Handboek Veilig en gezond werken met
advertisement
Handboek Veilig en gezond werken met metaalbewerkingsvloeistoffen (MBV) (in opdracht van Koninklijke Metaalunie, Vereniging FME-CWM en de Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie) Belangrijkste tips voor veilig werken met MBV 1. Maak optimaal gebruik van de mogelijkheden om de standtijd van metaalbewerkingsvloeistoffen te verlengen. 2. Vermijd zoveel mogelijk producten met stoffen die irriterend zijn voor de huid en de luchtwegen. Hetzelfde geldt voor stoffen die overgevoeligheid – en daarmee allergie - kunnen veroorzaken. Deze stoffen zijn te herkennen aan hun R-zinnen. 3. Een goed ontworpen plaatselijk afzuigsysteem vangt de aanwezige nevel/rook op effectieve wijze af. 4. Minimaliseer vervuiling van MBV (bacterievorming, metaalslijpsel, e.d.) door een goed onderhoudsysteem en door periodieke verversing. 5. Het schoonblazen van machines, gereedschappen of werkstukken in open ruimten vermijden (geen perslucht gebruiken). 6. Enkele praktische afspraken over het gebruik van huid- en adembescherming voorkomt problemen. Kies de juiste bescherming op het juiste moment. 7. Goede werkafspraken over veilig werken met MBV is één kant van de medaille; zorg ervoor dat periodiek wordt beproefd of deze afspraken ook tot hun recht komen in de dagelijkse praktijk (leg dit vast in uw procedures voor bedrijfsvoering). IndusTox/BECO 1 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen IndusTox/BECO 2 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen INHOUDSOPGAVE 1 INTRODUCTIE METAALBEWERKINGSVLOEISTOFFEN........................................................ 4 2 LEESWIJZER HANDBOEK ........................................................................................................ 5 2.1 Voor wie is het handboek?................................................................................................ 5 2.2 Hoe kunt u het handboek benutten? ................................................................................. 5 3 TEST VEILIG WERKEN MET MBV / RI&E VRAGEN ................................................................ 7 3.1 Effect: bevatten de gebruikte MBV stoffen die de gezondheid kunnen schaden? ........... 7 3.2 Kans: Is er sprake van een aanzienlijke blootstelling bij het gebruik van MBV? .............. 8 3.3 Risicobeoordeling: Is er actie nodig om het werken met MBV veiliger te maken? ........... 9 3.4 Hoe omgaan met het resultaat van de test? ..................................................................... 9 4 INFORMATIESHEETS MET AANPAK VAN KNELPUNTEN OP DE WERKVLOER............... 10 4.1 AK 1: Geur en/of kleur van MBV zijn afwijkend van normaal ......................................... 10 4.2 AK 2: Veel handcontact met werkstukken en gereedschap ........................................... 11 4.3 AK 3: Veel zichtbare (olie)nevel in de hal ....................................................................... 12 4.4 AK 4: Bronafzuiging machine functioneert onvoldoende ................................................ 13 4.5 AK 5: Veel gebruik van perslucht om schoon te maken ................................................. 14 4.6 AK 6: Spatten/morsen/uitsleep rond machines............................................................... 15 4.7 AK 7: Er is sprake van huidklachten ............................................................................... 16 4.8 AK 8: Er is sprake van luchtwegklachten........................................................................ 17 5 INFORMATIESHEETS MET GOEDE PRAKTIJKVOORBEELDEN......................................... 18 5.1 GP 1: Goed ontworpen vloeistof-doseersysteem ........................................................... 18 5.2 GP 2: Goede toegankelijkheid van machines ................................................................. 19 5.3 GP 3: Afscherming van MBV spetters en/of nevel.......................................................... 20 5.4 GP 4: Goed ontworpen plaatselijk afzuigsysteem .......................................................... 21 5.5 GP 5: Goede ventilatie van de productiehal ................................................................... 22 5.6 GP 6: Goede hulpmiddelen............................................................................................. 23 5.7 GP 7: Procedure voor periodieke verversing van MBV .................................................. 24 5.8 GP 8: Verlengen van de standtijd van MBV.................................................................... 25 5.9 GP 9: Afvoer van afgewerkte MBV ................................................................................. 26 6 INFORMATIESHEETS MET GOEDE WERKAFSPRAKEN TER VERANKERING VAN VEILIG WERKEN BINNEN DE BEDRIJFSVOERING .......................................................................... 27 6.1 GW 1: Afspraken over inkoop van gezondheidsveilige MBV.......................................... 27 6.2 GW 2: Afspraken over onderhoud van MBV................................................................... 28 6.3 GW 3: Afspraken over gebruik van huidbescherming..................................................... 29 6.4 GW 4: Afspraken over gebruik van adembescherming .................................................. 30 6.5 GW 5: Afspraken over medische bewaking .................................................................... 31 6.6 GW 6: Instructie gezond werken met MBV ..................................................................... 32 Bijlage 1. Hoofdgroepen van stoffen in MBV en hun functie............................................................ 33 Bijlage 2. Veiligheidseisen voor een metaalbewerkingsvloeistof ..................................................... 34 Bijlage 3. Verantwoording van geraadpleegde (informatie)bronnen ................................................ 35 Bijlage 4. Lijst van afkortingen.......................................................................................................... 36 IndusTox/BECO 3 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 1 INTRODUCTIE METAALBEWERKINGSVLOEISTOFFEN Metaalbewerkingsvloeistoffen (kortweg MBV) zijn vloeistoffen die gebruikt worden om verspanende gereedschappen te koelen en te smeren, om de levensduur te verlengen, schroot/slijpsel af te voeren en het oppervlak van werkstukken te beschermen. In sommige gevallen kan worden gewerkt zonder gebruik te maken van metaalbewerkingsvloeistoffen, maar let dan wel op dat dit geen negatieve invloed heeft op de kwaliteit van het product dan wel dat andere gezondheidsproblemen ontstaan (bijvoorbeeld stofvorming). Er zijn twee groepen van MBV: oliegebaseerde MBV op basis van minerale olie (niet waterverdunbaar) watergebaseerde MBV, deze kunnen in drie klassen worden verdeeld: emulsifeerbare MBV (waterhoudende emulsie van minerale olie); semi-synthetische MBV (waterhoudende emulsie van minerale olie en synthetische olie); synthetische MBV (waterhoudende emulsie zonder minerale olie). MBV zijn complexe mengsels of preparaten en bestaan uit vele groepen van componenten die om verschillende redenen zijn toegevoegd. In bijlage 1 wordt nader toegelicht welke hoofdgroepen van MBV te onderscheiden zijn en wat hun functie is in de zin van smering, schuimwering, stabiliteit, e.d. Leveranciers verstrekken veiligheidsinformatiebladen (VIB’s) met daarin onder meer informatie over de samenstelling en mogelijke gevaren van een product. Bij nadere beschouwing van deze VIB’s blijkt vaak dat de informatie over de mogelijke gevaren en de voorgeschreven wijzen van veilig gebruik summier is of zelfs ontbreekt. Enkele voorbeelden hiervan zijn: gebrekkige informatie over de bestanddelen waardoor mogelijke sensibiliserende/irriterende stoffen nauwelijks te identificeren zijn en