Bijlage C3 Relatie gele voorbeeldleerlijn vwo

Bijlage C Relatie schoolprogramma’s met de eindtermen in de
Adviesexamenprogramma’s
Bijlage C3
Overzicht van een uitgevoerd curriculum vwo in de gele voorbeeldleerlijn
passend bij eindtermen uit het Adviesexamenprogramma vwo
In scholen van de gele leerlijn van het vwo, cohort
2009 – 2010, zijn modules in de volgorde gebruikt
die hiernaast is aangegeven.
In de kolommen hieronder worden de gebruikte
vakconcepten uit die modules ondergebracht bij de
verschillende domeinen en eindtermen van het
adviesexamenprogramma. Het gaat daarbij alleen
over de vakinhoudelijke domeinen B t/m G.
Waar mogelijk wordt naar de modules verwezen. In
klassikaal of meer persoonlijk contact wordt ook
aandacht gegeven aan aspecten die niet expliciet
beschreven staan.
Module 1:
Module 2:
Brug
1:
Module 4:
Module 5:
Module 6:
Module 7:
Module 8:
Module 9:
Module 10:
Module 11:
Module 12:
Module 13:
Groene vakantie
Groene brandstof
Is biobrandstof een oplossing?
Wat hebben planten nodig?
De Nobelprijs
Modellen voor binding
Zuren en antizuren
Chemie in de laptop
Waarom verlopen reacties?
Hoe verlopen reacties?
NSAID's en andere pijnstillers
Groene Chemie (VNCI)
Kunststoffen in de auto (ChiK)
Voorbeeld van de relatie van de eindtermen uit het adviesexamenprogramma met
vakconcepten en vakbegrippen in de gebruikte modules in het uitgevoerd lesprogramma
Domein B: Stoffen en materialen in de
chemie
Subdomein B1: Deeltjesmodellen
16. De kandidaat kan deeltjesmodellen
beschrijven en gebruiken.
Fase-overgangen
Dalton / Rutherford / Bohr / Lewis
Proton / neutron / elektron / elektronenwolk / isotopen
structuurformules / isomerie / optische activiteit
Periodiek Systeem
Ion / Vanderwaals kracht / dipool / waterstofbrug /
oxidatiegetal
Reactiemechanismen
Polymeren (soorten), crosslinking, vulcaniseren
Vaktaal als M, NA, Avogadro, A,u,
Modules: 1, 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 13
Subdomein B2: Eigenschappen en modellen
17. De kandidaat kan bij beschreven onderzoek
aan stoffen en materialen macroscopische
eigenschappen verklaren met deeltjesmodellen.
Zuivere stof / niet ontleedbare stof / faseovergangen,
Relatieve hoogte kookpunt en smeltpunt
Reactiviteit / brandbaarheid / zuur-base karakter,
Domein E: Innovatie en chemisch onderzoek
Subdomein E1: Chemisch onderzoek
34. De kandidaat kan met behulp van kennis van
chemische processen in een beschreven onderzoek
ten minste in de context van gezondheid, materialen
of voedselproductie aangeven hoe die kennis wordt
gebruikt.
Eiwitten/koolhydraten / vetten en oliën / fosfolipiden
Enzymen / biokatalyse
Vetzuren / aminozuren/
Werkzame stof / vulstof
Kunstmest
Transport in het lichaam / membraan
Modules: 1, 2, brug 1 , 4, 5, 7, 9, 11
Subdomein E2: Selectiviteit en specificiteit
35. De kandidaat kan bij chemische reacties ten
minste in de context van voedselproductie,
geneesmiddelen of transport van stoffen in het
lichaam selectiviteit en specificiteit verklaren, en
daarbij, indien van toepassing, kennis van katalyse
gebruiken.
Activeringsenergie
Katalyse
1
reductor-oxydator
Type binding /stroomgeleiding /dichtheid / oplosbaarheid
Polymeren (soorten), crosslinking, vulcaniseren
Optische activiteit
Modules: derde klas, 1, 4, 6, 7, 8, 11, 13
Subdomein B3: Bindingen en eigenschappen
18. De kandidaat kan met behulp van kennis over
bindingen in en tussen deeltjes eigenschappen
van stoffen en materialen verklaren.
