Met zijn Cosmopolitan Chicken waagt kunstenaar Koen

De kracht
van de
bastaard
Met zijn Cosmopolitan Chicken waagt kunstenaar Koen Vanmechelen zich aan wat vrijwel niemand
nog doet: het kruisen van verschillende kippenrassen. Wat kunnen we op genetisch vlak uit dit
project leren? Bio- en burgerlijke ingenieurs van de K.U. Leuven hielpen het onderzoeken.
Tekst : Peter Van Dyck
oen Vanmechelen heeft iets met
de wetenschap. In 2000 betrok
hij al fertiliteitspecialist Willem
Ombelet en geneticus Jean-Jacques Cassiman bij de denktank
The Walking Egg. Uit de samenwerking met
Cassiman groeide het verlangen om een wetenschappelijk luik aan zijn Cosmopolitan
Chicken Project te koppelen. Die zoektocht
naar de hybride, kosmopolitische kip zit nu
al aan de 15de generatie (een kruising met
de Egyptische Fayoumi kip). Het besef
groeit dat we via de kip veel over de erfelijkheid te weten kunnen komen. Het DNA
van dit dier is immers voor 66 procent gelijk aan dat van de mens.
Het was Jean-Jacques Cassiman die voor het
Cosmopolitan Chicken Research Project bin-
K
32
nen zijn K.U. Leuven op zoek ging naar geschikte experts. Op een dag klopte hij aan bij
zijn collega Bruno Goddeeris, als bioloog verbonden aan de faculteit Bio-ingenieurswetenschappen. Hij beschikte over de nodige
contacten met kippenkwekers. Het was immers niet alleen de bedoeling om een genetische studie te maken van de gekruiste
kippen van Koen Vanmechelen, maar ook
om hun DNA te vergelijken met dat van ingeteelde expositiekippen en dat van de vier
bestaande wilde kippenrassen. Bruno Goddeeris reageerde enthousiast en haalde er
meteen Nadine Buys bij, een specialist in erfelijkheid van huisdieren. Het genetische
materiaal van de bastaardkippen van Koen
is uniek , legt hij uit. Praktisch niemand anders is met outbreeding (het kruisen van niet
verwante individuen) bezig. Ja, er zijn nog
wel mensen die een bastaard in hun tuin
hebben rondlopen, maar je hebt het raden
naar zijn voorgeschiedenis. Koen heeft daarentegen alle generaties netjes gedocumenteerd: dat is een schat aan informatie.
Metafoor voor de mens
Met Nadine Buys en bio-ingenieur Ellen Ons
nam Goddeeris bloedstalen bij de ingeteelde,
wilde én bastaardkippen. Na de DNA-extractie onderzochten ze maar liefst 60.000
genen. Voor het genetisch mappen van het
DNA gebruikten ze SNP-chips ( SNP staat
voor Single Nucleotide Polymorphism, een
puntmutatie of variatie in het DNA). De verdere analyse van de data gaven ze in handen
van de burgerlijke ingenieurs Yves Moreau
ILYA • oktober 2012
MENSEN
en Peter Konings. Met de methode Principal
Component Analysis (PCA) kwamen deze tot
complexe grafieken, die toelieten de mutaties op de genen te onderscheiden en de verwantschappen tussen de verschillende
kippensoorten na te gaan.
De vorsers kwamen tot verrassende resultaten. We konden zelfs zien van welke
kweker een kip kwam en of die tijdens zijn
kweekprogramma ergens gefoefeld had
met vreemd bloed , vertelt Bruno Goddeeris. Bleek ook dat de hanen van twee wilde
kippenrassen, het Gele Kamhoen uit Sri
Lanka en het Grijze Kamhoen uit India, ge-
Bruno Goddeeris en Koen Vanmechelen bij het werk Born . Dit werk verbeeldt het gevecht
dat binnen het ei plaatsvindt om geboren te worden, en de energie die daarbij vrijkomt , vertelt de kunstenaar. Het is een organisch doek, volledig gemaakt met natuurlijke producten,
zoals pluimen, eieren en graan.
Bio-ingenieur Ellen Ons neemt bloed af bij
de kippen.
De bloedstalen.
netisch heel dicht bij elkaar liggen, terwijl
ze fenotypisch, dus qua uiterlijk, heel erg
verschillen. Dat is in analogie met wat er
ons in de global village gebeurt: hoe uiteenlopend hun afkomst ook mag zijn, genetisch
vertonen mensen vele gelijkenissen.
Koen Vanmechelen, die kunst beschouwt
als voer voor de hersenen, is heel verheugd
met de filosofische dimensie van deze conclusie. Ik heb de kip altijd als een metafoor
voor de mensenwereld gezien. Dat ik dit nu
wetenschappelijk kan onderbouwen, maakt
mijn discours enkel sterker. Van meet af
aan zei ik dat dit project om diversiteit
draait. De onderzoekers waren het daar oorspronkelijk niet noodzakelijk mee eens. Critici zeiden me dat al dat kruisen van kippen
tot globale uniformiteit zou leiden. Tot mijn
vreugde stel ik nu vast dat het de diversiteit
vergroot en niet verkleint.
Gevoeligheden doorgeven
Koen Vanmechelen en Jean-Jacques Cassiman, de drijvende krachten achter het Cosmopolitan Chicken Research Project.
ILYA • oktober 2012
Bruno Goddeeris is heel benieuwd naar de
kenmerken die domineren en dus overleven
bij de bastaardkip. Dat de genen die een ziekte
veroorzaken of een negatieve invloed hebben
op de reproductie het niet halen in the long
run, is een belangrijke les. Bij kippen, maar
ook bij honden, hebben we altijd aan inteelt
gedaan , weet de professor. Dat heeft tot heel
wat genetische deformaties geleid. Een Mechelse Koekoek noemt men zuiver, maar in
feite is hij homozygoot, wat wil zeggen dat
een eigenschap wordt bepaald door twee dezelfde allelen, één afkomstig van de vader en
één afkomstig van de moeder. Op die manier
worden ook gevoeligheden voor ziekten doorgegeven. Een Mechelse Koekoek is bijvoorbeeld heel vatbaar voor hartinfarcten. Maar
als je hem kruist met een ander ras, dan
wordt het weer een sterk beest.
Met de ervaring van het Cosmopolitan Chicken Research Project op zak, is de visie van
de professor toch ietwat veranderd. Hij verwijst naar een ander project, over visproductie, dat hij is gestart. De vraag daar is
hoe we de kweek economischer kunnen
maken. Kunnen we door meer aan selectie
te doen grotere beesten kweken? Ik heb er
toch wat twijfels bij of dit de te volgen weg
is. Het lijkt mij beter om de genetische poel
zo uitgebreid mogelijk te houden. Als het
Cosmopolitan Chicken Research Project ons
tot nog toe al iets getoond heeft, dan is het
dat outbreeding als voordeel heeft dat het
tot minder genetische afwijkingen leidt. ■
Meer info op :
www.ie-net.be/ilya201204
33