haal een filosoof op school - Vlaams netwerk voor eigentijds

HAAL EEN FILOSOOF OP SCHOOL
Vakoverschrijdend pilootproject van VEFO (Vlaams netwerk voor eigentijds
filosofieonderwijs) i.s.m. Canon cultuurcel departement onderwijs:
8 filosofen ontdekken samen met docententeams het plezier en het nut van
Filosoferen Met Kinderen in de lerarenopleiding
INLEIDING

VEFO EN DE RESOLUTIE VAN HET VLAAMSE PARLEMENT M.B.T.
EIGENTIJDS FILOSOFIEONDERWIJS
VEFO staat voor Vlaams netwerk voor eigentijds filosofieonderwijs. VEFO ijvert ondermeer
voor het invoeren van filosofie en filosoferen in ons onderwijs, want Vlaanderen hinkt wat dit
betreft wat achterop in vergelijking met andere Europese landen. In 2002 keurde het Vlaamse
Parlement een resolutie goed, waarin gevraagd wordt om werk te maken van het aanbieden
van degelijk filosofieonderwijs voor iedereen.
De resolutie wil geen nieuwe, bijkomende onderwijsdoelstellingen. Lessen filosofie en
filosoferen kunnen helpen bij het nastreven van bepaalde typisch filosofische eindtermen als
zelfstandig en kritisch leren denken, reflecteren, interpreteren en dialogeren.
Doelstellingen van de resolutie zijn o.a. het vormen van bekwame filosofische gespreksleiders
in de lerarenopleidingen, het integreren van het filosoferen in de bestaande vakken, het
onderzoeken van de mogelijkheden van een apart vak in de derde graad secundair onderwijs
(om de in de voorgaande jaren ontwikkelde vaardigheden te verrijken en te verdiepen door de
confrontatie met de ervaring van de mensheid terzake).

WAAROM FILOSOFEREN IN HET ONDERWIJS?
Filosoferen is een veelbelovende educatieve en emancipatorische mogelijkheid. Filosoferen
met kinderen of jongeren is het vormen van een gemeenschap van onderzoek vanuit vragen
die zij zélf belangrijk vinden. Het is geen discussie of twistgesprek en ook geen vrijblijvende
uitwisseling van meningen of anekdotes. Samen denken en dialogeren staat centraal.
Mogelijke uitgangsvragen zijn: Waar zit mijn ik? Wat is de grootste ontdekking? Wanneer
verliest iemand zijn eigenheid? Is tevredenheid hetzelfde als geluk? Wanneer draagt kennis
bij tot een beter leven? Concreet betekent dit dat de lerarenopleidingen bekwame filosofische
gespreksleiders moeten vormen.
Filosoferen is niet exclusief voorbehouden voor een bepaalde leeftijd. Iedereen kan het leren.
Kinderen zijn misschien wel op de één of andere manier de grootste, of in elk geval de meest
onbevangen filosofen. Tolstoi wist het al: ‘In de kindertijd ervaren we al het grote geheim van
het leven, wij voelen intuïtief aan dat het leven meer in zich heeft dan we kunnen
beredeneren.’
Niets past beter bij een filosoof dan het gevoel van verwondering. Kinderen zijn als filosofen:
ze denken na over de dingen en ze trachten de dingen te doorgronden. Vandaar dat filosoferen
met kinderen en jongeren zo verrijkend kan zijn, zowel voor de volwassenen (bv. de
leerkracht) als voor de kinderen. Zelfstandig leren denken, kritisch reflecteren, gedachten
leren verwoorden, rekening leren houden met elkaars mening, goede argumenten leren
gebruiken… Dat zijn (filosofische) vaardigheden die ons ons leven lang van nut kunnen zijn.
Vanaf een bepaalde leeftijd (bv. 16 jaar) kan dit filosoferen verrijkt en verdiept worden door
confrontatie met het werk van denkers uit heden en verleden. Daarom wordt ook gepleit voor
een apart vak in de derde graad secundair onderwijs. Net zoals een wiskundige opleiding is
een filosofische basisvorming niet volledig zonder kennismaking met de ervaring van de
mensheid ter zake.
