Evaluatie stroomschema voeding en beweging

Gezondheid, sport en voeding voor het 5-jarig kind
Evaluatie van het stroomschema voeding en beweging
Samenvatting
Het verbinden van de jeugdarts, de doktersassistente, de sportbuurtcoach en de diëtist is een logische stap
in de aandacht voor het stimuleren van evenwichtige voeding en voldoende beweging bij het 5-jarig kind. Op
5-jarige leeftijd hebben kleine veranderingen in motoriek en voeding een relatief groot effect.
In de gemeente Schagen is een pilot gestart. Om de verbindingen tussen de professionals en hun taken en
verantwoordelijkheden inzichtelijk te maken is een stroomschema ontwikkeld (zie bijlage 1). In het
stroomschema heeft de jeugdarts een centrale positie, gezien haar centrale rol in het signaleren en
doorverwijzen.
De uitvoering van de pilot vond plaats in Schagen in de maanden september, oktober en november 2011. De
pilotgroep waren de kinderen van twee basisscholen in Schagen (de Vogelweid en de Ark) die geboren zijn in
2006 en hun ouders.
De resultaten betreffen:
- jeugdarts is door de pilot op de hoogte van beweeg- en voedingsgedrag van kind vóór de start van het 5jarigen PGO;
- jeugdarts ervaart ondersteuning bij advies en doorverwijzing op het gebied van voeding en beweging;
- jeugdarts verwijst gerichter door naar bestaand sportaanbod en (voor ouders bekende) diëtist;
- jeugdarts ervaart meer tijd binnen PGO (voeding en beweging is voldoende behandeld, meer tijd voor
andere thema’s ).
- voedingsconsulten van diëtist met ouders werken gericht en leveren adviezen op maat op.
- voedingsconsulten met ouders over voeding leverden 34 voedingsadviezen op bij 37 gesprekken;
- sportbuurtcoach mag motorisch onderzoek van 5-jarigen van jeugdarts overnemen, mits jeugdarts
toestemming geeft; (bron: igz)
- door de communicatie tussen jeugdarts en sportbuurtcoach kent de jeugdarts het bestaand sportaanbod en
verwijst hier gerichter naar door.
Conclusies betreffen:
- Advies voor pilot op grotere schaal, in Schagen, Hoorn, Alkmaar en andere gemeenten;
- Bij een volgend evaluatieonderzoek ook ouders betrekken;
- Advies tot onderzoek naar effectiviteit van het stroomschema;
1. Inleiding
De GGD nodigt kinderen van 5 jaar en hun ouders uit voor een periodiek geneeskundig onderzoek (PGO) bij
de jeugdarts en doktersassistente. Tijdens dit onderzoek wordt nagegaan of het kind gezond is, hoe het zich
ontwikkelt en of het zich prettig voelt. Het kind wordt ook lichamelijk onderzocht. Zo worden de ogen en oren
nagekeken, het gewicht en de lengte bepaald en er wordt een motorisch onderzoek verricht.
In de meeste gemeenten is een zogenaamde sportbuurtcoach actief. Gemeenten kunnen subsidie aanvragen
voor de inzet van sportbuurtcoachen. In dit project hebben we de sportbuurtcoach ingezet als vakdocent
lichamelijke oefening die op schol de kinderen van 2006 motorisch onderzoekt. Hij/zij signaleert
bewegingsachterstanden, verwijst naar sport- en beweegaanbod en doordat hij kinderen kent valt hem/ haar
ook verwaarlozing of mishandeling op. Verder verzorgt hij/zij het naschools sportaanbod en is hij/zij een
verbindende factor naar sportverenigingen. In de door ons gekozen opzet werken de sportbuurtcoachen veel
met kinderen en hij/ zij kent ze goed. De sportbuurtcoachen kunnen in dienst zijn van gemeente,
Sportservicebureaus of als vakdocent lichamelijke opvoeding op de basisschool. zijn ook andere
1
mogelijkheden om dit project met sportbuurtcoachen uit te voeren (zie beweegmanagement Sportservice
Noord-Holland).
De diëtist is expert op het gebied van voeding, gedrag en gezonde eetgewoonten. De diëtist beheerst
technieken (motivational interviewing) om voeding en gedrag te signaleren en evenwichtige voeding te
stimuleren. Na doorvragen blijkt ongeveer iedere ouder met een 5-jarig kind een vraag over voeding van het
kind te hebben. Dit betreft onderwerpen als warm eten, fruit- en groenten eten, tussendoortjes en gezoete
dranken. Over het algemeen komen ouders bij een diëtist als een kind problemen ervaart met voeding of het
gewicht van het kind. Daarbij geven ouders aan een drempel om naar de diëtist te ervaren. Een gesprek voor
alle ouders van kinderen van 5-jarige leeftijd is toegankelijk en stimuleert en helpt ouders te kiezen voor
evenwichtige voeding binnen het gezin.