Smeltpunt/smelttraject/kookpunt/kooktraject
Relatieve hoogte kookpunt en smeltpunt
Polair/apolair –hydrofiel/hydrofoob
Moleculaire stoffen-Van der Waalskracht
Ionen-ionbinding
Metalen-metaalbinding
Dipool – dipoolbinding waaronder waterstofbrug
Oplosbaarheid / neerslagreacties
Zouten tegenover moleculaire stoffen en tegenover
metalen
Covalentie / elektrovalentie / Crosslinks / polymeren
Modules: 4, 5, 6, 7, 8, 13
Subdomein B4: Bindingen, structuren en
eigenschappen
19. De kandidaat kan op basis van kennis van
structuren en de bindingen in en tussen deeltjes
eigenschappen van stoffen en materialen
verklaren en omgekeerd vanuit de eigenschappen
van stoffen of materialen structuren voorspellen.
Metaalrooster → stroomgeleiding
Ionrooster → benadering smeltpunt
Molecuulrooster en dipolen → benadering kookpunt
Koolwaterstoffen
Karakteristieke groepen → chemische eigenschappen,
waaronder zuren en basen
N.B. vaktaal als alkanen, alkenen, alcoholen, esters….
Macromoleculen als B2 en B3
Mesostructuren
Modules: 1, 2, 4, 6, 7, 8, 10, 11, 13
Domein C: Chemische processen en
behoudswetten
Subdomein C1: Chemische processen
20. De kandidaat kan chemische reacties en
fysische processen beschrijven in termen van
reactiviteit en het vormen en verbreken van
(chemische) bindingen.
Atoombinding – delen van elektronen
Covalentie – elektrovalentie
Polaire atoombinding
Ionbinding
Reactiemechanismen
Stereo-isomerie
Membraan
Modules: 10, 11
Subdomein E3: Duurzaamheid
36. De kandidaat kan met behulp van kennis van
chemische processen uitspraken over duurzaamheid
waarderen en van commentaar voorzien.
Duurzame kringlopen / biomassa / bio-ethanol
Aspecten van groene chemie / atoomeconomie
Stofkringlopen / afvalstromen
Energiekringloop
Kwaliteit van energie
Modules: 1, 2, brug 1, 4, 8, 9, 12
Subdomein E4: Nieuwe materialen
37. De kandidaat kan met behulp van kennis van de
chemische industrie ten minste in de context van
geneesmiddelen, voeding of materialen toelichten
hoe nieuwe toepassingen in bestaande en in nieuwe
markten worden ontwikkeld.
De gele voorbeeldleerlijn behandelt dit niet
Subdomein E5: Onderzoek en ontwerp
38. De kandidaat kan met betrekking tot een
praktische opdracht ten minste in de context van
duurzaamheid, materialen, voeding of gezondheid
een onderzoek- of een ontwerpopdracht formuleren,
die uitvoeren en daarvan verslag doen.
Geen specifieke onderwerpen of concepten. Per school aan
de hand van een gekozen onderwerp.
Een brede toepassing van het geleerde.
Voorbeeld: synthese van aspirine
Domein F: Industriële (chemische)
processen
Subdomein F1: Industriële processen
39. De kandidaat kan met behulp van kennis van
procestechnologie en reactiekinetiek, ten minste in
de context van voedselproductie of duurzaamheid
processen beschrijven en classificeren, eenvoudige
berekeningen uitvoeren en voorstellen voor
aanpassingen formuleren en beoordelen.
Vergisting biomassa
Rendement
Recycling
Synthese aspirine
Modules: 2, brug 1, 4, 8, 10
Subdomein F2: Groene chemie
40. De kandidaat kan industriële processen
2
Metaalbinding
Dipool –dipoolbinding (en waterstofbruggen)
Dipool-ionbinding / hydratatie
Reactiemechanismen
Modules: 1, 2, 4, 6, 7, 8, 9, 10, 11
Subdomein C2; Chemisch rekenen
21. De kandidaat kan met behulp van kennis van
chemische reacties en behoudswetten
berekeningen maken over de opbrengsten van
een proces.
Elementbehoud/massabehoud
Verhoudingsformules
Reactievergelijkingen opstellen
Verbrandingsreacties
Rendement
Atoomeconomie
Bindingsenergie
Vaktaal: molvolume, mol, getal van Avogadro, molariteit
Modules: Derde klas, 1, 2, brug 1, 4, 7, 8, 12
Subdomein C3: Behoudswetten en kringlopen
22. De kandidaat kan verbanden leggen tussen
behoudswetten en chemische processen, en kan
deze verbanden relateren aan kringlopen.
Elementbehoud/massabehoud
Verhoudingsformules
Vormingswarmte
Endotherm/exotherm
Omzettingen van energie, energiekringloop
Bindingsenergie
Kwaliteit van energie
Modules: 1, 2, brug 1, 4, 8, 9, 12
Subdomein C4: Reactiekinetiek
23. De kandidaat kan op basis van kennis van
reactiekinetiek chemische processen analyseren,
onder andere door de concentratie van aanwezige
stoffen en deeltjes te berekenen, en kan
aangeven welke rol katalyse speelt.
