Bijlage C - Start - Nieuwe Scheikunde

Bijlage C Relatie schoolprogramma’s met de eindtermen in de
Adviesexamenprogramma’s
Bijlage C5
Overzicht van een uitgevoerd curriculum havo in de blauwe voorbeeldleerlijn
passend bij eindtermen uit het Adviesexamenprogramma havo
In scholen van de blauwe leerlijn van het havo,
cohort 2009 – 2010, zijn modules gebruikt die
hiernaast zijn aangegeven.
1
2
3
4
5
In de kolommen hieronder worden de gebruikte
vakconcepten uit die modules ondergebracht bij de
verschillende domeinen en eindtermen van het
adviesexamenprogramma. Het gaat daarbij alleen
over de vakinhoudelijke domeinen B t/m G.
6
In klassikaal of meer persoonlijk contact wordt ook
aandacht gegeven aan aspecten die niet expliciet
beschreven staan.
8
9
10
7
11
12
13
Gif om op te vreten: Milieukwesties
Gif om op te vreten: Broeikaseffect
Gif om op te vreten: Klimaatdebatten
Ontwikkelen van wetenschap: formules maken
A. Carbonium
B. Koolstofchemie
C. Van C naar DNA
D. Van koolstof naar denken in oplossingen
Ontwikkelen van wetenschap: denken in
oplossingen
A. Ontwikkelen van wetenschap: Hoe werkt een
batterij?
b. Ontwikkelen van wetenschap: Redoxreacties
Toepassen van wetenschap: Modellen maken
Toepassen van wetenschap: Modellen toepassen
Toepassen van wetenschap:Makro – micro,
evenwichten
Toepassen van wetenschap :Macro – micro, verf
Toepassen van wetenschap: Materiaalinnovatie
Toepassen van wetenschap: Stereochemie
Voorbeeld van de relatie van de eindtermen uit het adviesexamenprogramma met
vakconcepten en vakbegrippen in de gebruikte modules in het uitgevoerd lesprogramma
Domein B: Kennis van stoffen en materialen
Subdomein B1: Deeltjesmodellen
15. De kandidaat kan deeltjesmodellen
beschrijven en gebruiken.
Fase-overgangen
Dalton / Rutherford / Bohr / Lewis
Proton / neutron / elektron / elektronenwolk / isotopen
structuurformules / isomerie / optische activiteit
Periodiek Systeem
Ion / Vanderwaals kracht / dipool / waterstofbrug /
oxidatiegetal
vriespuntsdaling
reactiemechanismen
Vaktaal als M, NA, Avogadro, A,u,
Subdomein B2: Eigenschappen en modellen
16. De kandidaat kan macroscopische
eigenschappen van een stof of materiaal in relatie
brengen met deeltjesmodellen.
zuivere stof / niet ontleedbare stof / faseovergangen,
relatieve hoogte kookpunt en smeltpunt
reactiviteit / brandbaarheid / zuur-base karakter,
reductor-oxydator
Domein E: Innovatieve ontwikkelingen in de
chemie
Subdomein E1: Kenmerken van innovatieve
processen
32. De kandidaat kan in innovatieve processen het
gebruik van structuur-eigenschappen relaties ten
minste in de context van materialen,
geneesmiddelen of voeding, herkennen en
beschrijven.
Thermoplasten / thermoharders
Composieten / keramische materialen
Eiwitten / koolhydraten / vetten
Enzymen / biokatalyse
Vetzuren / aminozuren
Werkzame stof / vulstof
Kunstmest
Subdomein E2: Duurzaamheid
33. De kandidaat kan met behulp van kennis van
chemische processen aspecten van duurzaamheid in
relatie brengen met ontwikkelingen in de chemie.
Duurzame kringlopen / biomassa / bio-ethanol
Stofkringlopen / afvalstromen
1
type binding /stroomgeleiding/dichtheid/ oplosbaarheid
vriespuntsdaling
polymerisatiegraad
optische activiteit
Subdomein B3: Bindingen en eigenschappen
17. De kandidaat kan met behulp van kennis van
bindingen eigenschappen van stoffen en
materialen toelichten en beschrijven.
Smeltpunt/smelttraject/kookpunt/kooktraject
Relatieve hoogte kookpunt en smeltpunt
Polair/apolair –hydrofiel/hydrofoob
Moleculaire stoffen-Van der Waalskracht
Ionen-ionbinding
Metalen-metaalbinding
Dipool – dipoolbinding waaronder waterstofbrug
Oplosbaarheid / neerslagreacties
Zouten tegenover moleculaire stoffen en tegenover
metalen
Covalentie / elektrovalentie / Crosslinks
Subdomein B4: Bindingen, structuren en
eigenschappen
18. De kandidaat kan op basis van kennis van
aanwezige structuren en de bindingen in en
tussen deeltjes een macroscopische eigenschap
van een stof of materiaal verklaren.