Het verbinden van de jeugdarts, de doktersassistente, de sportbuurtcoach en de diëtist is een logische stap in
de aandacht voor het stimuleren van evenwichtige voeding en voldoende beweging.
Hiervoor is een pilot uitgezet in de gemeente Schagen. Om de verbindingen tussen de professionals en hun
taken en verantwoordelijkheden inzichtelijk te maken is een stroomschema ontwikkeld (zie bijlage 1). In het
stroomschema heeft de jeugdarts een centrale positie, gezien haar centrale rol in het signaleren en
doorverwijzen.
Dit verslag beschrijft de evaluatie. Achtereenvolgens beschrijft dit stuk de uitvoering, de opzet van de
evaluatie en uitkomsten en sluit af met een conclusie. In de samenvatting staan de belangrijkste resultaten en
conclusie op een rij.
2. Uitvoering van de pilot
De uitvoering van de pilot vond plaats in Schagen in de maanden september, oktober en november 2011. De
pilotgroep waren de kinderen van twee basisscholen in Schagen (de Vogelweid en de Ark) die geboren zijn in
2006 en hun ouders.
De organisatie rondom de pilot lag in handen van een projectgroep. In de projectgroep zijn een jeugdarts,
sportbuurtcoach, hoofd Sportservicepunt Schagen, een diëtist en een manager dietetiek betrokken. Een
beleidsmedewerker gezondheidsbevordering leidde de pilot.
De uitvoering verliep als volgt. Ouders met een kind op de Vogelweid of de Ark, geboren in 2006, ontvingen
een uitnodiging voor het 5-jarigen PGO bij de jeugdarts. Hierin werd de pilot toegelicht en werd de ouders
gevraagd te tekenen voor uitwisselingen van de gegevens tussen de jeugdarts, sportbuurtcoach en diëtist. Op
school vond vóór het PGO een motorisch onderzoek plaats uitgevoerd door de sportbuurtcoach. De gegevens
werden per mail naar de jeugdarts gestuurd. Het PGO vond enige tijd erna plaats op de GGD, locatie
Grotewallerweg te Schagen. Op het moment dat het kind onderzoek door de doktersassistent plaatsvond (oa
meten en wegen) ontving de diëtist de ouder voor een voedingsconsult. De informatie die van belang is voor
de jeugdarts werd onmiddellijk na het gesprek naar de jeugdarts gemaild. Na het bezoek aan de
doktersassistent en de diëtist bezochten ouder en kind de jeugdarts.
3. Opzet van de evaluatie
Voor de evaluatie van de pilot is gekeken naar verloop en bereik (signalen, adviezen, opkomst), en proces
binnen de projectgroep. Voor de bereikmeting vulde iedereen een individuele vragenlijst (zie bijlage 2) en
werd tijdens een projectgroepbijeenkomst de uitkomsten besproken. Voor de procesevaluatie maakte de
projectgroep gebruik van de HKZ-format ‘procesevaluatie’ van gezondheidsbevordering. De procesevaluatie
werd individueel ingevuld en in teamverband besproken. De uitkomsten van de evaluatie zijn in de
projectgroep besproken.
4. Uitkomsten van de evaluatie
De uitkomsten van de evaluatie betreft twee delen
1. de verloop- en bereikmeting
2. de procesevaluatie
2
4.1 Het verloop en het bereik van de pilot
In totaal betrof het 37 kinderen en hun ouders. Van de Vogelweid betrof het 26 (van de 30) kinderen en hun
ouders. Van de Ark betrof het 11 (van de 15) kinderen. Het opkomstpercentage van de Vogelweid is 86,7%.
Het opkomstpercentage van de Ark is 73,3%. Dit is een normale opkomst gezien het feit dat er nog PGO’s
gepland worden in de loop van het jaar.
