Haagse economie van de rem

Regiovisie Den Haag
Haagse economie van de rem
Economische groei:
 De economie van de regio Den Haag krijgt de wind weer in de
zeilen en blijft niet langer achter bij andere delen van het land.
2,7%
 De moeizame tijd waarin dalende koopkracht en bezuinigingen
2015
de regio in hun greep hielden is voorbij.
 De groeiversnelling is naast de verbetering van de binnenland-
se markt toe te schrijven aan het herstel bij zakelijke dienstverleners. Tegelijkertijd remt de dominante publieke sector minder
af.
 De arbeidsmarkt blijft een bron van zorg. Er zijn veel banen ver-
loren gegaan en de vraag naar personeel verandert. Dit maakt
de mismatch op de arbeidsmarkt groter en uitdagend.
ING Economisch Bureau / september 2015
Den Haag
2,6%
2016
Economische ontwikkeling
Den Haag lift sterk mee op binnenlandse groei
Het gaat beter met de economie. Wat merken ondernemers in de regio Den Haag daarvan?
Na een lastige fase en het overgangsjaar 2014 komt de
regio dit jaar in een stroomversnelling. Naar verwachting
groeit de Haagse economie in 2015 met 2,7% tot circa € 31
miljard. Dit tempo kan ook in 2016 worden vastgehouden
(figuur). Dit is te danken aan de aantrekkende binnenlandse economie en het aflopen van de meest ingrijpende bezuinigingen van de Rijksoverheid.
goed voor zo’n 55% van de economie. Bedrijven zien het
volume in navolging van hun opdrachtgevers flink aantrekken. Gemiddeld kunnen dienstverleners als uitzendbureaus,
makelaars, advocaten en ICT-bedrijven dit jaar een groei
van gemiddeld 4% tegemoet zien. Hoewel veel Haagse
dienstverleners instellingen als grote opdrachtgever hebben is ook hier de teruggang voorbij, al is het weer in dienst
nemen van schoonmakers en beveiligers door de overheid
wel gunstig voor dit type bedrijven.
Stedelijke aantrekkingskracht blijft groeidriver
De vooruitgang in economische groei is terug te zien in vrijwel alle sectoren, maar krijgt in de regio Den-Haag net als
in andere grootstedelijke regio’s ook steun van de groeiende bevolking. Zo nam het aantal inwoners in de regio vorig
jaar met bijna 8.000 toe tot 838.000 (+1%), waarmee de
groei nog steeds ruim twee keer zo hoog ligt dan landelijk.
Ook is het gunstig dat de regio minder snel vergrijst. Meer
inwoners betekent een groter economisch draagvlak en dat
draagt bij aan de groei.
Breder gedragen groei
Na jaren van mineur door bezuinigingen, hervormingen en
dalende huizenprijzen, is het sentiment onder Nederlandse
consumenten en bedrijven duidelijk in een opgaande lijn
gekomen. Hierdoor leunt de economie voor groei niet alleen meer op het buitenland. Dit is vooral merkbaar in de
detailhandel en de bouw. Zo zien winkeliers het verkoopvolume dit jaar per saldo met 2% toenemen, al zijn de verschillen in de huidige markt groot. Ook de bouw maakt met
5% groei in productie duidelijk een comeback en profiteert
ook in de Haagse regio van inhaalvraag (mede door het
lage BTW-tarief in het eerste half jaar).
Aantrekkende dienstensector factor van belang
Los van de algemene sentimentsverbetering profiteert Den
Haag sterk van de opleving in de zakelijke dienstverlening.
Samen met de overheid is deze sector
Economie regio Den Haag groeit weer bovengemiddeld
economische groei in %
3%
2%
1%
0%
-1%
-2%
-3%
2012
2013
2014
Agglomeratie 's-Gravenhage
2015
2016
Nederland
Bron: CBS, raming ING Economisch Bureau
ING Economisch Bureau
2
Regiovisie Den Haag / september 2015
Economische ontwikkeling
Ook in Delft, Westland en Leiden zet de groei door
Den Haag wordt omringd door regio’s met een
heel eigen economisch karakter. Wat is zijn daarvoor de verwachtingen?
