1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd

Patiënteninformatie
IVON Zorgprogramma
Bekkenbodemproblemen
bij vrouwen
Martini Ziekenhuis
Postadres
Postbus 30033
9700 RM Groningen
Bezoekadres
Van Swietenplein 1
Groningen
www.martiniziekenhuis.nl
1275989 IVON omslag Bekkenbodemproblemen.indd 1
1275989/12-2009
Algemeen telefoonnummer
(050) 5 245 245
09-12-2009 13:22:13
Inhoud
Inleiding
3
1.
Bouw en werking van de bekkenbodem
5
Klachten van een te zwakke bekkenbodem
7
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Verzakking
Urine-incontinentie
Ontlastingsincontinentie
Hoe ontstaat een te zwakke bekkenbodem?
7
8
10
10
Klachten van een te gespannen bekkenbodem
11
Hoe ontstaat een te gespannen bekkenbodem?
Seksuele problemen
Seksuoloog/psycholoog
11
11
12
Hoe beleven vrouwen klachten van de bekkenbodem?
13
Eerste bezoek aan de gynaecoloog
15
Onderzoek
Aanvullend onderzoek
15
16
Behandelingsmogelijkheden
17
Bekkenfysiotherapie
Medicijnen
Ring of pessarium
Gebruik van andere hulpmiddelen
Hulp bij seksuele problemen
Operatieve behandelingen
Kiezen voor een behandeling
Door wie wordt u behandeld?
Als geen behandeling mogelijk is
Incontinentiemateriaal
17
17
18
18
19
19
19
20
20
21
IVON Zorgprogramma
23
Bekkenbodemproblemen bij vrouwen
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 1
1
09-12-2009 13:24:51
8.
Algemene adviezen bij een zwakke bekkenbodem
25
9.
Opleiding en wetenschap
27
10.
Meer informatie
28
2
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 2
Martini Ziekenhuis
09-12-2009 13:24:51
Inleiding
Bekkenbodemproblemen kunnen verschillende klachten veroorzaken. Voorbeelden
zijn: moeite hebben met het ophouden van de urine of ontlasting (incontinentie),
niet goed kunnen plassen of ontlasten (obstipatie) en/of het gevoel hebben dat er
iets uit de schede naar buiten zakt. Deze klachten zijn een gevolg van het feit dat
de bekkenbodem dicht tegen de blaas, darmen en schede aan ligt. Veel vrouwen
hebben het gevoel dat er weinig aan hun klachten te doen is. Toch zijn er goede
behandelingen mogelijk. Bespreek daarom uw klachten met de huisarts of de
gynaecoloog, ook al vindt u dit moeilijk of schaamt u zich ervoor.
Deze brochure geeft algemene informatie over bekkenbodemproblemen bij
vrouwen. De brochure gaat in op klachten, onderzoek en behandelingsmogelijkheden.
Een van de behandelingsmogelijkheden bij verzakking of incontinentie is een
operatie. Daarvoor heeft het Martini Ziekenhuis het IVON Zorgprogramma
ontwikkeld. IVON staat voor: Incontinentie en Verzakking Operaties Nieuwe stijl.
Meer informatie daarover vindt u in hoofdstuk 6 van deze brochure.
Over het IVON Zorgprogramma zijn de volgende brochures verschenen:
• IVON Zorgprogramma: operatie bij verzakking;
• IVON Zorgprogramma: operatie bij inspanningsincontinentie.
Daarnaast geeft de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie
(NVOG) brochures uit. U kunt deze brochures inzien op de website van het NVOG:
www.nvog.nl.
3
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 3
09-12-2009 13:24:51
4
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 4
Martini Ziekenhuis
09-12-2009 13:24:51
1. Bouw en werking van de bekkenbodem
De bekkenbodem bevindt zich aan de onderzijde van het bekken en vormt een
stevige bodem aan de onderkant van de buikholte. De bekkenbodem bestaat uit:
• botten van het bekken;
• bekkenbodemspieren;
• bindweefselplaten en bindweefselstrengen;
• zenuwen en bloedvaten.
Op de bekkenbodem rusten organen zoals de blaas, de baarmoeder en het uiteinde
van de dikke darm (endeldarm of rectum). Deze organen worden op hun plaats
gehouden door bindweefselplaten, bindweefselstrengen en spieren.
Door de bekkenbodem lopen de plasbuis (urethra), de schede (vagina) en de anus.
Daarvoor heeft de bekkenbodem twee openingen: aan de voorkant voor de plasbuis
en de schede en aan de achterkant voor de anus. Door de bekkenbodemspieren te
ontspannen kunt u plassen, gemeenschap hebben of ontlasting hebben (u opent
een opening). Om urine en ontlasting kwijt te raken moeten ook de blaas en dikke
darm normaal werken en zich kunnen samentrekken en verslappen.
Samengevat zorgt een goed werkende bekkenbodem voor:
1. het gesloten houden van de openingen voor de plasbuis, schede en anus zodat
buikorganen niet naar buiten komen en u niet ongewenst urine of ontlasting
verliest;
2. het openen van de openingen zodat u bijvoorbeeld kunt plassen, ontlasten of
gemeenschap kunt hebben.
