
persoon
–
–
–
–
–
–
–
Kortademigheid
Hoest
Fluimen (helder wit of gelig)
Angst
Benauwdheid
Piepende ademhaling
…
Oorzaken
ROKEN (90%)
Passief roken
Leeftijd
Vervuilde omgeving (binnen/buiten)
Erfelijke ziekte
Slecht behandeld astma
Vroeggeboorte
Longontstekingen
Behandeling
+ gezonde omgeving
Lichaamsbeweging (training / revalidatie)
Gezonde voeding
Inhalatietherapie
Zuurstoftherapie
Inhalatietherapie
WAAROM?
–
–
–
–
Snel effect
Weinig systemische nevenwerkingen
Veel lagere dosissen nodig
Eenvoudig in toediening
Inhalatiemedicatie
Soort medicatie
Werking
Voorbeelden
Kortwerkende
luchtwegverwijders
-Openzetten luchtwegen
-Werkt 4 tot 6 uur
-Extra puff bij kortademigheid
-Atrovent
-Duovent
-Ventolin
Langwerkende
luchtwegverwijders
-Openhouden en ondersteunen luchtwegen
-Werkt 12u (gebruik 2x/dag)
OF werkt 24u (gebruik 1x/dag)
-Foradil (2x/d.)
-Serevent (2x/d.)
-Onbrez (1x/d.)
-Spiriva (1x/d.)
Corticosteroïden
-Voorkomen van zwelling en ontsteking
-Werkt 12u (gebruik 2x/dag)
-Flixotide
-Miflonide
-Qvar
Combinatiepreparaten -Openhouden en ondersteunen luchtwegen
EN voorkomen van zwelling en ontsteking
-Werkt 12u (gebruik 2x/dag)
-Seretide
-Inuvai
-Symbicort
Inhalatiesystemen
Dosisaërosolen
Poederinhalatoren
Verneveling
= drijfgas + inspiratoire
kracht
= inspiratoire kracht
= pers/omgevingslucht
+ inspiratoire kracht
Belang goede inhalatietechniek (1)
Therapeutisch effect
goede depositie
Impactie
minder goede
depositie
impactie
Belang goede inhalatietechniek (2)
Enkele veel gemaakte fouten:
–
–
–
–
Er wordt vooraf niet maximaal uitgeademd
Het hoofd wordt niet omhoog gehouden
Problemen met tegelijkertijd inademen en knop indrukken
De adem wordt te kort vastgehouden
http://www.ua.nl/ziekte-en-geneesmiddelen/de-tien-meestgemaakte-fouten-bij-inhalatiemedicatie/
Zuurstoftherapie (1)
Het KB “Korte termijn O2-therapie”
Indicaties
Zuurstofbron
Terugbetaling gedurende
Acute hypoxemie
Gasvormig of O2-concentrator
Maximum 3 maanden per jaar
Hypoxemie bij palliatieve
patiënten
Gasvormig of O2-concentrator
Onbeperkt
Clusterhoofdpijn
Gasvormig
Onbeperkt
Zuurstoftherapie (2)
Het KB “Korte termijn O2-therapie”
• Acute hypoxemie: Medisch voorschrift + aanvraag adviserend geneesheer
• Hypoxemie palliatieve patiënt: Medisch voorschrift + bewijs palliatief statuut





Zuurstofbron
Debiet in liter/min.
Aantal uren per dag
Bij acute hypoxemie maandelijks: dd/mm/yyyy → dd/mm/yyyy
Extra: zo nodig
 Zuurstofbevochtiger
 Aanpassing debiet bij inspanning?
Zuurstoftherapie (3)
Conventie ‘Langdurende O2-therapie’
Chronische conventie: meer mogelijkheden, doch zeer strenge voorwaarden!
Palliatieve patiënt: theoretisch gezien in acute conventie. Indien patiënt nog
mobiel is en voldoet aan strenge Riziv-voorwaarden, is chronische conventie
interessanter voor hem/haar.
Info terugbetaling: navraag ziekenfonds
Zuurstofbronnen
Gasfles – zuurstofconcentrator – vloeibare zuurstof
Keuze zuurstofbron bepaald door:
– Vereist zuurstofdebiet, vereist aantal uren zuurstof per dag;
– Wensen en beperkingen van patiënt, o.a. mobiliteit;
– Overwegingen van voorschrijvende arts;
– Commerciële en logistieke argumenten van leverancier;
– Terugbetalingsvoorwaarden en wettelijke bepalingen opgelegd door het
Riziv (Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering)
http://www.bvpv-sbip.be
Gasfles
Wat? O2 opgeslagen onder de vorm van gas
Debiet: onbeperkt
Hoelang gaat een zuurstoffles mee?
Zuurstofconcentrator
Wat:
– elektrisch apparaat (20-30 kg)
– scheidt de zuurstof van stikstof
die in de lucht aanwezig is > zuurstofrijk gas (9095%)
Debiet: 0,5 tot 5 l/min.