Ook economisch herstel in omliggende regio’s
economische groei in % j.o.j.
4%
3%
Leiden– en de bollenstreek
De economie van de regio Leiden kan in 2015 naar verwachting rekenen op een groei van 2,4%. De groei wordt
gematigd door de grote zorg– en onderwijssector waar de
groei beperkt blijft. Niettemin is een teken van kracht dat
de er in de regio de afgelopen jaren tegen de trend in werkgelegenheid is bijgekomen. De aanleg van de Rijnlandroute
en de ontwikkeling van de nieuwbouwlocatie Valkenburg
zijn geven de regio groeistimulansen. De regionale economie blijft onderliggend relatief sterk.
2%
1%
0%
-1%
-2%
2012
2013
2014
2015
2016
Delft en Westland
De economie van Delft en Westland heeft zich in 2014 met
2,6% groei al veel sterker hersteld dan elders. In 2015 komt
de groei naar verwachting rond de 3% uit wat relatief hoog
is. De tuinbouwsector heeft het met druk op de prijzen, het
krimpende areaal en de Russische importbeperkingen nog
steeds niet makkelijk, maar heeft internationaal aanzien als
het gaat om kwaliteit, innovatie en productiviteit. Daarnaast worden exportkansen benut, ondermeer dankzij de
goedkope euro en het vinden van nieuwe afzetmarkten.
Delft is daarnaast een belangrijke innovatiemotor, waar
steeds meer succesvolle starters hun ‘broedplaats’ hebben.
ING Economisch Bureau
Agglomeratie Leiden en Bollenstreek
Delft en Westland
Nederland
Bron: CBS, Ramingen ING Economisch Bureau
3
Regiovisie Den Haag / september 2015
Consumentenbestedingen
Positieve omslag in de uitgaven merkbaar
De binnenlandse consumptie trekt dus eindelijk
aan. Kunnen ondernemers hiervan profiteren?
Consumenten blijven selectief, maar geven wel weer meer
uit. Na drie jaren van teruggang stijgt de consumptie sinds
het tweede kwartaal van 2014 landelijk weer. Mede door
het herstel op de huizenmarkt is het vertrouwen flink toegenomen en dat zorgt voor meer bestedingen in onder
andere de woninginrichting. Met de lastenverlichting belooft ook 2016 zich gunstig te ontwikkelen voor de detailhandel.
Loonstijging ambtenaren extra steun in de rug
De regio Den Haag kent een grote groep ambtenaren die in
de regio wonen en werken. Nadat de lonen van ambtenaren in de periode 2010-2014 nauwelijks stegen en achterbleven bij de marktsector komt hier verandering in. De
nieuwe CAO met een relatief sterke loonstijging van ruim
5% voor 2015 en 2016, zal de consumptie in de Haagse
regio een extra impuls kunnen geven. Dit is onder andere
positief voor bedrijven in de detailhandel en horeca.