De jeugdarts
Nadat de doktersassistent het kind heeft onderzocht (onder andere meten en wegen) voert de jeugdarts het
PGO uit. Nadat het toestemmingsformulier is ondertekend, opent de jeugdarts de bestanden met informatie
van de sportbuurtcoach en de diëtist. De jeugdarts geeft aan dat ze de extra informatie verrijkend vindt. Het
motorisch onderzoek levert de jeugdarts handvatten en extra en ondersteunende informatie aan over de
motoriek van het kind. De jeugdarts geeft aan dat dit haar sterkt in haar eigen motorische onderzoek en de
conclusies hierover. Het gesprek over voeding draagt bij aan het PGO, want het onderwerp is met de diëtist
uitvoerig en op maat besproken. De jeugdarts geeft aan dat het haar ontlast , want ouders geven de jeugdarts
aan dat alles over dit onderwerp besproken is en dat ze geen vragen meer hebben. De jeugdarts geeft verder
aan dat bij navraag bleek dat de ouders de gesprekken met de diëtist prima, goed en/of nuttig vonden. De
jeugdarts geeft tot slot aan dat tijdens het consult diëtetiek het onderwerp voeding en voedingsgedrag veel
meer de diepte in gaat tijd en meer thema’s bestrijkt. Dit komt door de beschikbare tijd, de kennis over
voeding en de voedingsgerichte gesprekstechnieken.
Tijdens de pilot werken jeugdarts en diëtist gekoppeld. Het is van belang dat de jeugdarts tijdig de beschikking
heeft over het toestemmingsformulier van de ouder en de gegevens van de diëtist. Zo kan de arts zich inlezen
voor ouder(s) en kind binnen komen. Om de doorstroming van de informatie te bevorderen heeft de
projectgroep de volgende ideeën.
1. De doktersassistente levert het privacy-formulier eerder aan, bijvoorbeeld vóór het onderzoek
door de doktersassistente.
2. De jeugdarts neemt één of enkele minuten de tijd voor het doorlezen van het dossier en
informatie tussen twee PGO’s in.
3.
De jeugdarts geeft aan dat ze ervaart dat ze de informatie van de diëtist en sportbuurtcoach gebruikt in het
consult. De tijd tijdens het PGO kan de arts gebruiken voor andere onderwerpen. Bij navraag blijkt dat de
Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) het goedkeurt als de sportbuurtcoach het motorische onderzoek
uitvoert, mits de functionaris hiervoor geschoold is en de jeugdarts dit goedkeurt.
De diëtist
De diëtist vindt het voedingsconsult met de ouders goed verlopen. De gesprekken verlopen vlot en
gemakkelijk. De diëtist geeft aan dat ze binnen de pilot geen enkele weerstand van ouders ervaart. De
gesprekken verlopen inhoudelijk prima, zo geeft de diëtist aan. Na enkele tactische openingszinnen loopt het
gesprek vanzelf. De diëtist geeft aan dat ze hierdoor niet hoeft te werken met het doornemen van het dagelijks
voedingspatroon (anamnese). De gespreksonderwerpen zijn ontbijten, tussendoortjes, gezoete dranken, fruit
en groeten en voedingsgedrag. Tijdens de pilot zijn ouders van kinderen met een gezond gewicht op gesprek
gekomen. De vraag leeft bij de diëtist hoe een ouder met een te zwaar kind reageert op het voedingsconsult.
Dit aandachtpunt wordt meegenomen in het vervolgtraject.
In schema 4.1 op pagina 4staat een overzicht van de signalen die tijdens de voedingsconsult zijn
doorgestuurd naar de jeugdarts.
3
Item
Ontbijten
Aantal
3
Tussendoortjes
Fruit en groente
Gezoete dranken
2
4
Broodbeleg
Warme maaltijd
1
4
Overig
6
Totaal
20
Opmerkingen
Met tv aan ontbijten; niet
ontbijten
Nemen light, dat is niet
nodig: minder gezoete
dranken nemen
Onvoldoende groenten;
treuzelen
Onvoldoende
melkproducten; vaak
diaree; obstipatie
Schema 4.1 signalen van dietist naar jeugdarts
Een overzicht van de adviezen dat die de diëtist tijdens de pilot aan de ouders heeft gegeven staat in het
schema hieronder
Item
Ontbijten
Aantal
2
Tussendoortjes
3
Fruit en groente
4
Gezoete dranken
8
Broodbeleg
Warme maaltijd
1
6
Overig
10
Totaal
34
Opmerkingen
-eerder slapen, vroeger
opstaan: tijd voor ontbijt
Geef extra rauwkost i.p.v
soepstengel
- vast fruitmoment
- fruit i.p.v vruchtensap
- geef meer fruit en groente
- geen light geven
- minder suikerrijke dranken
- geef gewone melk of
yoghurtdrank i.p.v. optimel.
