Evaluatie Nota Lokaal Gezondheidsbeleid 2010-2011

Evaluatie Nota Lokaal Gezondheidsbeleid (LGB) Valkenswaard 2010 tot 2013
1. Inleiding
Achtergrond
Gemeenten zijn sinds de invoering van de Wet publieke gezondheid (Wpg), verantwoordelijk
voor de publieke gezondheidszorg. De publieke gezondheidszorg heeft tot doel de gezondheid
van (nog) gezonde burgers te bevorderen en te beschermen. Het kan daarbij gaan om
collectieve preventie gericht op de totale bevolking (universele preventie) of gericht op
specifieke groepen (selectieve preventie). Gemeenten moeten op deze beleidsterreinen
prioriteiten bepalen en zijn daarom verplicht iedere vier jaar een lokaal gezondheidsbeleid op
te stellen. Hiermee kan een gezonde fysieke en sociale omgeving voor inwoners worden
gecreëerd en een gezonde leefstijl worden gestimuleerd.
Deze evaluatie is een terugblik op het huidige beleid dat voor de jaren 2010 tot 2013 voor de
lokale gezondheid is vastgesteld. Het huidige beleid loopt af en nieuw beleid moet in 2013
zijn geformuleerd. De uitkomst van deze evaluatie wordt betrokken bij de bepaling van de
gezondheidsthema’s voor de periode 2013 tot 2017.
De evaluatie is een procesevaluatie en vindt plaats op twee niveaus, zijnde:
 Een evaluatie van de speerpunten zoals ze in de huidige nota zijn geformuleerd.
Welke resultaten zijn bereikt?
 Een evaluatie van het functioneren van de stuurgroep Lokaal Gezondheidsbeleid.
Het doel van de evaluatie is te onderzoeken welke beleidsaanbevelingen (deels) zijn
gerealiseerd en welke niet. Daarnaast worden aanbevelingen voor nota 2013 tot 2017 gedaan.
De evaluatie is als volgt opgebouwd: in paragraaf 2 wordt een korte beschrijving van de nota
Lokaal Gezondheidsbeleid gegeven. Vervolgens wordt in paragraaf 3 de link met het landelijk
beleid weergegeven. In paragraaf 4 komen de wettelijke taken van de gemeente aan de orde.
In paragraaf 5 wordt per speerpunt aangegeven wat er is gerealiseerd. Paragraaf 6 evalueert de
stuurgroep en tot slot komt in paragraaf 7 het advies voor de nota 2013 tot 2017 aan bod.
2.
Nota Lokaal Gezondheidsbeleid
De gemeente heeft een belangrijke rol in het bevorderen van volksgezondheid: in
beschermende, bevorderende en preventieve zin. Op deze terreinen heeft de gemeente de
verplichting een Nota Lokaal Gezondheidsbeleid te schrijven. Dit is geregeld in de Wet
publieke gezondheid. De meest recente nota is verschenen in september 2009.
3.
Landelijk Beleid
De minister van VWS heeft in de landelijke nota gezondheidsbeleid gesteld dat de vijf
prioriteiten uit de vorige landelijke nota (2006) belangrijk blijven om de volksgezondheid te
verbeteren, te weten: schadelijk alcoholgebruik, roken, overgewicht, depressie, diabetes. Het
Evaluatie lokaal gezondheidsbeleid 2010-2013
1
kabinet houdt deze speerpunten vast, maar legt daarbij het accent op bewegen.
Wat houdt dit in voor het lokale beleid?
Dit houdt in dat gemeenten vanaf 1 oktober 2011 de landelijke prioriteiten in acht moeten
nemen.
De gewijzigde Wpg is in werking sinds mei 2011. Het onderdeel preventiecyclus en
gemeentelijk gezondheidsbeleid is in werking getreden op 1 oktober 2011.