Niet alle Haagse consumenten vooruit
Het huidige economisch herstel gaat gepaard met toenemende inkomensverschillen. Waar de inkomensverschillen
tussen ‘het zand’ en ‘het veen’ altijd al erg duidelijk zijn
geweest in Den Haag*, hebben de magere economische
jaren en de zwakke positie van de arbeidsmarkt de tweedeling versterkt. Terwijl de economie uit het dal klimt, ligt het
aantal bijstandsuitkeringen bijvoorbeeld nog altijd op recordhoogte. Lang niet alle consumenten zullen hun bestedingen dus kunnen opschroeven. De werkloosheid is nog
altijd veel hoger dan zeven jaar geleden en 16% van de
Haagse huishoudens leeft onder de armoedegrens
(landelijk ruim 10%**). Meer mensen hebben moeite om
aan hun betalingsverplichtingen te voldoen. Al met al betekent dit dat de vooruitgang niet voor iedereen voelbaar is
en dat werkt door in de detailhandel. *Bron: De stad verbeeld,
PBL **Bron: CBS
Blijvende druk vanuit internet en toetreders
Ook in de regio Den Haag bevindt de detailhandel zich in
een transitie, waarbij internet een steeds grotere impact
heeft (zie ook figuur). Dit jaar wordt voor webshops een
dubbelcijferige volumegroei verwacht. Het is wat dat betreft goed dat er selectief wordt omgegaan met aanvragen voor nieuwe fysieke winkellocaties. Wel zijn er na het
sneuvelen van het geplande outletcenter ’Bleizo’ in Zoeter-
meer opnieuw plannen voor een groot outletcenter voor
kleding (’Holland Outlet Mall’). Dat is een potentiële bedreiging voor de bestaande detailhandel in de regio. De Haagse
binnenstad behoudt (na de renovatie en met de kwalificatie beste binnenstad 2013-2015) in de nieuwe consumptieeconomie wel een relatief sterke positie door de clustering
van winkels en aandacht voor beleving. Dit blijkt ook uit de
banengroei in de afgelopen jaren. Het helpt daarbij dat het
aantal bezoekers aan de stad in de lift zit. Een publiekstrekker als Primark is eind 2014 geopend en er wordt een
‘store of the future’ in de Haagse binnenstad gebouwd,
waarmee wordt geanticipeerd op de veranderende klantbehoeften. Het helpt hierbij dat de gemeente een actief
winkelbeleid voert, waarbij bijvoorbeeld ook pop-up stores
worden ingezet.
Aantal fysieke winkels neemt af, aantal webwinkels neemt snel toe
aantal winkels en webwinkels in de regio Den Haag
5.000
1.500
4.800
1.200
4.600
900
4.400
600
4.200
300
4.000
0
2007
2008
2009
2010
Aantal Winkels
2011
2012
2013
2014
2015
Webwinkels (rechter as)
Bron: CBS, bewerking ING Economisch Bureau
ING Economisch Bureau
4
Regiovisie Den Haag / september 2015
Arbeidsmarkt
Banengroei en aansluiting zwakke plek
De afgelopen jaren is de arbeidsmarkt opgeschud.
Hoe staat het met de banenontwikkeling in de regio
Den Haag?
De regionale arbeidsmarkt heeft het flink te verduren gehad. Tussen 2007 en 2014 zijn er maar liefst 18.000 banen
verdwenen wat neerkomt op bijna 5% van het totaal. Hoewel de inkrimping voor een deel via afvloeiing van oudere
werknemers plaatsvond, heeft dit ertoe bijgedragen dat de
Haagse werkloosheid in de regio zelfs hoger lag dan in partnerstad Rotterdam. Voor een derde is dit te wijten aan het
verdwijnen van werkgelegenheid in de publieke sector,
waar 10% van de banen verdween. Maar ook in de financiële sector en bij groothandels is veel werkgelegenheid verloren gegaan. Daar staat tegenover dat de specialistische
zakelijke dienstverlening (ondermeer op het gebied van
veiligheid en recht) het goed heeft gedaan en ook de detailhandel voor meer banen zorgt.
Banenscheppend vermogen moet vooruit
De kwetsbare arbeidsmarkt verhult niet dat de Haagse economie structureel aan groeipotentie moet winnen. Door de
groeiende bevolking zijn er jaarlijks zo’n 3.000 banen extra
nodig om de werkloosheid niet te laten oplopen, terwijl
groei de komende jaren niet eenvoudig is.* Voor beleidsmakers is het inmiddels duidelijk dat de opgelopen werkloosheid niet alleen conjunctureel is, maar ook door structurele
verandering van de economie wordt veroorzaakt.
