Untitled - Barcode for Life

Naar een persoonlijke
behandeling van kanker
We weten tegenwoordig ongelooflijk veel meer over hoe
kanker werkt, maar helaas heeft dat nog niet geleid tot
grote veranderingen in de manier waarop we kanker kunnen
behandelen.
Dit komt in grote mate doordat we nog steeds een behandeling kiezen die voor de meeste mensen met dezelfde vorm
van kanker werkt en niet is afgestemd op de noden van de
individuele patiënt. Hierdoor krijgen patiënten te maken met
statistieken die weinig zeggen over wat er specifiek met hen
gaat gebeuren. Dit betekent niet alleen onzekerheid over de
werkzaamheid van de behandeling en de kansen op succes maar ook over de bijwerkingen als de behandeling onverhoopt niet werkt.
Hier proberen wij verandering in te brengen. We hebben namelijk steeds meer informatie
over hoe kankercellen anders werken dan normale cellen en over het DNA, de genetische
code in elke cel. Het DNA van een tumor bepaalt hoe de kanker zich gedraagt en hoe het
reageert op een behandeling. Het is nu mogelijk om dit DNA op een dusdanige manier
te analyseren dat zichtbaar wordt wat de kwetsbare plekken zijn van de kanker. Door deze
analyse aan het begin van het behandeltraject uit te voeren moet het mogelijk worden
om elke patiënt een behandeling op maat te geven. Daarmee verlengen we niet alleen de
levensduur maar voorkomen we ook onnodige behandelingen met bijwerkingen.
Dit is de visie en ambitie van het Center for Personalized Cancer Treatment en samen met
alle betrokken medische specialisten en onderzoekers gaan we dit verwezenlijken!
Prof. Dr. Emile Voest, Internist-Oncoloog
Voorzitter Center for Personalized Cancer Treatment
Kanker: Moeilijk te stoppen
Kanker is een van meest aangrijpende ziektes die we kennen, en ook een van de hardnekkigste. Patiënten, artsen en onderzoekers hebben er de afgelopen eeuw alles aan gedaan
om kanker te bestrijden maar toch krijgt nog steeds één op de drie mensen een vorm van
kanker. Wereldwijd sterven er jaarlijks meer dan 7 miljoen mensen aan kanker. Dit is even
groot als de gehele bevolking van Zwitserland, en dat elk jaar. En waar er meer dan 100
verschillende types kanker zijn, de een agressiever dan de andere, hebben ze allemaal één
ding gemeen: ze hebben enorme impact op het leven van patiënten en hun omgeving.
Wat is kanker?
In het menselijk lichaam zorgt voortdurende celdeling voor het repareren van beschadigde cellen en het vervangen van cellen die versleten zijn. Elke cel heft een sensor die
aangeeft wanneer de celdeling moet stoppen en wanneer het tijd is om vervangen te
worden door nieuwe cellen. Kankercellen houden zich echter niet aan deze regels. Ze
vermenigvuldigen zich sneller, maken fouten bij het kopiëren en luisteren niet naar de
sensor die hen vertelt wanneer het genoeg is geweest. Daardoor dringen ze binnen in
andere organen die daardoor niet meer goed kunnen werken. Sommige ophopingen van
cellen, of tumoren, worden snel ontdekt en kunnen worden verwijderd. Andere groeien
echter zo snel dat ze al uitgezaaid zijn in het lichaam voordat ze opgemerkt worden.
6
Geen garantie op genezing
Na de diagnose kanker begint een patiënt aan een behandelingstraject waarvan het resultaat niet vast staat. Of een patiënt nu
geopereerd wordt of radiotherapie, chemotherapie of experimentele
geneesmiddelen krijgt, er is over het algemeen geen garantie op
genezing. Een meerderheid van de patiënten herstelt gelukkig, maar
velen verliezen de strijd nadat alle opties zijn uitgeput. Hoewel we
nu meer weten over hoe kanker werkt dan we ooit hebben geweten,
is de ziekte zo complex en heeft het zo veel verschijningsvormen
dat veel patiënten helaas nog steeds niet genezen na behandeling.