- geef melk i.p.v.
vruchtensap
-vleesgebruik aan de hoge
kant
- bespreken belonen en
compenseren voor niet
warm eten
- hoeveelheden
- melk drinken
- gezonde traktaties
- ander brood gebruiken
Schema 4.2 adviezen van dietist aan ouder
De Sportbuurtcoach
Het meten van de motoriek onder 5 jarigen is voor sportbuurtcoachsen hun reguliere werk. Nieuw is het
invoeren van de uitkomsten van de motorische metingen in een Excell bestand die voor de overdracht naar de
jeugdarts gemaakt is. Het kost enige moeite om alle functionarissen het formulier op dezelfde manier in te
laten vullen. Een korte instructie lost dit probleem op. Vanaf dat moment verloopt de communicatie naar de
jeugdarts vloeiend. De sportbuurtcoach heeft 7 keer het advies voor extra bewegingsonderwijs voor kinderen
met een motorische achterstand en/of overgewicht gegeven (in Schagen heet het clubxtra) doorgegeven aan
de jeugdarts. Dit signaal is zowel naar de jeugdarts als naar de ouder gegaan. Tot slot geeft de
sportbuurtcoach aan graag een folder, een kaart of een briefje met beweegtips te willen opstellen, zodat de
jeugdarts deze kan uitdelen. De diëtist sluit zich hierbij aan.
4
4.2 Procesevaluatie
De procesevaluatie gaat over de werkwijze, de taakverdeling en de middelen van de projectgroep. Ook
bespreekt het succesfactoren, knelpunten en de oplossingen voor knelpunten.
Volgens de projectgroepleden is de samenstelling van de projectgroep compleet en de taakverdeling helder.
Binnen de projectgroep zijn taken verdeeld onder de aanwezige disciplines, dat draagt bij aan een heldere
taakverdeling. De projectgroepleden hebben hun taak naar tevredenheid uitgevoerd. De projectgroep is
regelmatig bij elkaar gekomen en communiceerde tussendoor per mail. Zo zijn kleine problemen gemakkelijk
opgelost.
De tijdsinvestering komt overeen met de inschatting. Een pilot kost relatief veel tijd, vanwege de overleggen
en op te bouwen structuren. Afspraken voor PGO’s worden afgezegd en ouders komen niet opdagen, dit
maakt het efficiënt werken tijdens de dagen nog niet gemakkelijk. Een dag met aaneengesloten PGO’s en
voedingsconsulten vergroot de efficiency. De projectleider heeft meer tijd geïnvesteerd dan van te voren
geschat. Dit komt onder andere door de communicatie met betrokkenen buiten de projectgroep en de
verwerking van de evaluatie. De begroting komt overeen met de werkelijke uitgaven.
Succesfactoren van deze pilot zijn volgens de projectgroep:
- het gekoppeld werken (jeugdarts en diëtist werken naast elkaar). De fysieke aanwezigheid maakt
doorgeleiding gemakkelijk;
- de voorbereidende brief. Ouders waren goed geïnformeerd.
- het toestemmingsformulier. Alle ouders tekenden het toestemmingsformulier, het leek een
vanzelfsprekendheid. Hierdoor verliep de informatie-uitwisseling gemakkelijk;
- de samenwerking binnen de projectgroep. De professionele samenwerking , de helderheid in taken en de
betrokkenheid van de projectgroepleden draagt bij aan het succes van de pilot.
Belemmerende factoren zijn tijdens het pilotproject opgelost. Voor het invullen van de excellformulieren heeft
de sportbuurtcoach extra ondersteuning geboden aan de collega’s. De ruimte tussen de consulten vulde de
diëtist met ander werk. Zolang nog niet bekend was dat de IGZ de uitvoering van de motorische testen door
de sportbuurtcoach goedkeurde, voerden de jeugdarts en de sportbuurtcoach ze beiden uit. Tips voor
verbetering zijn informatiematerialen over voeding en beweging (over Clubxtra, beweeg- en voedingstips), een
moment creëren voor het lezen van binnengekomen van informatie voor de jeugdarts en de diëtist.
5
Bijlage 1: stroomschema voeding en beweging voor het 5-jarig kind
Stroomschema ‘voeding en beweging voor het 5-jarig kind’
Vóór PGO
Motorisch consult 5jarigen
Bewegingsconsult
(combinatiefunctieonaris)
basisschool
Sociaal motorisch
consult
IB-er
Basisschool
Preventief Geneeskundig Onderzoek
Voedingsconsult
Diëtist
(Nabij) GGD
Doorverwijzing
Extra consult
jeugdarts
Psycholoog
Meten en wegen
Doktersassistent
GGD
PGO
5-jarigen
jeugdarts
GGD
(kinder)
fysiotherapeut
Bewegingsconsulent
(sport- en
bewegingsaanbod)
Diëtist
Huisarts
Kinderarts
Legenda
Blauw = Wat?
