Themablad Soorten

Themablad Soorten
02-10-2002
08:52
Pagina 4 Hans Extra HD:WERELD NATUUR FONDS:0201019 Themablad Soorten:DOCUMENTEN:
Soortenbescherming
bijzondere dieren als ambassadeurs van hun leefgebied
SOORTENRIJKDOM
Op onze aarde leven talloze soorten planten en dieren, van minuscuul plankton tot de meer dan 30 meter lange blauwe
vinvis, die allemaal uniek zijn en hun eigen bestaansrecht hebben. Samen vormen deze levende wezens een natuurlijke rijkdom waarvan de waarde nauwelijks in geld is uit te drukken. Niet alleen omdat wij als mensen enorm kunnen genieten van
de schoonheid van de natuur, maar ook omdat een gezonde natuurlijke diversiteit de basis vormt voor ons eigen bestaan.
Onder natuurlijke omstandigheden verdwijnen na verloop van tijd bepaalde soorten en ontstaan weer nieuwe soorten. Sinds
de komst van de mens is dit natuurlijke proces echter verstoord. Het proces van uitsterven gaat wel 1.000 tot 10.000 keer
sneller. Het verdwijnen van één soort levert bovendien vaak problemen op voor andere soorten. Planten en dieren vormen
immers bijzondere netwerken (ecosystemen), waarbij de levens van verschillende soorten nauw met elkaar zijn verbonden.
Volgens de IUCN Red List 2000 worden aan het begin van dit nieuwe millennium meer dan 11.000 van de soorten waarvan
we de namen kennen met uitsterven bedreigd. Het beschermen van de onschatbare soortenrijkdom op onze aarde - en daarmee het voorkomen van uitsterven en het behoud van evenwicht in ecosystemen - is een belangrijk doel van het Wereld
Natuur Fonds. Daarbij besteedt het Wereld Natuur Fonds speciale aandacht aan enkele zeer kwetsbare soortengroepen,
namelijk aan reuzenpanda’s, tijgers, neushoorns, olifanten, mensapen, walvisachtigen en zeeschildpadden.
Themablad Soorten
02-10-2002
08:52
Pagina 5 Hans Extra HD:WERELD NATUUR FONDS:0201019 Themablad Soorten:DOCUMENTEN:
BIJZONDERE AMBASSADEURS
Om de onschatbare soortenrijkdom te behouden, werkt het Wereld Natuur Fonds aan bescherming en herstel van de belangrijkste leefgebieden van dieren en planten. Daarbij worden de belangrijkste bedreigingen aangepakt, zoals ontbossing,
verdroging, overbevissing, klimaatverandering en de handel in bedreigde dieren en planten.
Elk leefgebied waar het Wereld Natuur Fonds werkt biedt onderdak aan veel verschillende planten- en diersoorten. Het
Wereld Natuur Fonds besteedt echter bijzondere aandacht aan een aantal uitzonderlijke dieren die met uitsterven worden
bedreigd. Deze dieren behoren tot zeven kwetsbare soortengroepen, maar zijn tegelijkertijd ambassadeurs voor een leefgebied dat rijk is aan vele andere dieren en planten. Dieren en planten die meeliften op de bescherming van hun bekende buur.
De zeven soortengroepen waaraan
het Wereld Natuur Fonds op dit
moment bijzondere aandacht besteedt zijn:
• Reuzenpanda’s (China)
• Tijgers (Azië)
• Neushoorns (Afrika en Azië)
• Olifanten (Afrika en Azië)
• Mensapen (Afrika en Azië)
• Walvissen en dolfijnen (wereldwijd)
• Zeeschildpadden (wereldwijd)
Redenen voor de keuze voor deze zeven betreffen zowel de dieren zelf als het
ecosysteem waarin ze leven, namelijk:
• Het zijn allemaal relatief grote dieren die vaak aan het eind van de voedselketen staan en een trage levenscyclus hebben. Ze zijn daardoor extra kwetsbaar als soort. De meeste van deze soorten zijn dan ook ernstig bedreigd.
