Ethische en Juridische aspecten van het elektronisch patiënten

Ethische en Juridische aspecten van het elektronisch
patiënten dossier
Mag de overheid het EPD verplicht stellen?
Joyce Beukelman
Ethische en Juridische aspecten van ICT
Docent ethiek: A. A. van Dijk
Docent recht: A. P. Bezemer
07009240
Versie 3
25 oktober 2010
Inhoudsopgave
Inleiding
Literatuuronderzoek
Morele Dilemma’s
Stap 1: Het morele probleem
Stap 2: De belangen van alle betrokkenen
Stap 3: De alternatieven
Stap 4: De belangen
Stap 5: Normen en waarden in het geding
Stap 6: Beredenerende conclusie
Juridische kwesties
Issue
Regulation
Argumentation
Conclusion
Evaluatie methodes
Reflectie Joyce
Literatuurlijst
blz. 3
blz. 4
blz. 6
blz. 6
blz. 6
blz. 7
blz. 8
blz. 10
blz. 11
blz. 12
blz. 12
blz. 13
blz. 16
blz. 18
blz. 19
blz. 20
blz. 21
Inleiding
Het elektronisch patiënten dossier, verder aangegeven als EPD, is een landelijk systeem voor
de invoering en verwerking van medische gegevens. Met dit systeem wil de overheid
bereiken dat alle medische gegevens op een centrale plaats worden opgeslagen en altijd en
overal op te vragen zijn zodat de patiënt optimaal behandeld kan worden. Het EPD is op dit
moment nog niet ingevoerd maar er zijn wel onderzoeken gedaan met regionaal
elektronische patiënten dossiers. De reden dat het systeem landelijk nog niet is ingevoerd is
omdat uit testen bleek dat het systeem nog niet veilig genoeg is en makkelijk is te kraken. De
wetgeving is nog niet gebaseerd op het EPD maar wel is er een kaderwet geschreven
speciaal voor het EPD. Hierin worden vele juridische aspecten verwerkt maar het laat nog
veel vragen open. Het college bescherming persoonsgegevens (CBP) ziet toe op de
verwerking van persoonsgegevens en geeft adviezen voor wetswijzigingen. Ethisch gezien
zijn er behoorlijk wat punten waar over na gedacht moet worden. Willen de burgers wel een
centraal systeem? Kan de overheid dit zomaar invoeren? Zo kun je bijvoorbeeld wel bezwaar
maken tegen het EPD, maar is dit in eerste instantie niet goed naar de burgers
gecommuniceerd. Ook is de vraag of de burgers wel genoeg door de wet beschermd worden
met betrekking tot het digitaal opslaan van persoonsgegevens. In dit verslag wordt
geprobeerd een antwoord te geven op verschillende juridische en ethische vragen die spelen
rondom het EPD.Literatuur
onderzoek
Ethiek:
Er is een verslag van Judith ter Berg & Yolanda Schothorst (Veldkamp) dat heet: Het EPD:
opvattingen van burgers. Hierin staan een heleboel ethische dilemma’s beschreven die zij
onder de burgers hebben gevonden. In dit verslag worden zowel laagopgeleide als hoog
2
opgeleide burgers om hun meningen gevraagd. In dit verslag wordt onder andere gekeken of
burgers inzage zouden moeten hebben in het EPD en voor wie verder de informatie
beschikbaar zou moeten zijn en wat dit voor zorgverleners betekend.
In een blog van Bettine Pluut staan ook ethische vragen met betrekking tot het EPD. Zij
vraagt zich onder andere af wie er verantwoordelijk is voor het zorgproces en of de
technologie het menselijke contact niet overneemt.
De ZBC kennisbank heeft zich ingelezen over het EPD en daarbij kritische vragen gesteld of
de nieuwsberichten wel kloppen en hoe het werkelijk in elkaar zit. Op hun website wordt de
inzage van zorgverzekeraars in twijfel gesteld.
De rijksoverheid heeft algemene informatie op hun website staan over het EPD en hoe men
bezwaar kan maken. Ook wordt hierin duidelijk dat zorgverleners pas jouw gegevens in
mogen zien als je hiervoor toestemming geeft.
Geenepd.nl is een website die tegen de invoering van het EPD is. Zij zetten de voor en
nadelen op een rijtje en beschrijven ethische nadelen en onduidelijkheden.
Het NVP vraagt zich op hun website af wat er gebeurd als er zoveel gegevens beschikbaar
zijn en is bang dat informatie naar derde doorgespeeld gaat worden. En wat gebeurd er als
er wat mis gaat met het systeem?
Recht:
Via de website van de overheid zijn de wetten te vinden die gebruikt zijn in dit verslag. Dit
zijn letterlijke teksten van uit het wetboek.
Via de website van het college bescherming persoonsgegevens is extra informatie te vinden.
Voor het EPD staat hier een artikel over het geen toegang verlenen van zorgverzekeraars tot
het EPD. Het CBS adviseerd de overheid zorgverleners de toegang te weigeren en de
wetsvoorstellen hier op aan te passen voor het geval zorgverzekeraars zich ook als
zorgveleners gaan aanbieden.
Op dezelfde website staat ook een stuk over regionale EPD’s. Deze zouden in strijd zijn met
de wet omdat patiënten niet geinformeerd zijn over het opnemen van hun gegevens in het
EPD. Ook bleek dat er andere personen dan zorgverleners bij de patiëntgegevens konden
komen.
Voor dit verslag is het ook het advies van het CBP op de kaderwet elektronische
zorginformatie uitwisseling gebruikt om te kijken welke adviezen er gegeven zijn en waar
dus opgelet moet worden.
De website van het Centrum voor ethiek en gezondheid spreekt over een digitaal persoonlijk
gezondheidsdossier die nu al door patiënten worden bij gehouden. Ook geeft deze website
links naar ethische vragen en wetgeving.Morele
Dilemma’s
3
De regering wil landelijk een elektronisch patiënten dossier (EPD) invoeren [4]. Dit roept vele
ethische vragen op. Nu gaat men naar de huisarts of een andere zorgverlener en doet zijn of
haar verhaal. Door de invoering van het EPD is men bang dat het persoonlijk contact
verwaterd en dat men geen zicht meer heeft op wat er in zo’n systeem komt te staan. Dit
roept dan ook meteen de vraag op patiënten zelf inzagen moeten hebben in het EPD en een
nog belangrijkere vraag met ethisch oogpunt: mogen patiënten hier zelf gegevens invoeren.
