de lesbrief over Fanny Philips

Fanny Elisabeth Philips
Geboren: 1 februari 1923, Den Bosch
Gestorven: 17 september 1943, Auschwitz
Zij werd 20 jaar oud.
Fanny Philips kwam uit het gezin van Benjamin Philips en
woonde in Vught. Haar vader kwam oorspronkelijk uit
Amsterdam en stierf net als Fanny zelf in Auschwitz. Haar moeder
heette Martha Philips-Boas en kwam ook uit Amsterdam. Samen
met haar man werd zij weggevoerd naar Auschwitz, waar zij
samen vermoord werden. Benjamin en Martha hadden 3 kinderen:
Heleen Fanny Philips (25 jaar), Hans Simon Philips (23 jaar) en
Fanny Elisabeth Philips (20 jaar). Zij zijn allen op 17 september 1943 vergast in Auschwitz.
Fanny Philips was twintig jaar oud toen ze werd vermoord. In 1943 vertrok ze samen met haar ouders,
broer en zus vanuit ’s-Hertogenbosch per bus naar Westerbork. Op 17 september van dat jaar werd ze,
samen met duizenden andere Joden, in Auschwitz vergast. Fanny Philips was een Joods meisje uit
Vught, dat tussen 1942 en 1943 brieven schreef aan haar beste vriendin Ans Schreurs. Fanny’s
vriendin Ans heeft deze brieven bewaard, en nu ruim zestig jaar later zijn ze in een boek omgezet. Het
is een bijzondere verzameling brieven die vanuit het perspectief van de vriendinnen de
jodenvervolging in de omgeving van ’s-Hertogenbosch verteld.
Taalstraat
Fanny Philips woonde in Vught in de Taalstraat. In januari 1942 werden in heel Vught borden
geplaatst met “Verboden voor Joden” erop. Ook in de straat waar Fanny woonde, stond zo’n bord. Dat
was bij de ingang van het voetbalterrein “de Zwaluwen” op de Taalstraat 64.
Ans Schreurs
Ans Schreurs was de vriendin van Fanny, die de brieven ontving. Zij is nu al ergens in de zeventig en
moet soms nog grinniken om wat er in de brieven van Fanny stond. Haar vriendin Fanny Philips, die
op 1 februari 1923 het levenslicht zag, nam tijdens haar jonge jaren het woord ‘mieters’ regelmatig in
de mond, vertelt Ans. Totdat Fanny haar bestaan zo’n verschrikkelijke wending zou krijgen, had ze
dan ook alle reden om haar leventje ‘mieters’ te vinden. Fanny kwam uit een welvarende joodse
familie, haar vader bezat een sigarenfabriek in ’s-Hertogenbosch. Ondanks de crisisjaren gingen de
zaken gewoon goed en zodoende verruilde het gezin in 1934 het Bossche herenhuis voor het Vughtse
“Huize Muizerick”, een waar paleisje.
In dit witte landhuis, was het luxer dan
luxe. Ook was er het nodige personeel in
dienst. De tuinman en drie dienstmeisjes
voor de huishoudelijke taken, zoals
dikbelegde boterhammen, koekjes en
limonade serveren wanneer Fanny en haar
vriendinnen uit school kwamen.
Vervolgens vertrokken de meisjes naar de
zolderkamer van Fanny, die daar haar eigen
theehoek had.
De familie Philips zou 8 jaar in Huize Muizerick blijven wonen. Op 21 april wordt het kapitale pand
door de Duitsers ingenomen. Het gezin vertrekt naar een benauwde bovenwoning boven een bakkerij
in de Taalstraat. Fanny gaat op dat moment al zeker een halfjaar niet meer naar het Bossche Maria
Lyceum. Dit kan niet meer omdat alle joodse leerling geen toegang meer hebben tot deze school.
Om de verveling te verdrijven, begint Fanny op de dag van haar vertrek uit Huize Muizerick te
schrijven met de vier jaar jongere Ans Schreurs. Ans zit op dat moment in een meisjesinternaat bij
Eindhoven. Fanny stuurt Ans tot haar vertrek naar het doorgangskamp Westerbork elke week een
brief. Over het algemeen staan deze brieven bol van de roddeltjes, praat over koetjes en kalfjes en
verzuchtingen over de saaiheid van haar bestaan. Fanny ondertekende haar brief altijd met ‘een stevige
poot van je liefhebbende vriendin'.
Ans Smits-Scheurs heeft de brieven samen met andere toegestuurde voorwerpen bewaard in een doos.
Wanneer vroegere vriendinnen overlijden, doet Ans
Schreurs de kinderen van de afzenders de brieven cadeau.
Maar Fanny’s brieven en spulletjes blijven waar ze zijn,
totdat Ans haar buurman, Jan Boon, de brieven leest. Jan
kende Fanny ook goed en vindt dat de brieven uniek
bronnenmateriaal zijn en besluit ermee naar een Vughtse
historicus te gaan. Deze historicus zorgt er vervolgens
voor dat de brieven onder de aandacht komen van Jeroen
van de Eijnde, de directeur van Nationaal Monument
Kamp Vught.
Zo kwam het balletje aan het rollen en van de Eijnde
gebruikt het materiaal voor zijn boek “Vught in de
Tweede Wereldoorlog”. Dit is een lesbrief die bestemd is
voor middelbare scholieren. René Kok, leraar
geschiedenis aan het Sint-Janslyceum, maakt er veel
gebruik van. Sterker nog, hij is er zo van onder de indruk dat hij besluit met medewerking van het
Nationaal Monument Kamp Vught de brieven in een boek te verwerken. Daarbij bleek dat Fanny’s
brieven erg veel interesse wekten bij de leerlingen. Volgens René Kok was Fanny een gewone vrolijke
meid die door het leven fladderde. Door haar verhaal wordt het voor leerlingen beter voorstelbaar wat
er in de Tweede Wereldoorlog met de joden is gebeurd.