• Zonder uitzondering wordt op deze dieren gejaagd, zelfs al is dat bij wet
verboden. Hun huid, vlees, tanden of botten zijn veel geld waard, waardoor
ongecontroleerde jacht een ernstige bedreiging voor hen is. Het Wereld
Natuur Fonds heeft een speciaal programma voor de bestrijding van de
handel in bedreigde dieren en planten.
• De dieren hebben allemaal grote, gezonde leefgebieden nodig waar veel
andere dieren en planten leven. Het Wereld Natuur Fonds beschermt dus
niet alleen deze ‘ambassadeurs’, maar het hele ecosysteem waar ze leven.
• Alle diersoorten waarvoor we gekozen hebben kunnen de functie van
ambassadeur goed vervullen. De waarde die mensen hechten aan het voortbestaan van deze uitzonderlijke dieren, helpt ons om meer (financiële) steun
te krijgen voor bescherming van die diersoort én hun hele leefgebied.
HET WERELD NATUUR FONDS BESCHERMT LEEFGEBIED
EN BEWONERS
Reuzenpanda’s
De reuzenpanda stamt uit een oude tak van de berenfamilie. Hij heeft het
darmstelsel van een vleeseter, maar eet voornamelijk bamboe. Op dit
moment leven er tussen de 1.000 en 1.500 reuzenpanda’s in het wild in de
bossen van bergachtig zuidwest China. Daarmee is de reuzenpanda één
van de meest bedreigde diersoorten ter wereld. Zijn leefgebied staat onder
grote druk en nog altijd lopen reuzenpanda’s in vallen die stropers - vaak voor
andere dieren - hebben gezet.
WEETJE
Een reuzenpanda (Ailuropoda melanoleuca) kan wel
veertien uur per dag eten en werkt dan minstens
10, maar soms wel 40 kilo bamboe naar binnen.
Daarvoor heeft hij rust en ruimte nodig.
Het Wereld Natuur Fonds draagt bij aan een duurzame toekomst van de
reuzenpanda door bescherming van zijn natuurlijke leefomgeving. In een van
die projecten, nabij de stad Xian in het Qinling-gebergte, wordt gewerkt aan
‘corridors’, natuurlijke verbindingen tussen bestaande pandareservaten. Ook
patrouilleren anti-stroperij parkwachten en hopen we het opkomend toerisme
aan duurzame banden te leggen. Want we weten wat een reuzenpanda nodig
heeft: genoeg soorten bamboe en een veilige plaats om jongen groot te brengen. Als aan die voorwaarden is voldaan, is de voortplanting lang niet zo’n
probleem als vaak wordt gesuggereerd. In gevangenschap komen reuzenpanda’s moeilijk tot voortplanting, maar in het wild doen reuzenpanda’s het prima!
Themablad Soorten
02-10-2002
08:54
Pagina 6 Hans Extra HD:WERELD NATUUR FONDS:0201019 Themablad Soorten:DOCUMENTEN:
WEETJE
De tijger (Panthera tigris) eet graag herten of wilde
zwijnen, maar ook kleinere dieren zoals vogels, vissen
en kikkers. De grootte van het leefgebied dat hij nodig
heeft, hangt vooral af van het aantal prooidieren dat
er leeft.
WEETJE
De witte neushoorn (Ceratotherium simum) is niet
wit maar grijs. Zijn naam is ontstaan door een
spraakverwarring. De Nederlanders in Afrika noemden de witte neushoorn ‘wijdlip’ vanwege zijn brede
bek. De Engelsen vertaalden dit in ‘white’ en zo
werd de andere Afrikaanse neushoorn (Diceros
bicoris), die een puntige bek heeft, ‘zwart’!
