Carmen van Bussel.Stemmingsstoornissen [Alleen-lezen]

Stemmingsstoornissen
Bij mensen met een verstandelijke beperking
Kentalis - 25 november 2016
Carmen van Bussel
Inhoud
1. Casus Mark
2. De context: psychiatrie bij mensen met een VB
3. Stemmingsstoornissen
• Algemeen
• Bij mensen met een VB
• Bij mensen met een VB én zintuigelijke beperking (ZB)
4. Conclusies en tips
Context
• Psychiatrische ziektes:
• Variaties op ‘normaal’ gedrag
• ‘Ziekte’ bij ernstige beperking/lijden in dagelijks functioneren
• Overeenkomstige symptomen:
• Stemming
• Waarneming/Cognities
• Sociale beperkingen
• Ontregeling van de individuele balans
Depressieve stoornis (DSM)
Affectieve symptomen
• Aanhoudend neerslachtige stemming
• Ernstig verlies aan interesse in (dagelijkse) activiteiten
Cognitieve symptomen
• Concentratieverlies
• Gedachten over waardeloos zijn, schuldgevoel, de dood
Vitale symptomen
• Psychomotorische agitatie
• Verandering in vitale functies (eten, slapen)
• Vermoeidheid, verlies van energie
Bipolaire stoornis (DSM)
Affectieve symptomen
• Periodes met abnormaal hoge prikkelbare stemming
• Abnormaal verhoogde activiteit/energie
Cognitieve symptomen
• Opgeblazen gevoel van eigenwaarde
• Verhoogd afleidbaar
Vitale symptomen
• Excessieve gerichtheid op seks, aankopen
• Verminderde slaapbehoefte/verandering in eetlust
Afgewisseld met periodes van neerslachtigheid/depressiviteit
Stemmingsstoornissen: oorzaken
• Biologisch
• Erfelijkheid/Neurologische regulatiemechanismen/Pijn
• Psychologisch
• Hechtingsproces/Life events/Langdurig verhoogde stress
• Sociaal
• Sociale status/Kwaliteit van relaties
Stemmingsstoornis bij VB
• Kernsymptomen niet anders
• Affectie/Stemming
• Cognities
• Lichamelijk functioneren/Vitale symptomen
• Oorzaken niet anders
• Biologisch
• Psychologisch
• Sociaal
• Maar…..
Psychische problemen bij VB
Verhoogde kans op stress-gerelateerde aandoeningen
•
•
•
•
•
Erfelijkheid/Kwetsbaar brein
Syndroomgerelateerde problemen
Hechtingsproblematiek
Beperking in adaptieve vaardigheden
Impact van Life events
Psychische problemen bij VB
• Cognitieve symptomen minder, of niet waarneembaar
• Communicatieproblemen
• Bestaande onderzoeksmiddelen niet bruikbaar, bijv.
zelfrapportagelijsten
• Kernsymptomen gemaskeerd
• Afhankelijkheidsrelatie versus Zelfbepaling
• Symptomen (al) passend bij de VB (diagnostic overshadowing)
Psychische problemen bij VB
• Afwijkende presentatie van klachten
• Uiting van gevoelens via gedrag: gezichtsuitdrukking,
lichaamshouding, agitatie, agressie, zich terugtrekken,
dwangmatig gedrag, ZVG
• Probleemgedrag kan een signaal zijn voor een onderliggend
ziektebeeld
• Classificatie (DSM) is ontoereikend
Psychische problemen bij VB
Diagnostisch onderzoek bij MVB/EVB/ZEVB :
• Interpreteren van gedragsverandering
• Wat was er eerst wel… en nu niet meer?
De cliënt vergelijken met zichzelf
Intensief, pro-actief diagnostisch proces
Stemmingsstoornis bij VB
Nodig bij (Z)EVB:
• De cliënt goed kennen: wat is ‘normaal’?