In de preventiecyclus zijn de rollen en verantwoordelijkheden van de belangrijkste publieke
partijen benoemd. De koppeling tussen landelijk beleid en gemeentelijk beleid is bedoeld als
stimulans voor het beleid op het terrein van gezondheidsbevordering en om lokale
beleidscycli te ondersteunen. Dit omdat er voor gezondheidsbevordering geen uitgewerkt
kader is zoals bij jeugdgezondheidszorg of sturing zoals bij infectieziektebestrijding.
Wat betekent “in acht nemen”voor gemeenten?
Dit betekent dat op lokaal niveau de prioriteiten door de gemeenteraad worden vastgesteld,
met inachtneming van de landelijke prioriteiten. Met andere woorden de landelijke
prioriteiten bieden aangrijpingspunten voor gemeenten om effectiever beleid te kunnen
voeren, Het gaat daarbij om aangrijpingspunten en niet meer dan dat. Gemeenten hebben
(beleid)vrijheid om af te wijken van de landelijke prioriteiten. Op basis van bijvoorbeeld
lokale epidemiologische gegevens kan blijken dat bepaalde gezondheidsproblemen meer of
minder relevant zijn in bepaalde gemeenten.
4.
Wettelijke taken van de gemeente
De gemeente heeft op grond van de Wpg een wettelijke taak voor collectieve preventie op het
gebied van gezondheid. Deze wet vormt daarmee het belangrijkste formele kader voor het
lokaal gezondheidsbeleid. De Wpg legt vast dat de gemeente de totstandkoming en de
continuïteit van collectieve preventie moet bevorderen, evenals de samenhang binnen de
collectieve preventie.
Voor een deel is de gemeente zelf direct verantwoordelijk voor de uitvoering. Deze
uitvoerende taken op het terrein van gezondheidsbeleid zijn grotendeels ondergebracht bij de
gemeentelijke gezondheidsdienst, GGD Brabant-Zuidoost. Dit zijn epidemiologie, onderlinge
afstemming tussen collectieve preventie en de curatieve gezondheidszorg,
gezondheidsbevordering, bevolkingsonderzoeken, medische milieukunde, technische
hygiënezorg, infectieziektebestrijding en zorg voor nul- tot negentienjarigen.
5.
Evaluatie van de speerpunten
De gezondheidsthema’s van de afgelopen periode zijn:
 Alcohol en Drugs
 Overgewicht
 Depressie
 Ouderen
 Roken
 Gehoorschade
 1e lijn
 Soa
 Milieu
Met diverse beleidsterreinen en de professionele instellingen van de stuurgroep LGB is aan de
gezondheidsthema’s een prioriteit gegeven. Dit heeft geleid tot opstellen van een
activiteitenplan voor:
 Alcohol en Drugs
 Overgewicht
Evaluatie lokaal gezondheidsbeleid 2010-2013
2
 Depressie
Voor de thema’s ouderen, roken, gehoorschade, Soa en milieu is aangehaakt bij de landelijke
aandacht/interventies.
Versterking van de 1e lijn verloopt op dit moment via POZOB en de praktijkondersteuners. In
een volgende beleidsperiode zal dit worden uitgebreid met de huisartsen, fysiotherapeuten en
apothekers.
Daarnaast is er op subregionaal niveau –samen met buurgemeenten Heeze-Leende en
Cranendonck- groeiende aandacht voor het terugdringen van sociaal-economische
gezondheidsverschillen. Dit krijgt concreet vorm door het (gratis) aanbieden van de training
‘goede voeding hoeft niet veel te kosten’ aan cliënten van SWI en aan deelnemers van de
training ‘rondkomen met inkomen’ bij Dommelregio.
Voor alcohol en drugs is in 2011 een afzonderlijke nota vastgesteld. De actiepunten uit de
nota verslavingsbeleid zijn in maart 2012 geëvalueerd. De evaluatie treft u als bijlage aan.
Voor Overgewicht en Depressie is een activiteitenplan/plan van aanpak opgesteld.