Het invoeren van medische gegevens lijkt in eerste opzicht geen probleem maar wat als er
psychologische informatie in komt te staan? en wie zouden deze gegevens dan mogen
inzien. Dit roept weer een andere vraag op; is dit een stap voor verzekeraars om patiënten
te gaan weigeren met een dure medische aandoening. Een vraag van een andere kant zou
zijn; kunnen doktoren wel geacht worden om zorgvuldig met inlog gegevens om te gaan?
Uiteindelijk komt het neer op de volgende hoofdvraag die in een stappenplan wordt
uitgewerkt:
Moet de overheid het EPD verplicht stellen?
Stap 1: Het morele probleem
De overheid wil een centrale EPD instellen. De burgers zijn bang dat dit inbreuk maakt op
hun privacy en dat het systeem te fout gevoelig is. Welke verantwoordelijkheid heeft de
overheid in bij de invoering van het EPD en mag de overheid het EPD dwingend opleggen?
Stap 2: De belangen van alle betrokkenen
Patiënten: Zij willen dat alle informatie in het EPD goed en volledig wordt ingevuld. Ze
wensen zelf controle te kunnen hebben op de invoering van deze gegevens. Het is ook in
hun belang dat deze informatie voor niemand anders zichtbaar is behalve voor hun
behandelend arts en het team daarachter [1]. Verder willen zij voorkomen dat
zorgverzekeraars hen niet gaan weigeren na het zien van hun medische geschiedenis. Verder
vertrouwen zij de overheid erop dat het systeem goed werkt en betrouwbaar is maar ook
dat de overheid hun toestemming vraagt over het gebruik van hun persoonsgegevens.
Zorgverleners: Voor hen is het ook van belang dat de informatie correct en volledig in het
EPD staat. Maar nog meer van belang is het feit dat zij tot deze informatie kunnen
beschikken en niet eerst door een bureaucratisch proces moeten om deze gegevens te
verkrijgen. Zij willen een patiënt meteen kunnen behandelen en daarvoor zijn deze gegevens
direct nodig. Ook is het van belang dat zij precies weten wat een patiënt eerder gemankeerd
heeft en daardoor zijn alle kleine beetjes informatie belangrijk. Wat zorgverleners niet willen
is dat patiënten zelf onjuiste informatie in het EPD invoeren. Ook voor de zorgverleners is
het van belang dat het systeem goed en veilig is en dat het hun werk bevorderd en het
medische fouten tegen gaat. Goede informatie over het gebruik van het EPD is belangrijk
voor deze partij.
Overheid: Voor de overheid is het van belang dat alle gegevens centraal worden opgeslagen
en dat zorgverleners daar toegang tot hebben. De overheid wil voorkomen dat deze
4
gegevens op straat komen te liggen en een onveilig systeem hebben. Zij willen hun burgers
tevreden houden en de hulpverlening zou goed mogelijk te houden. Ook hebben zij hun
reputatie hoog te houden en willen in een goed daglicht blijven staan tegenover de burgers.
Ze willen de zorgverlening optimaliseren en centraliseren.
Zorgverzekeraars: Voor hen is het van belang dat zij een op een zo efficiënt mogelijke manier
hun informatie over hun pantiënten kunnen vergaren en bijhouden. Zij willen ook winst
maken. Voor hen is het van belang dat zij de meest gezonde patiënten hebben. Zou er
iemand met een chronische ziekte of een andere dure aandoening zich bij hun willen
verzekeren willen zij dit weten en deze patiënt eventueel weigeren of meer premie laten
betalen. [1&3]
Stap 3: De alternatieven
Alternatief 1: De situatie behouden zoals hij nu is. Geen EPD maar opslag bij huisartsen en
ziekenhuizen zelf. Huisartsen en ziekenhuizen blijven de gegevens van hun patiënten
onderling uitwisselen als dit nodig is.
Alternatief 2: Het EPD landelijk instellen en zorgverleners een code geven om in te loggen.
Hiermee kunnen ze bij alle patiënten informatie en zijn er zelf verantwoordelijk voor dat er
alleen de juiste informatie in wordt gevoerd en dat zij niet rond gaan neuzen bij patiënten
informatie waar zij niets mee te maken hebben. Patiënten kunnen op verzoek hun gegevens
inzien aangezien zoals dit bij de wet bepaald is.
Alternatief 3: Het EPD invoeren en patiënten de mogelijkheid geven zelf informatie toe te
laten voegen. Zorgverleners zullen dit bij een bezoek van de patiënt goed moeten
controleren op juistheid en het eventueel dichtzetten bij patiënten die zich inbeelden van
allerlei ziektes te hebben.
Alternatief 4: Het EPD invoeren en een centraal punt in bijvoorbeeld ziekenhuizen instellen
waar patiënten met de hulp van zorgverleners zelf informatie kunnen toevoegen in hun EPD.
Alternatief 5: Het EPD invoeren maar de zichtbaarheid beperken voor verschillende groepen
zorgverleners. Zo zou een physiotherapeut niet de psychische achtergrond van een patiënt
op kunnen zoeken etc.
Alternatief 6: De zorgverleners en verzekeraars alleen toegang geven tot het EPD na
toestemming van de patiënt zelf.
Alternatief 7: De burgers eerst vragen of hun gegevens wel op mogen worden geslagen
alvorens deze in het EPD in te voeren. Daarna de burgers inzage geven in hun eiegen
medische gegevens na een verzoek.
Stap 4: De belangen
5
Alternatief 1: Dit alternatief is positief voor de patiënten omdat hun informatie beter
beveiligd is voor hun gevoel. Het is negatief voor de zorgverleners en de overheid omdat zij
graag willen dat alle informatie centraal beschikbaar is zodat zij meteen kunnen handelen in
een levensbedreigende situatie. Hierdoor onstaan er minder fouten. Het is ook negatief voor
de verzekeraars omdat zij zo geen inzicht in deze gegevens hebben en dus geen selectie
kunnen maken.
Alternatief 2: Dit alternatief is negatief voor patiënten omdat zij veel moeite moeten doen
om hun gegevens in te kunnen zien en het gevoel hebben geen controle te hebben over wat
er in hun dossier staat. Het is zowel positief als negatief voor zorgverleners en de overheid
omdat men niet weet of een zorgverlener zorgvuldig met deze inloggegevens zal omgaan en
er geen controle is op wat zorgverleners opzoeken. Het is positief voor zorgverzekeraars
omdat er een centrale plek is waar in zij gegevens kunnen vinden over hun klanten.