Metaalrooster → stroomgeleiding
Ionrooster → benadering smeltpunt
Molecuulrooster en dipolen → benadering kookpunt
Koolwaterstoffen
Karakteristieke groepen → chemische eigenschappen,
waaronder zuren en basen
N.B. vaktaal als alkanen, alkenen, alcoholen, esters….
Macromoleculen
Mesostructuren
Subdomein B5: Macroscopische
eigenschappen
19. De kandidaat kan een macroscopische
eigenschap relateren aan de structuur van een
stof of materiaal.
Metaalrooster → stroomgeleiding
Ionrooster → benadering smeltpunt
Molecuulrooster en dipolen → benadering kookpunt
Koolwaterstoffen
Karakteristieke groepen → chemische eigenschappen,
waaronder zuren en basen
N.B. vaktaal als alkanen, alkenen, alcoholen, esters….
Macromoleculen
Waterzuivering
Energiekringloop
Kwaliteit van energie
Subdomein E3: Innovatieve processen
34. De kandidaat kan met kennis van de chemische
industrie ten minste in de context van
voedselproductie of materialen een innovatief proces
beschrijven.
Kwam in de blauwe leerlijn in 2009-2010 als zodanig niet
voor
Domein F: Processen in de chemische
industrie
Subdomein F1: Industriële processen
35. De kandidaat kan gegeven industriële processen
beschrijven in blokschema's,
rendementsberekeningen maken, en kan aangeven
hoe aspecten van "groene chemie" bij het ontwerp
van het proces een rol spelen.
Vergisting biomassa
Waterzuivering
Rendement
Recycling
Blokschema’s
Subdomein F2: Procestechnologie en
duurzaamheid
36. De kandidaat kan kennis over procestechnologie
en reactiekinetiek gebruiken bij redeneringen met
betrekking tot duurzaamheid en veiligheid van een
proces.
Broeikaseffect
Biobrandstof
smogvorming/rookgassen
Zure depositie
Fijn stof
Aspecten van groene chemie
Chemische industrie
Subdomein F3: Energieomzettingen
37. De kandidaat kan in de context van
duurzaamheid beschrijven welke chemisch
technologische processen worden gebruikt bij
energieomzettingen en kan met behulp van kennis
van energieproductie redeneren over duurzame
processen.
Grondstof en productieproces (rendement)
2
Mesostructuren
Domein C: Kennis van
processen en kringlopen
chemische
Subdomein C1: Chemische processen
20. De kandidaat kan chemische reacties en
fysische processen beschrijven in termen van
vormen en verbreken van (chemische) bindingen.
Atoombinding – delen van elektronen
Covalentie – elektrovalentie
Polaire atoombinding
Ionbinding
Metaalbinding
Dipool –dipoolbinding (en waterstofbruggen)
Dipool-ionbinding / hydratatie
Reactiemechanismen
Katalyse
Subdomein C2: Chemisch rekenen
21. De kandidaat kan met behulp van kennis van
chemische reacties en behoudswetten
berekeningen maken over de opbrengsten van
een proces.
Elementbehoud/massabehoud
Verhoudingsformules
Rendement
Reactievergelijkingen opstellen
Verbrandingsreacties
Bindingsenergie
Vaktaal: molvolume, mol, getal van Avogadro, molariteit
Subdomein C3: Energieberekeningen
22. De kandidaat kan een chemisch proces en de
daarbij optredende energieomzetting en energieuitwisseling beschrijven en met een berekening
toelichten.
Vormingswarmte
Endotherm/exotherm
Omzettingen van energie, energiekringloop (zonder
berekening)
Vaktaal als molmassa, mol, getal van Avogadro,
gehaltes….
Subdomein C4: Chemisch evenwicht
23. De kandidaat kan bij zelf uitgevoerde of
gedemonstreerde experimenten metingen doen
aan concentraties en energie-uitwisseling en
beredeneren of er sprake is van evenwicht en hoe
Biobrandstof
Elektrochemische cel / brandstofcel
Elektrolyse
Reductor / oxidator
Subdomein F4: Risico en veiligheid
38. De kandidaat kan in een gegeven industrieel
proces veiligheidsrisico’s benoemen en
veiligheidsmaatregelen aangeven.
Veiligheidszinnen/pictogrammen
Kwam in de blauwe leerlijn in 2009-2010 als zodanig niet
voor, wel tijdens het practicum
Subdomein F5: Kwaliteit en gezondheid
39. De kandidaat kan kennis van chemische
processen ten minste in de context van voeding of
voedselproductie relateren aan uitspraken over
kwaliteit en gezondheid.
condensatiereaties
hydrolyse
biokatalyse
specificiteit
Kwam in de blauwe leerlijn in 2009-2010 als zodanig niet
voor
Domein G: Maatschappij en chemische
technologie
Subdomein G1: Chemie van het leven
40. De kandidaat kan chemische processen in
levende organismen herkennen en beschrijven.
