Bijlage C - Start - Nieuwe Scheikunde

Bijlage C Relatie schoolprogramma’s met de eindtermen in de
Adviesexamenprogramma’s
Bijlage C4
Overzicht van een uitgevoerd curriculum vwo in de blauwe voorbeeldleerlijn
passend bij eindtermen uit het Adviesexamenprogramma vwo
In scholen van de blauwe leerlijn van het vwo,
cohort 2009 – 2010, zijn modules gebruikt die
hiernaast zijn aangegeven.
In de kolommen hieronder worden de gebruikte
vakconcepten uit die modules ondergebracht bij de
verschillende domeinen en eindtermen van het
adviesexamenprogramma. Het gaat daarbij alleen
over de vakinhoudelijke domeinen B t/m G.
Bij elk concept wordt naar de modules verwezen.
In klassikaal of meer persoonlijk contact wordt ook
aandacht gegeven aan aspecten die niet expliciet
beschreven staan.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Gif om op te vreten: Milieukwesties
Gif om op te vreten: Broeikaseffect
Gif om op te vreten: Klimaatdebatten
Ontwikkelen van wetenschap: formules maken
A. Carbonium
B. Koolstofchemie
C. Van C naar DNA
D. Van koolstof naar denken in oplossingen
Ontwikkelen van wetenschap: denken in
oplossingen
A. Ontwikkelen van wetenschap: Hoe werkt een
batterij?
B. Ontwikkelen van wetenschap: Redoxreacties
Toepassen van wetenschap: Modellen maken
Toepassen van wetenschap: Modellen toepassen
Toepassen van wetenschap:Macro – micro,
evenwichten
Toepassen van wetenschap :Macro – micro, verf
Toepassen van wetenschap: Materiaalinnovatie
Toepassen van wetenschap: Stereochemie
Voorbeeld van de relatie van de eindtermen uit het adviesexamenprogramma met
vakconcepten en vakbegrippen in de gebruikte modules in het uitgevoerd lesprogramma
Domein B: Stoffen en materialen in de
chemie
Subdomein B1: Deeltjesmodellen
16. De kandidaat kan deeltjesmodellen
beschrijven en gebruiken.
Fase-overgangen 4,9
/ Rutherford / Bohr 9/ Lewis 11,12
Proton 8 / neutron 8/ elektron 8/ elektronenwolk 8 /
isotopen 8 / foton 8,11 / radicaal 5B, 11 / valentieelektron 9, 12 / -elektron 12
structuurformules 5A / isomerie 5B / optische activiteit
13 / elektronenformule 12
Periodiek Systeem 2,4,5B,9
Ion 6,8/ Vanderwaals kracht 5B,9 / dipool 12/
waterstofbrug 5B,12/ elektrovalentie 7B,8 /
vriespuntsdaling 4,6 / massaspectroscopie 8,9 /
covalentie 5B,12 / bindingshoek 12 / dipoolmoment 12 /
elektronegativiteit 12/ complex 11 / ligand 11 / elektronen protonoverdracht 10 / additie 5A, 11 / substitutie 5A,
11 / hydratatie 9, 12, ionisatie-energie 9
Reactiemechanismen 11,13
Vaktaal als M 8, NA 9, Avogadro 9, 11, A 4,8 , u 8, mol
4,6,9, concentratie 4, mol/L 4
Domein E: Innovatie en chemisch onderzoek
Subdomein E1: Chemisch onderzoek
34. De kandidaat kan met behulp van kennis van
chemische processen in een beschreven onderzoek
ten minste in de context van gezondheid, materialen
of voedselproductie aangeven hoe die kennis wordt
gebruikt.
Thermoplasten/thermoharders 12
Eiwitten/koolhydraten/vetten 4,5C,13
Enzymen/biokatalyse 5C,13
Vetzuren/aminozuren/5C
membraan 7A,7B
Subdomein E2: Selectiviteit en specificiteit
35. De kandidaat kan bij chemische reacties ten
minste in de context van voedselproductie,
geneesmiddelen of transport van stoffen in het
lichaam selectiviteit en specificiteit verklaren, en
daarbij, indien van toepassing, kennis van katalyse
gebruiken.
Activeringsenergie 4,10,11
Katalyse 4,5C,13
Reactiemechanismen 11,13
De meeste van de genoemde begrippen niet alleen op
Stereoisomerie 13
deeltjesniveau (micro) maar ook op bijbehorend
fenomenologisch niveau (macro)
Subdomein B2: Eigenschappen en modellen
17. De kandidaat kan bij beschreven onderzoek
aan stoffen en materialen macroscopische
eigenschappen verklaren met deeltjesmodellen.
niet ontleedbare stof 1,4/ faseovergangen 1,4,9,
relatieve hoogte kookpunt en smeltpunt 5B,9
reactiviteit / brandbaarheid / zuur-base karakter 5C,10,
reductor-oxidator 7A,7B,10
type binding 5A,9,12 /stroomgeleiding 5D,6,9 /dichtheid/
oplosbaarheid 6,10
vriespuntsdaling 4,6
optische activiteit 13
Subdomein B3: Bindingen en eigenschappen
18. De kandidaat kan met behulp van kennis over
bindingen in en tussen deeltjes eigenschappen
van stoffen en materialen verklaren.