Alternatief 3: Dit alternatief is positief voor de patiënten omdat zij zelf hun kwaaltjes
waarvoor zij niet naar de huisarts gaan invoeren en is daarmee ook positief voor de
zorgverleners omdat dan alle informatie er in staat. Het is ook negatief voor de
zorgverleners omdat zij geen zicht hebben of dat het juist gebeurd en de informatie volledig
is. Het geeft hun extra werk dit te controleren waarmee het ook de overheid negatief
beinvloed omdat zij dit moeten betalen. Mensen zijn vanuit naturen nieuwsgierig en
zorgverleners hebben het druk. Het gevaar dat een hulpverlener stiekem patiënt info gaat
zoeken of vergeet uit te loggen blijft. Voor zorgverzekeraars is dit weer positief omdat zij zo
over alle informatie mogelijk kunnen beschikken.
Alternatief 4: Dit is voordelig voor patiënten omdat zij zo zelf gegevens in kunnen voeren en
er iemand is die hun daarbij helpt. Dit voorkomt fouten en zorgt ervoor dat alle informatie in
het EPD komt te staan. Het is zowel voordelig als nadelig voor de zorgverleners en de
overheid. Alle informatie komt zo met een toeziend oog van een zorgverlener in het EPD
maar het kost exta personeel, ruimte en apparatuur om dit te bewerkstellen. Voor
zorgverzekeraars is dit weer positief omdat zij zo over alle informatie mogelijk kunnen
beschikken.
Alternatief 5: Dit alternatief is voordelig voor patiënten omdat zorgverleners hen niet
kunnen confronteren met medische gegevens waar zij niets mee te maken hebben. Het is
nadelig voor zorgverleners omdat een kwaaltje in de ogen van de huisarts niets te maken
heeft met pijn in de voet van de patiënt maar volgens de fysiotherapeut weer wel. Wat ik
hiermee duidelijk wil maken is dat belangrijke informatie misschien niet zichtbaar kan zijn.
Het kan zijn dat de ene zorgverlener het verband niet ziet, maar de andere weer wel. Voor
de overheid kan het nadelig zijn als een behandeling hierdoor fout gaat omdat zij de keuze
maken het niet geheel zichtbaar te maken. Voor de zorgverzekeraars hangt het er puur van
af welke informatie voor hen dan zichtbaar zal worden gemaakt.
6
Alternatief 6: Dit is positief voor patiënten zolang zij niet in een levensbedreigende situatie
verkeren. Zo mag een zorgverlener of verzekeraar nooit rondsnuffelen in de medische
gegevens. Op het moment dat een patiënt zich in een levensbedreigende situatie bevind en
spoedeisende hulp nodig heeft kan het zijn dat hij niet meer in staat is toestemming te
geven en kunnen zorgverleners niet bij de medische gegevens. Op zo’n moment is dit ook
weer nadelig voor de overheid. Voor zorgverzekeraars is het nadelig omdat patiënten eerder
geneigt zullen zijn geen toestemming te geven met de angst dat hun premie om hoog zal
gaan.
Alternatief 7: Dit is postitief voor de patiënten omdat hun gegevens niet zomaar worden
opgeslagen zonder dat zij daar controle over hebben. Dit is positief voor zorgverleners
omdat zij zo niet iedere patiënt hoeven uit te leggen hoe een bezwaar procedure in zijn werk
gaat, maar ook negatief omdat patiënten die geen toestemming geven mogelijk moelijker
behandeld kunnen worden door het missen van deze gegevens. Het is negatief voor de
overheid omdat mensen misschien niet de moeite nemen toestemming te geven terwijl ze
eigenlijk geen probleem hebben met de opslag van hun gegevens. Het is negatief voor
zorgverzekeraars omdat zij zo informatie missen over klanten.
7
Stap 5: Normen en waarden in het geding
De overheid wil graag een centraal systeem maar wil ook macht en zekerheid uitstralen over
de bevolking. Een systeem invoeren die makkelijk te kraken is (zoek bron) geeft een zwak
beeld van de overheid. Zorgverzekeraars willen efficient kunnen werken en winst maken en
zo veel mogelijk gezonden klanten bij hun hebben. Nu mogen zij een patiënt niet weigeren
of meer premie laten betalen als zij een ziekte of aandoening hebben waarvoor veel
medische zorg nodig is. Zij zouden dit wel graag doen. De overheid wil dat mensen gezond
zijn en geen overgewicht hebben en veel roken en drinken maar deze patiënten willen wel
gelijk behandeld worden als de gezondere patiënten. In een stuk van Betinne Plut [2] haalt
zij aan dat mensen misschien helemaal niet willen worden geconfronteerd met hun ziekte.
Mensen hechte waarden aan eerlijkheid maar ook aan het niet constant geconfronteerd
worden met negatieve dingen in hun leven. Een andere waarden die in het geding is dat
mensen niet graag gecontroleerd worden op hun werk. In dit geval kunnen zorgverleners het
gevoel krijgen gecontroleerd te worden door hun patiënten doordat zij precies kunnen zien
wat hun zorgverlener over hun opschrijft. Graag wil een zorgverlener vertrouwt worden met
de informatie die hij of zij tot de beschikking heeft. Er vanuit gaan dat zij niet zorgvuldig
omgaan met hun inlog gegevens of hun nieuwsgierigheid niet kunnen bedwingen is niet iets
waar zij mee geconfronteerd willen worden. Het idee dat het EDP een stap is naar een super
systeem waar alle gegevens over de burgers worden opgeslagen blijft [6], wat de burgers in
hun privacy aantast. Privacy is belangrijk [5] en het idee dat alle zorgverleners de hele
medische geschiedenis kunnen zien wekt argwaan. We leven in een democratisch land en
burgers willen hun stem laten horen. De invoering van het EPD is niet door middel van een
stemming van de burgers aangenomen maar door de overheid bepaald. Daanaast komt nog
eens kijken dat de gegevens opgeslagen worden tenzij er bewaar wordt gemaakt. Normaal
gesproken moet iemand vooraf toestemming geven voor het opslaan van
persoonsgegevens, nu wordt het toch gedaan totdat de burger de moeite neemt bezwaar te
maken. Het voorkomen dat je medisch dossier voor zorgverleners inzichtbaar is wordt
moeilijk gemaakt. De burgers vertrouwen de overheid erop dat er een veilig systeem op de
markt komt en dat er niet zomaar met hun gegevens aan de haal kan worden gegaan. Als er
dan artikelen in het nieuws verschijnen dat de invoering van het EPD is uitgeteld omdat het
systeem nog niet veilig genoeg is tast het vertrouwen aan van de burgers. De overheid wil
goed doen en efficiente zorgverlening aanbieden maar daar tegenover staat dat patiënten
waarde hechten aan hun privacy en moeite hebben met een centraal systeem waar over zij
geen controle hebben. Ook behoren burgers goed te informeerd te worden over het EPD dit
blijkt nog niet gebeurd te zijn [1] en zorgt voor verwarring en onjuiste denkbeelden.