Positieve overheidsimpuls gericht op onderwijs
Op de arbeidsmarkt verdient vooral de opgelopen jeugdwerkloosheid aandacht en dat heeft de regio ook onderkend. In het voorjaar van 2015 is er onder de noemer ‘Den
Haag maakt werk’ een impuls van € 68 miljoen aangekondigd voor de college collegeperiode tot en met 2018. De
doelstelling daarbij is om 10.000 banen te creëren en 5.000
jongeren aan het werk of in het onderwijs te krijgen. Een
goed initiatief is dat werkloze jongeren gestimuleerd worden
om een ICT-opleiding te volgen. Dit is een eerste stap om
de toegenomen mismatch tussen vraag en aanbod te verkleinen.* Maar gezien de verwachting dat er vooral banen
voor hoger opgeleide banen bijkomen blijft dit een uitdaging. *Bron: Aanvalsplan werkgelegenheid Den Haag, Arbeidsmarktverkenningen Haaglanden 2014-2018
Periode 2007-2014
Sectoren met grootste banengroei:
Zakelijke dienstverlening
+ 2.200 banen
Detailhandel
+ 1.200 banen
Sectoren met grootste banenverlies:
Overheid
- 6.300 banen
Groothandel
- 2.900 banen
Bron: LISA, berekeningen ING Economisch Bureau
ING Economisch Bureau
5
Regiovisie Den Haag / september 2015
Arbeidsmarkt
Werkloosheid blijft zorgenkindje
De Nederlandse arbeidsmarkt herstelt langzaam.
Wat is het beeld voor de regio Den Haag?
Geholpen door het economisch herstel vertoont de werkgelegenheid tekenen van verbetering. Dit vertaalt zich landelijk uitsluitend nog maar in toename van flexibele arbeid
en dat geldt ook voor de grootstedelijke regio Den Haag.
De komende tijd zal het de arbeidsmarkt nog niet echt
voor de wind gaan. Bij grote bedrijven blijven reorganisaties actueel. Dit geldt bijvoorbeeld voor Shell en KPN, die
hoofdkantoren in Den Haag hebben. De groei van werkgelegenheid moet vanuit het MKB komen en deze ’driver’
mist kracht.
Werkloosheid blijft voorlopig hoog
Door de zwakke arbeidsmarkt hebben zich in 2013 en 2014
veel werknemers teruggetrokken en is de arbeidsparticipatie in de regio Den Haag gedaald. Naar verwachting ligt de
historisch hoge werkelijke piek van 9,5% dit jaar achter de
rug, maar de vooruitgang gaat mede door structurele veranderingen in de economie langzaam. Ook profiteren oudere werknemers nog nauwelijks, doordat ze zich minder
makkelijk kunnen aanpassen. Gezien de economische
structuur blijft de uitdaging groot om middelbaar en lager
opgeleiden aan een baan te helpen en/of om te scholen. De
veel lagere werkloosheid in buurregio ‘s geeft aan dat dit
ook een grootstedelijke problematiek betreft.
Werkgelegenheid neemt weer toe, maar vooral ook
op flexibele basis
Opgaande lijn in nieuwe werkgelegenheid in
Haaglanden
Aantal vacatures Haaglanden (3-maandsgemiddelde)
8.000
5.892
6.000
4.000
2.000
0
2014
De vacaturegroei van 30% in de eerste helft van 2015 loopt
in de regio Den Haag achter bij het landelijk gemiddelde
(+46%). De arbeidsmarkt wordt flexibeler en dat is bij uitstek te merken in grote steden. De afgelopen vijf jaar is het
aantal werknemers met een baan in de regio met 24.000
afgenomen, maar het aantal ZZP-ers met 15.000 gestegen
tot 18% van de beroepsbevolking.
