Doelgericht trainen van functionele stabiliteit

Doelgericht trainen van
functionele stabiliteit
Een overzicht van de neurologische
regelmechanismen
Martin Moons
Sportfysiotherapeut
MTM-Move to Learn
Samenvatting van de ochtendlezing en de
workshops tijdens het MFT congres
Stabiliteit en Balans, op zaterdag
13 oktober 2007
MTM-Move to Learn
Problemen met definities
• Veel termen voor stabiliteit
• Verschillende definities voor allerlei
trainingsvormen in relatie tot stabiliteit
• Babylonische spraakverwarring!!
• Ook in de KNGF-richtlijnen onduidelijk
gebruik van allerlei termen
MTM-Move to Learn
Neutrale en elastische zone
• Overschrijden van elastische zone;
overschrijden fysiologische
bewegingsgrens: (sub)luxatie /giving way:
onvoldoende reageren op externe
verstoring
• Handhaven van bepaalde bewegingszone
binnen fysiologische bewegingsgrens: de
neutrale zone: onvoldoende interne
controle
MTM-Move to Learn
Functionele stabiliteit in de praktijk
• Geen correlatie tussen de mate
van VKB insufficiëntie en
aanwezige functionele instabiliteit
• Na VKB-reconstructie kan ook
functionele instabiliteit aanwezig
zijn
• Onderscheid te maken in copers
en non-copers
MTM-Move to Learn
Functionele stabiliteit in de praktijk
• Na VKB-ruptuur (conservatief behandeld
en reconstructie) sterk verhoogde kans op
artrose. Controle neutrale zone?
• Propriosensorische deficits tot 1 jaar na
OK?
• Bewuste motorische controle?
• 60 procent geen contact-trauma?
MTM-Move to Learn
Werken met modellen
• Werking zenuwstelsel?
• Vereenvoudigde weergave
van de `werkelijkheid`
• Hypothese
• Waarde wordt bepaald door
resultaat in de praktijk
• Vervorming door taal
MTM-Move to Learn
Regelsystemen in CZS: feedback
en feedforward
• Feedback: waarnemen/registreren van
intrinsieke afferentie en vervolgens
corrigeren/bijsturen.
• Feedforward: anticiperen op extrinsieke
informatie / cognitieve bewegingsplanning.
MTM-Move to Learn
Kenmerken proprioceptie
• Gewrichtspositiezin en bewegingszin
(kinesthesie)
• Waarneming van versnelling, vertraging,
bewegingssnelheid en inwerkende krachten
• Snelle geleiding via dikke gemyeliniseerde
vezels
• Is niet gebaseerd op visuele informatie
• Grotendeels onbewust
• Automatisch beschikbaar
MTM-Move to Learn
Proprioceptoren
Mechanoreceptoren in huid, pezen,
kapsel, ligamenten en spierweefsel
•
•
•
•
Ruffini-sensoren
Pacini-sensoren
Golgi-peessensor
Spierspoel
MTM-Move to Learn
Interactie proprioceptie / cortex
• Cerebellum: directe en snelle verbinding:
spinocerebellaire banen; onbewuste
processen
• Sensorische schors: bewustwording
sensatie van houding en beweging,
onbewuste verwerking
• Motorische schors: ook rechtstreekse
verbinding, ontwikkeling kinesthetisch
geheugen
MTM-Move to Learn
Interactie proprioceptie
/hersenstam
• Integratie informatiestromen visueel,
vestibulair en proprioceptie
• Gezamenlijk naar cortex / cerebellum
• Regulering balans en lichaamshouding
MTM-Move to Learn
Interactie proprioceptie op spinaal
niveau
•
•
•
•
Onbewuste processen
Overschakeling via interneuronen
Interactie spierspoel en alfa-motoneuron
Interactie artrogene propiosensoren en
alfa-motoneuron ?
• Interactie artrogene propriosensoren en
gamma-motoneuronen
MTM-Move to Learn
Neuromusculaire controle
• Onbewuste efferente respons op een
afferente prikkel met betrekking tot het
handhaven van gewrichtsstabiliteit
• Integratie van motorische en
(proprio)sensorische processen op spinaal
/ onbewust niveau
• onbewust verloop
MTM-Move to Learn
Muscle stiffness
• Onbewuste proces
• Altijd beschikbaar
• Spierspoelreflexen verlopen sneller:
kortere reactietijden
• Aspecifieke pre-activatie
• Basis voor centrale feedforward
regelsystemen
• Intrinsieke en extrinsieke component
MTM-Move to Learn
Bewegingsprogramma
• Abstracte neerslag van een motorisch
leerproces in het centrale zenuwstelsel
• Uitvoering bewegingsprogramma is
flexibel en doelgericht
• Automatische uitvoering
• Fine-tuning door feedbackregelsystemen
en spinale reflexen
MTM-Move to Learn
Coördinatie
• Optimale timing, type en grootte contractie
• Selectieve activatie spieren
• Beperking niet-relevante vrijheidsgraden
door antagonisten/synergisten
• Inhibitie niet-noodzakelijke spieren!!!