8
Stap 6: Beredenerende conclusie
Mijn conclusie is dat er een EPD moet komen maar dat het EPD niet zomaar toegankelijk
moet zijn voor patiënten. Het is wel wenselijk dat zij op verzoek inzage kunnen hebben. Niet
alleen omdat dit rechtelijk bepaald is maar het zijn hun eigen gegevens. Ik vind ook dat
iedereen zijn eigen gegevens moet kunnen inzien en hier eventuele vragen over moeten
kunnen stellen. Ook al is het begrijpelijk dat zorgverleners niet willen dat ze op hun vingers
worden gekeken vind ik toch dat dit moet kunnen. Hun informatie is belangrijk voor de
patiënt en zou open moeten zijn. Om patiënten niet constant te confronteren met hun
medische problemen acht ik het belangrijk dat het alleen open gesteld wordt op verzoek
zodat ze eerst moeite moeten doen om het in te kunnen zien en niet steeds hun zelf ermee
kunnen confronteren. De overheid mag het EPD invoeren maar zou in mijn ogen pas
gegevens op mogen slaan als burgers hiervoor toestemming geven in plaats van achter af
bezwaar maken over de opslag van persoonsgegevens. Ook zou de overheid meer zekerheid
moeten uitstralen naar de bevolking. Als zij zo’n systeem invoeren zonder landelijke
stemming zorg dan dat het systeem in een keer goed is en geef een goede voorlichting naar
zowel de burgers als de hulpverleners zodat iedereen weet waar hij of zij aan toe is. Mag de
overheid het EPD dwingent opleggen? Mijn antwoord hier op is nee. We leven in een vrij
land en wij zouden keuze vrijheid moeten hebben. Ik vind dat de overheid ons eerst moet
vragen of wij onze gegevens wel in een EPD willen hebben. Het zelfde geldt voor
zorgverleners, laat huisartsen posten en ziekenhuizen en dergelijken dit zelf beslissen. De
mensen een keuze te geven geeft men het idee dat de mensen zelf de controle hebben over
hun eigen gegevens en wekt meer vertrouwen in de overheid door het niet blindelings in te
voeren.
Mijn beslissing is vanuit de gevolgenethische optiek verantwoord, want ik zorg dat alle
patiënten zelf een stem hebben in het wel of niet opslaan van hun gegevens en hiermee
straalt de overheid vertrouwen uit naar hun burgers. Het EPD komt er en met de goede
voorlichting zullen vele burgers en zorgverleners dit systeem gaan gebruiken wat de zorg
verbeterd.
Mijn beslissing is vanuit plichtenethische optiek verantwoord, want de overheid heeft de
plicht naar de burgers te luisteren en hun mening in acht te nemen bij het maken van
beslissing die alle burgers zal raken. Ook heeft de overheid de plicht burgers om
toestemming te vragen over het opslaan van persoonsgevens.
Mijn beslissing is vanuit gezindheidsethische optiek verantwoord, want mij intentie is dat de
burgers zelf een stem hebben in de opslag van hun medische gegevens.
Mijn beslissing strookt met het principe van wederkerigheid, want als het om mij zelf zou
gaan, wat het ook gaat, will ik ook dat er eerst toestemming wordt gevraagt om mijn
gegevens landelijk op te slaan en ik daar niet toe gedwongen word.
Mijn beslissing strookt met het principe van universaliteit, want ieder bedrijf/instelling zou
mij toestemming moeten vragen voor het opslaan van mijn persoonlijke gegevens en mij op
een goede manier moeten inlichten over het gebruik van mijn gegevens. In andere situaties
zou ik ook willen dat de overheid naar de burgers luisteren en hun stem in acht nemen.
9
Juridische kwesties
De invoering van het EPD brengt veel juridische vragen met zich mee. Het is moeilijk om vast
te kunnen stellen wat er nu wel of niet juridisch goed geregeld is omdat dit systeem nog niet
is ingevoerd. Wat ik graag wil weten is hoe de beveiliging van het systeem zelf hoort te zijn.
Zijn hier wetten voor die er voor zorgen dat er geen onveilig systeem ingezet kan worden?
Ook van belang is wie er daarna verantwoordelijk is voor de gegevens. Hoe zit het met
zorgverzekeraars, mogen zij mensen weigeren na gezien te hebben dat een patiënt hun veel
geld gaat kosten? Verder ga ik kijken naar wie er precies gegevens in mogen voeren in het
EPD. Zijn dit alle zorgverleners of wordt hier een verscchil in gemaakt? Daarnaast wordt er
gekeken of alle gegevens mogen worden opgeslagen of dat er persoonsgevens zijn die niet
in het EPD horen. Maar als eerste is het van belang om te weten of gegevens überhaupt
centraal mogen worden opgeslagen met betrekking tot de huidige privacy wet. Welke zaken
zijn wel of niet geregeld in de huidige wetgeving? Ik ga dit beantwoorden aan de hand van
de IRAC methode.
Issue
De privacywetgeving is wetgeving in algemene termen. Daarin worden de rechten van de
burger beschermd. Het Elektronisch Patiënten Dossier (EPD) is bedoeld om medici toegang
te geven tot alle gegevens van één en dezelfde persoon, terwijl de informatie is gemaakt op
verschillende locaties door verschillende (soorten) artsen. De bedoeling is dat men van
elkaars behandelingen en behandelplannen weet die betrekking hebben op een specifieke
patiënt zodat er geen tegenwerkende oplossingen worden gegeven. Ook wil men acute hulp
hiermee bevorderen in levensbedreigende situaties. Op dit moment heeft de overheid de
invoering van het landelijk EPD goeggekeurd [10] maar houdt de invoering hiervan tegen om
het feit dat het systeem te makkelijk te kraken is en er veel kritiek vanuit zowel de burgers
als de zorgverleners is gekomen. Wel zijn er regionale EPD’s ingevoerd maar deze blijken nog
niet op de juiste manier gebruikt te worden [11]. Ook worden er digitaal persoonlijk
gezondheidsdossiers bijgehouden door patiënten zelf [7]. Er zijn verschillende
wetsvoorstellen op tafel gelegt met brtrekking tot het EPD waarop advies is gevraagd aan
het CBP en de minister van volksgezondheid, welzijn en sport [12&13]. Deze wetsvoorstellen
zijn nog niet aangenomen. Er blijven enkele vragen liggen.
a.
b.
c.
d.
e.
f.
Wanneer mogen persoonsgegevens worden verwerkt met de huidige wetgeving?
Hoe zit het met de rechten van de patiënt?
Wordt een veilig systeem gewaarborgt door de overheid? En wie is na de
invoering verantwoordelijk voor de gegevens?
Wordt er een verschil gemaakt in wat voor soort zorgverleners toegang hebben
tot het EPD?
