Biowetenschappen in de hedendaagse samenleving

IP/04/372
Brussel, 22 maart 2004
Biowetenschappen in de hedendaagse samenleving:
de mens in het perspectief van de moderne biologie
In Genua – in 2004 Europese culturele hoofdstad – vindt op 22 en 23 maart
een unieke conferentie plaats tijdens welke wetenschappers en prominenten
uit de wereld van kunsten, menswetenschappen en politiek van gedachten
zullen wisselen over de invloed van de biowetenschappen op opvoeding en
cultuur in de samenleving van vandaag. Daarbij zal worden onderzocht hoe
het komt dat de wetenschap, en de biologie in het bijzonder, het brede
publiek zowel fascineert als angst inboezemt. Ten tijde van de Renaissance
en de Verlichting verlegden aardrijkskundige ontdekkingen en vernieuwingen
in kunst, wetenschap en technologie de grenzen van de kennis. Vandaag de
dag zijn het de moleculaire biologie en de moderne fysica die nieuwe
inzichten opleveren in het wezen van het leven en van de kosmos; maar zij
zijn tegelijk een bron van scepsis. Op de conferentie zal naar een verklaring
daarvoor worden gezocht. Omdat is gestreefd naar een representatief
spectrum van waarden, belangen en invalshoeken wordt aan de conferentie
deelgenomen door wetenschappers, filosofen, sociologen, psychologen,
politici, schrijvers, dichters en andere kunstenaars. Deze bijeenkomst op het
hoogste niveau wordt georganiseerd door de Europese Groep voor
biowetenschappen (EGLS), een groep van persoonlijke adviseurs van
Europees commissaris voor wetenschappelijk onderzoek Philippe Busquin.
Tijdens dit evenement wordt ook het boek “Moderne biologie en mensbeeld”
voorgesteld, dat de standpunten van een aantal panelleden bevat en dat in
het Engels, het Frans en het Italiaans verschijnt.
“Maatschappelijke discussie over de rol van de biowetenschappen en de
biotechnologie in de hedendaagse samenleving is van groot belang, willen wij een
goed inzicht verkrijgen in de consequenties van het hedendaags wetenschappelijk
onderzoek en de effecten daarvan op een ruimere toepassing van de nieuwe
technologieën”, aldus Europees commissaris Philippe Busquin. “Vandaag de dag
kan geen zinnig gesprek over wetenschappelijk onderzoek worden gevoerd zonder
dat terdege rekening wordt gehouden met wat de wetenschap vermag en niet
vermag. Wetenschappelijke en medische doorbraken hebben geresulteerd in
drastische verbeteringen van onze levenskwaliteit, maar zij plaatsen ons ook voor
talloze maatschappelijke en morele dilemma's. De gevolgen van deze vooruitgang
voor de Europese samenleving en cultuur kunnen niet worden genegeerd. Zij zullen
de kern vormen van de geplande panelgesprekken.”
Leidt vooruitgang in de biowetenschappen ook tot een dieper inzicht?
Het einde van de 20e en het begin van de 21e eeuw werden gekenmerkt door een
vloedgolf van wetenschappelijke ontdekkingen op het gebied van de biologie.
Nieuwe kennis heeft geresulteerd in nieuwe producten, processen en diensten die
een enorme impact hebben gehad op ons leven, niet in het minst in de medische
sfeer.
Men denke slechts aan producten zoals menselijke insuline, factor VIII ter regulering
van de bloedstolling en interferon om immuunreacties te stimuleren; aan de
vervanging van louter chemische door enzymatisch gekatalyseerde processen; en
aan diensten zoals genetische tests, het opstellen van genprofielen en in vitro
fertilisatie.
Nieuwe vraagstukken, nieuwe dilemma’s
Een en ander neemt niet weg dat wij door deze nieuwe wetenschappelijke kennis
ook met vele nieuwe vragen worden geconfronteerd en voor nieuwe dilemma’s
worden geplaatst. Welke gevolgen heeft deze kennis voor de individuele persoon,
voor de samenleving, voor het beeld dat de mens van zichzelf en van zijn
bestemming heeft? De consequenties van doorbraken zoals de kartering van het
complete menselijke genoom zijn aanzienlijk en zij oefenen een diepgaande invloed
uit, niet alleen op het leven zelf van de gewone burger, maar ook op de manier
waarop deze zijn eigen bestaan percipieert.
Is de wetenschap te ver gegaan… of nog niet ver genoeg?
Eeuwenlang hebben velen “wetenschap” gelijkgesteld met “vooruitgang” en geloofd
dat de kennis die door wetenschappelijk onderzoek wordt verkregen, van een
andere en misschien wel hogere orde is dan de inzichten die voortvloeien uit andere
(culturele of artistieke) prestaties. Terzelfder tijd hebben wetenschappers steeds de
nadruk gelegd op het objectieve karakter van hun ontdekkingen, die hun toegang
zouden verschaffen tot een werkelijkheidsniveau dat vrij is van waardeoordelen en
maatschappelijke ideologieën. Er gaan echter stemmen op die deze interpretatie
betwisten. Kunnen wetenschappers bij het ontplooien van hun activiteiten werkelijk
geheel vrij blijven van beïnvloeding door hun sociale en culturele milieu? Hoe groot
is het gevaar dat biologische ontdekkingen worden misbruikt, en vanaf welk punt
moet het wetenschappelijk onderzoek aan democratische controle worden
onderworpen?
De conferentie
Om een antwoord te bieden op deze en andere vragen zijn vier discussiezittingen
gepland, die ieder door een lid van de Europese Groep voor biowetenschappen
(EGLS) worden voorgezeten:
- biowetenschappen en vooruitgangsgeloof,
- uitdagingen en beperkingen van het reductionisme1 in het biowetenschappelijk
onderzoek,
1
Reductionisme is het streven om alle biologische processen te verklaren met behulp
van hetzelfde instrumentarium (bijvoorbeeld de wetten van de natuurkunde) die chemici
en natuurkundigen gebruiken om het gedrag van de levenloze materie te verklaren.
2
- biowetenschappen en democratie,
- sciencefiction als cultureel uitvloeisel van de verkenning van de biologische
realiteit.
Aan het evenement wordt deelgenomen door talrijke prominenten, waaronder
Federico Mayor Zaragoza, voormalig secretaris-generaal van de UNESCO, Ladislav
Kovac, bioloog en voormalig Slowaaks minister van Educatie, Helga Nowotny,
sociologe, Evandro Agazzi, filosoof, Christopher Bigsby, auteur en televisiemaker,
en wetenschappers zoals Steven Rose, Axel Kahn, Nobelprijswinnares Christiane
Nüsslein-Volhard en Luigi Cavalli-Sforza.
De Europese Groep voor biowetenschappen (EGLS) werd in april 2000 in het
leven geroepen om adviezen van het hoogste niveau te verstrekken over de situatie
en de ontwikkeling van biowetenschappen en biotechnologieën, om wetenschappers
aan te sporen met het maatschappelijk middenveld over de biowetenschappen in
debat te gaan, en om de verspreiding van nieuwe kennis te bevorderen. Voor nadere
informatie, zie:
http://www.europa.eu.int/comm/research/life-sciences/egls/index_en.html.
Voor een uitvoerig programma van de conferentie en achtergrondinformatie in vier
talen, zie:
http://europa.eu.int/comm/research/conferences/2004/biology/index_en.html.
3