• Alert op gedragsveranderingen
• Vertrouw op ‘niet pluis gevoel’
• Samenwerkingsrelatie met familie
• Biologische/vitale functies centraal
• Frequente screening/gezondheidscheck
• Doorlopende registratie
Stemmingsstoornis bij VB
• Idiografische theorie (N=1)
• Welke factoren veroorzaken klachten en/of houden deze in stand?
• Bio Psycho Sociaal Model
• Procesdiagnostiek
• Behandelen = hypothese toetsen
Psychische problemen bij VB én ZB
• Verhoogd risico?
• Hechtingsproces verstoord
• Sociale status/problemen
• Interpretatie van lichaamssignalen en gedrag
• Passiviteit/Immobiliteit/Gebrek aan initiatief
• Mimiek
• Communicatieproblemen
• Diagnostic overshadowing!
Behandeling bij VB (en ZB)
• Communicatieproblemen
• Afwijkende (bij-) werking van medicatie
• Bestaande (psychotherapeutische) interventies te complex
• Afhankelijk van sociale context/randvoorwaarden
Behandeling bij VB (en ZB)
Dus:
• Interdisciplinair: psychiatrie en (ortho)pedagogiek
• Met specialistische kennis
• Hypothesetoetsend
• Monitoring van effecten door observatie
• Behandeling via/ondersteuning van het systeem
Behandeling stemmingsstoornissen bij VB
• Stress reduceren
• Aanpassen omgeving en bejegening
• Aansluiten bij emotionele behoeften/draagkracht
• Herstel normale levensritmes
• Gedoseerd activeren
• Psychotherapie (CGT) bij LVB
• Psychofarmaca volgens Richtlijnen…
… met kennis van afwijkende fysiologische reacties
Behandeling stemmingsstoornissen bij VB
Manische episode:
• Signaleringsplan voor (te verwachten) oplopende onrust
• Affectief bewust begeleiden
• Psychofarmaca
Syndromen
• Een syndroom is EEN risicofactor voor psychische stoornissen
• Sommige syndromen: verhoogde gevoeligheid voor bepaalde vormen
van psychiatrische stoornissen
• “Psychopathological Phenotypes”
• Fragiele X
• Prader Willi
• VCF
• Syndroom van Down
Conclusies Algemeen
• Classificatie (DSM) weinig helpend
• Kenmerken geven richting, maar geen zekerheden/handvaten
• Diagnostiek is een proces: vergelijk de client met zichzelf
• Gedragsverandering KAN een spoor zijn naar een psychische ziekte
Conclusies Algemeen
• Bio Psycho Sociaal Model
• Idiografische theorie (N=1)
• Behandelen = hypothese toetsen
• Welke gedrag heeft bij deze cliënt een signaalwaarde?
• Wat verwacht je van behandeling als je diagnose klopt?
• Methodisch werken
Conclusies Algemeen
Psychiatrische diagnostiek bij VB: Specialistisch en interdisciplinair!
• Kennis van
• ontstaan en ‘normaal’ beloop psychiatrische ziektebeelden
• (bij-) werking van medicatie
• syndromen
• ‘normaal gedrag’ bij ontwikkelingsniveaus
• aanpassingsmogelijkheden bij behandeling
• gedragstherapie
• systeem
Conclusies Algemeen
• De ‘mens uit balans’ vraagt een stabiele omgeving
• Nabijheid/beschikbaarheid
• Zie en stimuleer het ‘gezonde deel’
• Aangepaste communicatie (visueel)
• Voorspelbaarheid, herkenbaarheid, ritme
• Regie waar het kan
• ADL ondersteuning (voeding, hygiëne, nachtrust)
• Dagprogramma: activiteit en rust
Tips
• Organiseer een netwerk met kundige GGZ/VG professionals
• Psychiatrie en (ortho)pedagogiek
• Probeer te snappen wat een psychische stoornis betekent!
• Lees, kijk, praat met ervaringsdeskundigen
• NPO: Ver van Daan
• Stephen Fry: The secret life of manic depression
• CCE: Interviews & Leren van casussen
• Paul Koch: Geen gebrek
• Vertaal die (ervarings-) kennis naar je eigen cliënt