Mogen alle gegevens over patiënten worden opgeslagen of wordt hierin
onderscheidt gemaakt?
Wie – naast de artsen – heeft nog meer toegang tot het EPD en met welk recht
(zorgverzekeraars)?
Als er iets mis gaat met de patiënt vanwege onjuiste gegevensinvoer: wie is er
aansprakelijk?
10
Regulation
Wanneer mogen persoonsgegevens worden verwerkt met de huidige wetgeving? Hoe zit
het met de rechten van de patiënt?
Het geldende recht op dit moment is artikel 2 van de Wet bescherming persoonsgegevens
omdat dit gaat om geheel of gedeeltelijk geautomatiseerde verwerking van
persoonsgegegevens (WBP) [8]. Daarmee wordt het EPD niet als uitzondering beschouwd.
Verder is artikel 8 van het WBP belangrijk omdat hierin onder d het volgende wordt vermeld:
“Persoonsgegevens mogen slechts worden verwerkt indien: de gegevensverwerking
noodzakelijk is ter vrijwaring van een vitaal belang van de betrokkene;” en onder f: “de
gegevensverwerking noodzakelijk is voor de behartiging van het gerechtvaardigde belang
van de verantwoordelijke of van een derde aan wie de gegevens worden verstrekt, tenzij het
belang of de fundamentele rechten en vrijheden van de betrokkene, in het bijzonder het
recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer, prevaleert.”
Artikel 21, 1e lid sub a WBP stelt dat het niet verboden is persoonsgegevens te verwerken,
als dit gebeurt door:
“a. hulpverleners, instellingen of voorzieningen voor gezondheidszorg of maatschappelijke
dienstverlening voor zover dat met het oog op een goede behandeling of verzorging van de
betrokkene, dan wel het beheer van de betreffende instelling of beroepspraktijk
noodzakelijk is;”
Wordt een veilig systeem gewaarborgt door de overheid? En wie is na de invoering
verantwoordelijk voor de gegevens?
In artikel 13 van het WBP staat het volgende vermeld: “De verantwoordelijke legt passende
technische en organisatorische maatregelen ten uitvoer om persoonsgegevens te beveiligen
tegen verlies of tegen enige vorm van onrechtmatige verwerking. Deze maatregelen
garanderen, rekening houdend met de stand van de techniek en de kosten van de
tenuitvoerlegging, een passend beveiligingsniveau gelet op de risico's die de verwerking en
de aard van te beschermen gegevens met zich meebrengen. De maatregelen zijn er mede op
gericht onnodige verzameling en verdere verwerking van persoonsgegevens te voorkomen.”
Wordt er een verschil gemaakt in wat voor soort zorgverleners toegang hebben tot het
EPD?
In de huidige wetgeving wordt er geen verschil gemaakt, in de schakelwet [9] wordt er wel
een verschil gemaakt in Artikel 13h:
“1. De verwerking, bedoeld in artikel 13f, eerste lid, onderdelen b, c, d en f en artikel 13g,
derde lid, onder a, en vierde lid, van het elektronisch patiëntendossier wordt uitsluitend
verricht door de beroepsbeoefenaar die de cliënt zorg verleent.
2. De verwerking, bedoeld in artikel 13hb, wordt uitsluitend verricht door de
beroepsbeoefenaar die de cliënt zorg verleent.
3. Voor zover een beroepsbeoefenaar werkzaamheden verricht als bedrijfsarts, dan wel
verzekeringsarts:
11
a. heeft deze geen toegang tot de voorzieningen van het landelijk schakelpunt;
b. heeft deze geen toegang tot zorginformatiesystemen, als bedoeld in artikel 13hb; en
c. verwerkt deze geen gegevens uit het elektronisch patiëntendossier of uit een
zorginformatiesysteem als bedoeld in onderdeel b; behalve voor zover dit noodzakelijk is
voor de uitvoering van zorgverzekeringen of voor zijn wettelijke taak.
4. Voor zover een beroepsbeoefenaar werkzaamheden verricht als keurend arts voor
keuringen, als bedoeld in de Wet op de medische keuringen:
a. heeft deze geen toegang tot de voorzieningen van het landelijk schakelpunt;
b. heeft deze geen toegang tot zorginformatiesystemen, als bedoeld in artikel 13hb; en
c. verwerkt deze geen gegevens uit het elektronisch patiëntendossier of uit een
zorginformatiesysteem als bedoeld in onderdeel b; behalve voor zover dit noodzakelijk is
voor de uitvoering van zijn wettelijke taak.”
Mogen alle gegevens over patiënten worden opgeslagen of wordt hierin onderscheidt
gemaakt?
het 3e lid van artikel 21 geeft aan dat niet alle gegevens zomaar mogen worden opgeslagen
als het specifieke doelgroepen zijn, zoals homosexueel leefgedrag (geaardheid), hivverslaafden en dergelijke:
“Het verbod om andere persoonsgegevens als bedoeld in artikel 16 te verwerken, is niet van
toepassing voor zover dit noodzakelijk is in aanvulling op de verwerking van
persoonsgegevens betreffende iemands gezondheid als bedoeld in het eerste lid, onder a,
met het oog op een goede behandeling of verzorging van de betrokkene.”
Daarnaast moet ook erfelijk onderzoek mogelijk zijn. Daartoe geeft het 4 e lid de ruimte:
”Persoonsgegevens betreffende erfelijke eigenschappen mogen slechts worden verwerkt
voor zover deze verwerking plaatsvindt met betrekking tot de betrokkene bij wie de
betreffende gegevens zijn verkregen, tenzij:
a. een zwaarwegend geneeskundig belang prevaleert of
b. de verwerking noodzakelijk is ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek of statistiek.
In het geval als bedoeld onder b, is artikel 23, eerste lid, onder a, en tweede lid, van
overeenkomstige toepassing.”
Het Vrijstellingsbesluit van de WBP geeft in Paragraaf 4 (Zorg en welzijn) nog weer aan welke
gegevens in meer of mindere mate zijn vrijgesteld van de meldingsplicht zoals die nu geldt.
Daarbij gaat het om de individuele gezondheidszorg (art. 16) en de zorg in verzorgings- en
verpleeghuizen (art. 17).
Wie – naast de artsen – heeft nog meer toegang tot het EPD en met welk recht
(zorgverzekeraars)?
In artikel 13ha van de kaderwet staat het volgende vermeld over de rechten van de
zorgverzekeraar:”
1. De zorgverzekeraar:
a. heeft geen toegang tot de voorzieningen van het landelijk schakelpunt;
b. heeft geen toegang tot zorginformatiesystemen, als bedoeld in artikel 13hb; en
c. verwerkt geen gegevens uit het elektronisch patiëntendossier of uit een
zorginformatiesysteem als bedoeld in onderdeel b; behalve voor zover dit noodzakelijk is
voor de uitvoering van zijn zorgverzekeringen of voor zijn wettelijke taak.