Eenvoudige voorstelling van de verschillende organen in het bekken en de bekkenbodem van de
zijkant
Bekkenbodemproblemen bij vrouwen
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 5
5
09-12-2009 13:24:52
6
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 6
Martini Ziekenhuis
09-12-2009 13:24:59
2. Klachten van een te zwakke bekkenbodem
Door een verzwakte bekkenbodem kunt u klachten krijgen die te maken hebben
met verzakking en incontinentie (ongewild verlies van urine of ontlasting). Ook
kunnen er seksuele problemen ontstaan.
Verzakkingen komen vooral op oudere leeftijd voor, maar soms hebben ook jongere
vrouwen er last van. Ongewild urineverlies komt bij heel veel vrouwen voor: één
op de vier vrouwen heeft er in meer of mindere mate wel eens last van. Dagelijks
voorkomend urineverlies komt voor bij 6% van alle vrouwen. Ongeveer 2% van
alle vrouwen vindt het urineverlies zo hinderlijk dat zij nauwelijks de deur uit durft.
Ongeveer een op de tien vrouwen wordt in haar leven eens geopereerd vanwege
een verzakking en/of incontinentie.
Verzakking
Als we spreken van een verzakking (prolaps) bedoelen we dat de blaas, endeldarm
(rectum) of baarmoeder via de schede naar buiten is verzakt. Deze organen worden
door bindweefselplaten en –strengen op hun plaats gehouden. Het bindweefsel kan
beschadigd zijn. Dit kan ertoe leiden dat organen via de schede verzakken.
Blaasverzakking (cystocele)
Als de blaas verzakt is, drukt deze de voorzijde
van de schede naar buiten. U ziet of voelt een
uitpuiling van de schedewand in de vorm van
een ronde bol.
Achterwandverzakking
(rectocele en/of enterocele)
Bij een verzakking van de achterwand van
de schede (rectocele) drukt de endeldarm de
schedewand naar voren en soms naar buiten.
U kunt een uitpuilende bol aan de achterkant
van de schede zien. Soms is het ook zo dat
hoger in de schede, de dunne darm mee
verzakt is. Dit is een enterocele en geeft vaak
weinig klachten.
Bekkenbodemproblemen bij vrouwen
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 7
7
09-12-2009 13:25:02
Baarmoederverzakking (descensus uteri)
of verzakking van de vaginatop
Een verzakking van de baarmoeder is soms goed
te zien als de baarmoedermond bij de ingang van
de schede zichtbaar wordt. Omdat vaak verschillende organen tegelijkertijd verzakt zijn, kan dit
echter lastig zijn. Als de baarmoeder al eens is
verwijderd, kan de top van de schede (vaginatop)
verzakt zijn. Dikwijls gaat een topverzakking
gepaard met een verzakking van de dunne darm
(enterocele).
Nogal eens zijn verschillende organen tegelijkertijd verzakt. Door een verzakking
kunt u een zwaar gevoel in de schede (vagina) hebben. Soms is er het gevoel dat
er iets naar buiten komt, alsof u een bal tussen uw benen heeft. Zitten en fietsen
kunnen problemen opleveren. Vaak verergeren de klachten in de loop van de dag
of na inspanning; na rust verbeteren ze meestal. Bij een blaasverzakking kan het moeilijk zijn de urine op te houden. Bij een grote verzakking is het juist soms moeilijk
om uit te plassen. Bij een verzakking van de darm kunt u vaak moeilijk de ontlasting
kwijtraken. Soms komt de ontlasting spontaan tijdens het plassen. Ook het gevoel
dat er na het ontlasten nog iets achterblijft is niet ongebruikelijk. Andere klachten
kunnen zijn: pijn in de onderbuik, onderrug of liezen, moeheid en problemen bij het
vrijen. Bedenk wel dat al deze klachten ook een andere reden kunnen hebben. Niet
altijd is een te zwakke bekkenbodem of verzakking de oorzaak.
Niet alle verzakkingen geven klachten. Als er geen klachten zijn, is behandeling niet
altijd nodig. Soms zijn vrouwen bang dat een verzakking gevaarlijk is of dat er iets
kapot kan gaan. Die angst is onterecht. Er kan in de vagina hooguit een klein wondje
ontstaan dat bloedverlies kan geven. Een verzakking is dus niet gevaarlijk, maar wel
vervelend.
Urine-incontinentie
Het ongewild verliezen van urine geeft niet alleen lichamelijk ongemak, het gaat
vaak gepaard met gevoelens van schaamte en angst. Soms zijn deze gevoelens
zo sterk dat men liever niet meer het huis uit gaat voor boodschappen of sociale
activiteiten. Er zijn grofweg twee soorten urine-incontinentie: inspannings- en
aandrangincontinentie. Vaak is sprake van een mengvorm, maar is de ene soort
incontinentie wel duidelijk erger dan de andere. Andere soorten urine-incontinentie
zijn: een overloopblaas en een reflexblaas.
8
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 8
Martini Ziekenhuis
09-12-2009 13:25:02
Inspanningsincontinentie (stressincontinentie)
Deze vorm van urineverlies komt voor bij drukverhogende momenten zoals tillen,
sporten, traplopen, hoesten of lachen. Het is een teken dat de sluitfunctie van de
blaas onvoldoende werkt. Bij drukverhoging schiet de sluitfunctie te kort en treedt
urineverlies op. Het gaat vaak om druppels of scheutjes urineverlies zonder dat u
aandrang voelt. Vrouwen met inspanningsincontinentie proberen vaak een volle
blaas te vermijden, omdat de kans op urineverlies dan het grootst is. Dit heeft echter
tot gevolg dat zij vaak moeten plassen. Met bekkenfysiotherapie en/of een operatie
kan inspanningsincontinentie verminderen of zelfs helemaal overgaan.