geregeld zeer globale adviezen over de te gebruiken persoonlijke beschermingsmiddelen. Bovendien blijkt in de praktijk dat een gemiddeld metaalbedrijf de informatie van het veiligheidsinformatieblad niet gebruikt omdat deze onleesbaar wordt bevonden. Waarom aandacht voor veilig en gezond werken met MBV? Om de kans op ziekteverzuim te beperken en om een verlaging van uw bedrijfskosten te bereiken. Beperken van de kans op ziekteverzuim MBV zijn producten die stoffen bevatten die tot huidklachten en ziekteverzuim kunnen leiden. Ook inhalatie van nevel en damp van deze vloeistoffen kan tot klachten leiden. Aandacht voor juist gebruik van MBV zal de gezondheidsklachten kunnen terugdringen. Het hanteren van een bewakings- en beheersingsprogramma is een hulpmiddel om juist gebruik van MBV te stimuleren. Verlaging van bedrijfskosten Aandacht voor MBV-management zal leiden tot een verlengd gebruik van MBV en van gereedschappen, waardoor de bedrijfskosten dalen. IndusTox/BECO 4 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 2 LEESWIJZER HANDBOEK Dit handboek geeft op een praktische manier informatie over veilig en kostenefficiënt werken met metaalbewerkingsvloeistoffen (MBV) in de metaalsector. Het handboek stelt werkgevers en werknemers in staat om met beperkte inspanning een beoordeling te maken van de werksituatie. Tal van maatregelen zijn gerubriceerd om de nadelige gevolgen van (mogelijke) blootstelling aan MBV te elimineren dan wel binnen aanvaardbare grenzen te houden. Bovendien geeft het handboek informatie over het optimaliseren van de gebruiksduur van MBV. Oftewel, het bereiken van een WIN-WIN situatie! De voorgestelde oplossingen in het handboek zijn géén voorschriften, maar ideeën of (deel)oplossingen om in specifieke situaties de werkomstandigheden te kunnen verbeteren. 2.1 Voor wie is het handboek? In de praktijk zullen de inkoper, preventiemedewerker/KAM-coördinator en (hoofd)productiemedewerker het meest gebruikmaken van de informatiesheets. 2.2 Hoe kunt u het handboek benutten? U kunt het handboek op meerdere wijze benutten: U kunt eerst de “Test veilig werken met MBV” in hoofdstuk 3 invullen. De uitkomst van deze test geeft aan welke informatiesheets uit het handboek in ieder geval het doornemen waard zijn. Ook kunt u ervoor kiezen om per type sheet de informatie door te nemen: Inhoud van de sheet Naam informatiesheet aanpak knelpunten sheet = AK1 Aanpak van knelpunten op werkvloer Als u een knelpunt constateert (zoals huidklachten bij sheet medewerkers) kunt u in deze informatiesheets de oplossing vinden om het knelpunt aan te pakken en krijgt u tips om het knelpunt in de toekomst te voorkomen. goede praktijkvoorbeelden sheet 2 Goede praktijkvoorbeelden Hierin kunt u informatie vinden over juiste werkwijzen voor = GP sheet het gebruiken van MBV, goed onderhouden van de systemen en het tegengaan van blootstelling via de huid of via de luchtwegen. 3 Werkafspraken ter verankering van veilig werken Hier vindt u informatie over het laagdrempelig vastleggen van enkele afspraken om aandacht voor veilig en kostenefficiënt werken met MBV te borgen binnen uw bedrijfsvoering. goede werkafspraken = GW sheet Maar u kunt ook starten aan de hand van het schema op de volgende pagina door de informatiesheets te bekijken die aan uw functie zijn gekoppeld. IndusTox/BECO 5 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen GOEDE WERKAFSPRAKEN GOEDE PRAKTIJKVOORBEELDEN AANPAK KNELPUNTEN r/K AM g pag AK 1. Geur en/of kleur van MBV zijn afwijkend van normaal 10 AK 2. Veel handcontact met werkstukken en gereedschap 11 z AK 3. Veel zichtbare (olie)nevel in de hal 12 z AK 4. Bronafzuiging machine functioneert onvoldoende 13 z AK 5. Veel gebruik van perslucht om schoon te maken 14 z AK 6. Spatten/morsen/uitsleep rond machines 15 z AK 7. Er is sprake van huidklachten 16 z z z AK 8. Er is sprake van luchtwegklachten 17 z z z 2. Goede praktijkvoorbeelden pag GP 1. Goed ontworpen vloeistof-doseersysteem 18 z z GP 2. Goede toegankelijkheid van machines 19 z GP 3. Afscherming van MBV spetters en/of nevel 20 z GP 4. Goed ontworpen plaatselijk afzuigsysteem 21 z z GP 5. Goede ventilatie van de productiehal 22 z z GP 6. Goede hulpmiddelen 23 z GP 7. Procedure voor periodieke verversing van MBV 24 z GP 8. Verlengen van de standtijd van MBV 25 z GP 9. Afvoer van afgewerkte MBV 26 3. Werkafspraken ter verankering van veilig werken pag GW 1. Afspraken over inkoop van gezondheidsveilige MBV 27 z GW 2. Afspraken over onderhoud van MBV 28 z z GW 3. Afspraken over gebruik van huidbescherming 29 z z GW 4. Afspraken over gebruik van adembescherming 30 z z GW 5. Afspraken over medische bewaking 31 GW 6. Instructie gezond werken met MBV 32 IndusTox/BECO 6 op le id in 1. Aanpak knelpunten op werkvloer In ko ijf s tie Be dr uc Pr od Pr ev en tie m ed ew e rk e Overzicht informatiesheets z z z z z z z z z z z z z z z z z z z z z Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 3 TEST VEILIG WERKEN MET MBV / RI&E VRAGEN De onderstaande test biedt bedrijven en/of werknemers een eerste screening om te bepalen hoe veilig er gewerkt wordt met MBV. De test maakt gebruik van een eenvoudige score-lijst en geeft een indicatie voor de noodzaak om het werken met MBV veiliger te maken. Wordt een mogelijk probleem gesignaleerd, dan wordt de richting aangegeven waarin u de oplossing hiervoor kunt vinden. Vragen worden beantwoord met ja of nee. Een ja=1 en een nee=0. Per vraag geeft u bij het antwoord ja een score van 1 als één of meerdere aspecten voor u aan de orde zijn óf bij het antwoord nee een score van 0. Vervolgens telt u de score van de vragen over het gevaar voor de gezondheid op. Hetzelfde doet u voor met score van de vragen over de blootstelling. Met beide totaalscores is in de matrix op de volgende pagina een indicatief advies af te lezen voor het doornemen van enkele relevante informatiesheets uit dit handboek. 3.1 Effect: bevatten de gebruikte MBV stoffen die de gezondheid kunnen schaden? Aan de hand van vragen wordt vastgesteld of de door u gebruikte MBV-producten gevaarlijke bestanddelen bevatten. Dit doen we door te vragen naar R-zinnen (= gevaarzinnen). Indien passend hebben chemische stoffen volgens de beoordelingsmethodiek van de Wet Milieugevaarlijke Stoffen R-zinnen gekregen. Deze R-zinnen kunt u terugvinden in paragraaf 15 van het veiligheidsinformatieblad (VIB) van het product. Bij het beantwoorden van de drie vragen gaat u uit van onverdunde producten. Beantwoording geeft een totaalscore van 0, 1, 2 of 3. De betekenis is als volgt: 9 bij totaalscore = 0 is het gevaar voor de gezondheid van het MBV-product voldoende laag. 9 bij totaalscore = 1, 2 of 3 is er een verhoogd gevaar voor de gezondheid. Nr Vraag 1 Bevatten een of meerdere Staat R42 of R43 in het veiligheidsinforgebruikte MBV sensibilise- matieblad van de gebruikte MBVproducten? rende stoffen? 