Bovendien maakt de oneindige variatie in vormen van kanker het
erg moeilijk om nieuwe behandelingen te ontwikkelen. Slechts een beperkt aantal veelbelovende medicijnen kunnen uiteindelijk beschikbaar worden gesteld voor patiënten omdat
zij slechts op de markt mogen komen als ze bewezen hebben te werken voor een grote
groep patiënten. Het gevolg is dat behandelingen die sommigen zouden kunnen helpen
niet door de testfase komen omdat ze voor velen niet helpen.
Niet te onderschatten impact
Elk jaar krijgen ongeveer 80.000
mensen in Nederland te horen dat
ze kanker hebben. Hoewel de ziekte
niet discrimineert en zowel jongeren
als ouderen treft, komt kanker steeds
vaker voor bij oudere mensen. Met
de vergrijzing zal daarom het aantal
gevallen van kanker ook toenemen en
in 2020 rond de 100.000 liggen.
7
In dat jaar zullen er in Europa 3,4 miljoen nieuwe gevallen van kanker worden geconstateerd en wereldwijd ongeveer 17 miljoen. Met de huidige beschikbare behandelingsmethoden zal ongeveer de helft van de patiënten vijf jaar na de diagnose nog in leven
zijn, afhankelijk van het type kanker dat ze hebben. Tijdens het behandeltraject hebben
ze primaire zorg, diagnostiek, behandeling door specialisten en medicijnen nodig, en
eventueel ook palliatieve zorg en psychologische ondersteuning. Als samenleving moeten
we een manier vinden om de kosten van kanker te dragen: naast het verlies aan productiviteit wordt in Nederland elk jaar € 2,7 miljard uitgegeven aan nieuwe gevallen van kanker.
70% hiervan gaat naar ziekenhuiszorg en specialistische behandelingen.
Geïndividualiseerde zorg: Naar een behandeling die werkt
De medische wetenschap is het erover eens dat de toekomst van kankerbehandeling
ligt bij een individuele aanpak. Kanker is namelijk niet één ziekte, het is voor elke patiënt
anders. Omdat elk type kanker zijn eigen kenmerken heeft, is het logisch om uit te gaan
van elk individueel geval en niet alleen een standaardaanpak voor bepaalde patiëntengroepen te bieden. Als we weten wat het specifieke type van de tumor is en informatie
hebben over de exacte tumorgroei bij een specifiek individu, hebben we een grotere kans
om de juiste behandeling te kiezen. Maar hoe weten we welk type tumor een patiënt
heeft, wat de tumorgroei veroorzaakt bij die specifieke patiënt en hoe we het zouden
kunnen bestrijden?
8
Het DNA van kanker
Elke cel in het lichaam bevat DNA. Bij de celdeling wordt dit DNA gekopieerd naar de
nieuwe cel. Omdat kankercellen snel en ongecontroleerd groeien, maken ze vaak fouten
bij het kopiëren. Zo worden bepaalde delen soms niet mee gekopieerd, andere juist
meerdere malen, of wordt de volgorde door elkaar gehaald. Deze mutaties geven aan
dat er iets mis is met de cel.
Met de huidige technologie kunnen we DNA lezen, van normale cellen maar ook tumorcellen. Dit heet genoomsequentie. Door deze DNA-analyse kunnen we de mutaties in de
tumorcellen ontdekken en voorspellen hoe dit type kanker zich zal ontwikkelen en welke
DNA-veranderingen de tumorgroei zal veroorzaken. Met deze informatie kunnen we dan
op zoek gaan naar medicijnen die gericht zijn op de specifieke mutaties en dus meer kans
hebben om een effect te hebben.