Aandrangincontinentie (urge-incontinentie)
Bij aandrangincontinentie trekt de blaasspier onwillekeurig samen. U ervaart over
het algemeen heel vaak aandrang om te plassen (elk half uur is niet ongebruikelijk),
meestal ook ’s nachts. Daarnaast moet u vaak plassen (meer dan acht keer per dag).
Er is sprake van een overactieve blaas. Soms is de aandrang zo sterk of plotseling
dat u het toilet niet op tijd haalt en urine verliest. De blaas trekt dan samen op het
moment dat dit eigenlijk nog niet zou moeten. Meestal verliest u vrij grote porties
urine. Verandering van lichaamshouding of het horen van stromend water kan al
urineverlies geven. Aandrangincontinentie heeft meestal niets te maken met een
zwakke bekkenbodem, maar wordt veroorzaakt door een stoornis van de blaas of
van de zenuwvoorziening van de blaas. Deze blaasproblemen worden vaak als zeer
hinderlijk ervaren. De behandeling kan bestaan uit fysiotherapie, medicijnen en
soms een operatie.
Gemengde incontinentie
Nogal wat vrouwen hebben last van zowel aandrang- als inspanningsincontinentie.
Voor de behandeling is het belangrijk te onderzoeken welke vorm het zwaarst
weegt. Als u overwegend last heeft van inspanningsincontinentie kan een operatie
een goede keuze zijn.
Andere vormen van urine-incontinentie
Bij een overloopblaas is de blaas constant vol en stroomt deze als het ware over.
Daarbij verliest u meestal kleine beetjes urine en heeft u geen aandrang. Bij een
reflexblaas is sprake van een volle blaas die zich spontaan leegt, zonder dat u hier
controle over heeft.
Bekkenbodemproblemen bij vrouwen
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 9
9
09-12-2009 13:25:03
Ontlastingsincontinentie
Fecale incontinentie of ontlastingsincontinentie is het ongewild verlies van ontlasting
of windjes. De oorzaak kan een slecht afsluitende kringspier zijn, maar bijvoorbeeld
ook een weinig gevoelige endeldarm en/of een verzakking van de endeldarm.
Bij deze vorm van incontinentie heeft u het gevoel dat u bij aandrang de ontlasting
nauwelijks kunt ophouden en dat u moet rennen om op tijd bij het toilet te komen.
Soms is er verlies van ontlasting zonder aandrang. Ook kan het moeilijk zijn windjes
binnen te houden.
Hoe ontstaat een te zwakke bekkenbodem?
Er bestaan verschillende oorzaken voor een zwakke bekkenbodem. Schade aan
de bekkenbodem door een bevalling is waarschijnlijk de belangrijkste oorzaak.
Lichamelijk zwaar werk, overgewicht en veelvuldig hoesten als gevolg van roken of
longaandoeningen zorgen voor langdurige overbelasting van de bekkenbodem en
kunnen ook leiden tot schade. Bij sommige vrouwen is een aangeboren zwakte van
bindweefsel de oorzaak. Op oudere leeftijd worden het bindweefsel en de spieren
sowieso vaak zwakker.
10
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 10
Martini Ziekenhuis
09-12-2009 13:25:03
3. Klachten van een te gespannen bekkenbodem
Om de blaas en darmen goed te kunnen legen, is het belangrijk dat u de
bekkenbodemspieren op tijd kunt ontspannen. Soms is dit moeilijk en spant u de
spieren zelfs aan, waardoor het moeilijk is de blaas en/of de darmen goed te legen.
De urinebuis kan zich dan vernauwen en de kringspier rond de anus kan als het ware
‘op slot’ gaan. Ook de spieren die de ingang van de schede afsluiten zijn dan vaak
gespannen.
Veel voorkomende klachten bij een te gespannen bekkenbodem zijn:
• veelvuldig plassen, soms wel 10-20 keer per dag en ook meerdere keren ’s nachts;
• een ‘onderbroken straal’ of moeilijk begin van het plassen;
• steeds terugkerende blaasontstekingen;
• problemen met de ontlasting zoals afwisselend verstopping en diarree, aambeien of het gevoel dat er iets achterblijft;
• seksuele problemen zoals pijn tijdens het vrijen en een stekend of brandend gevoel bij de ingang van de schede;
• langdurige pijn in onderbuik, bekken, rug of liezen.
Hoe ontstaat een te gespannen bekkenbodem?
Een te gespannen bekkenbodem heeft vaak (onbewust) een psychologische
oorzaak. Het gebruik van de bekkenbodem is namelijk een leerproces. Daarin kan op
vele manieren iets fout gaan. Zoals een opvoeding waarin benadrukt wordt dat het
onderlichaam vies is. Maar ook een te vroege of te intensieve zindelijkheidstraining
en negatieve seksuele ervaringen zoals verkrachting of incest kunnen een rol spelen.
Met bekkenfysiotherapie en gedragstherapie kan het gebruik van de bekkenbodem
vaak worden verbeterd. Daarbij kan als het ware weer geleerd worden de spieren te
ontspannen.