2 3 Criterium Score gevaar voor gezondheid (ja = 1, nee = 0) 1 Bevatten een of meerdere gebruikte MBV irriterende stoffen? Staat R34, R35, R36, R37 of R38 of R66 in het veiligheidsinformatieblad van de gebruikte MBV-producten? Heeft u de indruk dat momenteel klachten bestaan onder werknemers? Komen één of meerdere van onderstaande symptomen voor onder een of meerdere werknemers? jeuk, roodheid, blaasjes, zwelling van de huid, brandende ogen, kriebel in keel, veel hoesten Totaalscore 1 1/0 1/0 1/0 0/1/2/3 Doorstrepen wat niet van toepassing is. IndusTox/BECO 7 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 3.2 Kans: Is er sprake van een aanzienlijke blootstelling bij het gebruik van MBV? Aan de hand van twee vragen wordt vastgesteld in welke mate de medewerkers worden blootgesteld. Dit doen we aan de hand van een vraag over huidblootstelling en een vraag over inhalatie van nevel of rook. Het gaat om onderstaande vragen. Dit geeft een totaalscore blootstelling van 0, 1 of 2. De betekenis is als volgt: 9 bij een totaalscore = 0 is de kans op blootstelling voldoende laag. 9 bij totaalscore = 1 of 2 is blootstelling aantoonbaar aanwezig. Nr Soort blootstelling Vraag. Is er sprake van: Score Blootstelling 2 (ja = 1, nee = 0) 1 Huidblootstelling? - Regelmatig (meer dan 4x per uur) vastpakken van vochtige werkstukken en/of gereedschap, óf - Geen droge werkomgeving, maar vochtige werkplek en werkomgeving (met spetters op handen en armen), óf 1/0 - Werknemers die kleding dragen met vochtplekken 2 Inhalatie van nevel? - Vrijkomen van zichtbare nevel op werkplek langer dan 15 minuten per dag, óf 1/0 - Frequent gebruik van perslucht (meer dan 4x per uur) Totaalscore 2 0/1/2 Doorstrepen wat niet van toepassing is. IndusTox/BECO 8 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 3.3 Risicobeoordeling: Is er actie nodig om het werken met MBV veiliger te maken? In onderstaande matrix wordt u aan de hand van de score gevaar voor gezondheid en de score blootstelling geleid naar het veld met de risicobeoordeling die voor u van toepassing is. U vindt daar tevens de verwijzing naar informatiesheets die passen bij de uitkomst van de test. Natuurlijk staat het u vrij en raden wij u aan om alle informatiesheets van het gehele werkboek eens door te nemen om inspiratie op te doen. Score gevaar voor gezondheid (zie 3.1) totaalscore totaalscore gevaar= 0 totaalscore gevaar= 1, 2 of 3 (Gevaar van MBV-product is voldoende laag) (Er is verhoogd gevaar van MBV-product) Geen nadere actie nodig Overweeg verbeteringen aan de hand van de informatiesheets Score blootstelling (zie 3.2) blootstelling = 0 (Blootstelling is voldoende laag) Ga na of er nog kostenvoordelen te behalen zijn, met de informatiesheets: GP 1, GP 3, GP 7 en GP 8 totaalscore blootstelling = 1 of 2 (Blootstelling is aantoonbaar aanwezig) GW 1, GW 2, GP 6, GP 7 Overweeg verbeteringen aan de hand van de informatiesheets Veiliger werken met MBV is sterk aan te bevelen Tracht blootstelling te beperken aan MBV met de informatiesheets: Begin bij de informatiesheets over mogelijke knelpunten en bekijk de goede praktijkvoorbeelden voor verbeteringen. GW 3, GW 4, GP 3, AK 2, AK 3, AK 5, AK 6, AK 7 en AK 8 3.4 Schenk aandacht aan de gevaren van uw MBV met de informatiesheets: Hoe omgaan met het resultaat van de test? Als u zich in het rode gebied bevindt, is het sterk aan te raden om de oorzaken direct in kaart te brengen en de mogelijke oplossingen te inventariseren. Zorg ervoor dat de te nemen acties worden opgenomen in uw Plan van Aanpak van de RI&E en dat binnen 1 jaar de verbeteringen zijn gerealiseerd. Controleer het daaropvolgende jaar of de verbeteringen ook daadwerkelijk in de praktijk goed uitpakken en in uw bedrijfsvoering zijn verankerd. Bevindt u zich in het oranje gebied dan is het aan te bevelen om in ieder geval de genoemde informatiesheets te bekijken. Probeer de aanwezige knelpunten binnen een tijdsbestek van 1 tot 2 jaar opgelost te hebben. Indien de test uitwijst dat u zich in het groene gebied bevindt, dan schenkt u reeds op diverse punten aandacht aan het veilig werken met MBV. Bekijk dan wel de genoemde informatiesheets om te zien of u op het vlak van kostenefficiëntie nog voordelen kunt behalen. IndusTox/BECO 9 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 4 INFORMATIESHEETS MET AANPAK VAN KNELPUNTEN OP DE WERKVLOER 4.1 AK 1: Geur en/of kleur van MBV zijn afwijkend van normaal AK 1. Geur en/of kleur van MBV zijn afwijkend Bestemd voor Productiepersoneel Knelpunt: De geur en/of kleur van de MBV zijn anders dan normaal. Een afwijkende geur is waar te nemen als deze bijvoorbeeld wat “champignonachtig” is. Oorzaak knelpunt: Verouderde en verlopen MBV en/of slecht onderhouden MBV. Beoordeling van ernst van het knelpunt ► Controleer voorgeschreven verdunning: controleer op juiste verdunning met refractometer. ► Peil niveau en controleer op lekkages. ► Bepaal de opwarming van de vloeistof bij gebruik. ► Controleer de zuurgraad (= pH). Gebruik hiervoor pH-papier of een pH-meter. ► Voorkom bacteriegroei. Bepaal het kiemgetal in een laboratoriumtest. Wanneer is er een knelpunt Er is een knelpunt als de kwaliteitseisen niet meer gehaald worden. Deze zijn: ► De temperatuur van de vloeistof van een machine is hoger dan normaal (richtwaarde maximaal 40°C in het reservoir). ► Als de zuurgraad te veel afwijkt. De zuurgraad wijkt te veel af als de pH 0,5 punt afwijkt van de waarde van de leverancier ► Als het product te veel bacteriën bevat. Dit is het geval als het kiemgetal > 1000 KVE/ml (= Kolonie Vormende Eenheden/ml) Oplossing Vervang de oude machinevoorraad door verse (aangemaakte) MBV. Voorkomen van knelpunt ► Gebruik de MBV in de voorgeschreven verdunning. ► Afdekken/afschermen van vloeistof voor externe verontreinigingen. ► Volg het protocol onderhoud. ► Voorkom resten en afval in het systeem. Overige voorschriften Raadpleeg altijd de informatie van het veiligheidsinformatieblad van de leverancier Zie ook informatiesheet(s) GW 2: afspraken over onderhoud van MBV GP 6: goede hulpmiddelen IndusTox/BECO 10 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 4.2 AK 2: Veel handcontact met werkstukken en gereedschap AK 2. Veel handcontact met werkstukken en gereedschap. Bestemd voor Productiepersoneel Knelpunt: Veel huidcontact met MBV Oorzaak knelpunt: Bij natte wijze van werken is er aanzienlijk direct en indirect handcontact met de snij- of koelolie. Beoordeling van ernst van het knelpunt Maak een ronde door de fabriek en beoordeel mate en frequentie van huidcontact met vloeistof: ► Let op de frequentie van handcontact met vochtige werkstukken. ► Let op de wijze van drogen van handen. ► Controleer handschoenen op aanwezige restjes vloeistof aan binnenzijde. ► Let op vochtplekken in werkkleding. Wanneer is er een knelpunt ► Bij te veel handcontact met vochtige werkstukken/gereedschap (meer dan 4x per uur) ► Bij gebruik van vuile handschoenen en/of vuile werkkleding ► Bij vroege huidklachten als: - rode handen - jeuk aan handen - kloven - blaasjes Oplossing ► Beperk direct handcontact met natte werkstukken/gereedschap ► Gebruik huidbescherming ► Direct na handcontact reinigen van handen ► Werkkleding vaker wassen Voorkomen van knelpunt ► Aantal keren vastgrijpen minimaliseren ► Afdekken/afschermen van vloeistof voor externe verontreinigingen Overige voorschriften Raadpleeg altijd de informatie van het veiligheidsinformatieblad van de leverancier Zie ook informatiesheet(s): GP 1: goed ontworpen vloeistof-doseersysteem GP 2: goede toegankelijkheid van machines GP 3: afscherming van MBV spetters en/of nevel GW 3: afspraken over huidbescherming IndusTox/BECO 11 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 4.3 AK 3: Veel zichtbare (olie)nevel in de hal AK 3. Veel zichtbare (olie)nevel in de hal Bestemd voor Productiepersoneel Knelpunt: Er hangt een zichtbare nevel (mist) vlak boven de machine of in de productieruimten. Oorzaak knelpunt: Wanneer teveel vloeistof wordt toegevoerd aan een snel draaiend werkstuk, terwijl de belasting van het snijgereedschap/machine hoog is. Een aantal factoren spelen hierbij een rol: ► snelheid waarmee het werkstuk draait; ► mate waarin vloeistof wordt toegevoegd; ► het punt waar de vloeistof binnen het werkstuk wordt toegevoerd; ► de samenstelling en de viscositeit van de vloeistof ► de belasting van de machine/beitel/snijgereedschap Beoordeling van ernst van het knelpunt Een te hoge concentratie nevel kan met het oog worden vastgesteld. Als de nevel met een lichtstraal van de zon of een sterke lamp goed te zien is, is de concentratie te hoog. Oplossing ► Zorg voor een goed afgestemde vloeistoftoevoer, en juiste snelheid van het werkstuk en een verantwoorde belasting