Hieronder worden hiervan de behaalde resultaten weergegeven.
Overgewicht
Overgewicht voorkomen door een gezonde leefstijl te bevorderen is van groot belang, omdat
het moeilijk is om eenmaal bestaand overgewicht aan te pakken. Het bevorderen van een
gezond voedingspatroon en gezonde beweeggewoonten in de jeugdjaren lijkt de beste garantie
te bieden voor het behoud van een gezond gewicht.
In Valkenswaard is veel aandacht voor overgewichtpreventie via sportstimulering.
De combinatie sporten met een gezond voedingspatroon komt via integraal werken moeizaam
van de grond. De buurt onderwijs en sportmedewerker (BOS) legt de contacten via school, de
inbreng van de GGD voor een gezonde leefstijl, waaronder informatie over voeding, wordt
daarbij niet meegenomen omdat het informatie betreft en geen activiteit. Reden waarom de
GGD gevraagd heeft waar de behoefte van de scholen ligt en op die behoefte heeft
ingespeeld. Immers het onderwijs is een geschikt kanaal om de jeugd te bereiken. Enkele
basisscholen hebben advies en ondersteuning van de GGD gevraagd:
- ’t Smelleken is ondersteund met materialen;
- Schepelweijen is ondersteund tijdens het thema “fruit eten op school”;
- Op de Doorenhaagen heeft een ouderavond over gezond eten voor kinderen
plaatsgehad.
De stuurgroep LGB heeft een plan van aanpak overgewicht vastgesteld met de bedoeling een
werkgroep te vormen met lokale partijen zoals de thuiszorg en het welzijnswerk. Dit om de
aanpak gemeentebreed op te pakken en niet uitsluitend te richten op jeugd. Dit bleek
onhaalbaar. Daarom werkt de gemeente sinds 2010 nauwer samen met de overige A2
gemeenten en het thema gezonde leefstijl
Depressie
Depressie is benoemd als één van de speerpunten in het Lokaal gezondheidsbeleid van de
gemeente Valkenswaard. De werkgroep Depressie heeft de opdracht gekregen om goede
voorlichting als preventiemiddel in te zetten.
Depressie en overgewicht gaan vaak samen. Mensen met overgewicht hebben meer kans op
een depressie, en andersom. Mensen met diabetes mellitus hebben twee keer zo veel kans op
een depressie als gezonde mensen. Recent onderzoek laat zien dat mensen die weinig
bewegen meer risico lopen op het ontwikkelen van een psychische aandoening. Omgekeerd
heeft bewegen een positief effect op het voorkomen en het herstel van psychische
Evaluatie lokaal gezondheidsbeleid 2010-2013
3
aandoeningen. Depressiepreventie is mogelijk door in te steken op de leefstijlfactoren voeding
en beweging.
In 2010 is de werkgroep depressie opgestart waarin zowel lokale als regionale partijen
vertegenwoordigd zijn (GGzE, praktijkondersteuners GGZ, Zuidzorg Valkenswaard AMW
Dommelregio, Paladijn Welzijn en GGD). De kartrekker van de werkgroep is GGzE.
Het plan van aanpak dat destijds door de stuurgroep is vastgesteld kwam moeizaam tot
ontwikkeling. Voor het overgrote deel had dit te maken met de reorganisatie die binnen GGzE
plaatshad en personeelswisseling waardoor bij de kartrekker onduidelijkheid heerste.
In 2011 is een groot deel van de actiepunten tot uitvoering gebracht. In 2012 is een nieuw
plan van aanpak vastgesteld.
Wat is er gerealiseerd?
2011
Door de werkgroep is een overzicht depressiepreventie samengesteld: de brochure
“Klaart het nog op?”Het doel is alle zorgverleners in de gemeente Valkenswaard en
omgeving informatie te geven over activiteiten die een bijdrage leveren aan het
voorkomen en verminderen van depressie bij jongeren, volwassenen en ouderen. De
brochure is als bijlage bij deze evaluatie gevoegd.