Tijgers
Er zijn acht ondersoorten van de tijger. Drie daarvan zijn inmiddels uitgestorven en met een vierde, de Zuid-Chinese tijger, gaat het heel erg slecht. Het
Wereld Natuur Fonds heeft al enige tijd geleden de moeilijke keuze moeten
maken om haar beperkte fondsen te investeren in populaties die op de lange
termijn levensvatbaar zijn. Dat geldt voor de vier andere ondersoorten:
de Bengaalse (nog 3.000 à 4.000), de Sumatraanse (± 400), de Indo-Chinese
(± 1.500) en de Siberische tijger (minder dan 400). Met hun prachtige camouflagekostuum, hun sterke spieren en tanden en hun lange staart zijn tijgers
goed aangepast aan hun rol als roofdier. De dieren zijn echter niet gebouwd op
aanvallen van de gewapende mens, die waarde hecht aan de oogstrelende
vacht of de vermeende medicinale werking van de botten. Ook lijkt de
tijger de strijd om leefgebied, dat steeds meer versnippert, te verliezen.
Het Wereld Natuur Fonds streeft naar oplossingen waarbij mensen en dieren
in harmonie met elkaar kunnen leven en werkt daar op diverse manieren aan
in onder andere India, Indonesië, Nepal en het uiterste oosten van Rusland.
Naast het tegengaan van stroperij zijn er projecten waarbij boeren vergoedingen ontvangen voor vee dat door tijgers wordt gedood. Behoud van leefgebied blijft echter voorop staan: als de tijgers genoeg prooidieren in het wild
vinden, komen ze ook minder snel bij het vee van de boeren.
Neushoorns
Al zestig miljoen jaar lopen er op onze aarde neushoorns rond. Op dit moment
zijn er nog vijf soorten neushoorns, drie in Azië (de Indische, Javaanse en
Sumatraanse neushoorn) en twee in Afrika (de zwarte en de witte neushoorn).
De Javaanse neushoorn staat er met ongeveer 70 individuen in het wild het
slechtst voor en van de Sumatraanse neushoorn zijn er nog slechts enkele
honderden. De Indische en de zwarte neushoorn tellen beide ongeveer 2.500
individuen en met de witte neushoorn gaat het - na een dieptepunt in de jaren
zeventig - met ongeveer 7.500 steeds beter. Het Wereld Natuur Fonds streeft
ernaar hetzelfde te bereiken voor de zwarte neushoorns (met projecten in ZuidAfrika, Zimbabwe, Namibië, Kenia en Tanzania) en voor de Aziatische soorten
(in Indonesië, India, Nepal en Vietnam). Omdat neushoorn-hoorn nog altijd
wordt gebruikt als basis voor sieraden en medicijnen, zijn allereerst
anti-stroperij activiteiten nodig. Maar ook de bescherming van het gebied waar
de neushoorns leven en bijvoorbeeld de opbouw van nieuwe en sterke populaties zijn hard nodig. Zo worden in Nepal neushoorns verplaatst naar verschillende gebieden om drie gezonde neushoornpopulaties op te bouwen. Hoe dat
gebeurt kunt u lezen op onze website, bij de informatie over neushoorns.
Olifanten
Bij olifanten zijn tenminste twee soorten te onderscheiden; de Aziatische en
de Afrikaanse olifant. De Aziatische olifant heeft kleinere oren, kortere poten,
één vingervormige tip aan de slurf tegenover twee bij de Afrikaanse olifant en
twee ‘voorhoofdbobbels’ tegenover één bij de Afrikaanse. Een recente
wetenschappelijke publicatie stelt dat de savanneolifant en de bosolifant in
Afrika verschillende soorten zijn, maar op dit moment staan deze twee nog
als ondersoorten te boek. De savanneolifant wordt individueel wel, maar als
soort nauwelijks meer bedreigd: er lopen ongeveer 300.000 van deze jumbo’s
op het Afrikaanse continent. Met de Afrikaanse bosolifant gaat het helaas
minder goed: daarvan zijn er nog maar enkele duizenden. Van de Aziatische
soort zijn er enkele tienduizenden, maar die leven in groepjes van tientallen
tot honderden verspreid over relatief kleine gebieden.