per run. ► Maak bij grote bronnen gebruik van een afscherming die afgezogen wordt. Voorkomen van knelpunt ► Wijze van dosering van MBV optimaliseren ► Gebruik van bronafzuiging ► Instelling van machine optimaliseren Overige voorschriften Zie ook informatiesheet(s): GP 4: goed ontworpen plaatselijk afzuigsysteem GP 5: goede ventilatie van de productiehal GW 4: afspraken over gebruik van adembescherming IndusTox/BECO 12 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 4.4 AK 4: Bronafzuiging machine functioneert onvoldoende AK 4 Bronafzuiging machine functioneert onvoldoende Bestemd voor Productiepersoneel Knelpunt: Zichtbare nevel of damp in de omgeving van een afgezogen machine. Oorzaak knelpunt: Divers. Meestal combinatie van grote emissie door slechte afstelling van machine en te grote afstand tussen bron en de afzuigmond. Beoordeling van ernst van het knelpunt ► Controleer de werking van de afzuiging met het oog door middel van rook van een rookbuis of rookapparaat. ► Meet afzuigsnelheid aan de rand van de afzuigmond met een anemometer (= luchtsnelheidmeter) en vergelijk dit met de ontwerpeis; zie ook de specificaties van de machineleverancier. Wanneer is er een knelpunt Er is een knelpunt als de rook en nevel zodanig slecht afgezogen worden, waardoor met het oog kan worden waargenomen dat er nevel/rook in de hal verdwijnt. Oplossing ► Divers, hangt af van storingsdiagnose. ► Als filter verstopt is, vervangen. ► Als valse lucht aangezogen wordt, repareren. ► Als ontwerpeis van installatie te laag is, installatie vervangen door een met hogere capaciteit. Voorkomen van knelpunt ► Periodiek onderhoud van het afzuigsysteem laten uitvoeren. ► Plaatsing van de afzuigmond in “instructie gezond werken” opnemen Overige voorschriften Raadpleeg altijd de informatie van de machineleverancier. Zie ook informatiesheet(s): GP 4: goed ontworpen plaatselijk afzuigsysteem GW 6: instructie gezond werken met MBV IndusTox/BECO 13 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 4.5 AK 5: Veel gebruik van perslucht om schoon te maken AK 5 Veel gebruik van perslucht om schoon te maken Bestemd voor Productiepersoneel Knelpunt: Er ontstaat nevel die ingeademd kan worden en neer kan slaan op werkkleding en huid Oorzaak knelpunt: Perslucht wordt veel gebruikt om de werkstukken schoon en/of droog te blazen. Op het moment dat de medewerker het werkstuk met perslucht schoon-/droog blaast ontstaat nevel. Als dit niet afgeschermd wordt komen de resten van de MBV in hele fijne druppelvorm in de lucht waardoor werknemers dit gemakkelijker kunnen inhaleren. Daarnaast slaat de nevel neer op de werkkleding en de onderarmen van de werknemer. Wanneer is er een knelpunt Als te vaak perslucht gebruikt wordt zonder afscherming. Dit is het geval als het gebruik van perslucht in de open ruimte de enige methode is om werkstukken schoon en vochtvrij te maken. Oplossing ► Bied alternatieve methoden aan om werkstukken schoon te maken (spoelbak, poetsdoek etc.). ► Blaas alleen schoon op plekken met passende voorzieningen zoals een afgezogen en afgeschermde kast of voor een afzuigwand. ► Schoonzuigen met een waterzuiger (voor grote producten). Voorkomen van knelpunt ► Instructie gezond en veilig werken aanbieden. ► Schoonblazen alleen op plaatsen in de hal met passende voorzieningen toestaan. Overige voorschriften Gebruik op de aansluiting geluidarme blaasmondjes en blaaspistolen. Bij vrij uitblazende blaaspistolen is de geluidsreductie 15 à 20 dB(A) en tijdens het schoonblazen van een werkstuk is dat 5 a 15 dB(A). Zie ook informatiesheet(s): GW 3: afspraken over gebruik van huidbescherming GW 4: afspraken over gebruik van adembescherming GW 6: instructie gezond werken met MBV IndusTox/BECO 14 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 4.6 AK 6: Spatten/morsen/uitsleep rond machines AK 6 Spatten/morsen/uitsleep rond machines Bestemd voor Productiepersoneel Knelpunt: Medewerkers komen in aanraking met MBV door spatten/morsen van MBV en het uitslepen van nog natte werkstukken uit machines Oorzaak knelpunt: ► Bij het bewerken van het werkstuk spat MBV op. ► Bij vullen of leeghalen van MBV reservoirs wordt gemorst. ► Bij afvoer van spanen treedt lek op. ► Door de uitsleep van het werkstuk uit de machines wordt MBV gelekt. Beoordeling van ernst van het knelpunt Visuele beoordeling van de directe omgeving van de machine. Wanneer is er een knelpunt Als de omgeving van de machine duidelijk vochtiger is. Oplossing ► Opruimen van de MBV door middel van absorptiekorrels ► Opnemen met doekje ► Dweilen of schrobmachine gebruiken ► Beschermende kleding / handschoenen aan tegen het spatten ► Spatschermen gebruiken Voorkomen van knelpunt ► Goed afstellen van de machines om spatten tegen te gaan ► Spatschermen plaatsen ► Instructie veilig en gezond werken ► Werken volgens good housekeeping Overige voorschriften Zie ook informatiesheet(s) GP 1: goed ontworpen vloeistof-doseersysteem GP 3: afscherming van MBV spetters en/of nevel GW 6: instructie gezond werken met MBV IndusTox/BECO 15 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 4.7 AK 7: Er is sprake van huidklachten AK 7 Er is sprake van huidklachten Bestemd voor Productiepersoneel Knelpunt: Er zijn een of meerdere medewerkers met opkomende huidklachten. Dit begint met jeuk en roodheid. De beschermende functie van de huid moet intact blijven. Oorzaak knelpunt: Irriterende of sensibiliserende stoffen in MBV. De meeste waterverdunbare MBV bevatten stoffen die op termijn huidklachten kunnen geven. Niet-waterverdunbare MBV, met name die met een lage viscositeit, kunnen eveneens huidklachten geven. In sommige gevallen kan er sprake zijn van allergische reacties. Huidklachten door MBV ontstaan niet van de ene op de andere dag, maar het is het resultaat van langer durend huidcontact. Bij omstandigheden die maken dat de handen lang vochtig blijven en verwondingen door metaalsplinters kunnen ontstaan worden eerder huidklachten gemeld. De oorzaak van de huidklachten kan ook buiten het werk liggen of in een erfelijk bepaalde gevoeligheid. Beoordeling van ernst van het knelpunt ► Jeuk, roodheid, blaasjes, zwelling en kloofvorming aan de handen ► Juiste diagnose wordt gesteld door een bedrijfsarts/dermatoloog ► Controleer aan de hand van VIB/MSDS van het product of sensibiliserende stoffen (= R42 of R43) en/of irriterende stoffen (R34, R35, R36,R37 of R38) zich in het product bevinden. Wanneer is er een knelpunt Er is een knelpunt als klachten terugkomen na een periode van afwezigheid of ziekteverlof. Hetzelfde geldt als de klachten ontstaan na een verlofperiode of na het uitvoeren van ander werk binnen het bedrijf. Oplossing ► Vervang de gebruikte MBV door een veiliger product zonder gevaarlijke stoffen. ► Voorkom huidcontact met MBV door: ► − Frequentie van huidcontact door gebruik van hulpmiddelen verminderen − Effectieve huidbescherming: gebruik alleen schone, vochtregulerende handschoenen. Let op: de werking van barrière-crèmes is twijfelachtig. Goede nazorg van de huid: gebruik een verzorgende crème na het wassen en na het werk. Voorkomen van knelpunt ► Gebruik veilige MBV ► Organiseer periodieke medische controle ► Voorkom verwondingen aan de handen Overige voorschriften Raadpleeg altijd de informatie van het veiligheidsinformatieblad van de leverancier Zie ook informatiesheet(s): GW 1: afspraken over inkoop van gezondheidsveilige MBV GW 3: afspraken over gebruik van huidbescherming GW 5: afspraken over medische begeleiding IndusTox/BECO 16 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 4.8 AK 8: Er is sprake van luchtwegklachten AK 8 Er is sprake van luchtwegklachten Bestemd voor Productiepersoneel Knelpunt: Er zijn een of meerdere medewerkers met opkomende luchtwegklachten. Dit begint met kriebel en hoest. Oorzaak knelpunt: ► Irriterende of sensibiliserende stoffen komen voor in de gebruikte MBV. ► Achteruitlopende kwaliteit van MBV, waardoor bacteriegroei mogelijk is. ► Te veel nevel in de hal. Beoordeling van ernst van het knelpunt ► Controleer aan de hand van VIB/MSDS van het product of sensibiliserende stoffen (= R42 of R43) en/of irriterende stoffen (R34, R35, R36,R37 of R38) zich in het product bevinden. ► Ga na of meerdere werknemers last hebben van kriebel in de keel en hoesten. ► Diagnose wordt gesteld door de bedrijfsarts. ► Controleer bacteriegroei in de MBV door het meten van het kiemgetal. ► Meet de concentratie nevel in de ademzone en in de hal (dit is werk voor een specialist). Wanneer is er een knelpunt Er is een knelpunt als een of meerder werknemers klachten hebben. Oplossing ► Vervang de gebruikte MBV door een veiliger product. ► Als er te veel nevel is, zoek de oorzaak en neem maatregelen om de concentratie nevel terug te brengen. ► Voorkom bacteriegroei door periodieke kwaliteitscontrole van de gebruikte MBV Voorkomen van knelpunt ► Afdekken/afschermen van vloeistof voor externe verontreinigingen. ► Bewaak periodiek de kwaliteit van MBV. ► Voorkom bacteriegroei in de MBV. Overige voorschriften Raadpleeg altijd de informatie van het veiligheidsinformatieblad van de leverancier Zie ook informatiesheet(s) AK 5: veel gebruik van perslucht om schoon te maken GW 1: afspraken over inkoop van gezondheidsveilige MBV GW 4: afspraken over gebruik van adembescherming GW 5: afspraken over medische begeleiding IndusTox/BECO 17 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 5 INFORMATIESHEETS MET GOEDE PRAKTIJKVOORBEELDEN 5.1 GP 1: Goed ontworpen vloeistof-doseersysteem GP 1. Goed ontworpen vloeistof-doseersysteem gebruiken. Bestemd voor Bedrijfsleiding, productiepersoneel en inkoop Algemeen Toevoer van MBV optimaliseren met een flexibel instelbaar doseersysteem Omschrijving Door de toevoer van vloeistof op draaiende delen ontstaat er nevel. Bij een optimale toevoer met lage druk is er minder verlies van MBV en minder nevelvorming. Bij optimale toevoer wordt alleen het snijvlak gesmeerd en gekoeld. Dus de juiste hoeveelheid op het juiste punt. Eisen: ► Goed regelbare en instelbare stroomsnelheid ► Laag bereik van stroomsnelheid (tot 10 ml/uur) ► Korte afstand mond-werkstuk ► Gesloten retoursysteem ► Geschikte sproeimond met lage nevelvorming ► Goed instelbare slangen ► Gekoppelde aanvoerstop bij onderbreking/stoppen machine ► Geen dode hoeken in het systeem van circulatie van metaalbewerkingsvloeistof Dit systeem kan koelvloeistof in nauwkeurig gedoseerde hoeveelheden en frequentie toedienen. Het dient geen massale hoeveelheid koelvloeistof toe, maar druppels op de juiste plaats en daardoor blijft het werkstuk schoon. Afzonderlijk instelbare slangen op magneetvoet. Diverse sproeimonden Effect ► Minder spatten, dus minder verlies en minder huidcontact ► Minder nevelvorming, minder inhalatie ► Lager verbruik van MBV Natuurlijk moment van implementatie Bij vervanging van machine. Neveneffecten Bij een optimale instelling zal de temperatuur van de koelvloeistof niet oplopen; maximaal een temperatuur van 40°C aanhouden. Meer informatie ► Website http://verspaning.startpagina.nl/ IndusTox/BECO 18 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 5.2 GP 2: Goede toegankelijkheid van machines GP 2. Goede toegankelijkheid van machines Bestemd voor KAM/preventiemedewerker en bedrijfsleiding Algemeen Goed toegankelijkheid van machines maakt ‘good housekeeping’ mogelijk Omschrijving Voldoende ruimte om de machines is erg belangrijk om net en ordelijk te kunnen werken. Daar waar mogelijk een vrij beloopbare ruimte van ca. 3 meter om de machine aanhouden. Effect ► Schoonmaken/reinigen productieruimten en -hal wordt gemakkelijker ► Meer loopruimte ► Betere logistieke inrichting rond machine is mogelijk Natuurlijk moment van implementatie Bij (her)inrichting van een hal. Neveneffecten ► Betere routing van werkmateriaal/werkproces en intern transport Meer informatie - IndusTox/BECO 19 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 5.3 GP 3: Afscherming van MBV spetters en/of nevel GP 3. Afscherming van MBV spetters en/of nevel Bestemd voor KAM, productiepersoneel en inkoop Algemeen Het afschermen van de MBV zodat medewerkers niet met spetters of nevel in contact komen Omschrijving Afschermen van MBV kan bereikt worden door middel van omkasting of met (doorzichtige) spatschermen. Omkasting met afzuiging is een effectieve oplossing. Bij slijpbanken met grote slijplengten kan gebruik worden gemaakt van een meebewegend harmonica-systeem (vraag uw machineleverancier of hij hiermee bekend is). Fout gebruik van MBV Effect ► Minder huidcontact met MBV door afscherming ► Minder nevelvorming en dus minder inhalatie ► Lager verbruik van MBV Natuurlijk moment van implementatie Bij vervanging van machine. Neveneffecten (inclusief eventueel milieu) Machines worden minder goed bereikbaar. Zie ook informatiesheet(s) GP 2: goede toegankelijkheid van machines Meer informatie Website: http://verspaning.startpagina.nl IndusTox/BECO 20 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 5.4 GP 4: Goed ontworpen plaatselijk afzuigsysteem GP 4. Goed ontworpen plaatselijk afzuigsysteem Bestemd voor KAM, bedrijfsleiding en inkoop Algemeen Plaatselijke afzuiging vangt verontreiniging af aan de bron Omschrijving Het ontwerp en de plaatsing van de zuigmond (diameter, afstand t.o.v bron) zijn erg kritisch voor effectieve werking. Controleer altijd of de nevel/rook wordt weggevangen. De eisen te stellen aan een goed systeem zijn: ► Combinatie van omkasting met afzuiging is meestal een erg effectieve oplossing. Op deze wijze worden alle emissiepunten in de machine afgezogen. ► Geen afzuiging van lucht in de richting werknemer. ► Stevige constructie van omkasting is nodig, geen dun kunststof gebruiken. ► Om opbouw van neerslag door condensatie in afvoerleidingen te voorkomen moet de snelheid minstens 2 m/s zijn. ► Bij geen omkasting de afzuigmond zo dicht mogelijk op de bron plaatsen (vuistregel: afstand bron tot ingang afzuigmond < diameter afzuigmond). ► Afgezogen lucht afvoeren; recirculatie van afgezogen en gefilterde lucht wordt niet aanbevolen omdat dan verzadiging en/of doorslag kan optreden. Effect ► Bij afvoer van lucht naar buiten met een concentratie MBV > 20 mg/nm3 is een afscheider nodig die de nevel/damp van MBV afvangt (NER klasse gO.1). In afgezogen lucht zal deze concentratie in veel gevallen hoger zijn. Natuurlijk moment van implementatie Bij vervanging van een machine. Neveneffecten (inclusief eventueel milieu) ► Door de plaatselijke afzuiging van lucht zal de luchtbalans in de ruimte worden beïnvloed. ► Plaatselijke afvoer van (verwarmde) lucht naar buiten kost energie. Recirculatie van gefilterde lucht van afzuigsystemen wordt niet aanbevolen. Meer informatie bij: ► Website http://ventilatie.startpagina.nl/ IndusTox/BECO 21 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 5.5 GP 5: Goede ventilatie van de productiehal GP 5. Goede ventilatie van de productiehal Bestemd voor KAM en bedrijfsleiding Algemeen Natuurlijke ventilatie is voldoende voor werkplaatsen met sporadisch gebruik van MBV. Bijna altijd zal mechanische ruimteventilatie nodig zijn. Omschrijving Alvorens verder wordt gekeken naar de ruimteventilatie is het belangrijk om vast te stellen dat de bronafzuiging goed is uitgevoerd (zie ook informatiesheet GP 4: goed ontworpen plaatselijk afzuigsysteem). Ruimteventilatie is verdunningsventilatie, geschikt voor afvoer van dampen van vele kleine diffuse bronnen. Het ontwerp van het systeem en plaatsing van de aanvoer-roosters en afvoerpunten zijn belangrijk voor effectieve werking. De eisen te stellen aan een goed systeem zijn: ► Roosters voor de aanvoer