Bijkomende eindtermen zijn niet nodig. Eigentijds filosofieonderwijs kan echter op
beslissende wijze bijdragen tot het realiseren van bestaande belangrijke
onderwijsdoelstellingen als zelfstandig en kritisch denken, interpreteren, reflecteren en
dialogeren. Hetzelfde kan gezegd worden voor politieke vorming. Filosofie omvat immers
van oudsher de dialoog over de beste maatschappelijke organisatievorm en kan een
uitstekende leerschool zijn voor het omgaan met een diversiteit aan gezichtspunten en
argumenten. Filosofische basisvorming is kortom een sleutelelement in een democratische
maatschappij.
HET PROJECT
1. DOELSTELLING VAN HET PROJECT
In 2002 werd door het Vlaamse Parlement een resolutie goedgekeurd waarin gevraagd wordt
optimale kansen te creëren voor eigentijds filosofieonderwijs in Vlaanderen. Eén van de
belangrijkste doelstellingen is ‘het opleiden van bekwame filosofische gespreksleiders in de
lerarenopleidingen’.
Vandaar de belangrijkste doelstelling van dit project: via een samenwerking tussen een
geëngageerd docententeam en een deskundig filosoof een kans bieden aan en het (verder)
stimuleren van het vak/de vaardigheid FMK (Filosoferen Met Kinderen) in de verschillende
lerarenopleidingen.
2. DOELGROEP
Dit project richt zich tot de lerarenopleidingen in Vlaanderen. Alle opleidingen komen in
aanmerking: de bachelors kleuteronderwijs, lager onderwijs en secundair onderwijs van de
hogescholen, en de GPB’s.
FMK zal, afhankelijk van de opleiding, een andere invulling krijgen, maar het past binnen de
basiscompetenties van alle opleidingen. Filosoferen kan met kleuters, met kinderen uit de
lagere school en met jongeren uit het secundair onderwijs.
3. PROJECTINHOUD
 betrokkenheid van een team
Het is belangrijk dat het project getrokken en gedragen wordt door een team van
geëngageerde mensen. Dat team bestaat uit minimum 4 docenten/lectoren (ongeacht het vak
dat ze doceren) en een departementsverantwoordelijke (het hoofd, een coördinator, …). Het
filosoferen kan perfect plaatsvinden binnen gelijk welk vak of discipline: het hoeven zeker
niet enkel docenten godsdienst en Nederlands te zijn, die zich aangetrokken voelen tot het
filosoferen, integendeel: het terrein van de wetenschappen bij voorbeeld biedt ongetwijfeld
interessante filosofische invalshoeken.
 band met de opleiding
FMK is een discipline die perfect past binnen de basiscompetenties die voorgeschreven zijn
binnen de lerarenopleidingen van alle niveaus. In sommige hogescholen wordt FMK al
gegeven als vak of als (deel van een) opleidingsmodule, of wordt het ingepast binnen het
kader van de sociale vaardigheden, de levensbeschouwelijke vakken, het vak Nederlands,
enz… Op andere scholen is het filosoferen misschien nog onontgonnen terrein.
De deskundige filosoof zal de docenten van het team begeleiden en ondersteunen bij het
zoeken naar mogelijkheden om FMK te integreren in de lessen/activiteiten die de school
aanbiedt. Dat kan op verschillende manieren: binnen de lessen, extra muros, als
vakoverschrijdende activiteit, etc.
 samenwerking team – filosoof
Het is geenszins de bedoeling dat de deskundige de touwtjes in handen neemt of het roer
overneemt van de docenten. Het moet een wissel- en samenwerking zijn, en het zou mooi zijn
als beide partijen, als echte wijs-geren, hiervan ‘wijzer’ worden. Voor de docenten opent het
deuren om ook de volgende jaren de opgedane ervaringen verder in de praktijk om te zetten
en zo door te geven aan de studenten en/of collega’s. Voor de filosoof schept het
mogelijkheden om de eigen ideeën af te tasten om ze te toetsen aan het jeugdige publiek en de
professionaliteit van de docenten. Bedoeling is dus een samenwerking te realiseren tussen
docent en filosoof door visie en ervaring uit te wisselen.