Seksuele problemen
Bij een zwakke bekkenbodem kunnen er klachten zijn zoals minder ‘gevoel’ hebben
bij het vrijen, moeilijker tot een orgasme komen of urineverlies tijdens het vrijen
of bij een orgasme. Als er ook een verzakking is, verloopt de gemeenschap soms
moeilijker of pijnlijker. Veel vrouwen en hun partners zijn bang voor beschadiging
bij seksuele gemeenschap, maar dat is niet nodig: het weefsel van de schedewand is
heel soepel en geeft mee tijdens de gemeenschap.
Bekkenbodemproblemen bij vrouwen
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 11
11
09-12-2009 13:25:03
Seksuoloog/psycholoog
Een seksuoloog is vaak een arts of een psycholoog die gespecialiseerd is in het
bespreken van seksuele problemen. Met gedragstherapie en ontspanningsoefeningen
kan een seksuoloog helpen de bekkenbodem beter te gebruiken. Vaak wordt dit
gecombineerd met bekkenfysiotherapie. Met de seksuoloog kan de impact van uw
klachten op bijvoorbeeld uw relatie worden besproken. Er is uitgebreid aandacht
voor de emotionele begeleiding. Tenslotte kunnen de gesprekken erop gericht zijn
om de dieperliggende oorzaak van het verkrampen van de bekkenbodemspieren te
achterhalen.
12
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 12
Martini Ziekenhuis
09-12-2009 13:25:03
4. Hoe beleven vrouwen klachten van de
bekkenbodem?
In onze westerse cultuur leren kinderen op jonge leeftijd dat urine en ontlasting vies
zijn. Er rust een taboe op het bespreken van klachten over plassen of ontlasten. Zelfs
een gesprek met naaste familieleden of partner is vaak moeilijk. Veel vrouwen voelen
zich alleen staan met deze klachten. De kwaliteit van leven kan sterk verminderen
door gevoelens van schaamte en je vies voelen, de angst voor ontdekking door
buitenstaanders, het uit de weg gaan van seksueel contact of het uitstellen van
zoeken naar deskundige hulp. Ook klachten over het naar buiten zakken van
tampons, over het verliezen van water uit de schede na het nemen van een bad
of over ‘windjes’ uit de schede zijn soms moeilijk bespreekbaar. Klachten van een
te gespannen bekkenbodem kunnen onder meer seksuele problemen geven. Soms
lukt de gemeenschap helemaal niet meer. Dit leidt nogal eens tot spanning.
Natuurlijk gaat de een makkelijker om met haar klachten dan de ander. Voor
alle vrouwen geldt dat het belangrijk is om niet alleen de klachten, maar ook de
emoties die u daarover heeft, te bespreken met de arts, bekkenfysiotherapeut,
verpleegkundige of seksuoloog.
Bekkenbodemproblemen bij vrouwen
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 13
13
09-12-2009 13:25:03
14
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 14
Martini Ziekenhuis
09-12-2009 13:25:10
5. Eerste bezoek aan de gynaecoloog
Voorafgaand aan uw eerste bezoek aan de gynaecoloog, ontvangt u deze folder
en een vragenlijst plus twee plaslijsten (lijsten waarop u bijhoudt wanneer en
hoeveel u plast). De lijsten helpen u en de gynaecoloog uw klachten goed in kaart
te brengen. Vult u ze zo goed mogelijk in. Bij het eerste bezoek aan de gynaecoloog
(op de polikliniek Gynaecologie, routenummer 2.2) kunt u het beste met een min
of meer volle blaas komen. Als dat problemen geeft (omdat u bijvoorbeeld de plas
niet kunt ophouden), kunt u dit aan de secretaresse doorgeven. Tijdens het eerste
polikliniekbezoek vertelt u uitgebreid over uw klacht. De gynaecoloog vraagt daarop
door. Bijvoorbeeld: hoe gaat het met plassen, ontlasting en seksualiteit? Hierna volgt
het gynaecologisch onderzoek. Uiteraard kan bij klachten van een te gespannen
bekkenbodem het onderzoek worden beperkt.
Onderzoek
U neemt met een ontbloot onderlichaam plaats op de onderzoekstoel. De
gynaecoloog vraagt u te hoesten en te persen waarbij hij kijkt of sprake is van een
verzakking en urineverlies. Bij het inwendig onderzoek wordt inwendig gevoeld aan
de geslachtsorganen en bekijkt de gynaecoloog met het speculum (‘eendenbek’) de
schede en de baarmoedermond. Bij een verzakking wordt de mate van verzakking
vastgelegd. Ook wordt de verzakking vaak met een gaasje teruggeduwd en vraagt de
gynaecoloog u opnieuw te hoesten en te persen. Daarbij kijkt hij of urineverlies kan
worden vastgesteld. Het onderzoek eindigt meestal met een inwendige echo. Het
kan zo zijn dat u tussendoor op het toilet leeg moet plassen zodat de gynaecoloog
vervolgens met de echo kan bekijken of de blaas inderdaad leeg is. Soms brengt de
gynaecoloog direct een ring of pessarium in om de verzakking en/of incontinentie
te behandelen.
Na het onderzoek volgt een gesprek met de gynaecoloog over wat er aan de hand
is. Soms is aanvullend onderzoek nodig – bijvoorbeeld bij twijfel over de vorm van
urine-incontinentie – maar vaak kan direct een voorstel tot behandeling worden
doorgenomen. Meestal is een tweede bezoek nodig om alles nog eens door te
spreken.