en afvoer van lucht aan verschillende kanten van de ruime plaatsen (boven afvoer – onder aanvoer). Op deze wijze kan kortsluiten worden voorkomen. ► Alleen recirculatie van gereinigde lucht. ► Let op evenwicht in de luchtbalans van afvoer middels ruimteventilatie en plaatselijke afzuiging en toevoer van verse lucht. ► Met een nageschakelde techniek wordt de emissie naar de buitenlucht beperkt. ► Met een warmtewisselaar wordt warmte uit af te voeren lucht teruggewonnen. ► Uit onderzoek gebleken dat naarmate het plafond in de fabriekshal hoger is, de concentratie nevel lager wordt. Liever 10 meter hoogte dan 3 meter. ► Om neerslag door condensatie in afvoerleidingen te voorkomen moet de luchtsnelheid in de leidingen minstens 2 m/s zijn. Effect ► Bij afvoer van lucht naar buiten met een concentratie > 20 mg/nm3 is een afscheider nodig die de nevel/damp van MBV afvangt (NER klasse gO.1). Bij ruimteventilatie is er sprake van verdunning, waardoor een afscheider in de meeste gevallen niet nodig zal zijn. Natuurlijk moment van implementatie Bij verplaatsing van de productie naar een nieuwe of andere hal. Neveneffecten (inclusief eventueel milieu) ► Afvoer van (verwarmde) lucht naar buiten kost energie. ► Met een nageschakelde techniek kan de emissie van MBV naar de buitenlucht beperkt worden. Meer informatie bij: ► Website http://ventilatie.startpagina.nl/ IndusTox/BECO 22 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 5.6 GP 6: Goede hulpmiddelen GP 6. Goede hulpmiddelen Bestemd voor Inkoop / KAM / productiepersoneel Algemeen Hulpmiddelen om de kwaliteit van MBV te garanderen en om gemorste MBV te absorberen Omschrijving Hieronder volgen enkele voorbeelden van goede hulpmiddelen: ► Absorptiemateriaal: in het geval van morsen/spatten of uitslepen, waarbij MBV lekt, moet absorptiemateriaal aanwezig zijn en op de MBV gestrooid worden. Het absorptiemateriaal zuigt de MBV op, waardoor er minder risico is op contact met de MBV. Absorptiemateriaal wordt vaak meegeleverd met de MBV. ► pH papier of een pH meter: het meten van pH waarde van MBV kan met behulp van pH-papier of een pH-meter. ► Refractometer: met een refractometer kan de concentratie van de voorgeschreven verdunning van de MBV gemeten worden. ► Emulsie-mengunit: water en concentraat worden vermengd tot een constante emulsie in de juiste verhouding. Opmerking: wat zijn criteria voor een juiste verhouding? ► Oliewiel-, slang- of bandskimmer: gebruikt voor het verwijderen van opdrijvende leibaanolie en lekolie. ► Afzonderlijk instelbare slangen op magneetvoet. Hiermee wordt een felexibele instelling van de vloestoftoevoer mogelijk. ► Diverse sproeimonden: bestemd voor optimale aanvoer van vloeistof. ► Spanenzuiger: te gebruiken voor het goed legen van een emulsiereservoir. Refractometer Olie-afscheider pH-papier Bandskimmer Diverse sproeimonden Afzonderlijk instelbare slangen op magneetvoet Meer informatie Leveranciers van MBV IndusTox/BECO 23 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 5.7 GP 7: Procedure voor periodieke verversing van MBV GP 7. Procedure voor periodieke verversing van MBV Bestemd voor Productiepersoneel Algemeen Periodiek moet de MBV ververst worden om zo de vervuiling uit het systeem te halen. Schoon MBV leidt tot minder gezondheidsproblemen en beter onderhoud van machines en werkstukken. Omschrijving Procedure voor verversing van MBV op oliebasis: ► Pomp de vloeistof weg, let ook op vloeistof in leidingen en dergelijke. ► Let op dat alle metaaldeeltjes en slijpsel weg zijn uit leidingen, opvangbakken etc. ► Hervul het systeem met schone MBV. ► Breng de vloeistof een aantal keer of een aantal uur onder hoge druk door het systeem in omloop. ► Kijk meteen of er geen lekkages of andere problemen zijn; haal het systeem leeg en vervang de filters. ► Pomp het MBV, dat gebruikt is om het systeem te spoelen, er weer uit + vul systeem met verse MBV. ► Het vullen van apparatuur kan plaatsvinden d.m.v. een pomp met afleverslang. Deze afleverslang wordt bevestigd aan een speciaal vulpunt dat aan de apparatuur is aangebracht. Hierdoor worden verliezen door verdamping, morsen en dergelijke voorkomen. Procedure voor verversing van MBV op waterbasis: ► Voeg een schoonmaakmiddel toe aan de bestaande MBV (vaak een combinatie van een anticorrosiemiddel en biocide). Breng dit enige tijd in omloop. ► Pomp de vloeistof weg, let ook op vloeistof in leidingen en dergelijke. ► Let op dat alle metaaldeeltjes en slijpsel weg zijn uit leidingen, opvangbakken etc.. ► Hervul het systeem met de schoonmaakvloeistof en warm water. ► Breng de vloeistof een aantal keer of een aantal uur onder hoge druk door het systeem in omloop. ► Kijk meteen of er geen lekkages of andere problemen zijn, vervang filters indien noodzakelijk. ► Pomp het water en schoonmaakmiddel er weer uit en vul het systeem met verse MBV. ► Het vullen van apparatuur kan plaatsvinden d.m.v. een pomp met afleverslang. Deze afleverslang wordt bevestigd aan een speciaal vulpunt dat aan de apparatuur is aangebracht. Hierdoor worden verliezen door verdamping, morsen en dergelijke voorkomen. Effect ► Minder gezondheidrisico’s ► Beter onderhoud machines Natuurlijk moment van implementatie Bij de eerst volgende verversingsronde van het MBV. Meer informatie Werkboek milieumaatregelen (Reiniging (metaal)bewerkingsvloeistof MB.07), direct te vinden op: http://www.fo-industrie-rk.nl/mm/metaal/metal-opties-detail.asp?ID=1211. IndusTox/BECO 24 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 5.8 GP 8: Verlengen van de standtijd van MBV GP 8. Verlengen van de standtijd van MBV Bestemd voor Productiepersoneel en bedrijfsleiding Algemeen Om de levensduur van emulsie te verlengen is het van belang om verontreinigingen in het systeem te voorkomen en de samenstelling van de emulsie constant te houden. Er zijn verschillende technieken voor handen om de zogenoemde standtijd van emulsies te verlengen (in sommige gevallen tot 2 à 3 jaar!) Omschrijving Bekijk de mogelijkheden voor standtijdverlenging: ► Gebruik bij de aanmaak van MBV schoon leidingwater. ► Verwijder regelmatig opdrijvende leibaanolie en lekolie. ► Let op dat de concentratie van het MBV nog klopt. ► Let op dat de emulsie van MBV constant is. Met een emulsie-mengunit kan de juiste verhouding water en concentraat worden vermengd tot een constante emulsie. ► Verwijder fijne metaaldeeltjes. Bijvoorbeeld met een hydrocycloon of met een magneetafscheider. ► Een emulsie kan stabiel zijn en niet stabiel. Als de emulsies instabiel is geworden, worden 2 vloeistof-fasen zichtbaar die niet in elkaar oplossen: water en olie. Het is nodig de vloeistof te verversen. Effect ► MBV gaat langer mee (in sommige gevallen wel 2 à 3 jaar!) ► MBV blijft schoner waardoor gezondheidrisico’s lager zijn voor het productiepersoneel Natuurlijk moment van implementatie Direct Neveneffecten (inclusief eventueel milieu) ► Minder afval van MBV Zie ook informatiesheet(s) GP 6: goede hulpmiddelen GP 9: afvoer van afgewerkte MBV GW 2: afspraken over onderhoud van MBV Meer informatie Werkboek milieumaatregelen (Inzetten alternatieve (metaal)bewerkingsvloeistoffen MB.05), direct te vinden op: http://www.fo-industrie-rk.nl/mm/metaal/metal-opties-detail.asp?ID=1213. IndusTox/BECO 25 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 5.9 GP 9: Afvoer van afgewerkte MBV GP 9. Afvoer van afgewerkte MBV Bestemd voor KAM/preventiemedewerker en productiepersoneel Algemeen Als de MBV aan vervanging toe is moet de oude vloeistof zorgvuldig afgetapt en afgevoerd worden. Omschrijving Afvoer van MBV-reststromen: ► Verzamel de MBV met een vacuüm pomp in afgesloten vaten. Het af- en overtappen moet plaatsvinden boven een lekbak. ► Let op dat er geen regenwater bij de opgeslagen MBV kan komen. ► ► Zorg dat het materiaal (zoals