Concentratieverandering in relatie tot de reactiesnelheid
Orde van een reactie → mechanisme
Katalyse
Modules: 2, 9, 10, 12
Subdomein C5: Chemisch evenwicht
24. De kandidaat kan aangeven of er sprake is
van evenwicht, kan berekeningen uitvoeren aan
evenwichten, en kan verklaren hoe de ligging van
een evenwicht kan worden beïnvloed.
Omkeerbare reacties
Evenwichtsreactie en evenwicht
Concentratie/temperatuur
beschrijven in blokschema’s,
rendementsberekeningen maken en “principes van
groene chemie” herkennen en relateren aan
gerealiseerde, mogelijke en gewenste veranderingen
van die processen.
Broeikaseffect
Biobrandstof
Smogvorming / rookgassen
Zure depositie
Fijn stof
Aspecten van groene chemie / atoomeconomie
Chemische industrie
Niet alles expliciet in de modules, wel in onderwijs
eromheen
Modules: 2, Brug 1, 4, 8, 12
Subdomein F3: Energieomzettingen
41. De kandidaat kan in de context van
duurzaamheid beschrijven welke chemisch
technologische processen worden gebruikt bij
energieomzettingen en kan met behulp van kennis
van energieproductie processen beschrijven, daarbij
voorkomende condities aangeven en voorstellen
voor aanpassing beoordelen.
Grondstof en productieproces (rendement)
Biobrandstof
Elektrochemische cel / brandstofcel
Elektrolyse
Reductor / oxidator
Groene chemie / atoomeconomie
Modules: 2, 4, 8, 12
Subdomein F4: Risico en veiligheid
42. De kandidaat kan kennis van risico en veiligheid
gebruiken en kan daarmee in industriële
productieprocessen die aspecten beoordelen.
Veiligheidszinnen/pictogrammen
Komt in de gele leerlijn als zodanig niet voor, wel tijdens het
practicum
Subdomein F5: Duurzame productieprocessen
43. De kandidaat kan met behulp van chemische
kennis ten minste in de context van duurzaamheid
een oordeel geven over het ontwerp van
productieprocessen.
Vergisten
Condensatiereacties
Hydrolyse
Omesteren
Biokatalyse
Specificiteit
Groene chemie / atoomeconomie
Modules: 2, 8,10, 11, 12
3
Zwak zuur / base
Activeringsenergie
Katalysator/verdelingsgraad
Vaktaal : mol/L, reactiesnelheid
Modules: 2, 7, 8, 9, 10
Subdomein C6: Energieberekeningen
25. De kandidaat kan berekeningen maken over
energieomzettingen en energie-uitwisseling bij
chemische processen en hieruit conclusies
trekken en voorstellen formuleren.
Vormingswarmte
Endotherm/exotherm
Omzettingen van energie, energiekringloop
Bindingsenergie
Kwaliteit van energie
Wisselwerking licht / materie
Modules: 1, 2, brug 1, 8, 9, 12
Subdomein C7: Classificatie van reacties
26. De kandidaat kan reacties classificeren en
naar kenmerken beschrijven
Structuurformules / (Poly)condensatiereacties
Hydrolyse / (Poly)additiereacties / Neerslagreacties
Zuur-base reacties / Redoxreacties
Ontledingsreacties / Verbrandingsreacties
Omkeerbare reacties
SN2-reacties
Radicaalreacties
Modules: ,3, 4, 5, 7, 9, 10, 11, 12, 13
Subdomein C8: Technologische aspecten
27. De kandidaat kan in contexten van
technologische aard aspecten van schaal,
verandering en reactiviteit herkennen en
toelichten.
Schaal van processen / Blokschema / batch-continu
Broeikaseffect / Corrosie / Zure regen
Edel - onedel
Modules: Brug 1, 2, Brug 1, 4 , 5, 8, 12
Subdomein C9: Kwaliteit van energie
28. De kandidaat kan met kennis van energie
aangeven hoe de energie en de kwaliteit van
energie bij chemische processen verandert.
Vormingswarmte
Endotherm/exotherm
Omzettingen van energie, energiekringloop
Bindingsenergie
Kwaliteit van energie
Wisselwerking licht / materie
Modules: 1, 2, brug 1, 8, 9, 12
Domein G
Maatschappij, chemie en
technologie
Subdomein G: Chemie van het leven
44. De kandidaat kan kennis van chemische
processen in levende organismen beschrijven en
gebruiken.