Fotosynthese
Kunstmest
Hydrolysereacties
Verbranding van vetten, koolhydraten en eiwitten
Subdomein G2: Milieueisen
41. De kandidaat kan met behulp van kennis van
chemische processen ten minste in de context van
voedselproductie of gezondheid uitspraken doen
over de kwaliteit van water, lucht, bodem en
voedsel.
Duurzame kringlopen
Waterzuivering
Broeikaseffect
Subdomein G3: Duurzame chemische
technologie
42. De kandidaat kan aangeven hoe grondstoffen
voor de chemische industrie worden geproduceerd
3
de ligging van het evenwicht kan worden
beïnvloed.
Omkeerbare reacties
Evenwichtsreactie en evenwicht
Concentratie/temperatuur
Zwak zuur / base
Verdelingsgraad
Oplosbaarheid
Vaktaal : mol/L, reactiesnelheid
Subdomein C5: Technologische aspecten
24. De kandidaat kan in contexten van
technologische aard aspecten van schaal,
verandering en reactiviteit herkennen en
toelichten.
Schaal van processen / Blokschema
Broeikaseffect / Corrosie / Zure regen
Subdomein C6: Reactiekinetiek
25. De kandidaat kan de reactiesnelheid
berekenen uit de concentratieverandering en
beredeneren hoe de concentratie de
reactiesnelheid beïnvloedt.
Reactiesnelheid in relatie tot de concentratieverandering
en kan met behulp van kennis van duurzame
principes aan de hand van een voorbeeld uit de
chemische industrie bijdragen van het bedrijfsproces
relateren aan lokale en mondiale kwaliteit van leven.
Voorraden natuurlijke hulpbronnen
Biobrandstof
Afvalbeheer / composteren
Energiebeheer
Waterkwaliteit / waterzuivering
Luchtkwaliteit / zure regen / broeikaseffect
Kwaliteit bodem
Subdomein G4: Groene chemie
43. De kandidaat kan bij grootschalige
productieprocessen aspecten van duurzaamheid en
groene chemie benoemen.
Kwam in de blauwe leerlijn in 2009-2010 als zodanig niet
voor
Subdomein G5: Ketenanalyse
44. De kandidaat kan met kennis van chemische
processen bij een ketenanalyse van een proces of
een product voorstellen voor aanpassing beoordelen.
Kwam in de blauwe leerlijn in 2009-2010 als zodanig niet
voor
Subdomein C7: Behoudswetten en
kringlopen
26. De kandidaat kan chemisch processen
relateren aan behoudswetten en beschrijven in
termen van kringlopen.
Elementbehoud / massabehoud
Verhoudingsformules
Bindingsenergie
Vormingswarmte
Endotherm / exotherm
Omzettingen van energie, energiekringloop
Kwaliteit van energie
Subdomein C8: Classificatie van reacties
27. De kandidaat kan eenvoudige reacties
classificeren, en gebruiken bij het beschrijven van
polymerisatiereacties.
Structuurformules / (Poly)condensatiereacties
Hydrolyse / (Poly)additiereacties / Neerslagreacties
Zuur-base reacties / Redoxreacties
Ontledingsreacties / Verbrandingsreacties
Omkeerbare reacties
4
Domein D: Ontwerpen en experimenten
in de chemie
Subdomein D1: Chemische vakmethodes
28. De kandidaat kan met behulp van kennis van
stoffen, materialen en chemische processen
beargumenteren waarom bepaalde scheidingsen/of analysemethoden passen in een voorgesteld
ontwerp of productieproces.
Filteren/zeven/oplossen/extraheren/…../
destilleren/adsorberen
Bezinken/indampen/centrifugeren
neerslagreacties/ aantoningsreacties
chromatografie / colorimetrie / spectrometrie
(N.B. wel de methode, niet de sommen)
Subdomein D2: Veiligheid
29. De kandidaat kan stoffen en materialen
analyseren en zuiveren en daarbij veilig omgaan
met stoffen, materialen en apparatuur.
Chemisch en fysisch stofbegrip, oplosbaarheid,
neerslagreacties
Zuur-base theorie, redoxreacties
Optische activiteit, polarimeter
Chromatografie
Aantoningsreacties / vlamkleuringen
Chemiekaarten
Subdomein D3: Chemische procesontwerpen
30. De kandidaat kan chemische processen
relateren aan de opzet van een ontwerpopdracht
of gebruikte technologie.
Vaste massaverhouding, volumeverhouding bij gassen,
Oplosbaarheid/ neerslagreacties
Scheidingstechnieken
Evenwicht, aflopende reactie
Katalyse
Zuur-base reacties, redoxreacties / elektrolyse
(Poly) condensatiereacties
(Poly)additiereacties
Hydrolyse / thermolyse / vergisting
Subdomein D4: Molecular modelling
31. De kandidaat kan bij een onderzoek- of een
ontwerpopdracht elementen van “molecular
modelling” gebruiken.
Macromoleculen
Relatie monomeren/polymeren
5