vaten, slangen) in goede staat verkeren en bestand zijn tegen de desbetreffende MBV met vervuiling zoals spanen en bramen. ► Bij omvangrijke hoeveelheden is het de afweging waard om binnen het bedrijf neutralisatie en slibafscheiding toe te passen. Stem dit af met uw afvalverwerkend bedrijf. Effect ► Minimaliseren van het risico op huid- of ademcontact van de afgewerkte MBV binnen het metaalbedrijf. Natuurlijk moment van implementatie Direct Neveneffecten (inclusief eventueel milieu) ► Milieuverantwoorde afvoer van de gebruikte MBV Meer informatie - IndusTox/BECO 26 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 6 INFORMATIESHEETS MET GOEDE WERKAFSPRAKEN TER VERANKERING VAN VEILIG WERKEN BINNEN DE BEDRIJFSVOERING 6.1 GW 1: Afspraken over inkoop van gezondheidsveilige MBV GW 1. Afspraken over inkoop van gezondheidsveilige MBV Bestemd voor Inkoop Waarom? Als gezondheidsveilige MBV worden gebruikt, is er minder kans op gezondheidsklachten en dus minder ziekteverzuim. Doel Het gebruik van MBV die gezondheidsveilig zijn. Omschrijving De werkafspraken betreffen: ► punten waarop gelet moet worden bij de keuze en inkoop van gezondheidsveilige MBV; ► criteria voor deze punten. Eigenaar werkafspraak Bedrijfsleiding en KAM Aspecten en keuzecriteria ► Voorkom nevelvorming: kies MBV met anti-nevel additieven, dit kan vastgesteld worden aan de hand van een lage viscositeit (< 10 mm2/s) ► Voorkom huidirritatie: kies producten met een lagere zuurgraad ( pH < 9) ► Voorkom dampvorming: kies producten met een hoog vlampunt (> 100 °C) ► Voorkom klachten: gebruik geen producten waarin sensibiliserende of irriterende stoffen voorkomen, te herkennen aan de volgende gevaarszinnen in paragraaf 15 van het veiligheidsinformatieblad (VIB/MSDS); R34, R35, R36, R37, R38 of R42, R43 of R66. ► Te gebruiken persoonlijke bescherming: welke bescherming en wanneer moet deze gebruikt worden. Resultaat Programma met veiligheidseisen waaraan MBV moeten voldoen voordat zij ingekocht mogen worden. Zie ook informatiesheet(s) Meer informatie Zie veiligheidseisen van MBV in bijlage 2. IndusTox/BECO 27 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 6.2 GW 2: Afspraken over onderhoud van MBV GW 2 Afspraken over onderhoud van MBV Bestemd voor Productiepersoneel Waarom? Minimaliseren van vervuiling van de MBV zoals bacteriën en metaalslijpsel. Regelmatig controleren van de kwaliteit van MBV reduceert gezondheidsrisico’s en verlengt levensduur van de MBV’s. Doel Reduceren van gezondheidsrisico’s en verlengen levensduur van de MBV’s. Omschrijving van inhoud De werkafspraken betreffen: ► Punten waarop gelet moet worden bij onderhoud MBV ► Criteria voor deze punten Eigenaar werkafspraak KAM/preventiemedewerker Aspecten en keuzecriteria Kies voor een leverancier van MBV die ondersteuning levert bij onderhoud. De hieronder genoemde frequenties hebben de duidelijke voorkeur om te kunnen spreken van goede afspraken voor onderhoud van MBV-producten. ► Dagelijks: visuele controle (kijk naar de kleur en vervuiling zoals metaalslijpsel, drijvende olie, maar ook naar de hoeveelheid MBV in het systeem) en geur. ► Wekelijks: controleer de voorgeschreven verdunning, concentratie meten. Maak hierbij gebruik van de kennis en mogelijke diensten van een leverancier. Ook kunt u zelf met enkele hulpmiddelen de controle uitvoeren (zie informatiesheet GP 6). ► Wekelijks: controleer de pH, als de waarde meer dan 0,5 afwijkt van de aangegeven waarde door fabrikant kan de vloeistof aan vervanging toe zijn. ► Wekelijks: controleer de temperatuur van de vloeistof (richtwaarde maximaal 40°C in het reservoir). Bij verhogingen is aandacht nodig. ► Andere mogelijke controles: hoeveelheid bacteriën meten door kiemgetal te bepalen. Als deze lager is dan 1000 KVE/ml is de kwaliteit in orde. Resultaat Protocol met afspraken over hoe en wat betreffende goed onderhoud aan MBV Zie ook informatiesheet(s) GP 6: goede hulpmiddelen GP 8: verlengen van de standtijd Meer informatie Leveranciers van MBV IndusTox/BECO 28 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 6.3 GW 3: Afspraken over gebruik van huidbescherming GW 3 Afspraken over gebruik van huidbescherming Bestemd voor Productiepersoneel Waarom? Door het dragen van huidbeschermingsmiddelen zal de werknemer géén huidcontact hebben met MBV en worden wondjes door bramen/spanen voorkomen. Doel Verlagen van de kans op huidcontact met MBV en verlagen van kans op wondjes Omschrijving De werkafspraken betreffen ► Wanneer moet huidbescherming gebruikt worden ► Welke huidbescherming wordt gebruikt ► Oefenen in juist gebruik Eigenaar/uitvoerder werkafspraak KAM/preventiemedewerker Aspecten en keuzecriteria ► Overleg met de specialist van de leverancier van huidbeschermingsmiddelen. ► Altijd schone handschoenen en frequent schone werkkleding gebruiken. ► Voorkomt dat handen vochtig blijven, gebruik in dat geval handschoenen van vochtregulerend materiaal. ► Gebruik handschoenen van stevig materiaal: voorkom wondjes aan handen door spanen en bramen; b.v. nitril handschoenen. ► Effect van barrière-crèmes is twijfelachtig. ► Huidverzorging na werk is nodig; met verzorgende crème voor aanvulling van het vetlaagje op de huid, geen lotions gebruiken. Overleg hierover met uw leverancier. ► Overweeg gebruik onderarm hoesjes of gebruik verlengde handschoenen om onderarmen te beschermen tegen spetters. Resultaat Protocol met afspreken over huidbescherming Zie ook informatiesheet(s) AK 2: veel handcontact met werkstukken en gereedschap Meer informatie ► NECOD. Zorg voor handeczeem. NECOD, Groningen. 2002. Het document is te downloaden bij: http://www.staz.nl/html/05_publicaties/downloads/Zorg%20voor%20handeczeem.pdf ► Website http://persoonlijkebeschermingsmiddelen.pagina.nl IndusTox/BECO 29 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 6.4 GW 4: Afspraken over gebruik van adembescherming GW 4 Afspraken over gebruik van adembescherming Bestemd voor Productiepersoneel Waarom? Door gericht gebruik van adembeschermingsmiddelen zal de werknemer minder MBV inademen Doel Verlagen van de kans op inademing van MBV Omschrijving De werkafspraken betreffen: ► Wanneer moet adembescherming gebruikt worden ► Welke adembescherming worden gebruikt ► Oefenen in juist gebruik ► Onderhoud en opslag adembeschermingsmiddelen Eigenaar werkafspraak KAM/preventiemedewerker Aspecten en keuzecriteria ► MBV kan als nevel of damp aanwezig zijn. Nevel is fijn verdeelde vloeistof in de lucht. Damp is verdampte MBV en is als gas in de lucht aanwezig. ► Gebruik adembescherming als er zichtbare rook of nevel is en bij verdampende MBV van warme oppervlakten (=damp). ► Gebruik bij nevel stofmaskers en bij damp filtermaskers. Maak deze keuze in overleg met uw leverancier van MBV-producten, want dit luistert nauw en is afhankelijk van het type product. ► Instructie in goed gebruik van adembeschermingsmiddelen. Laat dit door de leverancier van de adembeschermingsmiddelen doen. ► Wegwerpmaskers: kies minimaal kwaliteit FF-P2. Elke dienst een nieuwe gebruiken. ► Filtermaskers: leg vervangingsfrequentie van filters vast. Bepaal dit in overleg met leverancier. Na werk adembeschermingsmiddelen opbergen in individuele afsluitbare boxen buiten de hal. Resultaat Protocol met afspraken over het gebruik van adembescherming Zie ook informatiesheet(s) AK 3: veel zichtbare (olie)nevel in de hal Meer informatie bij: ► Website: http://persoonlijkebeschermingsmiddelen.pagina.nl IndusTox/BECO 30 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 6.5 GW 5: Afspraken over medische bewaking GW 5. Afspraken over medische bewaking Bestemd voor Productiepersoneel (dat met MBV werkt) Waarom? Door periodieke medische bewaking kunnen gezondheidsklachten eerder gesignaleerd en sneller aangepakt worden Doel Preventie van huidklachten en andere