Het wordt een samenwerking over de periode van een academiejaar, met minimaal 4 (maar
mag ook meer) ontmoetingen tussen team en filosoof. De creatieve aanpak en invulling van
lesonderwerpen of –thema’s a.d.h.v. filosofische vaardigheden is het hoofddoel. De
activiteiten/lessen blijven in handen van de docenten. De filosoof/deskundige fungeert als –
we suggereren maar enkele functies – bondgenoot, tipgever, medespeler, begeleider, al dan
niet in interactie met één klasgroep, meerdere klasgroepen of een groep collega’s.
De contactmomenten kunnen plaatsvinden op school, maar ook daarbuiten. Het is aan het
team om dat samen met de filosoof af te spreken. Een avond filosoferen op café kan wellicht
net zo boeiend en verrijkend zijn als een gezamenlijke lesvoorbereiding of een workshop op
school voor studenten en/of collega’s...
Dit is ook een uitstekende aanleiding om intervisie en visievorming te organiseren over FMK
in de lerarenopleidingen. Aan de filosofen (specialisten FMK) zal gevraagd worden zich
hiervoor te engageren, eventueel samen met betrokkenen van de opleidingen.
 continuïteit
Hoe kan vanuit deze ervaring de lerarenopleiding zelf filosofischer worden? Hoe worden
elementen en aspecten van het project verankerd in de toekomst? Hoe kan FMK ingebed
worden in de lerarenopleidingen?
Het docententeam, i.s.m. de departementsverantwoordelijken, zou deze vragen en uitdagingen
in beschouwing moeten nemen. Het is niet de bedoeling dat het initiatief doodbloedt na het
pilootproject. Idealiter krijgt het FMK na dit project een plaats in het curriculum van de
opleiding, in welke vorm dan ook, zodat de continuïteit ervan gegarandeerd wordt .
 timing, evaluatie, output
Het project loopt tijdens het schooljaar 2006-07, in 8 verschillende opleidingen (2 kleuter, 2
lager onderwijs, 2 secundair onderwijs en 2 GPB’s). De timing van de activiteiten en
contactmomenten wordt geheel bepaald door het team en de filosoof. Het project zal na
afloop geëvalueerd worden a.d.h.v. een vragenlijst en/of een interview met de betrokkenen.
Ook een tussentijdse evaluatie is mogelijk. Ter afronding kan, al naargelang de inspiratie en
de vraag of behoefte een studiedag en/of een publicatie op het getouw gezet worden.
4. ONDERSTEUNING
De ondersteuning door de filosoof is voor de hogescholen volledig gratis. Het enige wat
gevraagd wordt is inzet en engagement van het team.
5. TOT SLOT
Wij geloven in de dynamiek van de docententeams. Het op gang trekken en houden van een
dergelijk proces in een hogeschool vraagt een frisse kijk op de onderwijspraktijk en een
professionalisme dat ook de deskundige filosofen kan inspireren. Dit enthousiasme staat
alvast centraal in het project.
Wij geloven in de kracht en de originaliteit van de door ons geëngageerde filosofen om ‘in te
breken’ in het schoolgebeuren en er vanuit hun eigen ervaring, werk, visie, persoonlijkheid
een nieuwe, filosofische kijk aan studenten en docenten aan te reiken.
Misschien kan de verwondering voor elkaar en de wereld - en niet het minst voor elkaars
wereld - voor dit project het sleutelwoord of de leidraad vormen. Begint immers niet elke
filosofie met verwondering?
Heb je nog vragen of wens je meer info, dan kan je terecht bij onderstaande personen:
[email protected] (voor CANON)
[email protected] (voor VEFO)

De geselecteerde scholen en filosofen:
1. Richard Anthone
Verbonden aan XIOS Hasselt
Opleiding: secundair
2. Goedele De Swaef
Verbonden aan Arteveldehogeschool (Gent)
Opleiding: secundair
3. Eef Cornelissen
Verbonden aan Katho Tielt
Opleiding: kleuter en basis
4. An Mortelmans
Verbonden aan KHLeuven
Opleiding: secundair
5. Willy Poppelmonde
Verbonden aan ‘De Orangerie’ (GPB) Diest
6. Diederik Vandendriessche
Verbonden aan KHMechelen
Opleiding: kleuter en secundair
7. Kristof Van Rossem
Verbonden aan EHSAL (Brussel)
Opleiding: basis
8. Peter Visser
Verbonden aan Hogeschool Antwerpen
Opleiding: kleuter, basis en secundair