Meest geschikte en goedkoopste manier om 16 uur
per dag zuurstof toe te dienen
Verplaatsingen buitenshuis: draagbaar gasflesje met
spaarventiel
Vloeibare zuurstof
Wat: zuurstof opgeslagen onder vloeibare
vorm bij een temperatuur van -183° C
2 soorten containers:
– Basiscontainer: binnenshuis
– Draagbare eenheid: buitenshuis: debiet: 1-6
liter zuurstof
Meer info
BVPV: Belgische Vereniging voor PneumoVerpleegkundigen
 www.bvpv-sbip.be
Prevalentie COPD in 10 steden
Data from publications resulting from the Burden of Obstructive Lung Disease (BOLD) study
10 hoogste doodsoorzaken 2008
Mortaliteit COPD/1000 inwoners
Data from WHO and Europe Mortality Databases, November 2011 update.
Wat is Palliatieve Zorg (PZ)?
Een benadering die
 levenskwaliteit verbetert van patiënten met
levensbedreigende aandoening en hun naasten
 door het voorkomen en verlichten van lijden
 door middel van vroegtijdige signalering en zorgvuldige
beoordeling en behandeling
 van pijn en andere problemen van lichamelijke,
psychosociale en spirituele aard1
Kan vroeger dan enkel in de terminale fase!
(1WHO, 2002; GOLD, 2017)
Wanneer PZ inschakelen?
Tijdige integratie PZ in thuiszorg
voor COPD
Studie bij End-of-Life Care Research Group (Ugent-VUB)
Doel: verbeteren levenskwaliteit bij personen met vergevorderde COPD en
naaste; de integratie van zorg
Interventie: systematische thuisbezoeken van PZ equipe Gent-Eeklo met
aangepast zorgpakket (ACP, symptoom-management, psychosociale
steun, actie en zorgplan)
Pos result: nood aan gewijzigde focus bij zorg voor COPD?
NUTTIGE TIPS
39
Wat bij plotse kortademigheid? (1)
HOUDING
– Recht of licht voorovergebogen zitten
– In bed of op rand bed: armen steunend op kussen (evt. op
bedtafeltje); voeten (eventueel) op de grond
– Op een stoel: voeten wijd uit elkaar en ellebogen rustend op knieën
→ de ademhalingsspieren kunnen beter functioneren
Wat bij plotse kortademigheid? (2)
ZUURSTOFTHERAPIE
Aanschakelen op het voorgeschreven debiet. Controleer het debiet en
de aansluiting.
Belangrijk: volg nauwkeurig voorgeschreven debiet! Enkel verhogen
indien voorgeschreven of in samenspraak met de arts. Risico op
sufheid en bewusteloosheid.
INHALATIEMEDICATIE
Toedienen van kortwerkende luchtwegverwijdende medicatie (puffs of
verneveling) zoals Duovent® of Ventolin®.
Wat bij plotse kortademigheid? (3)
OPHOESTEN VAN FLUIMEN
– Fluimen zoveel mogelijk ophoesten met zo min mogelijk
inspanning
– Bij taaie fluimen: zo nodig slijmoplossende middelen
(bruistablet of verneveling) op voorschrift van de arts
– Zo nodig voorschrift voor ademhalingskiné vragen aan de arts
Wat bij plotse kortademigheid? (4)
Stimuleer om gebruik te maken van pursed lips breathing
 Rustig inademen via neus
 Lippen zachtjes op elkaar klemmen (getuite lippen) en
langzaam en gelijkmatig uitblazen via kleine opening van de
lippen
 De uitademing mag driemaal zolang duren als de inademing
Wat bij plotse kortademigheid? (5)
ANDERE TIPS
Bij kortademigheid spreekt of beweegt de persoon met COPD best zo
weinig mogelijk.
Zorg voor afleiding zoals tv kijken, radio aanzetten enzovoort.
Spoor aan om de kamer regelmatig te verluchten zodat zuurstofrijke
lucht kan binnenstromen.
Taak van verpleegkundigen bij
mensen met COPD
Informeren en educeren
Kennis van inhalatiemedicatie
Kennis van een correcte inhalatietechniek
Kennis van zuurstoftherapie
Taak van de verpleegkundige bij COPDpatiënten in de terminale fase (1)
Palliatieve zorg bij mensen met COPD met GOLD 3 of 4 met
ernstige tot zeer ernstige symptomen.
Mensen met COPD hebben in de laatste 6 maanden van hun
leven een matige tot slechte kwaliteit van leven:
– 98% ervaart kortademigheid, moeheid en algemene malaise.
– ¾ ervaart neerslachtigheid
– Bijna 50% wordt minstens 2x in het ziekenhuis opgenomen.
Taak van de verpleegkundige bij COPDpatiënten in de terminale fase (2)
PZ bij mensen met COPD onderscheidt zich van PZ bij bv mensen met
kanker op aantal zaken.
Specifieke aandacht voor
– (continue) benauwdheid
– vastzittend sputum
– angst om te stikken
– angst om te sterven
– enorme beperking in ADL door kortademigheid
– zuurstofbehoefte
– depressiviteit
– omgeving (bv partner, die vaak jarenlang met ernstig zieke leeft)
Taak van de verpleegkundige bij COPDpatiënten in de terminale fase (3)
Wensen van de persoon met COPD?!
Informeren en ondersteunen van persoon met COPD en
zijn/haar mantelzorgers
Communicatie met huisarts
Interessante links
www.bvpv-sbip.be (info voor verpleegkundigen)
www.copdvzw.be (patiëntvereniging)
www.longfonds.nl (info voor personen met COPD)
Dank voor uw aandacht