Immuunsysteem activeren tegen tumoren

O
Immuunsysteem
activeren tegen
tumoren
Kortere procedure voor krachtiger vaccin
Het immuunsysteem prikkelen om tumorcellen
op te ruimen: dat wil het UZ Gent straks proberen
door patiënten met longkanker een kankervaccin
toe te dienen. De aanmaakprocedure voor het
vaccin is alvast klaar.
‘Een kankervaccin wordt meestal
niet preventief gebruikt, zoals een
griepprik’, zegt prof. dr. Karim Vermaelen (dienst Longziekten). ’Vaak
is het een therapeutisch vaccin,
bedoeld voor mensen die al kanker
hebben. Het vaccin moet het immuunsysteem ertoe aanzetten om
tumorcellen aan te vallen.’
Kankervaccinatie komt de
jongste jaren steeds sterker op
de voorgrond?
‘We wisten al langer dat ons
immuunsysteem kankercellen
kan herkennen en opruimen. De
jongste jaren komen steeds meer
immunomodulerende middelen op
de markt waarmee goede resultaten worden geboekt. Denk maar
aan ipilimumab (Yervoy®) bij melanomen. Die middelen doen niets
aan de kankercel zelf: ze ontremmen de T-cellen – de “soldaatcellen” in het afweersysteem – die in
het tumorbed verlamd zijn, zodat
ze de kankercellen aanvallen. Het
nadeel is dat die T-cellen dan ook
gezonde cellen kunnen aanvallen.
Met kankervaccins willen we zulke
auto-immuunreacties vermijden.’
Door ze specifieker op de
tumor te richten?
‘Precies. Dat is het idee achter
vaccinatie. Eerst moet je voor een
bepaalde kanker de zogenaamde
antigenen identificeren. Dat zijn
doelwitten die immuuncellen
potentieel kunnen herkennen. Die
antigenen worden in een vaccin
ingespoten, om de immuunrespons
zo specifieker te richten tegen de
tumor. Helaas zijn er tot nog toe
geen vaccins met tumorantigenen
die kankers consistent kunnen
terugdringen.’
Hoe komt dat?
‘We weten dat de tumor sluwe
mechanismen gebruikt om het
immuunsysteem in slaap te wiegen
en tolerantie te kweken. Het
belangrijkste doelwit van die “sabotage” is de dendritische cel (DC).
In het immuunsysteem spelen die
dendritische cellen een cruciale rol. Ze scannen constant ons
lichaam op antigenen en beslissen
wat ermee moet gebeuren. Gaat
het om antigenen uit eigen cellen,
dan geven ze de T-cellen instructies
om ze te tolereren. Bij antigenen
ONDERZOEK 29
GROEN LICHT
De nieuwe bereidingsprocedure moet
nog worden goedgekeurd door het
Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten
(FAGG). Zodra dat het licht op groen
heeft gezet, kunnen tests met het
kankervaccin op patiënten van start
gaan. Het kankervaccinonderzoek
wordt deels gefinancierd in het kader
van het speerpuntenbeleid (speerpunt
Immunologie) van het UZ Gent.
van microben of kankercellen signaleren DC’s gevaar aan de T-cel“soldaten”. Die gaan vervolgens in
de aanval. Bij kankerpatiënten zijn
die DC’s corrupt: ze geven T-cellen
instructies tegenover de kanker
hun tolerantie te handhaven.’
hebben na drie dagen uitgerijpte
DC’s, terwijl andere centra daar
een week voor nodig hebben. Dat
levert natuurlijk ook kostenvoordelen op. Bovendien gebruiken we
Je moet dus de dendritische
cellen aanpakken?
‘Waarom zou je geen dendritische
cellen aanmaken in het labo? Daar
kun je ze volledig controleren en
erover waken dat ze niet corrupt zijn. Als je ze oplaadt met
tumorantigenen van de patiënt,
kun je het geheel toedienen als een
vaccin. Hoe doen we dat? De patiënt staat witte bloedcellen af. In
onze absoluut stofvrije cleanrooms
oogsten we uit de witte bloedcellen
de monocyten, de voorlopers van
de dendritische cellen. Die kunnen
we laten uitrijpen tot volwaardige
lichaamseigen DC’s. In het UZ Gent
gebruiken we daarvoor een nieuwe
procedure. Die is veel korter
dan de standaardprocedure: wij
Omdat elke
longkanker
anders is,
willen we zo
patiëntspecifiek
mogelijk
werken.
een groeifactor die routinematig in
de kliniek wordt gebruikt: interferon alfa. Dat levert ons krachtige
dendritische cellen op.’
Die worden dan opgeladen
met antigenen?
‘Inderdaad. Omdat elke longkanker anders is, willen we zo patiëntspecifiek mogelijk werken. Uit een
stukje tumor van een patiënt halen
we daarom het hele repertoire
antigenen. Als we dat hele soepje
door de dendritische cellen laten
verwerken, krijgen we hopelijk een
bredere immuunrespons.’
Stel dat de procedure een
werkzaam kankervaccin
oplevert, welke plaats krijgt dat
dan in het arsenaal van
behandelingen?
‘Vaccinatie alleen zal meestal niet
volstaan. De meeste kansen op
succes krijg je als de tumor maximaal is verwijderd of door een
combinatie met T-cel-ontremmers
(zoals ipilimumab). Een troef van
vaccinatie is dat het immuunsysteem een “geheugen” opbouwt,
zodat het opflakkeringen van de
tumor kan herkennen.’