In december zijn de jongerenwerkers van Valkenswaard getraind, voor depressie bij
jeugd, signalering en begeleiding en het oefenen in gesprekstechnieken
2012
De landelijke depressieweek is in de week van 10 oktober.
De werkgroep benadert voor de jeugd de scholen en de bibliotheek voor de activiteiten in
deze week. Voorgestelde activiteiten: een toneelstuk op het Weredi en workshops in de
bibliotheek over weerbaarheid en Kinderen van ouders met psychiatrische problemen (KOPP
9-12-jarigen en 12-18-jarigen).
Voor informeren van de ouderen gaat de werkgroep deelnemen aan de ouderen en
gezondheidsbeurs op 28 september en de seniorenbeurs op 6 oktober. Daarbij wil de
werkgroep gebruik maken van de Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundigen.
6.
Evaluatie van de stuurgroep
In 2006 is op basis van één van de actiepunten uit het lokaal gezondheidsbeleid een
stuurgroep ingesteld, bestaande uit een aantal belangrijke organisaties en/of instellingen
(GGzE, GGD, Lumens, Valkenhof, Zuidzorg, Paladijn en huisarts Voets). Dit om draagvlak
en acceptatie te vergroten. Het doel van de stuurgroep is het aanpakken van lokale problemen
met betrekking tot gezondheidszorg.
Tot de taken van de stuurgroep behoren:
 Signaleren; in beeld brengen van gezondheidsproblemen;
 Initiëren; stellen van prioriteiten betreffende de aanpak van de gesignaleerde
problemen;
 Stimuleren; van organisaties, inclusief de gemeente, tot het ontwikkelen van “nieuwe”
activiteiten;
 Coördineren; zorgdragen voor de coördinatie en een goede afstemming van zowel
nieuwe als bestaande activiteiten;
 Faciliteren; toezien op een “eerlijke en zinvolle” verdeling van de beschikbare middelen
dan wel het zoeken naar aanvullende financieringsmogelijkheden;
Evaluatie lokaal gezondheidsbeleid 2010-2013
4

Adviseren; gevraagd en ongevraagd adviseren van de gemeente met betrekking tot
gemeentelijke gezondheidsaangelegenheden;
De procesevaluatie is als volgt samen te vatten:
De stuurgroep meent dat de taakstelling deels adequaat is uitgevoerd. Op onderdelen kan het
actiever. De stuurgroep draagt positief bij aan een betere afstemming tussen het bestaande
aanbod van Valkenswaard. Echter de stuurgroep hecht aan een sturender rol.
Er is geen zicht op het functioneren van de werkgroep Alcohol en Drugs doordat er
onvoldoende terugkoppeling is in de stuurgroep. De werkgroep depressie functioneert goed,
er is goede afstemming van activiteiten en samenwerking met verschillende instellingen.
Lokaal gezondheidsbeleid raakt verschillende beleidsterreinen van de gemeente: onder
meer jeugd, onderwijs, ruimtelijke ontwikkeling, sport. De relatie van deze
beleidsterreinen met gezondheid wordt zichtbaarder. De stuurgroep pleit voor
rechtstreekse terugkoppeling van de werkgroepen zodat het instrument sturing geven
adequaat kan worden opgepakt.
Alle organisaties zijn positief over de samenstelling en omvang. Deelname aan de
stuurgroep blijft verzekerd. De vergaderfrequentie van 4x per jaar blijkt voldoende. Echter
de vergaderduur van 1 ½ uur mag opgerekt worden naar 2 uur. Dit om dieper op de
onderwerpen te kunnen ingaan.
7.