2015
Aantal nieuwe vacatures
Aantal openstaande vacatures
Bron: UWV, bewerking ING Economisch Bureau
Werkloosheidspercentage
Regio
2014
Agglomeratie Den Haag
9,5%
Leiden en de Bollenstreek
6,2%
Delft en Westland
6,3%
Bron: CBS
ING Economisch Bureau
6
Regiovisie Den Haag / september 2015
Huizenmarkt
Haagse huizenmarkt volgt stedelijke voorhoede
Er zijn nogal wat regionale verschillen in het herstel
van de huizenmarkt. Hoe zit dat in de regio Den
Haag?
De Haagse huizenmarkt herstelt sterker dan landelijk. De
gemiddelde woningprijs lag medio 2015 6% hoger dan het
dieptepunt halverwege 2013, landelijk was dit een kleine
4%. In vergelijking met de drie andere grote steden blijft
Den Haag achter. Ten opzichte van Amsterdam en Rotterdam speelt hierbij mee dat het aandeel koopwoningen met
45% hoger ligt, wat een groter aanbod op de markt betreft.
Bovendien vindt er veel binnenstedelijke bouw plaats door
afstoting van overheidsgebouwen wat het aanbod op de
marktvergroot. Het gaat hierbij onder andere om de ombouw van het ministerie van Binnenlandse Zaken tot appartementencomplex en nieuwbouw in het Wijnhavenkwartier.
Stedelijke vernieuwing geeft impuls
Voor de huizenmarkt is het positief is dat het Haagse centrum met de vernieuwing aan allure heeft gewonnen. Ook
is het gunstig dat er gewerkt blijft worden aan woonaantrekkelijkheid en de kwaliteit van leven door ondermeer
een ring voor fietsers aan te leggen, wijken te verlevendi-
gen en het stationsgebied Hollands Spoor ook meer tot
poort naar de stad om te vormen. Daarnaast profileert Den
Haag zich meer als kennisstad wat de aantrekkingskracht
vergroot.
Gemiddelde prijsstijging tot 2025 meer dan 2%
De Haagse woningmarkt moet ook de komende jaren nog
de herontwikkeling van vastgoed absorberen, maar dat lijkt
goed te verlopen. Naar verwachting zal de huizenprijs op
middellange termijn gematigd stijgen, waarbij uit wordt
gegaan van een hogere groei dan het landelijk gemiddelde
van 2% per jaar tot 2025.
Woningprijzen stijgen weer
Aantal verkochte woningen geleidelijk omhoog
prijsontwikkeling woningen (index 2010 = 100)
Ontwikkeling aantal woningtransacties per kwartaal
110
2.500
2.000
100
1.500
Gemiddelde verkoopprijs (*1000)– en tijd in dagen
2015 2e kwartaal
Den Haag
€222, 87 dagen
Leiden
€249, 84 dagen
Delft e.o.
€221, 91 dagen
Westland
€267, 118 dagen
Nederland
€224, 112 dagen
Bron: NVM
ING Economisch Bureau
1.000
90
500
80
0
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Prijsontwikkeling Nederland
(index 2010 = 100)
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Aantal transacties Den Haag (rechter as)
Bron: CBS, bewerking ING Economisch Bureau
7
Regiovisie Den Haag / september 2015
Vooruitzichten
Werken aan verbreding en een ondernemend klimaat
De snel veranderende economie maakt ondernemen
extra uitdagend. Hoe is de economie van de regio
Den Haag gepositioneerd voor aanpassing?
De Haagse economie heeft te maken met een dubbele
transitie. De regio wil zich minder afhankelijk maken van de
inkrimpende overheid, die voorheen voor stabiele groei
zorgde. Tegelijkertijd wil de regio voortbouwen op de bestaande kwaliteit van de stad als internationale hoofdstad
van vrede, recht en veiligheid. Daar komt bij dat de regio te
maken heeft met ingrijpende verandering door technologische ontwikkeling.