Deze benadering is vooral voor patiënten met uitzaaiingen een stap vooruit. Analyse van
het tumor-DNA maakt het namelijk mogelijk de zwakke plekken van de kankercellen te
vinden waardoor een geïndividualiseerde behandeling kan worden gegeven die alleen
de kankercellen aanpakt en de gezonde cellen nagenoeg onaangeroerd laat. Dit betekent
dat er een kans is om ook de kankercellen die door het lichaam zijn uitgezaaid een halt
toe te roepen.
“Zoals genetische eigenschappen van ieder individu de kleur van de ogen,
maar ook minder gunstige eigenschappen zoals je cholesterolgehalte en aanleg
voor taaislijmziekte bepalen, zo bepalen de mutaties in een tumor de eigenschappen van een tumor. Door met moderne technieken voor iedere patiënt het mutatiespectrum in de tumor te bepalen worden de achilleshielen van de tumor zichtbaar
waardoor zeer waarschijnlijk de meest effectieve behandeling gekozen kan worden”
John Martens Hoofd laboratorium borstkankergenomics en proteomics Erasmus MC/DdHK
9
“Ongeveer 10 jaar geleden werd het menselijk genoom ontrafeld na bijna 20 jaar
werk. Dit heeft enorme hoeveelheden waardevolle biologische inzichten opgeleverd. Met de huidige technologieën kunnen we binnen enkele weken hetzelfde
doen voor individuele tumoren. Binnen het CPCT willen we dit op systematische
manier toepassen om zo de behandeling aan te kunnen passen aan de genetische
eigenschappen van de tumor.”
Edwin Cuppen - Hoogleraar Humane Genetica, UMC Utrecht
Een wereld van verschil
Onderzoek naar geïndividualiseerde behandeling heeft de afgelopen 20 jaar een hoge
vlucht genomen. We hebben alle circa 20.000 genen van de mens geïdentificeerd en in
kaart gebracht welke signalen in het lichaam aangeven dat er iets mis is met de celgroei.
Uit dit onderzoek is in 2002 de eerste toepassing voor patiënten voortgekomen die is
gebaseerd op genanalyse.
“We kunnen met genanalyse nieuw behandelingen ontwikkelen. Zo heeft mutatieanalyse van DNA aanwijzingen opgeleverd dat het borstkankergeneesmiddel
Herceptin niet werkt als het PIK3CA-gen gemuteerd is, wat in ongeveer een kwart
van alle borstkankers het geval is. En met de Mammaprinttest kunnen borsttumoren die heel kwaadaardig zijn veel beter worden opgespoord, waardoor de
behandeling veel preciezer kan worden gekozen voor elke individuele patiënt.”
René Bernards - Hoogleraar Moleculaire Carcinogenese, NKI - AVL
Er is echter nog een lange weg te gaan. We kennen slechts een fractie van de genmutaties
die een rol spelen bij kanker en het aantal beschikbare behandelingen is nog beperkt als
men het vergelijkt met de verscheidenheid in types kankertumoren.
10
Het Center for Personalized Cancer Treatment (CPCT):
Perfect gepositioneerd om geïndividualiseerde behandeling bieden
Over de hele wereld worden onderzoekscentra opgericht om nieuwe indicatoren voor
kankersoorten (biomarkers) te vinden. Farmaceutische bedrijven werken nauw samen met
medische centra om nieuwe medicijnen uit te testen. Bij het UMC Utrecht, het Nederlands
Kankerinstituut (Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis) en het Erasmus MC/Daniel den
Hoedkliniek geloven we dat we samen echt het verschil kunnen maken.
Samen staan we sterk
In 2010 hebben drie van de grootste kankercentra in Nederland besloten om hun krachten
te bundelen in het CPCT. Samen behandelen het Nederlands Kankerinstituut (NKI), het
Erasmus MC/Daniel den Hoedkliniek en het UMC Utrecht al meer dan 20% van de Nederlandse kankerpatiënten en zijn ze gemakkelijk bereikbaar voor iedereen in het land.