Conclusie en aanbevelingen
De afgelopen drie jaar heeft de gemeente Valkenswaard op verschillende manieren invulling
gegeven aan speerpunten uit de nota lokaal gezondheidsbeleid. Voor het speerpunt depressie is het
resultaat naar tevredenheid. Voor het speerpunt overgewicht is de combinatie met sporten voldoende
belicht. Voor de aandacht van overgewicht vanuit het leefstijlperspectief moet worden geconcludeerd
dat hier een andere insteek vereist is. Zeker daar waar het om voeding gaat.
De aanbeveling is:
 Meer afstemming en samenwerking tussen professionals voor wat betreft signaleren van
overgewicht en uitvoeren van geschikte programma’s
 Integraal beleid van Wmo, sport en lokaal gezondheidsbeleid zodat veilig sporten en bewegen
in de buurt een gezamenlijk speerpunt wordt. Bijvoorbeeld door:
met wijkco’s, sportcombinatiefunctionaris en buurtverenigingen een aanpak per wijk
in te voeren.
maar ook meer samenhang met inrichting fysieke omgeving voor wat betreft openbare
ruimtes
voorlichting en educatie met het oog op preventie onder de aandacht brengen bij
scholen
De conclusie van het lokale gezondheidsbeleid is dat de raakvlakken met andere beleidsterreinen een
steeds grotere overlap vertonen, vooral met de Wmo. Daarnaast zijn er raakvlakken met Jeugd, Sport,
Integrale veiligheid, milieubeleid en openbare geestelijke gezondheidszorg. Deze beleidsvelden vallen
ook onder de Wmo.
De aanbeveling is het lokale gezondheidsbeleid te integreren in de beleidsnota Wmo en voor de lokale
speerpunten jaarlijks een activiteitenplan vast te stellen en te evalueren.
Aanbeveling gezondheidsthema’s 2013-2017
Deze evaluatie laat zien dat het thema overgewicht blijvende aandacht behoeft. Meer aandacht
moet er zijn voor samenhang met andere beleidsterreinen en aandacht voor preventie op
scholen door voorlichting.
Evaluatie lokaal gezondheidsbeleid 2010-2013
5
De activiteiten van de werkgroep depressie eveneens doorzetten. De in 2011 vormgekregen
activiteit begint in 2012 goed te lopen en moet vanuit die optiek en de verantwoordelijkheid
vanuit de Wmo worden doorgezet.
De nota Op weg naar een Gezonder Valkenswaard is in 2012 uitgebracht. De nota is de lokale
volksgezondheid toekomst verkenning. Landelijk is dit de VTV en regionaal de rVTV. De
GGD heeft de gegevens gevat in een lokale rapportage die is gepresenteerd in de stuurgroep
LGB, de Wmo-adviesraad en de gemeentelijke beleidsmedewerkers. Alle gremia hebben voor
de verschillende onderwerpen hun keuze bepaald aan de hand van de inzet van fictief geld op
een onderwerp.
Hier is een top 5 uit naar voren gekomen.
De aanbeveling is om voor het nieuwe beleid in te zetten op deze top 5. Dit zijn:
1.
2.
3.
4.
5.
Weerbaarheid als eerste met 44 stemmen
psychische gezondheid met 28
mantelzorg met 23
alcohol met 17
eenzaamheid met 15
Weerbaarheid
Kernboodschap: De jeugd uit Valkenswaard wordt al op jonge leeftijd geconfronteerd met
genotmiddelen en riskant gedrag. Vergroot de weerbaarheid van jongeren om de verleidingen
uit het dagelijks leven te kunnen weerstaan. Zodanig dat ze een goede basis hebben voor een
gezonde leefstijl.
Aanbeveling
Geef weerbaarheid een plaats binnen leefstijlprogramma’s en beleidsterreinen.
Op dit moment besteedt de gemeente Valkenswaard nog geen specifieke aandacht aan het
versterken van de sociale weerbaarheid van de jeugd. Er is dus zeker nog gezondheidswinst te
boeken als weerbaarheid en plek krijgt binnen de diverse leefstijlprogramma’s en activiteiten.