12
2. Bij algemene maatregel van bestuur wordt bepaald welke gegevens voor de uitvoering
van zorgverzekeringen of onderdelen daarvan noodzakelijk zijn.”
en art.21, 1e lid sub b vult aan:
“verzekeraars als bedoeld in artikel 1:1 van de Wet op het financieel toezicht en financiële
dienstverleners die bemiddelen in verzekeringen als bedoeld in artikel 1:1 van die wet,
voorzover dat noodzakelijk is voor:
1°. de beoordeling van het door de verzekeraar te verzekeren risico en de betrokkene geen
bezwaar heeft gemaakt; of
2°. de uitvoering van de overeenkomst van verzekering;”
Ook de rest van art. 21 regelt belangrijke zaken voor het EPD, zoals in het 2e lid wie het
mogen doen:
“In de gevallen als bedoeld in het eerste lid worden de gegevens alleen verwerkt door
personen die uit hoofde van ambt, beroep of wettelijk voorschrift, dan wel krachtens een
overeenkomst tot geheimhouding zijn verplicht. Indien de verantwoordelijke gegevens
persoonlijk verwerkt en op hem niet reeds uit hoofde van ambt, beroep of wettelijk
voorschrift een geheimhoudingsplicht rust, is hij verplicht tot geheimhouding van de
gegevens, behoudens voor zover de wet hem tot mededeling verplicht of uit zijn taak de
noodzaak voortvloeit dat de gegevens worden meegedeeld aan anderen die krachtens het
eerste lid bevoegd zijn tot verwerking daarvan.”
Als er iets mis gaat met de patiënt vanwege onjuiste gegevensinvoer: wie is er
aansprakelijk?
Dit wordt benoemd in Artikel 49:
“1.Indien iemand schade lijdt doordat ten opzichte van hem in strijd wordt gehandeld met
de bij of krachtens deze wet gegeven voorschriften zijn de volgende leden van toepassing,
onverminderd de aanspraken op grond van andere wettelijke regels.
2.Voor nadeel dat niet in vermogensschade bestaat, heeft de benadeelde recht op een naar
billijkheid vast te stellen schadevergoeding.
3.De verantwoordelijke is aansprakelijk voor de schade of het nadeel, voortvloeiende uit het
niet-nakomen van de in het eerste lid bedoelde voorschriften. De bewerker is aansprakelijk
voor die schade of dat nadeel, voor zover ontstaan door zijn werkzaamheid.
4.De verantwoordelijke of de bewerker kan geheel of gedeeltelijk worden ontheven van
deze aansprakelijkheid, indien hij bewijst dat de schade hem niet kan worden toegerekend.”
En in Artikel 50:
“1.Indien de verantwoordelijke of de bewerker handelt in strijd met het bij of krachtens deze
wet bepaalde en een ander daardoor schade lijdt of dreigt te lijden, kan de rechter hem op
vordering van die ander zodanig gedrag verbieden en hem bevelen maatregelen te treffen
tot herstel van de gevolgen van dat gedrag.”
13
Argumentation
In de huidige wetgeving wordt er gezegd dat de gegevens alleen worden mogen opgeslagen
als de persoon waar het om gaat hier uitdrukkelijk toestemming voor geeft. Nu is de vraag of
de opslag van medische gegevens onder vitaal belang valt of dat er een aanpassing in de wet
moet komen zodat artikel 21 in het WBP volstaat voor het EPD. In de kaderwet arikel 13g
wordt hier wel rekening meegehouden en daarin wordt het volgende gesteld:
“1. De zorgaanbieder verschaft de cliënt algemene informatie over het elektronisch
patiëntendossier:
a. op verzoek van de cliënt;
2. Bij het verschaffen van de algemene informatie over het elektronisch patiëntendossier
wijst de zorgaanbieder de cliënt op de mogelijkheid bezwaar als bedoeld in artikel 13f,
tweede lid, onderdeel b, te maken.”
Hierdoor weet de patiënt dat zijn gegevens worden opgeslagen en dat hij bezwaar kan
maken maar vooraf is er geen toestemming nodig geweest.
Over het opvragen van patiëntgevens in het EPD vermeldt de kaderwet het volgende:
“3. De zorgaanbieder is slechts bevoegd tot de opvraging, bedoeld in het eerste lid,
onderdeel f, van het elektronisch patiëntendossier indien de cliënt hem daartoe
toestemming heeft gegeven.” Dit betekend dat zorgverleners niet zomaar patiëntgegevens
mogen opvragen maar dit eerst moeten vragen aan de patiënt zelf. Dit is een verandering op
artikel 16 van het WBP. In de kaderwet wordt niets vermeld over spoedeisende hulp.
Uit artikel 13 uit het WBP wordt duidelijk dat de overheid een systeem moet leveren dat aan
bepaalde eisen van veiligheid voldoet. Het zou voor hackers onmogelijk moeten zijn dit
systeem te kraken en mensen zonder bevoegtheid zouden hier geen inzage in mogen
hebben. Aangezien de wet maar een aansprakelijke kent zijn de gebruikers van het systeem
daarna verantwoordelijk voor de juiste invoer en het gebruik van de gegevens.
Zorgverleners die de cliënt zorg verlenen hebben toegang tot het EPD. De schakelwet sluit
wel bepaalde beroepsbeoefenaars uit. De bedrijfarts, verzekeringsarts en de keuringsarts op
grond van artikel 13h.
Op grond van artikel 21 wordt duidelijk dat niet alle gegevens zomaar mogen worden
opgeslagen als dit niet bijdraagt aan de behandeling van de patiënt. In het EDP worden dus
bijvoorbeeld de geaardheid en godsdienst van een patiënt niet vermeld tenzij dit van invloed
is op de behandeling van een patiënt. Als een patiënt een geloof heeft dat medicijn gebruik
verbiedt is het wel van belang dat dit vermeld wordt om de juiste behandeling aan te
bieden.
14
De huidige wet (WBP) maakt het voor zorgverzekeraars wel erg gemakkelijk om een selectie
te houden tussen klanten. Gelukkig heeft de kaderwet hier wel rekening mee gehouden. Zij
stellen het volgende in artikel 13ha:
“1. De zorgverzekeraar:
a. heeft geen toegang tot de voorzieningen van het landelijk schakelpunt;
b. heeft geen toegang tot zorginformatiesystemen, als bedoeld in artikel 13hb; en
c. verwerkt geen gegevens uit het elektronisch patiëntendossier of uit een
zorginformatiesysteem als bedoeld in onderdeel b; behalve voor zover dit noodzakelijk is
voor de uitvoering van zijn zorgverzekeringen of voor zijn wettelijke taak.