Rood = wie?
Groen = waar
6
Toelichting stroomschema
Het stroomschema betreft een weergave van de verbindingen rondom het thema ‘beweging en voeding’ rondom het preventief geneeskundig onderzoek
(PGO) van de jeugdarts. In het stroomschema heeft de jeugdarts een centrale positie. Ze is de verbindende schakel tussen de informatie en het
doorverwijzen. De andere disciplines vervullen een ondersteunende rol.
Jeugdarts
De GGD nodigt alle (ca) 5-jarigen uit voor een onderzoek door de jeugdarts en doktersassistente. Er wordt gekeken naar lengte, gewicht, ogen, oren,
houding, motoriek, spraak- en taalontwikkeling. Dit onderzoek vindt plaats op de GGD of op de school. De jeugdarts verwijst door naar de (kinder)arts, diëtist,
(kinder)fysiotherapeut en het sport- en beweegaanbod van de sportbuurtcoach indien hier reden toe is.
Doktersassistent
De doktersassistent assisteert, ondersteunt en adviseert de jeugdarts. Het meten en wegen van het kind wordt uitgevoerd door de doktersassistent.
Sportbuurtcoach
De sportbuurtcoach is een functie ondergebracht bij Sportservice die als doel heeft de samenhang tussen (brede) scholen, sportverenigingen en het sport- en
beweegaanbod vorm te geven. Het zijn bijvoorbeeld vakdocenten gym die ook naschoolde beweegactiviteiten organiseren. De sportbuurtcoach coördineert
het motorisch consult (en voert het fysieke gedeelte uit) voor iedere 5-jarige op de basisschool.
IB-er
De IB-er is de intern begeleider van een basisschool. De interne begeleider is verantwoordelijk voor de leerlingenzorg, na- en bijscholing van het team,
gestalte geven aan de onderwijsvisie en het uitzetten van lijnen met betrekking tot de pedagogische en didactische aanpak binnen de school. De IB-er voert
het sociaal motorisch consult (de sociale ontwikkeling in relatie tot zijn/ haar motoriek) uit bij 5-jarige en overlegt met en adviseert de sportbuurtcoach
hierover.
Diëtist
De diëtist verzorgt een individueel consult voor ouders over het thema ‘evenwichtige voeding binnen het gezin’ voorafgaand aan het PGO. Dit consult is een
tweezijdig gesprek waar ouders in de gelegenheid worden gesteld vragen te stellen. Verder komen onder andere de onderwerpen tussendoortjes, gezoete
dranken, gezonde vetten, proporties en eetmomenten naar voren.
Organisatie
De ouders van de 5-jarige ontvangen een uitnodiging voor het 5-jarigen consult bij de jeugdarts. Hierin wordt de procedure toegelicht en wordt de ouders
gevraagd te tekenen voor uitwisselingen van de gegevens tussen de jeugdarts, sportbuurtcoach en diëtist. Allereerst vindt een motorisch onderzoek plaats op
de basisschool. De sportbuurtcoach coördineert en registreert de uitkomsten van dit onderzoek. Enige tijd daarna vindt het 5-jarigen onderzoek plaats. De
ouder bezoekt allereerst de diëtist. De informatie van de diëtist en de sportbuurtcoach wordt naar de jeugdarts gemaild. Het 5-jarige kind wordt gemeten en/ of
gewogen en daarna bezoeken ouder en kind de jeugdarts. De jeugdarts voert haar onderzoeken uit en heeft tevens beschikking over de informatie uit het
motorisch- en voedingsconsult. De jeugdarts heeft een beslissende rol, adviseert de ouder en het kind en verwijst indien nodig door naar de (eerstelijns)zorg.
Opmerkingen
7
- de regie ligt bij de arts, de anderen assisteren en adviseren
- gezondheid (voeding, beweging, motoriek) van het kind staat centraal
- de communicatie gaat pre mail en korte bespreking eind van de dag
- maatwerk is mogelijk per school
- JGZ stelt aangepaste brief op
- met inachtnemening van privacy dmv brief en ondertekening door ouders
- schoolbesturen worden ingelicht tijdens directeurenoverleg na de zomervakantie
- begroting opgesteld voor extra inzet doktersassistente en arts
8