WEETJE
Zowel de mannelijke als vrouwelijke Afrikaanse olifant (Loxodonta africana) heeft slagtanden. Bij de
Aziatische olifant (Elephas maximus) is dit alleen bij
het mannetje het geval. Daardoor geeft stroperij
extra problemen. Het aantal mannetjes neemt hier
sneller af dan het aantal vrouwtjes, waardoor voortplantingsproblemen ontstaan.
Olifanten hebben met hun enorme omvang grote hoeveelheden plantaardig
voedsel en daarmee uitzonderlijk veel ruimte nodig. Groeiende aantallen
mensen hebben echter ook veel ruimte en voedsel nodig, waardoor conflictsituaties onvermijdelijk lijken. De projecten van het Wereld Natuur Fonds
zijn dan ook steeds meer gericht op het oplossen van en waar mogelijk
voorkomen van conflicten. We zijn daarmee actief in zowel Afrika
Themablad Soorten
02-10-2002
08:55
Pagina 7 Hans Extra HD:WERELD NATUUR FONDS:0201019 Themablad Soorten:DOCUMENTEN:
(Kameroen, Kenia, Mozambique en Zuid-Afrika) als Azië (India, Indonesië,
Maleisië, Nepal en Vietnam). Het ideaalbeeld is dat er aaneengesloten
gebieden komen waar de dieren de ruimte krijgen, in plaats van populaties verspreid over meer, maar te kleine stukken leefgebied. Daarnaast
werken we op de korte termijn aan praktische oplossingen: vergoedingsystemen voor boeren wiens oogst vernield is door naburige olifantengroepen en antistroperij activiteiten.
Mensapen
Orang-oetans, gorilla's, chimpansees en bonobo's zijn onze naaste verwanten. Met de chimpansee hebben we zelfs meer dan 98% van onze
genen gemeen.
Orang-oetans leven alleen nog op de eilanden Sumatra (enkele duizenden) en Borneo (enkele tienduizenden). Hun grootste bedreiging is de
grootschalige (illegale) houtkap, waardoor de omvang van hun leefgebied
snel afneemt. Maar ook de handel in jonge orang-oetans is een grote
zorg. Het Wereld Natuur Fonds probeert die bedreigingen het hoofd te
bieden en werkt daarbij samen met zowel bedrijven als (lokale) overheden
en de lokale bevolking.
WEETJE
Mensapen demonstreren hun intelligentie met zelfgemaakte gereedschappen en leven binnen complexe sociale structuren. Net als bij mensen duurt
het jaren voordat mensapen geslachtsrijp zijn
(tussen de 10 en 15 jaar) en brengen volwassen
vrouwtjes maar eens in de zoveel jaren een kind
ter wereld. Dat maakt hen extra kwetsbaar.
In Afrika leven gorilla's, bonobo’s en chimpansees. Er zijn twee soorten
gorilla’s, waarvan de berggorilla met nog maar enkele honderden exemplaren de meest bedreigde ondersoort is. De chimpansee kent vier ondersoorten, met zo’n 10.000 tot 80.000 per ondersoort. Van de bonobo (één
soort) zijn er nog maar enkele duizenden. De aantallen van deze prachtige
en intelligente dieren lopen echter op veel plekken hard terug.
Versnippering van leefgebied door houtkap en landbouw vormt de grootste bedreiging voor de Afrikaanse mensapen. Ook burgeroorlogen spelen
een grote rol, met name rondom Rwanda, Burundi en de Democratische
Republiek Congo (DRC). Daarnaast heeft de groeiende bevolking behoefte aan eiwitrijk voedsel en de jacht op vlees (bushmeat) bedreigt vele
wilde dieren in Afrika, waaronder de mensapen.
Het Wereld Natuur Fonds werkt in onder andere Kameroen, Gabon,
Rwanda, Oeganda en DRC aan verschillende projecten die bijdragen aan
bescherming van Afrikaanse mensapen. Ook hier staat gebiedsbescherming centraal, met aanvullende projecten gericht op bestrijding van jacht
op mensapen en voorlichting over deze intelligente dieren.
Zeeschildpadden
Zeeschildpadden zwemmen al meer dan 100 miljoen jaar in oceanen over
de hele wereld. Net als de grote walvissen zijn het ware wereldreizigers.