gezondheidsklachten door MBV Omschrijving van inhoud De afspraken betreffen aard en frequentie van periodiek onderzoek ter voorkoming van eczeem/dermatitis of voorstadia daarvan en naar voorkomen van luchtwegaandoeningen. Eigenaar werkafspraak Bedrijfsleiding Aspecten en keuzecriteria ► Periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek (als gericht PAGO: Periodiek Arbeids Gezondheidskundig Onderzoek). ► Gericht op handhaven van gezonde huid en gezonde luchtwegen. ► Gebruik een vragenlijst om eventuele huidklachten en/of luchtwegklachten op te sporen. ► Breng mogelijke klachten over huid en/of luchtwegen aan de orde in het spreekuur van de bedrijfsarts of specialist. ► Geldt voor alle productiemedewerkers die met MBV werken. ► Rapportage van resultaten van PAGO aan de bedrijfsleiding. ► Neem afspraken over de medische bewaking op in het Plan van Aanpak zodat dit jaarlijks wordt besproken met het personeel. Resultaat Protocol met afspraken over het arbeidsgezondheidskundig onderzoek Zie ook informatiesheet(s) Meer informatie bij: ► Interne Instructie Arbeidsinspectie: Blootstelling aan sensibiliserende stoffen (2006). Het document is te downloaden bij: http://arbeidsinspectie.szw.nl/index.cfm?fuseaction=dsp_document&link_id=84612 ► Richtlijn preventie contacteczeem NVAB, 2006. Het document is te downloaden bij: http://nvab.artsennet.nl/content/resources/AMGATE_6059_340_TICH_L169198909/AMGATE_6059_ 340_TICH_R158208496423700// IndusTox/BECO 31 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen 6.6 GW 6: Instructie gezond werken met MBV GW 6. Instructie gezond werken met MBV Bestemd voor Productiepersoneel en inkoop Waarom? Als werknemers geïnformeerd zijn over de gevaren van MBV, zullen zij zich meer bewust worden van het belang van gezond werken. Doel Alle betrokken werknemers informeren over de gevaren van werken met MBV Omschrijving van inhoud De instructie omvat: ► Uitleg doelstelling van arbobeleid en inhoud arbo-plannen van onderneming. ► Uitleg gezondheidsgevaren van de in gebruik zijnde MBV’s. Uitleg over informatie die aanwezig is op een VIB/MSDS. ► Veilig en gezond werken: goede werkpraktijken, goede adembescherming, goede huidbescherming en in vroeg stadium signalering van knelpunten. Eigenaar werkafspraak Bedrijfsleiding en KAM/preventiemedewerker Periodieke herhaling ► Binnen 3 maanden voor nieuwe medewerkers. ► Afhankelijk van de urgentie van de gesignaleerde knelpunten krijgen de productiemedewerkers periodiek de gelegenheid voor het volgen van de instructie gezond werken met MBV. De voorkeur is om dit jaarlijks te doen en in ieder geval elke twee jaar. Wijze van instructie ► Gebruik indien mogelijk videobeelden van goede en foute werkwijzen ► Laat werknemers zelf plan gezond en veilig werken bedenken voor hun eigen werkplek ► Maak de groepen niet groter dan 15 man Zie ook informatiesheet(s) Meer informatie - BGIA. CD-ROM Kühlschmierstoffe. Uitgave 2003, Storck Verlag, Hamburg. Zie hiervoor ook: http://www.hvbg.de/d/bia/pra/kss.html IndusTox/BECO 32 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen Bijlage 1. Hoofdgroepen van stoffen in MBV en hun functie In de onderstaande tabel zijn hoofdgroepen van stoffen opgesomd die in MBV zijn verwerkt. De aard van de feitelijke stoffen en het aandeel dat in een MBV is verwerkt, wisselt van fabrikant tot fabrikant. Hoofdgroep Functie 1 Minerale olie Basisolie 2 Plantaardige/dierlijke vetoliën Hechting aan metaal 3 Hoge druk additieven Smering 4 Corrosiewerende additieven Bescherming tegen roest 5 Emulgatoren Stabiele emulsie 6 Biociden Remming bacteriegroei 7 Geur- en kleurstoffen Herkenbaarheid 8 Anti-schuim middelen Schuimwering 9 Anti-nevel middelen Nevel beperking IndusTox/BECO 33 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen Bijlage 2. Veiligheidseisen voor een metaalbewerkingsvloeistof Uit ervaring weten we dat de informatie op een veiligheidsinformatieblad van een metaalbewerkingsvloeistof in veel gevallen tekort schiet om de gezondheidsgevaren en /of –risico’s voor gebruikers te beoordelen . In de onderstaande tabel staan de aandachtspunten op waarop gelet moet worden en de veiligheidseisen die gesteld zouden moeten worden bij de aanschaf van een metaalbewerkingvloeistof. Zo kan worden bereikt dat alleen veilige producten ingekocht worden. Aandachtspunt Criterium 1. Product mag geen gevaarlijke stoffen bevatten (ga uit van het onverdunde product) Neem een product zonder sensibiliserende of irriterende stoffen. Deze stoffen zijn te herkennen aan de volgende gevaarszinnen in paragraaf 15 van het veiligheidsinformatieblad (VIB/MSDS); R34, R35, R36, R37, R38 of R42, R43 of R66. 2. Product mag niet te alkalisch zijn Neem een product met een lagere zuurgraad ( pH < 9) 3. Product mag niet verdampen op warme oppervlakten Neem een product met een hoog vlampunt (> 100 °C) 4. Product mag geen nevel vormen. Neem een product MBV met anti-nevel additieven, dit kan vastgesteld worden aan de hand van een lage viscositeit (< 10 mm2/s) 5. Welke adem- en huidbescherming is nodig en wanneer moet deze gebruikt worden. Neem product waarvan de leverancier een duidelijk advies over persoonlijke adem- en huidbescherming geeft. Dit advies moet opgenomen zijn in het veiligheidsinformatieblad en in dit blad moet duidelijk zijn bij welke werkzaamheden of handelingen het nodig is PBM te dragen en welk soort PBM geschikt zijn. IndusTox/BECO 34 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen Bijlage 3. Verantwoording van geraadpleegde (informatie)bronnen Literatuur: - BIA CD-ROM Kuhlschmierstoffe. Uitgave 2003, Storck Verlag, Hamburg. - BG/BIA- Empfelungen zur Überwachung von Arbeidsbereichen. Einsatz von Kühlschmierstoffen bei der spanenden Metalbearbeitung. Report 4/2004, NIA Sankt Augustin D. - Envirodem. Technical Bulletin No 14 Metal working fluids. Eversham UK, 2002 - HSE Working safely with Metalworking fluids; good practice manual. HSE Books 2002. - NECOD. Zorg voor handeczeem. NECOD, Groningen 2002. - NIOSH. What you need to know about occupational exposure to metalworking fluids. NIOSH Publ No 98-116, 1998. - Park, D., Teschke, K., and Bartlett, K. A model for predicting endotoxin concentrations in MWF Sumps in small machine shops. Annals Occup Hyg 45;569-576 ; 2001 - Ross A et al. Determinants of exposure to MWF Aerosol in small machine shops. Annals Occup Hyg 48;383-391 ; 2004. - US OSHA, Metal working fluids; Safety and Heath Best Practice manual. 1999. - Wendel de Joode B en Kromhout H. Huidblootstelling aan koel- en snijvloeistoffen bij verspanende werkzaamheden. TNO & IRAS UU- Utrecht. Juni 2003. Fotomateriaal: - MSDS : http://www.msds.at/assets/images/MSDS-USA.jpg - VUMC, http://www.vumc.nl/communicatie/nieuws/synaps_archief/synaps29/dermatologie.html - Van den Brink, Barneveld, http://www.briba.nl/ - Mavom, http://www.mavom.nl/default.asp?CID=518 - http://www.hse.gov.uk/skin/chemicals.htm - http://www.niih.go.jp/jp/indu_hel/2002/pdf/IH40_38.pdf - breathepureair.com/ aqe_mistbuster_tnt_machine... - www.uaw.org/ hs/03/03/hs03.cfm - http://www.aquablast.co.uk/products_jet_edge.asp - http://www.emis.vito.be/EMIS/Media/BBT_rapport_metaalbewerking_volledig_rapport.pdf IndusTox/BECO 35 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen Bijlage 4. Lijst van afkortingen Afkorting AK-sheet GP-sheet GW-sheet KAM-medewerker KVE/ml MBV MSDS pH RI&E R-zin VIB IndusTox/BECO Betekenis Informatiesheet met aanpak van knelpunt Informatiesheet met goede praktijkvoorbeeld Informatiesheet met goede werkafspraak Medewerker kwaliteit, arbo en milieu Kolonie vormende eenheden per milliliter Metaalbewerkingvloeistof Material Safety Data Sheet (= VIB) Zuurgraad Risico-inventarisatie en -evaluatie Risico-zin Veiligheidsinformatieblad (= MSDS) 36 Handboek Metaalbewerkingvloeistoffen