Dat Fanny Philips een uitgelaten puber was, dat kun je lezen in haar brieven. Volgens René Kok is
Fanny zeker geen tweede Anne Frank die voor ogen had schrijfster te worden. Anne herschreef haar
dagboeken meerdere malen, omdat ze hoopte dat ze een gepubliceerd zouden worden. Fanny heeft
nooit zulke bedoelingen gehad, want haar brieven waren alleen bedoeld om haar leven draaglijk te
houden. En om de moed niet te verliezen, maakte ze veel grapjes over dingen.
Een voorbeeld hiervan komt uit de derde brief aan Ans (begin mei 1942) over de davidsster die ze
sinds kort moest dragen: “Wat een mooi ding, he? En het leukste is dat ze ook nog knaloranje zijn.
Dus iedereen die je tegenkomt roept: ‘Oranje boven’ of ‘Leve de koningin’.”
De brieven die Fanny stuurde geven een helder beeld van hoe langzaam maar zeker de
bewegingsvrijheid van de joden volledig wordt ingeperkt. Op een gegeven moment is Fanny alles
afgenomen en kan ze eigenlijk geen kant meer op. In september 1942 lijkt haar eeuwige vrolijkheid
dan ook geknakt. Ze schrijft aan Ans: “Nieuws heb ik niet. En dat beetje wat er is, zal ik je maar
besparen, want dat is toch allemaal maar beroerdigheid.”
René Kok heeft veel onderzoek gedaan naar Fanny Philips en heeft daarbij verschillende mensen leren
kennen, waaronder Tiny van Benthem. Na enige aarzelingen kreeg René Kok een pakketje van Tiny.
Het betrof een pakketje met inhoud dat haar hartsvriendin Fanny haar een dag voor haar vertrek naar
Westerbork had gegeven. Ze had daarbij gezegd: “Na de oorlog kom ik het ophalen”. Tiny van
Benthem had het daarom nooit opengemaakt. Na zestig jaar besloot ze op verzoek het mysterie te
verbreken. Fanny zou het niet meer komen ophalen tenslotte.
Uit het pakketje kwamen twee agendaatjes van Fanny en een honderdtal foto’s, vooral familiefoto’s,
tevoorschijn, waarvan er veel ook in het boek geplaatst zouden worden later. Op de laatste pagina van
het boek “Brieven van Fanny Philips aan Ans Schreurs 1942-1943” staat een briefkaart uit
Westerbork, gedateerd op 25 juni 1943. Fanny schreef deze aan de familie van Ans: “We hebben het
hier allen goed”, meldt ze. Ruim 2 maanden later worden Fanny, haar ouders, broer Hans en zus
Heleen op transport gesteld naar Auschwitz. Kort na aankomst overlijden zij in de gaskamers.
Moeilijke woorden
Perspectief
Jodenvervolging
Het levenslicht zien
Wending
Welvarend
Herenhuis
Landhuis
Kapitaal
Meisjesinternaat
Doorgangskamp
Verzuchtingen
Historicus
Davidsster
Bewegingsvrijheid
= De manier waarop je naar iets kijkt.
= Een door de nazi’s opgelegde actie om joden het leven moeilijk te
maken, actief te vervolgen en zelfs uit te roeien. Het dragen van de
davidsster en de verbodsbordjes voor joden horen hier bijvoorbeeld
bij.
= Ter wereld komen, geboren worden.
= Verandering waardoor iets ineens helemaal anders gaat.
= Gezond en rijk zijn.
= Woonhuis waarin rijkere mensen wonen.
= Een groot opgezet woonhuis, meestal vrijstaand (dus geen andere
huizen er precies naast).
= Het vermogen dat je hebt, iets groots.
= Een kostschool speciaal voor meisjes.
= In dit kamp werden geen gevangenen gedood, ze zaten hier alleen
als tussenstop. Het was hier puur wachten op je vervoer naar een
vernietigingskamp.
= Een verzuchting doe je wanneer je ergens over aan het klagen bent,
ergens over moet zuchten, je frustraties/irritaties uit.
= Iemand die het verleden bestudeert.
= Een Joods teken dat de joden moesten dragen op hun kleding zodat
iedereen kon zien dat zij joods waren.
= De mate waarin je jezelf kunt bewegen en kunt verplaatsen. De
verbodsbordjes voor joden beperkten de bewegingsvrijheid van de
joodse mensen.
Opdrachten
1. Hoe oud werd Fanny Philips?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
2. Uit hoeveel personen bestond het gezin Philips?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
3. Met wie schreef Fanny de brieven waar het in deze tekst om gaat?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
4. Waar heeft Fanny allemaal gewoond?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
5. Hoe heette het grote landhuis waarin Fanny woonde met haar familie voordat de Duitsers het
overnamen?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
6. Naar welke school ging Fanny en waarom mocht zij daar op een gegeven moment niet meer
naartoe?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
7. Wat voor soort kamp was Westerbork en wat betekende dit?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
8. Wie hebben er zoal geholpen aan het boek “Brieven van Fanny Philips 1942-1943”?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
9. Leek Fanny Philips op Anne Frank? Waarom wel/niet?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
10. Hoe werd de bewegingsvrijheid van de joden beperkt?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
11. Welke 2 vriendinnen van Fanny worden er in de tekst genoemd?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
12. Wat heeft Tiny van Benthem te maken gehad met Fanny Philips (denk aan wat Fanny haar
gegeven heeft)?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
13. Wat had Fanny gegeven aan Tiny en wat zat erin?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
14. Wanneer en waar werd Fanny, samen met de rest van haar familie, vermoord?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________