Fotosynthese
Kunstmest
Hydrolysereacties
Verbranding van vetten, koolhydraten en eiwitten
Membranen
Modules: 4, 10, 11
Subdomein G2: Milieueffectrapportage
45. De kandidaat kan met behulp van kennis van
productieprocessen ten minste in de context van
gezondheid of duurzaamheid beschrijven welke
maatschappelijke condities aan de orde zijn en wat
mogelijke gevolgen zijn.
Duurzame kringlopen
Modules: 2, brug 1, 4, 8, 12
Subdomein G3: Energie en industrie
46. De kandidaat kan met behulp van kennis van
productieprocessen ten minste in de context van
duurzaamheid energieomzettingen vanuit de
verschillende bronnen beschrijven, vergelijkingen
maken en een beargumenteerd oordeel geven.
Biobrandstof
Productie biomassa
Bodemkwaliteit
Batterijen, brandstofcellen
Kwaliteit van energie
Modules: 1, 2, brug 1, 4, 8, 9
Subdomein G4: Milieueisen
47. De kandidaat kan met behulp van kennis van
grootschalige chemische processen beschrijven
welke kwaliteiten van water, lucht, bodem en
voedsel op welke wijze worden gewaarborgd en kan
voorgestelde aanpassingen beoordelen.
Voorraden natuurlijke hulpbronnen
Biobrandstof
Afvalbeheer / composteren
Energiebeheer
Waterkwaliteit
Luchtkwaliteit
Kwaliteit bodem
Modules: 2, brug 1, 4, 8
In de strikte zin van de formulering gebeurt hier in de gele
leerlijn weinig aan
4
Subdomein C10: Activeringsenergie
29. De kandidaat kan bij zelf uitgevoerde of
gedemonstreerde experimenten het begrip
activeringsenergie gebruiken, beschrijven en
relateren aan katalyse.
Endotherm/exotherm
Omzettingen van energie, energiekringloop
Bindingsenergie
Kwaliteit van energie
Katalyse
Modules: 2, brug 1, 4, 9, 12
Subdomein G5: Bedrijfsprocessen
48. De kandidaat kan met behulp van chemische
kennis ten minste in de context van duurzaamheid
een voorbeeld uit de Nederlandse chemische
industrie analyseren en aangeven wat de bijdrage is
van het bedrijfsproces aan lokale en mondiale
kwaliteit van leven.
Komt niet voor in de uitgevoerde Gele leerlijn in 2009/2010.
Modules: --
Domein D: Ontwikkelen van chemische
kennis
Subdomein D1: Chemische vakmethodes
30. De kandidaat kan met behulp van kennis van
materialen en stoffen een keuze voor een
bepaalde scheidings- en/of analysemethode
formuleren en beargumenteren.
Filteren/zeven/oplossen/extraheren/…../
destilleren/adsorberen
Bezinken/indampen/centrifugeren
neerslagreacties/ aantoningsreacties
chromatografie / colorimetrie / spectrometrie
(N.B. wel de methode, niet de sommen)
Modules: derde klas modules, 2, 4, 6, 7, 8, 10
Subdomein D2: Veiligheid
31. De kandidaat kan met behulp van kennis van
stoffen en materialen in zelf uitgevoerde
experimenten deze stoffen of materialen
analyseren en zuiveren en daarbij veilig omgaan
met stoffen, materialen en apparatuur.
Chemisch en fysisch stofbegrip, oplosbaarheid,
neerslagreacties
Zuur-base theorie, redoxreacties
Optische activiteit, polarimeter
Chromatografie
Aantoningsreacties/vlamkleuringen
Modules: derde klas, 2, 4, 7, 7, 10
Subdomein D3: Chemische synthese
32. De kandidaat kan met behulp van kennis over
chemische processen aangeven hoe stoffen
worden gesynthetiseerd en daarbij een relatie
leggen met voorkomende reactiemechanismen.
Vaste massaverhouding, volumeverhouding bij gassen,
Oplosbaarheid/ neerslagreacties
Evenwicht, aflopende reactie
Scheidingstechnieken
Katalyse
5
Zuur-base reacties, redoxreacties/ elektrolyse
Lewistheorie
Condensatiereacties
Polymerisatiereacties
Hydrolyse / thermolyse / vergisting
Additiereacties
Radicaalreacties
Modules: 1, 2, 4, 6, 7, 8, 10, 13
Subdomein D4: Molecular modeling
33. De kandidaat kan een reactiemechanisme
opstellen met gebruik van onder andere
“molecular modelling” en daarbij, indien van
toepassing, kennis van katalyse gebruiken.
Condensatiereacties
Additiereacties
Macromoleculen
Relatie monomeren / polymeren
Katalyse
Reactiemechanismen
Modules: 4, 7, 9, 11, 13
6