Elk centrum levert een bijdrage in de vorm van de expertise van vooraanstaande wetenschappers om een instituut te creëren dat zich wereldwijd in de top van persoonlijke
kankerbehandeling bevindt.
• Nederlands Kankerinstituut (NKI): dit onderdeel van het Amsterdamse Antoni van
Leeuwenhoekziekenhuis is een internationaal vermaard centrum waar meer dan 550
wetenschappers en 113 medische specialisten zich alleen op kanker richten. Een zeer
ervaren speciaal voor kanker opgericht klinisch team zal zich inzetten om het klinische
deel van het CPCT tot een groot succes te maken. Dit team werkt volledig volgens de
richtlijnen voor Goede Klinische Praktijken (GCP). Het nieuwe Cancer Systems Biology
Center van het NKI is opgericht om nieuwe biomarkers te vinden en voegt met haar
vooraanstaande wetenschappers, waaronder de ontdekker van de Mammaprinttest,
onderzoekscapaciteiten van wereldklasse toe aan het CPCT.
11
• Erasmus MC/Daniel den Hoedkliniek: het Erasmus MC uit Rotterdam wordt wereldwijd erkend
als het beste Europese instituut voor klinische
geneeskunde. Naast patiëntenzorg en onderwijs, richt de afdeling Medische Oncologie zich
op onderzoek. Het heeft een grote staat van
dienst in vroegklinische trials en onderzoek naar
verschillende types kanker. Ook is de afdeling
Medische Oncologie toonaangevend op het
vlak van het bouwen van modellen die de
evolutie van diverse tumortypes en de uitkomst
van therapie kunnen voorspellen, met name
voor borstkanker. Het Erasmus MC/Daniel den
Hoed levert een unieke bijdrage aan het CPCT
door de link tussen preklinisch onderzoek en
patiëntenzorg te waarborgen.
CPCT: Drie grote kanker centra in Nederland
• UMC Utrecht: met bijna 10.000 medewerkers is het Universitair Medisch Centrum
Utrecht (UMC Utrecht) een van de grootste ziekenhuizen in Nederland. Het UMC
Utrecht staat als academisch centrum international bekend voor haar kankeronderzoek
en –behandeling, met veel geciteerde publicaties van zowel klinische als preklinische
onderzoeksgroepen. Bij het “Personalized Cancer Care”-programma van het UMC
Utrecht Cancer Center zijn zowel het ziekenhuis betrokken als het Cancer Genomics
Center en het gerenommeerde Hubrecht Instituut. Het UMC Utrecht brengt expertise
op het gebied van de nieuwste imaging-technologie en huisvest ook het sequencing
laboratorium van het CPCT.
De onderzoekers en medisch specialisten van de drie centra zorgen ook voor toegang tot
een wereldwijd netwerk van topwetenschappers die gespecialiseerd zijn in kanker.
12
Alles valt op z’n plaats
Het CPCT wil zo veel mogelijk patiënten de mogelijkheid tot individuele behandeling
bieden. Daarom behandelen we niet alleen patiënten maar helpen we ook nieuwe medicijnen te ontwikkelen door klinische trials, en doen we onderzoek om nieuwe biomarkers
te vinden
• Patiëntenzorg: als een kankerpatiënt naar één van de ziekenhuizen van het CPCT komt,
beginnen we met het maken van een genetisch profiel van de tumor. Als er al een
behandeling bestaat waarvan we weten dat hij helpt voor het specifieke type kanker
van de patiënt, dan geven we deze en blijven we de patiënt volgen om te zien of dit
inderdaad de beste behandeling is.
• Klinische studies: als het profiel van de patiënt ons vertelt
dat er een beter resultaat mogelijk kan zijn of er minder
bijwerkingen kunnen zijn als we een nieuw experimenteel
medicijn toedienen, dan zorgen wij ervoor dat de patiënt dit
medicijn krijgt en nemen we de persoon op in een klinische
studie. Zo kunnen patiënten met een specifiek profiel al baat
hebben bij een medicijn voordat het algemeen beschikbaar
wordt gesteld, wat pas jaren later kan zijn. Ook helpen we het
goedkeuringsproces voor dat medicijn te versnellen door bij
te houden wat het effect is.