Voorwaarde voor succes is dat de aanpak van weerbaarheid een plaats krijgt binnen meerdere
beleidssectoren zoals Jeugd, Sport, Wmo en Lokaal Gezondheidsbeleid.
Psychische Gezondheid
Kernboodschap: Psychische problemen bij jongeren komen steeds vaker voor. Bevorder
vroegsignalering en de bekendheid met beschikbare interventies, zodat hulpverleners tijdig en
juist kunnen handelen.
Aanbeveling
Psychische problemen bespreekbaar maken door algemene voorlichting
Depressiepreventie bereiken door brede insteek en heeft de beste resultaten. Voorbeeld brede
insteek: publieksvoorlichting, vroegsignalering en advisering, ondertseuninsgprogramma’s en
maatregelen in combinatie uitvoeren.
Mantelzorg
Kernboodschap: Het aantal mantelzorgers in Valkenswaard is toegenomen en zal nog verder
stijgen. Mantelzorgers hebben veel kans op overbelasting en daarom is ondersteuning op maat
nodig.
Aanbeveling
In de gemeente Valkenswaard gebeurt al veel. Er is een werkgroep Mantelzorg actief waarin
diverse maatschappelijke organisaties deelnemen: Paladijn, MEE, Zuidzorg, Platform
Evaluatie lokaal gezondheidsbeleid 2010-2013
6
Gehandicapten, Stichting Valkenhof. VOGG en de gemeente. Op het gebied van informatie is
er een lokale gids voor mantelzorgers en ouderen, een beknopt handboek en een folder voor
mantelzorgers. Daarnaast is een steunpunt voor mantelzorgers ingericht bij Paladijn.
Om deze vormen van ondersteuning onder de aandacht te brengen zal hieraan nog meer
bekendheid gegeven kunnen worden.
Wat kan er verder worden gedaan?
De doelgroep betrekken bij de beleidsvorming, dus niet enkel de Wmo-raad, bijvoorbeeld via
het expertisecentrum Mantelzorg voor een interactief beleidsvormingsproces.
Ondersteuning op maat aanbieden.
Alcohol
Kernboodschap: Het drinkgedrag van jongeren is nog steeds verontrustend. Zorg voor
effectieve alcoholpreventie via educatie, draagvlak, regelgeving, handhaving en
vroegsignalering.
Aanbeveling
Geef alcohol- en drugspreventie structureel aandacht in het onderwijs bijvoorbeeld via de
interventie “de gezonde school en genotmiddelen”of “leefstijl”. Ouderparticipatie is daarbij
een essentieel onderdeel.
Integrale aanpak om alcoholgebruik verder te laten afnemen via interventies en maatregelen
op het gebied van:
- beïnvloeden van de maatschappelijke normen
- verlagen van beschikbaarheid van alcohol door: verkooppunten te beperken
bijv. sportkantines, scholen en evenementen
- stringentere controle leeftijdsgrenzen
Eenzaamheid
Kernboodschap: Eenzaamheid komt veel voor bij alleenstaanden en mensen met een laag
inkomen. (Twee op de vijf ouderen is eenzaam) Investeer niet alleen in signalering van
eenzaamheid door hulpverleners, vrijwilligers en buurtgenoten, maar zorg ook voor een goede
follow-up.
Aanbeveling
 Preventie van Eenzaamheid door sociale steun en participatie te bevorderen.
 Versterk signaleringsfunctie van hulpverleners en vrijwilligers zodanig dat zij
eenzaamheid en andere “niet-pluis-gevoelens”eerder te signaleren en bespreekbaar te
maken en mensen de activeren om gebruik te maken van het bestaande activiteiten en
hulpverleningsaanbod.
 Maak gebruik van de kansen voor een integrale aanpak binnen het gemeentelijk beleid
Evaluatie lokaal gezondheidsbeleid 2010-2013
7