• Motorische koppeling tussen verschillende
spieren komt tot stand in een motorisch
leerproces
MTM-Move to Learn
Aandachtspunten compensatie en
flexibiliteit
•
•
•
•
•
•
Co-contractie ipv co-activatie
Vermijden
Cognitieve controle
Visuele controle
Inefficiënte motorische koppelingen
Latentietijden
MTM-Move to Learn
Functionele stabiliteit in de praktijk
1. Handhaven van een bepaalde houding;
rompstabiliteit
2. Controleren van een bepaald
bewegingsverloop; werpen in schoudergewricht
3. Reageren op onverwachte verstoringen;
inkomende kracht door medespeler,
wijziging ondergrond
MTM-Move to Learn
Verwachte verstoringen
• Verstoringen door interne invloed:
handhaven houding, rompbalans of
gewrichtspositie tijdens activiteiten
• Motorisch leerproces speelt zoveel
mogelijk een rol
• Automatische motorische koppeling en
feedforwardregelsystemen zijn het doel
• Muscle stiffness is altijd aanwezig
MTM-Move to Learn
Onverwachte verstoringen
• Reactiesnelheid speelt cruciale rol
• Tijdsvertraging tussen waarnemen
sensorische prikkel en uitvoering van de
beschermingsreactie
• Spierspoelreflex (shortloop) voldoende voor
ADL, te langzaam voor trauma`s en sport
• Verschil bij reflexen tussen reactietijden en
opbouw voldoende vermogen
• Longloopreflex en bewuste motorische
controle veel te traag
MTM-Move to Learn
Onverwacht
Verwacht
Feedback
Reactietijd
Elastische zone
Externe verstoring
Onbewust verloop
Feedforward
Pre-activatie
Neutrale zone
Ook interne verstoring
Cognitie
Leerproces
MTM-Move to Learn
Verwacht het onverwachte!!
MTM-Move to Learn
Reactietijd bij onverwachte
verstoringen
• Positie van het gewricht
• Richting en snelheid van inwerkende
kracht
• Aanwezigheid vertragende elementen:
schoeisel, tape en braces
• Mate van muscle stiffness
• Persoonsgebonden factoren:
vermoeidheid, arousal, leeftijd, training
MTM-Move to Learn
Functionele stabiliteit in de praktijk
•
•
•
•
Trauma
Verminderde gewrichtsbelasting
Vermoeidheid
Pijn
MTM-Move to Learn
Trauma en functionele instabiliteit
• Beschermingsreactie schiet tekort of
reactietijd is te lang
• Functie van ligament als sensor en
uiteindelijk als noodrem
• Weefselbeschadiging
• Afname neuromusculaire controle
MTM-Move to Learn
Trauma en functionele instabiliteit
• Stimulatie pijnafferenten door
weefselbeschadiging
• Beschadiging en afname hoeveelheid
propriosensoren
• Afname of wegvallen spanning op een
ligament
• Desoriëntatie proprioceptieve informatie
vanuit niet-beschadigde structuren
• Secundaire ontstekingsactiviteit met
verhoogde intra-articulaire
druk
MTM-Move to Learn
Verminderde gewrichtsbelasting en
functionele instabiliteit
• Afname proprioceptieve afferentie
• Afname excitatie gamma-neuronen
• Absolute afname aantal artrogene
propriosensoren
• Wijziging aanspanningspatroon van
stabilizers en prime movers
• Afname tonische functie mono-articulaire
spieren
MTM-Move to Learn
Bouwstenen oefenprogramma
1.
2.
3.
4.
Proprioceptie
Bewuste motorische controle
Neuromusculaire controle
Ontwikkelen automatische
motorprogramma`s
5. Snellere reactie op een verstorende
impuls
MTM-Move to Learn
Proprioceptie
• Wordt in principe altijd aangesproken
• Specifiek oefenen na immobilisatie /
trauma / operatie
• Maximale aandacht op het gevoel
• Geen visuele feedback
• Passief: nadruk artrogene propriosensoren
• Actief: nadruk op spierspoelsysteem; meer
functioneel
• Representatie cortex!!
MTM-Move to Learn
Bewuste motorische controle
•
•
•
•
Correcte uitgangshouding
Aanleerfase automatisch motorprogramma
Concentratie op de taak
Visuele feedback
MTM-Move to Learn
Neuromusculaire controle
• Geen bewuste controle
• Geen visuele feedback (visuele oriëntatie)
• Instabiel oefenmateriaal zinvol, bepalen
aan de hand van zichtbare reacties
• Statische en dynamische uitvoering
• Uitlokken co-activatie
• Corrigeren verstoringen neutrale zone
MTM-Move to Learn
Ontwikkelen motorprogramma`s
•
•
•
•
Principes van motorisch leren…
Van feedback naar feedforward
Van closed loop naar open loop
Spelen met informatie
MTM-Move to Learn
Reageren op onverwachte
verstoringen
• Reflexactiviteit op `onverwachte
verstoringen`
• Geen visuele feedback
• Onbewuste controle
• Opbouw in snelheid
• Vermoeidheid speelt belangrijke rol
• Naar eindgrens elastische zone toe
werken
MTM-Move to Learn
Cognitieve controle
• Zo weinig mogelijk bij neuromusculaire
controle
• Maximaal bij bewuste motorische controle
• Maximale aandacht bij proprioceptie
• Afbouwen bij ontwikkelen automatische
bewegingsprogramma`s
• Test automatisch bewegingsprogramma
• Afwezig bij reageren op externe verstoring
MTM-Move to Learn
Bent u geïnteresseerd in het volgen van
nascholing en praktische workshops met
betrekking tot het trainen van functionele
stabiliteit? Zend dan een e-mail naar
[email protected]
MTM-Move to Learn