Bekkenbodemproblemen bij vrouwen
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 15
15
09-12-2009 13:25:12
Aanvullend onderzoek
Aanvullend onderzoek kan bestaan uit:
• blaasfunctieonderzoek of urodynamisch onderzoek om de urine-incontinentie beter te beoordelen;
• defecogram om de werking van de dikke darm en een eventuele verzakking hiervan te beoordelen; • endo-anale echografie om de sluitspier van de anus op een echo te beoordelen; • manometrie om kracht van de sluitspier van de anus te meten.
Voor deze onderzoeken hebben wij aparte folders waarin u kunt lezen wat het
onderzoek inhoudt.
16
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 16
Martini Ziekenhuis
09-12-2009 13:25:12
6. Behandelingsmogelijkheden
Bij bekkenbodemproblemen zijn verschillende soorten behandelingen mogelijk.
De soort behandeling is afhankelijk van uw klachten en de uitkomst van het onderzoek. Over het algemeen lijkt het logisch om met de minst ingrijpende behandeling
te beginnen. Omdat afwijkingen van de bekkenbodem niet levensbedreigend zijn,
hoeft u niet direct een beslissing te nemen. Als uw klachten niet op een eenvoudige
manier te verhelpen zijn, kan de gynaecoloog een meer ingrijpende behandeling
zoals een operatie voorstellen. U bent zélf degene die de voor- en nadelen van een
behandeling tegen elkaar moet afwegen. In dit hoofdstuk vindt u informatie over
behandeling met bekkenfysiotherapie, medicijnen, een ring of pessarium en een
operatie.
Bekkenfysiotherapie
Bekkenfysiotherapie heeft als doel de bekkenbodemspieren te versterken door
oefening en training. U leert goed gebruik te maken van uw bekkenbodemspieren
zodat u het urineverlies bij hoesten of lachen kunt voorkomen of verminderen. Bij
een grote verzakking biedt fysiotherapie minder mogelijkheden om uw klachten
te verhelpen. Wel zijn er aanwijzingen dat fysiotherapie voor en na de operatie het
succes van de operatie ten goede komt. Fysiotherapie wordt soms ook geadviseerd
bij klachten van een te gespannen bekkenbodem. U leert dan om de spieren te
ontspannen en de urine langer op te houden.
Medicijnen
Medicijnen kunnen zinvol zijn bij klachten van aandrangincontinentie, bij verstopping
en bij bekkenbodemklachten na de overgang. Bij andere bekkenbodemklachten
hebben medicijnen vaak minder effect.
Medicijnen bij aandrangincontinentie
Er zijn verschillende medicijnen die aandrangincontinentie kunnen verminderen.
Ze hebben soms bijwerkingen (bijvoorbeeld een droge mond of obstipatie). Bij
aandrangincontinentie is vaak ook begeleiding van een fysiotherapeut zinvol om te
leren de urine langer op te houden. Dit wordt blaastraining genoemd.
Bekkenbodemproblemen bij vrouwen
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 17
17
09-12-2009 13:25:13
Medicijnen bij verstopping
Bij klachten van verstopping (obstipatie) kunnen medicijnen de ontlasting dunner
maken. Vaak wordt eerst een dieet met veel vezels en rauwkost geadviseerd. Ook
veel drinken is belangrijk. Eventueel kunt u een verwijzing naar een diëtist vragen.
Medicijnen bij bekkenbodemklachten na de overgang
Naarmate de laatste menstruatie langer geleden is, maken de eierstokken steeds
minder oestrogene hormonen. Deze hormonen zorgen voor een soepele schede en
blaaswand. Door een lage hoeveelheid oestrogene hormonen wordt de wand van de
schede over het algemeen droger en schraler. Seksuele gemeenschap kan dan pijnlijk
zijn. Soms kunnen klachten van de bekkenbodem verbeteren na het inbrengen van
oestrogenen in de schede. Meestal zal Synapause worden voorgeschreven. Deze
crème of vaginale zetpillen kunnen in het begin wat jeuk geven, maar over het
algemeen verdwijnt deze jeuk na een paar dagen. Synapause bevat het vrouwelijk
hormoon Estriol. Omdat deze stof nauwelijks in het bloed wordt opgenomen, geeft
het gebruik hiervan geen verhoogd risico op borstkanker. U kunt het middel dan ook
veilig gebruiken.
Ring of pessarium
Een ring - ook wel pessarium genoemd - biedt soms een oplossing voor klachten
die veroorzaakt worden door een verzakking. Door een ring wordt een verzakte
blaas of verzakte baarmoeder weer op de juiste plaats teruggebracht. Niet elke
vrouw met bekkenbodemklachten is met een ring geholpen; de soort verzakking en de stevigheid van de bekkenbodem spelen hierbij een rol. Als een goed
passende ring voor u beschikbaar is, voelt u deze niet zitten, ook niet bij seksuele
gemeenschap. Een ring is daarom voor sommige vrouwen een simpele oplossing
voor een vervelend probleem. In het Martini Ziekenhuis beschikken we over een
eigen voorraad pessaria. Dat betekent dat we bij uw eerste bezoek vaak al een ring
kunnen proberen. Meer informatie vindt u in de NVOG-brochure Ring of pessarium
bij bekkenbodemproblemen.