Smeltpunt/smelttraject 1,6/kookpunt 1/ Relatieve hoogte
kookpunt en smeltpunt 5B,9
Polair/apolair 12 –hydrofiel/hydrofoob 4,5A,5C
Moleculaire stoffen-Van der Waalskracht 5B
Ionstoffen-ionbinding 6,9
Metalen-metaalbinding 9
Dipool – dipoolbinding 12 waaronder waterstofbrug
Oplosbaarheid / neerslagreacties 6,10
Zouten tegenover moleculaire stoffen en tegenover
metalen 9
Covalentie 5B / elektrovalentie 7B,8,9 / Crosslinks 12
Subdomein B4: Bindingen, structuren en
eigenschappen
19. De kandidaat kan op basis van kennis van
structuren en de bindingen in en tussen deeltjes
eigenschappen van stoffen en materialen
verklaren en omgekeerd vanuit de eigenschappen
van stoffen of materialen structuren voorspellen.
Metaalrooster → stroomgeleiding 9
Ionrooster → benadering smeltpunt 9
Molecuulrooster en dipolen → benadering kookpunt 5B,9
Koolwaterstoffen 5A,5B,5C
Karakteristieke groepen 5B,5C → chemische
eigenschappen, waaronder zuren en basen
N.B. vaktaal als alkanen, alkenen, alcoholen, esters….
5A,5B,5C
Macromoleculen 12
Domein C: Chemische processen en
behoudswetten
Subdomein E3: Duurzaamheid
36. De kandidaat kan met behulp van kennis van
chemische processen uitspraken over duurzaamheid
waarderen en van commentaar voorzien.
Duurzame kringlopen / biomassa / bio-ethanol 2,5A
Stofkringlopen 2/ Energiekringloop 5A,5D,7A,7B,8
Kwaliteit van energie 5A
Subdomein E4:.Nieuwe materialen
37. De kandidaat kan met behulp van kennis van de
chemische industrie ten minste in de context van
geneesmiddelen, voeding of materialen toelichten
hoe nieuwe toepassingen in bestaande en in nieuwe
markten worden ontwikkeld.
De blauwe voorbeeldleerlijn (examen 2010) heeft dit niet
behandeld
Subdomein E5: Onderzoek en ontwerp
38. De kandidaat kan met betrekking tot een
praktische opdracht ten minste in de context van
duurzaamheid, materialen, voeding of gezondheid
een onderzoek- of een ontwerpopdracht formuleren,
die uitvoeren en daarvan verslag doen.
Geen specifieke onderwerpen of concepten. Per school aan
de hand van een gekozen onderwerp.
Een brede toepassing van het geleerde.
Voorbeelden: synthese van aspirine, batterijwedstrijd
Domein F: Industriële (chemische)
processen
Subdomein F1: Industriële processen
39. De kandidaat kan met behulp van kennis van
procestechnologie en reactiekinetiek, ten minste in
de context van voedselproductie of duurzaamheid
processen beschrijven en classificeren, eenvoudige
berekeningen uitvoeren en voorstellen voor
aanpassingen formuleren en beoordelen.
Vergisting biomassa 2,5A
Rendement 5C
Subdomein F2: Groene chemie
40. De kandidaat kan industriële processen
beschrijven in blokschema’s,
rendementsberekeingen maken en “principes van
groene chemie” herkennen en relateren aan
gerealiseerde, mogelijke en gewenste veranderingen
van die processen.
Broeikaseffect 1,2,3,5A
Biobrandstof 2,5A
Subdomein C1: Chemische processen
20. De kandidaat kan chemische reacties en
fysische processen beschrijven in termen van
reactiviteit en het vormen en verbreken van
(chemische) bindingen.
Atoombinding – delen van elektronen 5D,9,11,12
Covalentie 5B, 9– elektrovalentie 7B,8,9
Polaire atoombinding 12
Ionbinding 9
Metaalbinding 9
Dipool –dipoolbinding 12 (en waterstofbruggen 5B,12)
Dipool-ionbinding / hydratatie 9,10,11A,12
Reactiemechanismen 5B,11,13
Subdomein C2: Chemisch rekenen
21. De kandidaat kan met behulp van kennis van
chemische reacties en behoudswetten
berekeningen maken over de opbrengsten van
een proces.