Cybersecurity wordt steeds belangrijker in een wereld met robotisering en automatisch rijden
The Haque security Delta is het voorbeeld van een cluster
waarin de regio met o.a. ‘living labs’ voortbouwt op bestaande kracht. Dat cluster weet zich ook goed te profileren
binnen de ‘nieuwe economie’. Een ander focusgebied van
de regio - IT/Tech - sluit hierbij aan. De Cyber security top die in april 2015 werd gehouden - heeft de regio opnieuw
op de kaart gezet als het gaat om bijvoorbeeld bedrijven
die werken aan de beveiliging van smart websites en digitale apparatuur als smartphones.
Ook in een dienstenstad heeft nieuwe technologie
grote invloed
Den Haag is een dienstenstad, maar technologische ontwikkeling heeft via digitalisering niettemin grote invloed op
de regio. Dit is niet alleen negatief, maar de regio plukt hier
via bijvoorbeeld de beveiligingssector ook de vruchten van.
Big data biedt kansen op het vlak van vrede, recht en arbi-
ING Economisch Bureau
trage. Zuid-Holland benut haar potentie niet volledig als het
gaat om innovatie. In het coalitieakkoord ‘Lasten omlaag
en meer investeren in de economie’ is dit door de provincie
onderkend.
Toerisme kan de regio iets extra’s leveren
Toerisme is met een bijdrage van € 2 miljard per jaar* al
een belangrijke factor en kan de economie van de regio
structureel verder versterken. Zo is 2015 een jaar met minder grote evenementen zoals het WK Hockey, maar het
nieuwe Mauritshuis overtrof in heropeningsjaar 2014 alle
verwachtingen wat betreft bezoekers. Daarnaast kan onder
de noemer ‘De stad aan zee’ meer gehaald worden uit de
kustligging. Het past daarbij ook goed dat de Pier een nieuwe toekomst tegemoet gaat.
´Big 7´ Belangrijkste technologieën richting 2025;
ook voor een dienstenregio als Den Haag relevant
*Bron: Agenda stedelijke economie Den Haag
Ondernemender klimaat nodig
Om de transities succesvol door te komen moet de Haagse
regio het hebben van ondernemerschap. Er is ambitie en de
randvoorwaarden zijn goed, maar deze cultuur moet in de
regio nog groeien en dat kost tijd. Met een vijfde positie in
woonaantrekkelijkheid** en potentie voor verdere verbetering heeft Den Haag geen slecht vestigingsklimaat voor
bijvoorbeeld starters uit Delft. Daarbij zou ondernemerschap onder jongeren in de regio nog veel meer kunnen
worden aangemoedigd. **Bron: Atlas voor Nederlandse gemeenten 2015
8
Regiovisie Den Haag / september 2015
Vooruitzichten
Haagse regio kent kansen èn uitdagingen
Hoe staat de economie van de regio Den Haag er
per saldo nu voor?
De Haagse economie weet de positieve lijn in 2015 en 2016
door te zetten en bedrijven zullen dit geleidelijk steeds
meer merken. Wel zijn er flinke uitdagingen, met de arbeidsmarkt voorop.
Positief vooruitzicht door aantrekkingskracht en
bredere basis
Hoewel de echte vruchten nog moeten worden geplukt, is
de ingezette focus op groeisectoren economisch wel een
goede weg. Wel lijkt het binnen het bredere perspectief van
de Zuidvleugel van de Randstad wel goed om keuzes te
maken. De komende 10 jaar zal de bevolking van de regio
met 7% groeien tegenover slechts 3% landelijk. De stad
blijft aantrekkingskracht houden en daarmee is de vergrijzing een minder grote economische rem dan elders in
Nederland. Dit zorgt voor een goede basis voor economische groei.
Metropoolsamenwerking kans
De officiële start van de Metropoolregio Den Haag—
Rotterdam per 01/01/15 kan de regio economisch in de
kaart spelen Gezamenlijk ís de metropool met 2,25 miljoen
inwoners goed voor ruim 15% van de Nederlandse economie. De metropoolregio zou via samenwerking en het
slechten van barrières voor meer structurele groei zorgen.