Gebruik van andere hulpmiddelen
Bij klachten over inspanningsincontinentie zijn er - naast bekkenbodemoefeningen
- andere mogelijkheden om de klachten te verminderen. Een simpele oplossing is
het inbrengen van een (eventueel natgemaakte) tampon in de schede. Hierdoor
wordt de overgang tussen de blaas en de urinebuis als het ware wat naar boven
gedrukt, zodat urine moeilijker wegstroomt. Voor vrouwen die bijvoorbeeld alleen
18
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 18
Martini Ziekenhuis
09-12-2009 13:25:13
tijdens sporten last van urineverlies hebben, is deze oplossing soms voldoende. Er
is nog een aantal andere hulpmiddelen die u zelf in de schede of de urinebuis kunt
inbrengen om ongewenst urineverlies tegen te gaan. De arts kan u hierover meer
informatie geven.
Hulp bij seksuele problemen
Seksuologische begeleiding is zinvol als seksuele klachten op de voorgrond staan,
bijvoorbeeld bij te sterk aangespannen bekkenbodemspieren. Een seksuoloog is
een arts of een psycholoog die gespecialiseerd is in het bespreken van seksuele
problemen. In een aantal gesprekken komt uw beleving van de klachten aan de
orde en wordt gekeken of deze met oefeningen verholpen kunnen worden. Meer
informatie vindt u in de NVOG-brochure Seksuele problemen bij vrouwen. Ook andere
seksuele problemen worden in deze folder besproken.
Operatieve behandelingen
De gynaecoloog adviseert over het algemeen een operatie als andere maatregelen
onvoldoende mogelijkheden bieden. De soort operatie is afhankelijk van uw
klachten en de uitkomsten van het gynaecologisch en eventueel aanvullend
onderzoek. Een operatie heeft als voordeel dat uw klachten meestal verminderen of
verdwijnen. Wel moet u altijd rekening houden met een kleine kans op complicaties
of de mogelijkheid dat de klachten toch weer terug komen. Daarnaast moet u
voor veel operaties in verband met bekkenbodemproblemen rekenen op een
herstelperiode van minimaal zes weken, soms nog langer. Zoals eerder gezegd:
bekkenbodemproblemen zijn niet levensbedreigend, u hoeft dus nooit overhaast
te besluiten tot een operatie. In hoofdstuk 7 van deze brochure vindt u informatie
over het IVON Zorgprogramma. Dat is een programma voor operatieve behandeling
van verzakking en/of incontinentie, waarbij kwaliteit, informatie en service centraal
staan.
Kiezen voor een behandeling
Soms is het mogelijk tussen twee behandelingen te kiezen. Bijvoorbeeld tussen
een ring en een operatie. Beide behandelingen hebben voor- en nadelen. De
keuze tussen een ring of een operatie hangt af van de vraag of er een ring is die
uw klachten voldoende verhelpt. Als dat niet het geval is, is een operatie het enige
alternatief – tenzij u ervoor kiest om door te leven met uw klachten. Als een ring wel
Bekkenbodemproblemen bij vrouwen
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 19
19
09-12-2009 13:25:13
past en uw klachten verhelpt, is het uw beslissing of u de ring wilt blijven gebruiken
of later alsnog voor een operatie kiest. Bij een ring is altijd een kleine kans dat op
latere leeftijd een operatie sowieso noodzakelijk is. Maar ook na een operatie kan
het gebeuren dat de klachten weer terugkomen en dat u opnieuw geopereerd moet
worden. De voor- en nadelen van een ring en de overwegingen bij de keuze tussen
een ring en een operatie worden besproken in de NVOG-brochure Ring of pessarium
bij bekkenbodemproblemen.
Door wie wordt u behandeld?
U bent in eerste instantie verwezen naar de gynaecoloog. Dit kan een gynaecoloog
zijn die gespecialiseerd is in bekkenbodemproblemen (urogynaecoloog), een
algemeen gynaecoloog of een gynaecoloog in opleiding. Wij streven naar verwijzing
naar een gespecialiseerde gynaecoloog. Omdat bekkenbodemproblemen klachten
van verschillende organen (urinewegen, darmen, schede) kunnen geven, is
soms ook onderzoek, advies of behandeling door andere hulpverleners gewenst.
Bijvoorbeeld van een uroloog of een darmchirurg. Een bekkenfysiotherapeut kan
oefeningen bespreken bij te slappe of te gespannen bekkenbodemspieren, terwijl
een seksuoloog u kan helpen bij seksuele problemen.
In het Martini Ziekenhuis is al heel lang een Incontinentiepoli voor vrouwen met
complexe bekkenbodemproblematiek. Op dit poliklinisch spreekuur wordt u tegelijk
gezien door een gynaecoloog, uroloog en bekkenfysiotherapeut. Na onderling
overleg krijgt u dan direct een advies voor behandeling mee.
Als geen behandeling mogelijk is
Soms zijn klachten van ongewild verlies van urine of ontlasting niet (meer) te
verhelpen. Er zijn dan verschillende mogelijkheden om met uw klachten te leren
omgaan. Incontinentiematerialen als verband of luiers kunnen zeker uitkomst bieden.