Elementbehoud/massabehoud klas3,1,2,4
Energiebehoud 5D,11
Verhoudingsformules 4,12
Rendement 5C,10
Reactievergelijkingen opstellen 4
Verbrandingsreacties klas3, 1
Bindingsenergie 5D, 11
Activeringsenergie klas3,4,5A,11
Vaktaal: molvolume 4, mol 4, getal van Avogadro 9,11,
molariteit 4, reactiesnelheid 10
Subdomein C3: Behoudswetten en kringlopen
22. De kandidaat kan verbanden leggen tussen
behoudswetten en chemische processen, en kan
deze verbanden relateren aan kringlopen.
Elementbehoud/massabehoud 1,2,5A
Verhoudingsformules 4,12
Vormingswarmte 11
Endotherm/exotherm klas3, 4,11
Omzettingen van energie, energiekringloop
5A,5D,7A,7B,8
Bindingsenergie 5D,11
Kwaliteit van energie 5A
Subdomein C4: Reactiekinetiek
23. De kandidaat kan op basis van kennis van
reactiekinetiek chemische processen analyseren,
onder andere door de concentratie van aanwezige
stoffen en deeltjes te berekenen, en kan
aangeven welke rol katalyse speelt.
Concentratieverandering in relatie tot de reactiesnelheid
10 (semikwantitatief)
Subdomein F3: Energieomzettingen
41. De kandidaat kan in de context van
duurzaamheid beschrijven beschrijven welke
chemisch technologische processen worden gebruikt
bij energieomzettingen en kan met behulp van
kennis van energieproductie processen beschrijven,
daarbij voorkomende condities aangeven en
voorstellen voor aanpassing beoordelen.
Biobrandstof 5A
Elektrochemische cel / brandstofcel 7A,7B
Elektrolyse klas3, 8
Reductor / oxidator 7A,7B,10
Subdomein F4: Risico en veiligheid
42. De kandidaat kan kennis van risico en veiligheid
gebruiken en kan daarmee in industriële
productieprocessen die aspecten beoordelen.
Veiligheidszinnen 7B/pictogrammen klas3
Subdomein F5: Duurzame productieprocessen
43. De kandidaat kan met behulp van chemische
kennis ten minste in de context van duurzaamheid
een oordeel geven over het ontwerp van
productieprocessen.
Vergisten 2,5A
Condensatiereacties 5C,12
Hydrolyse 5C
Biokatalyse 5C,13
Specificiteit 5C,13
Domein G
Maatschappij, chemie en
technologie
Subdomein G1: Chemie van het leven
44. De kandidaat kan kennis van chemische
processen in levende organismen beschrijven en
gebruiken.
Fotosynthese 2,5A
Hydrolysereacties 5C
Waterzuivering 1
Subdomein G2: Milieueffectrapportage
45. De kandidaat kan met behulp van kennis van
productieprocessen ten minste in de context van
gezondheid of duurzaamheid beschrijven welke
maatschappelijke condities aan de orde zijn en wat
mogelijke gevolgen zijn.
Duurzame kringlopen 2,5A
Waterzuivering 1
Subdomein G3: Energie en industrie
46. De kandidaat kan met behulp kennis van
productieprocessen ten minste in de context van
Subdomein C5: Chemisch evenwicht
24. De kandidaat kan aangeven of er sprake is
van evenwicht, kan berekeningen uitvoeren aan
evenwichten, en kan verklaren hoe de ligging van
een evenwicht kan worden beïnvloed.
Niet-aflopende reacties 2,5C,6,10,11
Evenwichtsreactie en evenwicht 2,5C,6,10,11
Concentratie/temperatuur 11
Zwak zuur / base 10
Activeringsenergie 10
Katalysator/verdelingsgraad 10
Subdomein C6: Energieberekeningen
25. De kandidaat kan berekeningen maken over
energieomzettingen en energie-uitwisseling bij
chemische processen en hieruit conclusies
trekken en voorstellen formuleren.
Vormingswarmte 11
Endotherm/exotherm klas3, 4,11
Omzettingen van energie, energiekringloop
5A,5D,7A,7B,8
Bindingsenergie 5D,11
Kwaliteit van energie 5A
Wisselwerking licht / materie 5A,11
Subdomein C7: Classificatie van reacties
26. De kandidaat kan reacties classificeren en
naar kenmerken beschrijven.
Structuurformules 5A,5B,5C, /
(Poly)condensatiereacties 5C,12
Hydrolyse 5C / (Poly)additiereacties 5A,5B,11 /
Neerslagreacties 6,10
Zuur-base reacties 10 / Redoxreacties 7A,7B,8
Ontledingsreacties 1 / Verbrandingsreacties 1,5A
Niet-aflopende reacties 2,5C,6,10,11
Evenwichtsreacties 2,5C,6,10,11
Subdomein C8: Technologische aspecten
27. De kandidaat kan in contexten van
technologische aard aspecten van schaal,
verandering en reactiviteit herkennen en
toelichten.