Volwassen zeeschildpadden zwemmen soms de halve wereld rond, op weg
naar het gebied waar ze als klein schildpadje ooit uit het ei zijn gekropen.
Er zijn zeven soorten zeeschildpadden: de lederschildpad, groene zeeschildpad of soepschildpad, de karetschildpad, de onechte karet- of
dikkopschildpad, de flatback zeeschildpad, de Olive Ridley dwergzeeschildpad en de Kemps Ridley zeeschildpad. Met zes van deze zeven gaat
het niet goed: naar schatting zijn er wereldwijd nog maar een paar duizend
tot enkele duizenden tot tienduizenden per soort.
WEETJE
Zeeschildpadden leggen grote afstanden af en leven
voornamelijk onder water. Het is daarom heel moeilijk ze te tellen. Het aantal zeeschildpadden van een
soort wordt daarom meestal afgeleid uit het aantal
nesten dat op de legstranden wordt gevonden.
Als kosmopolieten van de oceanen kennen zeeschildpadden vele bedreigingen, zoals de vangst voor consumptie (vlees en eieren), bijvangst en
verstikking in visnetten, verdwijnen van leefgebied (legstranden en koraalriffen), vervuiling van de zee en het gebruik van hun schild voor siervoorwerpen en souvenirs. Om te overleven heeft een zeeschildpad een strand
nodig om eieren te leggen en een schone en veilige zee. Een zee waarin
ze visnetten, soeppannen en haarkamproducenten zoveel mogelijk kunnen
ontwijken. Het Wereld Natuur Fonds werkt daaraan, onder andere in
Australië, Griekenland, Indonesië, Maleisië, Mexico en Suriname.
Themablad Soorten
02-10-2002
08:51
Pagina 2 Hans Extra HD:WERELD NATUUR FONDS:0201019 Themablad Soorten:DOCUMENTEN:
Bijvoorbeeld door de lokale bevolking voor te lichten over de effecten van
eieren rapen en zeeschildpadden eten, legstranden veilig te stellen en de
illegale handel in producten van het schild van het dier te bestrijden.
WEETJE
De blauwe vinvis (Balaenoptera musculus) behoort
samen met een aantal andere grote walvissen tot de
baleinwalvissen. Deze walvissen halen hun voedsel
uit het water door een grote hap water te nemen
en deze vervolgens door een zeefachtige structuur
(lijkt oppervlakkig gezien op een grote haarkam)
naar buiten te persen. Daarnaast zijn er de tandwalvissen. Deze walvisachtigen, waaronder dolfijnen,
hebben tanden in de mond.
Walvissen en dolfijnen
De blauwe vinvis is het allergrootste dier dat ooit op aarde heeft geleefd.
Groter dan de grootste dinosaurus kan deze walvis meer dan 30 meter
worden (zeg maar 3x een lange woonkamer). Dit unieke dier is helaas ook
een van de meest bedreigde soorten. Er zwemmen er nog maar enkele duizenden in de grote oceanen rond.
Walvissen hebben een trage levenscyclus, waardoor populaties zich langzaam herstellen van eventuele schade. Omdat er in het verleden fanatiek
op grote walvissen is gejaagd, gaat het met veel soorten nog steeds niet
goed. De Internationale Walvisjacht Commissie (IWC) probeert de jacht
onder controle te krijgen. Totdat goede afspraken zijn gemaakt over de
jacht, hebben alle aangesloten landen afgesproken niet meer commercieel
op walvissen te jagen. Alleen Noorwegen en Japan jagen nog onverstoord
door. Japan noemt dit zelf ‘voor wetenschappelijk onderzoek’, maar het
vlees van deze walvissen wordt gewoon verkocht!