Deze materialen zorgen ervoor dat u weinig last heeft van het verlies van urine of
ontlasting en dat de geur niet merkbaar is voor uw omgeving. De gynaecoloog
informeert u hoe u over het gebruik van deze materialen een afspraak kunt maken
met de nurse practitioner Urologie (gespecialiseerd verpleegkundige).
20
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 20
Martini Ziekenhuis
09-12-2009 13:25:14
Incontinentiemateriaal
Als u last heeft van incontinentie kunt u het beste opvangmateriaal gebruiken
dat speciaal ontwikkeld is voor urine- of ontlastingsincontinentie. Inlegkruisjes
of maandverband zijn daar niet voor gemaakt en blijven vaak te nat. Zo ontstaat
gemakkelijk huidirritatie. Ook wassen met zeep geeft vaak huidirritatie (door
verstoring van de zuurgraad van de schede). Het beste kunt u de schaamstreek
wassen met alleen water. Opvangmateriaal is bij de apotheek verkrijgbaar, maar
ook in drogisterijen en supermarkten. De apotheker kan advies geven over speciale
huidcrèmes en een proefpakket met verschillende soorten opvangmateriaal
meegeven. Via internet is ook advies in te winnen en zijn vaak gratis proefpakketten
te bestellen. De meeste producten worden op recept van de huisarts of specialist
vergoed door uw zorgverzekeraar. Vraag dit zo nodig even na.
Bekkenbodemproblemen bij vrouwen
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 21
21
09-12-2009 13:25:14
22
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 22
Martini Ziekenhuis
09-12-2009 13:25:22
7. IVON Zorgprogramma
In het Martini Ziekenhuis is een uniek zorgprogramma ontwikkeld om de zorg
rondom de behandeling van verzakking en incontinentie te verbeteren: het IVON
Zorgprogramma. IVON staat voor: Incontinentie en Verzakking Operaties Nieuwe Stijl.
Dit geeft al aan dat het programma zich vooral richt op de operatieve behandeling
van de klachten. Kwaliteit, informatie en service staan daarbij centraal.
Basisprincipes en voordelen van het IVON Zorgprogramma
Gestandaardiseerd en geprotocolleerd programma
De behandeling die wordt uitgevoerd binnen het IVON Zorgprogramma verloopt
volgens een gestandaardiseerd en geprotocolleerd programma. Doordat alles van
‘a tot z’ vastligt, is er minder kans op vergissingen of fouten. Dit vergroot de kwaliteit
van zorg. De operaties worden uitgevoerd door gynaecologen die jarenlange
ervaring op dit gebied hebben en deze operaties heel regelmatig doen. Ook dat is
een waarborg voor kwaliteit van zorg.
Behandeling in een groep
Als u kiest voor een operatie binnen het IVON Zorgprogramma, wordt u samen met
een aantal andere vrouwen op dezelfde dag opgenomen in het ziekenhuis. U heeft
elkaar al ontmoet tijdens een informatiebijeenkomst die wij vooraf organiseren.
U verblijft in principe op een gezamenlijke ruime kamer en brengt de herstelperiode
samen door. Dit heeft voor u als voordeel dat u steun heeft aan anderen.
Goede voorlichting
In het IVON Zorgprogramma besteden wij veel aandacht aan voorlichting. Als
u weet wat u kunt verwachten, neemt dat vaak veel onzekerheid en spanning
weg. Bovendien vergroot goede voorlichting uw eigen inzet en betrokkenheid
bij de ingreep. U kunt namelijk zelf veel bijdragen aan uw herstel! Wij nodigen u
uit voor een informatiebijeenkomst waar ruimte is om vragen te stellen aan de
gynaecoloog, verpleegkundige en bekkenfysiotherapeut. Daarnaast geven wij
u een informatiebrochure waarin u alles nog eens na kunt lezen. Ook op onze
website vindt u informatie. Tenslotte zijn wij via telefonisch bereikbaar om vragen
te beantwoorden.
Bekkenbodemproblemen bij vrouwen
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 23
23
09-12-2009 13:25:25
Persoonlijke benadering
Binnen het IVON Zorgprogramma hebben wij oog voor de individuele patiënt.
Iedereen is immers weer anders. U krijgt bijvoorbeeld de ruimte om zelf aan te geven
in welke periode u geopereerd wilt worden. Verder krijgt u in het voor- en natraject
te maken met dezelfde specialist. Ook dat draagt bij aan de persoonlijke benadering
die wij u willen geven.
Aandacht voor nazorg
Al voordat u geopereerd wordt, geven wij u adviezen voor een goed herstel
thuis. U bent dus goed voorbereid op wat u na de operatie te wachten staat.
24
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 24
Martini Ziekenhuis
09-12-2009 13:25:25
8. Algemene adviezen bij een zwakke
bekkenbodem
Het is moeilijk te zeggen of bekkenbodemklachten voorkomen kunnen worden.
Het advies aan vrouwen die nog kinderen willen krijgen, is om al tijdens
de zwangerschap maar zeker na de bevalling, oefeningen te doen om de
bekkenbodemspieren te versterken. Dit vermindert de kans op klachten.
Voor alle vrouwen is het belangrijk om bij een zwakke bekkenbodem de
bekkenbodemspieren met oefeningen te trainen. Vaak verbeteren de klachten
of voorkomt u dat ze verergeren of na een operatie terugkeren. De oefeningen
blijven dus ook na een eventuele operatie belangrijk. Verder is het verstandig om te
voorkomen dat de bekkenbodem te veel belast wordt.