De regio’s Den Haag en Rotterdam zijn complementair aan
elkaar en kunnen elkaar versterken als het gaat om bijvoorbeeld de mismatch op de arbeidsmarkt. Bovendien kan een
eigen, minder overlappende Haagse focus binnen de metropoolregio goed uitpakken. Het zou daarbij positief uitwerken als er naast een vervoersmandaat ook een economisch mandaat komt en de regio’s bijvoorbeeld echt samen op kunnen trekken in het aantrekken van hoofdkantoren en het benoemen van topsectoren. Dat kan er ook toe
leiden dat door kruisbestuiving de innovatie wordt gestimuleerd.
Inzetten op kennis, maar ook iedereen aanhaken
De verschuivingen in de economie hebben grote invloed op
de arbeidsmarkt. De shift van de oude naar een nieuwe
(digitale) economie zet onverminderd door. Het arbeidsaanbod sluit echter onvoldoende mate aan op de banen
die zullen ontstaan. Gezien de regionale structuur van de
economie zal de werkgelegenheidsgroei met name in hogere functies plaatsvinden. Daaromheen kan op termijn
laaggeschoold werk ontstaan, bijvoorbeeld in de persoonlijke dienstverlening. Veel administratief werk voor middelbaar opgeleiden verdwijnt echter. De aansluiting van vraag
ING Economisch Bureau
9
De regio Den Haag scoort bovengemiddeld op
kernonderdelen
Score boven, op of onder landelijke ontwikkeling
Onderdeel
Regio Den Haag
Arbeidsmarkt
Huizenmarkt
Economische groei korte termijn
Innovatie
Economisch groeiperspectief
lange termijn
+
+
+/+
+ = bovengemiddeld, 0 = gemiddeld, - = ondergemiddeld
Infrastructuur faciliteert de economie
Efficiënt en snel vervoer is belangrijk voor economische
groei, vooral in een dichtbevolkt gebied als de Zuidelijke
randstad. Voor de toegang naar de regio zijn de A4Midden-Delfland (in aanleg) en de Rijnlandroute (in
voorbereiding) van belang. Voor de doorstroom binnen
de regio is de aanleg van de Rotterdamse baan - de
verbindingsweg tussen de A4/A13 en de centrumring een belangrijke stap voorwaarts (oplevering 2019). Dit is
niet overbodig aangezien de filevertraging in Den Haag
groter is dan in andere steden.* Binnen de Metropoolregio wordt het openbaar vervoer steeds meer geïntegreerd met bijvoorbeeld de Erasmuslijn, maar ook door
te werken aan betere verbindingen met Rotterdam The
Haque airport en de TU Delft. Dit is toe te juichen aangezien snellere verplaatsing binnen het gebied ervoor
zorgen dat de regio’s ook economisch meer van elkaar
kunnen profiteren. *Bron: TomTom
Regiovisie Den Haag / september 2015
Meer weten?
Kijk op ing.nl/kennis en volg ons op Twitter
Of neem contact op met:
Rico Luman
Sr. Regio-econoom
Zuid-Holland
06 8364 8954
[email protected]
Johan Otto
Rayondirecteur MKB
Den Haag en omgeving
06 2171 3904
[email protected]
Domique ter Schure
Districtsdirecteur Grootbedrijf
Zuid-Holland
06 2707 7052
[email protected]
Robert-Jan Wijnhoud
Rayondirecteur MKB
Den Haag en Westland
06 1506 3910
[email protected]
Disclaimer
De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen
enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd
zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uit oefening van hun vak. Deze publicatie
is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is
geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van
enig financieel instrument. Deze publicatie is louter informatief en mag niet worden beschouwd als advies. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat
of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van
aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend
uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in
deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van
toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan,
mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder
toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De tekst is afgesloten op 11 september 2015.
ING Economisch Bureau
10
Regiovisie Den Haag / september 2015