• Biomarkeronderzoek: het profiel van de patiënt gaat ook
naar ons onderzoekslaboratorium. Daar combineren we de
gegevens van alle specifieke profielen met hoe de patiënten
hebben gereageerd op een bepaald medicijn om zo patronen
te ontdekken en nieuwe biomarkers te vinden die aangeven
of een patiënt baat heeft bij een bepaalde behandeling.
13
“De precieze samenstelling (“vingerafdruk”) van het DNA in de tumor van een
patiënt is net zo uniek als de patiënt zelf. Ontcijfering van deze code geeft ons de
uitgelezen mogelijkheid de pijlen van de kankerbehandeling te richten op deze
unieke code van de tumor. Dit is een grote stap voorwaarts bij het onderzoek met
nieuwe en bestaande middelen tegen kanker.”.
Jan Schellens - Internist-oncoloog-klinisch farmacoloog,
Hoofd afdeling Klinische Farmacologie, NKI - AVL
“Kanker komt in elke familie voor en heeft daarmee een enorme impact op het
persoonlijk leven van velen. Om de prognose van kankerpatiënten te verbeteren vind
ik dat klinische studies waarbij de behandeling geïndividualiseerd wordt op basis van
genetische veranderingen in tumorcellen essentieel zijn.
Het Center for Personalized Cancer Treatment is een uniek samenwerkingsverband
dat in staat is om dergelijke complexe studies op grote schaal uit te voeren.”
Stefan Sleijfer - – Internist-Oncoloog, Plaatsvervangend Afdelingshoofd,
Interne Oncologie, Erasmus MC/DdHK
De patiëntenzorg, klinische trials en het onderzoek binnen het CPCT vullen elkaar aan
zodat patiënten zo snel mogelijk voordeel kunnen halen uit de nieuwste inzichten.
14
Ambitieuze doelstellingen
De beslissing om samen te werken is slechts de eerste stap in het creëren van een instituut
dat echt het verschil zal maken voor kankerpatiënten. De komende jaren zal het CPCT haar
pre-klinische en klinische onderzoeksactiviteiten uitbreiden om ervoor te zorgen dat het
zo veel mogelijk patiënten bereikt. Zo zullen uiteindelijk alle kankerpatiënten in Nederland
met uitzaaiingen een DNA-profiel van hun tumor kunnen krijgen zodat hun behandelend
arts een effectievere behandeling kan voorschrijven. Als een kankerpatiënt in 2020 naar
een bij het CPCT aangesloten ziekenhuis komt, kan hij/zij rekenen op:
• Een profiel van zijn/haar kanker dat aangeeft welke behandelingen het meest
effect hebben
• Een behandeling die 20% meer kans heeft om de verdere groei van zijn/haar kanker
tegen te gaan en minder bijwerkingen geeft
• 50% minder kans om blootgesteld te worden aan een behandeling die niet werkt voor
zijn/haar specifieke type kanker
• De mogelijkheid om deel te nemen aan een klinische trial voor zijn/haar kankertype die
de levensverwachting verdubbelt
De kracht van het CPCT ligt in het samen brengen van vaardigheden, gedrevenheid en
slagkracht. Als u wilt weten hoe u hieraan bij kunt dragen, contacteer ons dan op:
[email protected]
Samen kunnen de volgende stap nemen naar een persoonlijke behandeling van kanker!
Prof. dr. René Bernards - NKI-AVL
Prof. dr. Edwin Cuppen - UMC Utrecht
Dr. John Martens - Erasmus MC/DdHK
Prof. dr. Jan Schellens - NKI-AVL
Dr. Stefan Sleijfer - Erasmus MC/DdHK
Prof. dr. Emile Voest - UMC Utrecht
15