2. Bij algemene maatregel van bestuur wordt bepaald welke gegevens voor de uitvoering
van zorgverzekeringen of onderdelen daarvan noodzakelijk zijn.”
Zorgverzekeraars kunnen dus niet zomaar in het EPD komen en informatie opzoeken. Het
CBP geeft aan dat deze wet nog te ruim is als zorgverzekeraars zich ook als zorgverleners
gaan aanbeiden omdat de wet hun dan wel toegang verschaft. [14]
Op de vraag wie er verantwoordelijk wordt gehouden als er iets mis gaat is moeilijk een
antwoord te geven met de huidige wetgeving en de kaderwet. Iedereen is zelf aansprakelijk.
Daarmee zou een arts die gegevens doorverkoopt of onzorgvuldig omgaat met gegevens zelf
aansprakelijk zijn en strafbaar. Als er iets mis gaat met het systeem is in eerste instantie de
overheid verantwoordelijk omdat zij een goed werkende en veilig systeem moeten leveren.
Er wordt nergens iets vermeld over de verantwoordelijkheden van de programmeurs en
onderhoudsmedewerkers van het EPD.
15
Conclusion
De wet spreekt zich zelf een beetje tegen naar mijn idee door overal uitzonderingen aan te
hangen. Er zou altijd toestemming gevraagd moeten worden voor het opslaan en verwerken
van persoonsgegevens maar voor medische gegevens door zorgverleners hoeft dit weer niet.
Door de kaderwet is het een beetje beter geregeld omdat zorgverleners patiënten er op
moeten wijzen dat hun gegevens in het EPD worden opgeslagen en dat de patiënt hier
bezwaar op kan maken. Uit onderzoeken met regionale patiënten dossiers blijkt dat dit nog
niet altijd gebeurd [11]. Ook hoeft een patiënt van te voren niet gevraagt worden of zijn
gegevens opgeslagen mogen worden, maar de patiënt kan pas naderhand bezwaar maken
dit lijkt tegenstrijdig met de wetgeving op het opslaan van persoongegevens.
Uit de huidige wet en kaderwet wordt nu ook niet meer duidelijk of gegevens mogen
worden opgezocht in het geval van een levensbedreigende situatie omdat een patiënt
toestemming moet worden gevraagd om deze gegevens in te zien. Wat doet men dan als de
patiënt niet meer bij bewustzijn is. Hiervoor zou een extra toevoeging moeten komen in de
kaderwet.
De invoering van het EPD mag pas als dit systeem veilig is. Met andere woorden het systeem
moet niet te hacken zijn en onbevoegde mogen er geen toegang toe hebben. Deze
wetgeving is goed en heeft er voor gezorgt dat het EPD nog niet ingevoerd is omdat deze als
onveilig werd beschouwd.
De nieuwe wetgeving voorkomt dat artsen zomaar gegevens opvragen van patiënten die zij
niet zelf behandelen maar het beschermd ook patiënten voor mogelijk ontslag door
keuringsartsen en dergelijke de toegang te weigeren tot het EPD.
De WBP zorgt er mede voor dat niet alle gegevens zomaar mogen worden opgeslagen in het
EPD. Gegevens over godsdienst, geaardheid, politieke voorkeur en dergelijke mag niet
worden opgenomen tenzij dit van belang is voor de medische behandeling van de patiënt.
Dit voorkomt rasicme en zorgt voor een gelijke behandeling van de patiënten.
Doordat de kaderwet zorgverzekeraars de toegang tot het EPD wordt ontzegd zal selectie op
basis van gezondheid en gewoontes niet zo makkelijk zijn maar zoals het CBP al aangeeft kan
dit omzelen worden als zorgverzekeraars zich ook gaan aanbieden als zorgveleners. De wet
zou dit dicht moeten timmeren. Gelukkig heeft het CBP zich dit gerealiseerd en probeerd
een aanpassing in de wet hiervoor te krijgen. [14]
Om zorgverleners te beschermen zou er een wet moeten komen waarin duidelijk wordt wie
er precies verantwoordelijk is als er foute gegevens over een patiënt is ingevoerd en lijdt tot
een foute behandeling. De verwerker is verantwoordelijk maar de behandelaar maakt de
fout. Ook zou het in de wet duidelijk moeten worden wie er verantwoordelijk is voor het
systeem zelf. Zijn dit de overheid, de programmeurs of de onderhoudsmedewerkers? Dit
wordt niet duidelijk in de wetgeving.
16
Evaluatie methodes
Het stappenplan was moeilijk te maken omdat het onduidelijk is gebleven wat er wel en niet
onder de belanghebbende partijen hoort. Als je deze stap al fout doet kloppen de volgende
hoofdstukken ook niet meer. Wel wordt door deze methode op een systematische manier
een ethisch dilemma uitgewerkt en goed beschreven. Het dilemma wordt zo van alle kanten
bekeken. Het is moeilijk een goede onderbouwing aan meningen te geven en het
stappenplan helpt je hierbij. Door naar de alternatieven te kijken vind je steeds meer
mogelijkheden om hoe het beter kan of dat er al de juiste manier wordt gehandhaaft. Met
name voor het EPD zijn er vele ethische vragen te vinden, het was dan ook moeilijk te
achterhalen wat er wel of niet in het stappenplan moest komen. De normen en waarden
aangeven bleef echter lastig omdat het moeilijk was een norm of een waarde achter de
argumenten te hangen en het verwarrend werd met de conclusie omdat je al snel je eigen
mening wilt gaan geven.
De IRAC methode leek in het begin heel lastig maar werd steeds duidelijker na de lessen en
feedback op het verslag. In eerste instantie leek het of je voor elke wet een nieuwe methode
moest schrijven maar dit bleek niet zo zijn. Door alle wetten in een methode te zetten was
het moeilijk zelf het overzicht te houden en een lopende draad te behouden door het
verhaal. De onderdelen zelf van de IRAC methode waren duidelijk en lieten weinig vragen
aan zich over. Uiteindelijk hielp de IRAC methode een duidelijk antwoord te formuleren op
de hoofdvraag en deze ook te kunnen onderbouwen. Wel was het moeilijk je conclusie niet
al in argumentation te zetten of alle wetten uit regulation weer aan te halen. Uiteindelijk
werkte deze methode goed voor het beantwoorden van mijn vraag.