Helaas zijn er nog meer problemen voor walvissen. Steeds meer grote en
kleinere walvissen en dolfijnen raken verstrikt in visnetten. Ook door aanvaringen met grote, traag draaiende zeeschepen worden regelmatig per
ongeluk walvissen gedood. En een sluipende bedreiging is het effect van
het gebruik van pesticiden in bijvoorbeeld landbouwgif. Walvissen slaan
dat gif op in hun dikke, isolerende vetlaag, waardoor de dieren ziek kunnen
worden. Tenslotte kan klimaatverandering ernstige gevolgen hebben voor
walvissen. Bijvoorbeeld omdat door een beetje temperatuurverschil sommige soorten plankton, het voedsel van veel walvissen, verdwijnen.
Het Wereld Natuur Fonds blijft bij de IWC aandringen op het tegengaan van
ongecontroleerde jacht. Daarnaast wordt op diverse manieren bijgedragen
aan bescherming van leefgebied van walvissoorten: door projecten ter
bescherming van de met uitsterven bedreigde Vaquita (Gulf of California)
en rivierdolfijnen (Pakistan), door campagnes tegen aanvaringen door
schepen (Noord-Amerika) en door programma's gericht op bescherming
van oceanen en tegengaan van klimaatverandering.
Themablad Soorten
02-10-2002
08:51
Pagina 3 Hans Extra HD:WERELD NATUUR FONDS:0201019 Themablad Soorten:DOCUMENTEN:
WAT KUNT U DOEN?
• Koop als u op vakantie bent geen souvenirs van beschermde dieren en planten, zoals sieraden van ivoor of het schild
van de zeeschildpad, koralen, doopvontschelpen, opgezette reptielen of de huid of nagels van katachtigen.
• Gebruik geen traditionele medicijnen waarin bedreigde dieren of planten kunnen zijn verwerkt. U kunt de folder aanvragen bij het CITES-bureau of downloaden van het internet: www.wnf.nl/publicaties/cites of www.minlnv.nl/cites.
• Koop hout met het FSC-label. Dit label garandeert u een product dat de biodiversiteit van het bos en de economische
belangen van de lokale bevolking respecteert.
• Koop geen exotische huisdieren.
• Help koraalriffen in stand te houden. Koop geen souvenirs van koraal en als u zelf gaat duiken, praat met de duikschool
over koraalbescherming. Een simpel voorbeeld is het gebruik van boeien om boten aan vast te leggen, in plaats van
koraalbeschadiging door zware ankers. Zeeschildpadden, koralen en talloze andere zeedieren zullen er wel bij varen.
• Wees zuinig met energie. Verbranding van fossiele brandstoffen versterkt het broeikaseffect waardoor klimaatveranderingen zo snel plaatsvindt dat dieren (zoals walvissen en reuzenpanda’s) en planten geen tijd hebben om zich aan
te passen.
• Wees zuinig met water – thuis en op reis! Iedere liter water uit de kraan wordt onttrokken aan de beperkte zoetwatervoorraden in de wereld, waar veel bijzondere soorten van afhankelijk zijn. In een land als Zuid-Afrika deelt u bijvoorbeeld de zoetwatervoorraad van het land met talloze dier- en plantensoorten, waaronder de witte en de zwarte neushoorn.
• Ga met respect om met de natuur, in eigen land en op vakantie.
MEER WETEN? KLIK NAAR...
•
•
•
•
•
Wereld Natuur Fonds: www.wnf.nl
Internationale WWF: www.panda.org
IUCN Red List 2000 over de status van bedreigde soorten: www.redlist.org
CITES, Convention on International Trade in Endangered Species of Fauna and Flora: www.cites.org
TRAFFIC, Trade Records Analysis of Fauna and Flora in Commerce: www.traffic.org
Colofon:
Uitgave: Wereld Natuur Fonds, september 2002 • Coördinatie WNF: Elly Bol/Joost Hogenboom • Tekst: Miriam van Gool
Marieke Postma • Fotografie: Canon Photodatabase • Productiebegeleiding en vormgeving: PPC Almere • Papier:
Freelife, gerecycled en chloorvrij papier.
Wereld Natuur Fonds
Postbus 7
3700 AA Zeist
Servicelijn: 0900 - 1962
(e 0,20/min)
[email protected]
www.wnf.nl