Schaal van processen 4 / Blokschema 1,2,9
Broeikaseffect 1,2,3,5A/ Corrosie 8 /
Edel 3
Subdomein C9: Kwaliteit van energie
28. De kandidaat kan met kennis van energie
aangeven hoe de energie en de kwaliteit van
energie bij chemische processen verandert.
Vormingswarmte 11
Endotherm/exotherm klas3, 4,11
Omzettingen van energie, energiekringloop
duurzaamheid energieomzettingen vanuit de
verschillende bronnen beschrijven, vergelijkingen
maken en een beargumenteerd oordeel geven.
Biobrandstof 2,5A
Productie biomassa 5A
Koolstofhoudende brandstof 2,5A,5B,5C,5D
Batterijen, brandstofcellen 7A,7B
Subdomein G4: Milieueisen
47. De kandidaat kan met behulp van kennis van
grootschalige chemische processen beschrijven
welke kwaliteiten van water, lucht, bodem en
voedsel op welke wijze worden gewaarborgd en kan
voorgestelde aanpassingen beoordelen.
Biobrandstof 2,5A
waterzuivering 1
Luchtkwaliteit 5A / / broeikaseffect 1,2,3,5A
Subdomein G5: Bedrijfsprocessen
48. De kandidaat kan met behulp van chemische
kennis ten minste in de context van duurzaamheid
een voorbeeld uit de Nederlandse chemische
industrie analyseren en aangeven wat de bijdrage is
van het bedrijfsproces aan lokale en mondiale
kwaliteit van leven.
Komt niet voor in de uitgevoerde blauwe leerlijn in
2007/2008/2009/2010.
5A,5D,7A,7B,8
Bindingsenergie 5D,11
Kwaliteit van energie 5A
Subdomein C10: Activeringsenergie
29. De kandidaat kan bij zelf uitgevoerde of
gedemonstreerde experimenten het begrip
activeringsenergie gebruiken, beschrijven en
relateren aan katalyse.
Evenwichtsreactie en evenwicht 2,5C,6,10,11
Activeringsenergie 10
Katalysator 10
Domein D: Ontwikkelen van chemische
kennis
Subdomein D1: Chemische vakmethodes
30. De kandidaat kan met behulp van kennis van
materialen en stoffen een keuze voor een
bepaalde scheidings- en/of analysemethode
formuleren en beargumenteren.
Filteren/zeven/oplossen/extraheren/…../
destilleren/adsorberen
/bezinken/indampen/centrifugeren/neerslagreacties /
aantoningsreacties
chromatografie klas 3,1,6 / colorimetrie 7A,10,11/ IRspectrometrie 12, massaspectrometrie 8,9
(N.B. wel de methode, niet de sommen)
Subdomein D2: Veiligheid
31.De kandidaat kan met behulp van kennis van
stoffen en materialen in zelf uitgevoerde
experimenten deze stoffen of materialen
analyseren en zuiveren en daarbij veilig omgaan
met stoffen, materialen en apparatuur.
Chemisch en fysisch stofbegrip 1,2,4, oplosbaarheid,
neerslagreacties 6,10
Zuur-base theorie 10, redoxreacties 7A,7B,10
Optische activiteit 13, polarimeter 13
Chromatografie klas3,
Aantoningsreacties/vlamkleuringen 3,6
Subdomein D3: Chemische synthese
32. De kandidaat kan met behulp van kennis over
chemische processen aangeven hoe stoffen
worden gesynthetiseerd en daarbij een relatie
leggen met voorkomende reactiemechanismen.
Onderstaande begrippen komen aan de orde in de
genoemde modulen maar niet (altijd) in relatie met een
reactiemechanisme
Vaste massaverhouding 1,4, volumeverhouding bij
gassen 4,
Oplosbaarheid/ neerslagreacties 6,10
Evenwicht, aflopende reactie 2,5C,6,10,11
Scheidingstechnieken klas3,1,13
Katalyse 1,2,4,5A,5B,5C,8,13
Zuur-base reacties 10, redoxreacties/ elektrolyse
7A,7B,8,10
Lewistheorie 11,12
Condensatiereacties 5C,12
Polymerisatiereacties 5C,12
Hydrolyse 5C/ thermolyse 12 / vergisting 2,5A
Additiereacties 5A,11
Subdomein D4: Molecular modelling
33. De kandidaat kan een reactiemechanisme
opstellen met gebruik van onder andere
“molecular modelling”, en daarbij, indien van
toepassing, kennis van katalyse gebruiken.
Condensatiereacties 5C,12
Macromoleculen 12
Relatie monomeren/polymeren 12