Over de taakverdeling van alle onderdelen in dit verslag is niet veel te zeggen, ik heb het
alleen gemaakt.Reflectie
Joyce
Dit project heeft een moeilijke start gehad door een projectgenoot die niets deed maar wel
steeds beweerde van alles gedaan te hebben. Hierdoor is het project pas in week 6 van de
grond gekomen en ben ik alleen verder moeten gaan. Door deze tegenslag was het moeilijk
de draad op te pakken en zag ik het niet meer zitten. Uiteindelijk heb ik toch een groot deel
van het project af gekregen, denk ik zelf, door alle feedback die is gegeven. Ik denk dat als
deze feedback er niet was geweest ik het rechten gedeelte nooit had kunnen maken omdat
hiermee in week 6 nog begonnen moest worden.
Het project zelf was goed te maken doordat we met beide methodes geoefend hebben in de
les. De start was moeilijk maar toen ik eenmaal aan de gang was ging het goed. Alleen is het
erg veel als het alleen moet doen en je mist de feedback van een ander. Met meerdere
personen zie je veel meer dan jij alleen. Ik denk dat met meerdere mensen ik een veel beter
stuk had kunnen neerzetten omdat je elkaar kan aanvullen en van elkaar kan leren. Des al
niettemin heb ik er veel van geleerd en zijn de methodes mij duidelijk geworden.
Het ethische gedeelte was moeilijker dan ik had gedacht omdat ik moeite had de
vraagstelling goed te krijgen waardoor het maar een gok was of de rest van de hoofdstukken
ook goed was. Doordat ik het begin van het etische gedeelte zou schrijven toen we nog met
17
2 projectleden waren had ik hiervoor al een gedeelte. Daardoor heb ik me naderhand op het
rechten gedeelte gestort en het ethische gedeelte naar achteren geschoven. Hierdoor heb ik
het ethische gedeelte niet meer afgekregen in de zin van dat ik wel alle stappen heb, maar
ze niet genoeg uitgewerkt heb naar mijn mening.
Het rechten gedeelte viel uiteindelijk na de feedback mee. Het is veel uitzoekwerk maar het
is te doen. De argumentation vond ik wel moeilijk omdat je goed moet lezen wat de er nu
eigenlijk in de wet staat. Begrijpend lezen is een probleem voor mij door mijn dyslectie
waardoor dit gedeelte heel lang duurde. Uiteindelijk is dit gelukt maar het koste me meer
tijd dan dat ik had in geschat. Ik denk dat ik het rechten gedeelde van de minor te makkelijk
heb in geschat. Ik vond het zeer interressant maar had niet door dat dit mij zwaar zou vallen
door mijn laag tempo in begrijpendlezen.
Het onderwerp voor dit project zelf is een keuze van Roy geweest. Ik zelf vond het
onderwerp niet zo interessant omdat ik voor mijn eigen opleiding al een project over het
EPD heb moeten doen. Toen ik alleen verder ging was het naar mijn idee te laat om van
onderwerp te wisselen maar als ik het alleen had kunnen kiezen had ik voor onderwerp
gekozen dat nu van toepassing is en niet een systeem dat nog niet in gebruik is omdat dat
het rechten gedeelte moeilijker maakt.
Ik heb van zowel dit project als de lessen geleerd hoe ik juridische en ethische vragen moet
beantwoorden en verantwoorden. Het project was zeer leerzaam en lessen sloten hier goed
op aan. Zonder de lessen denk ik niet dat ik het verslag had kunnen maken. Ik ben helaas
niet meer toegekomen om een vergelijkbare cases, zoals bijvoorbeeld het britse systeem, in
het verslag toe te voegen door tijdgebrek.Literatuurlijst
[1] ter Berg, J en Schothorst, Y. Februari 2010. Het EPD: opvattingen van burgers.
Geraadpleegt op 29 september 2010:
http://www.eerstekamer.nl/id/vid6llb2hexs/document_extern/w31466focusgroeponderzoe
k/f=/vid6lmca5qy2.pdf
[2] Pluut, B. 19-09-07. Ethische dilemmas en nieuwe technologie. Geraadpleegt op 29
september 2010:
http://www.bettinepluut.com/ethische-dilemma%E2%80%99s-nieuwe-technologie/#more36
[3] ZBC kennisbank. 06-11-08. Communicatie drama bedreigt invoering EPD. Deel 4.
Geraadpleegt op 18 oktober 2010:
http://zbc.nu/security/bedrijfscontinuiteit-en-regelgeving/communicatiedrama-bedreigtinvoering-epd/
[4] Rijksoverheid. z.d. EPD in het kort. Geraadpleegt op 18 oktober 2010:
http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/elektronisch-patientendossier/epd-in-het-kort
[5] Geen EPD. 2008. nadelen van het EPD. Geraadpleegt op 18 oktober 2010:
http://www.geenepd.nl/nadelen_van_EPD
18
[6] NPV. z.d. Elektronisch patiënten dossier. Geraadpleegt op 18 oktober 2010:
http://www.npvzorg.nl/index.php?id=1425
[7] Centrum voor ethiek en gezondheid. z.d. Elektronische medische dossiers. Geraadpleegt
op 23 oktober 2010:
http://www.ceg.nl/cgi-bin/cega.pl?id=91
[8] Overheid. 26-09-10. Wet bescherming persoonsgevens. Geraadpleegt op 4 oktober 2010:
http://wetten.overheid.nl/BWBR0011468/geldigheidsdatum_26-09-2010
[9] Eerste Kamer. 19-02-09. Schakelwet. Geraadpleegt op 4 oktober 2010:
http://www.eerstekamer.nl/behandeling/20090219/gewijzigd_voorstel_van_wet_2/f=/vi33
bcemtjce.pdf
[10] Eerste Kamer. z.d. Elektronisch patiëntendossier. Geraadpleegt op 18 oktober 2010:
http://www.eerstekamer.nl/wetsvoorstel/31466_elektronisch
[11] CBP. 27-05-09. Twee regionale elektronische patiëntendossiers in strijd met de wet.
Geraadpleegt op 11 oktober 2010:
http://www.cbpweb.nl/Pages/pb_20090527_reg_epd.aspx
19
[12] CBP. 16-04-09. Elektronische zorginformatie-uitwisseling. Geraadpleegt op 11 oktober
2010:
http://www.cbpweb.nl/Pages/adv_z2009-00164.aspx
[13] CBP. 14-07-09. Aanvullingen concept wijziging Besluit gebruik BSN in de zorg.
Geraadpleegt op 11 oktober 2010:
http://www.cbpweb.nl/downloads_med/med_20100209_epd.pdf
[14] CPB. 09-02-10. Geen toegang voor zorgverzekeraars tot EPD. Geraadpleegt op 11
oktober 2010:
http://www.cbpweb.nl/Pages/med_20100209_epd.aspx
20