Belangrijk:
• Pas uw dieet zo aan dat de ontlasting soepel blijft. Voldoende drinken is daarbij ook belangrijk. Zo voorkomt u verstopping en onnodig persen. Minimaal 1,5 liter vocht
(inclusief koffie en thee) per dag is verstandig. Meer dan 2,5 liter is niet nodig.
• Bij overgewicht neemt de belasting van de bekkenbodem toe. Het verminderen van overgewicht (minder eten, meer bewegen) is dan ook van belang.
• Bij klachten als gevolg van een zwakke bekkenbodem kunt u veel en zwaar tillen beter achterwege laten. Tegen normale tilwerkzaamheden (boodschappen doen,
stofzuiger de trap opdragen) bestaat geen bezwaar. Als u beroepsmatig zwaar
lichamelijk werk verricht, is het verstandig met uw gynaecoloog en eventueel uw
bedrijfsarts te overleggen.
• Roken verslechtert de doorbloeding van weefsels en is slecht voor bind- en steunweefsel en spieren. Het kan dus ook de bekkenbodem verzwakken. Met name
bij hoesten ontstaat een sterke belasting van de bekkenbodem. Wij raden u sterk
aan te stoppen met roken. Voor begeleiding kunt u terecht op onze Rookstoppoli.
• Door het dragen van strakke korsetten of strakke broeken neemt de druk in de buik toe en daarmee de belasting van de bekkenbodem. Buik- en bekkenbodemspieren
worden minder gebruikt en kunnen zo verslappen. Het dragen van ruime kleding
is daarom beter.
• Bij een zwakke bekkenbodem zijn sporten waarbij u veel moet springen op een harde onderlaag (volleybal) of waarbij de druk in de buik sterk verhoogd
wordt (aerobics) niet verstandig. Beter is het om een sport te kiezen waarbij de
bekkenbodem minder wordt belast. Voorbeelden zijn zwemmen, schaatsen,
fietsen, tafeltennis en golfen.
Bekkenbodemproblemen bij vrouwen
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 25
25
09-12-2009 13:25:25
26
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 26
Martini Ziekenhuis
09-12-2009 13:25:33
9. Opleiding en wetenschap
Het Martini Ziekenhuis is lid van de Vereniging Samenwerkende Topklinische
opleidingsZiekenhuizen (STZ). Dit houdt onder meer in dat wij artsen en
gynaecologen opleiden. Studenten die in opleiding tot arts zijn, heten co-assistenten.
Artsen die in opleiding tot gynaecoloog zijn, heten AIOS (Artsen In Opleiding tot
Specialist). Het kan zijn dat u bij uw eerste bezoek een co-assistent of AIOS treft.
De co-assistent stelt vragen over uw klachten en overlegt vervolgens altijd met de
gynaecoloog. Een co-assistent doet niet zelfstandig gynaecologisch onderzoek. Een
gynaecoloog in opleiding is al arts en werkt dus veel zelfstandiger; hij of zij overlegt alleen als dat nodig is met de gynaecoloog. Uiteraard moeten deze gynaecologen in
opleiding ook leren opereren. Voor verzakkingoperaties geldt dat zij dit doen onder
directe begeleiding van een gynaecoloog. Dit is een veilige en succesvolle manier
van opleiden. Als u toch niet door een gynaecoloog in opleiding geopereerd wilt
worden, dan kunt u dit al bij het polikliniekbezoek aangeven.
De kwaliteit van de zorg die u krijgt, is mede te danken aan wetenschappelijk
onderzoek. Om deze kwaliteit nog verder te verbeteren, doen wij actief mee aan
wetenschappelijk onderzoek. Dit betekent dat u gevraagd kunt worden om hieraan
deel te nemen. Deelname is volledig vrijwillig! Misschien heeft u niet direct zélf
profijt van dit onderzoek, de vrouwen van de toekomst - misschien uw kinderen en
kleinkinderen - wel. Wij voelen het daarom als onze plicht om eraan mee te doen.
Bekkenbodemproblemen bij vrouwen
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 27
27
09-12-2009 13:25:35
10.
Meer informatie
Heeft u naar aanleiding van deze brochure nog vragen, dan kunt u contact opnemen
met de polikliniek Gynaecologie, telefoonnummer (050) 524 5840.
Brochures en folders, uitgave Martini Ziekenhuis
IVON Zorgprogramma: operatie bij verzakking
IVON Zorgprogramma: operatie bij inspanningsincontinentie
Kijk ook op:
www.martiniziekenhuis.nl (ga naar: Behandelingen / Kies een Specialisme /
Gynaecologie)
Websites
Beroepsvereniging Gynaecologie: www.nvog.nl
Informatiecentrum Gynaecologie: www.icgynaecologie.nl
Stichting Bekkenbodem Patiënt: www.bekkenbodem.net
Incontinentie: www.incontinentie.net, www.urine-incontinentie.nl
Incontinentiemateriaal: www.tena.nl, www.alwaysenvive.nl
Gratis DVD bekkenbodemoefeningen: www.corewellness.nl
Wetenschappelijk onderzoek: www.studies-obsgyn.nl (urogynaecology)
28
1275989 IVON binnenwerk bekkenbodemproblemen.indd 28
Martini Ziekenhuis
09-12-2009 13:25:35