The Dutch “STONEHENGE”

The Dutch “STONEHENGE”
Ook Nederland heeft z’n “Stonehenge”.
Het is het OBSERVATORIUM Robert Morris in Flevoland.
Weliswaar niet van steen maar van hout en aarde en slechts 26 jaar oud.
Een foto verslag
Henk H. Otten. Maart 2003 – Oktober 2015
Het observatorium Robert Morris is gelegen aan de Swifterringweg, hoek Houtribweg, tussen Lelystad en
Swifterbant. Neem rijdende op de A6, dit is de weg Almere - Emmeloord, afslag 11 en dan
de N307 richting Swifterbant.
Na ongeveer één kilometer, in een bocht naar links, ligt het observatorium aan de rechterkant.
Zie voor vernieuwde route blz. 6
De folder in het bezoekerscentrum “Het Flevo-landschap” beschreef het observatorium als volgt:
Het Observatorium Robert Morris is één van de land-art objecten die Flevoland rijk is. Land-art ofte wel
landschapskunst is een kunstuiting die wonderwel past in dit jonge, weidse polderland. Ontstaan eind jaren zestig
in Amerika waar kunstenaars enorme objecten creëerden in ongerepte gebieden, kreeg deze vorm van kunst in
1971 in Nederland bekendheid door de openluchttentoonstelling “Sonsbeek buiten de perken”. De Amerikaan
Robert Morris ontwierp voor deze tentoonstelling het Observatorium. Echter na afloop van de manifestatie ging
het object weer verloren. De inrichters van de nieuwe polder hadden evenwel belangstelling voor het ontwerp van
Robert Morris en in 1977 werd het, ditmaal definitief, in Flevoland ten uitvoer gelegd.
Het Observatorium is bedoeld om de mens de ritmes van dag en nacht en de wisseling van de jaargetijden bewust
te laten meemaken. Rond 21 maart en 23 september, wanneer de dag en de nacht even lang zijn, vallen hier de
eerste zonnestralen recht tussen de stalen vizierplaten door naar het middelpunt van de cirkel. Dit is
respectievelijk het begin van de lente en het begin van de herfst (lentenacht – en de herfstnachtevening). Via het
noordoostelijke vizierpunt vallen rond 21 juni de eerste zonnestralen binnen als aankondiging van het begin van
de zomer en via het zuidoostelijke vizierpunt vallen rond 21 december de eerste zonnestralen binnen als
aankondiging van het begin van de winter (respectievelijk zomer – en winterzonnewende).
Tot zover de folder van de StichtingFlevoLandschap
Op het parkeerterrein ten westen van het observatorium deelt de ANWB, via een klein bordje, onder anderen
het volgende mee:
Het observatorium is een project van de Amerikaanse landschapskunstenaar Robert Morris. Het bestaat uit twee
concentrische cirkels. De buitenste, een drie meter hoge aarden wal, heeft een diameter van ongeveer 90 meter.
In het middelpunt, gemarkeerd door een steen, is een bijzonder akoestisch effect. Het object is gebaseerd op de
prehistorische kringen in het Engelse Stonehenge
Vanaf de parkeerterrein verder lopend in de richting van het observatorium staat rechts van het paadje een
tweede en laatste bord. Dit bord geeft wat meer informatie over het observatorium.
tweede informatiebord
Observatorium (1971-1977), Robert Morris.
Met het observatorium heeft Robert Morris hier een plek gemaakt waar u intens het universum kunt beleven. Wie
gedurende de seizoenen deze plaats regelmatig bezoekt, kan de bewegingen van de aarde ten opzichte van de
zon gewaar worden.
Staand op het hardstenen middelpunt, in de middelste cirkel van aarden wallen, met uw rug naar de ingang,
ontdekt u drie poorten en in het verlengde daarvan drie vizieren. Het stalen vizier en de bijbehorende poort zijn
precies gericht op oosten en tonen de eerst zonnestralen van de ochtenden van de eerste lentedag (21 maart) en
de eerste herfstdag (21 september). Op deze dagen duurt de dag precies even lang als de nacht.
De stenen vizieren staan in lijn met de zonsopgangen die het begin van de zomer en de winter aankondigen, de
zonnewenden,
Dit observatorium brengt de mens in contact met kosmische en planetaire systemen, net zoals bouwwerken zoals
Stonehenge in Engeland en de antieke sterren - en zonneobservatoria Chichén Itzá in Mexico en Sawai Jay Singh
in India.
In Nederland is dit kunstwerk één van de weinige echte Land Art projecten. Land Art is de benaming voor een
internationale stroming in de beeldende kunst in de jaren ‘70, die grootschalige sculptuurprojecten voortbracht in
bijzondere landschappen. De grenzen tussen landschap, sculptuur en architectuur werden opgeheven.
Tot zover de mededeling op het tweede informatiebord.
Het paadje verder aflopend, in een
boog naar rechts, wordt de
driehoekige ingang in de buitenste
drie meter hoge aarden cirkel
zichtbaar. Vanaf dit punt is het
paadje kaarsrecht en loopt exact in
oostelijke richting. Door de
driehoekige hoofdingang in de
buitenste ring is de ingang van de
binnenste ring zichtbaar, het
eigenlijke observatorium, en heel in
de verte het stalen vizier waardoor
de eerste zonnestralen op de langste
en de kortste dag vallen.
De diameter van de buitenste cirkel
is aan de buitenkant ca. 92 meter en
aan de binnenkant ca. 72 meter. De
driehoekige ingang bevindt zich aan
de westkant in de buitencirkel terwijl
aan de zuidoost kant en aan de zuidwestkant resp. de zomer en de winter vizierstenen plaats hebben
gekregen.
De driehoekige ingang in de buitenste aarden cirkel.
Staande op de drie meter hoge buitenste cirkel boven de driehoekige hoofdingang een “luchtfoto” van het
eigenlijke observatorium.
De binnenste ring van het
observatorium bestaat uit een 2,65
meter hoge houten wand met een
diameter van ca. 24 meter, aan de
buitenzijde bedekt met aarde. Op de
voorgrond de ingang met in het
verlengde de ingegraven witte steen
die het middelpunt van de
binnencirkel aangeeft. In de
houtenwand de lente / herfst poort
met in het verlengde daarvan het
vizier, twee stalen platen elk 3 bij 3
meter met een dikte van 2 cm. De
afstand tot het centrum van het
observatorium bedraagt ongeveer
71 meter.
Het eigenlijke observatorium
Links en rechts van de lente / herfst poort zijn respectievelijk de zomerpoort en de winterpoort te zien met in
het verlengde daarvan de vizieren, elk bestaande uit twee rechthoeken van Beiers graniet van 2 bij 1,5
meter en een dikte van 0,5 meter.
De diameter van de binnencirkel bedraagt aan de buitenkant ongeveer 32 meter en aan de binnenkant
ongeveer 24 meter. De hoekafstand van het zomer en winterpoortje ten opzichte van het lente / herfst
poortje is voor elk ongeveer 37 hoekgraden.
Het lente en herfst poortje met in het verlengde daarvan net zichtbaar het stalen vizier (linker foto). Recht de stalen vizierplaten
Lentenachtevening
Rond 21 Maart bevindt de Zon zich, gezien vanaf de Aarde, in het lentepunt. Dit is één van de twee
snijpunten tussen equator en ecliptica, en bevindt zich in het sterrenbeeld Vissen. Op dat moment begint op
het noordelijk halfrond de lente, en op het zuidelijk halfrond de herfst. Dag en nacht zijn op deze datum
overal ter wereld even lang en de middaghoogte van de zon bedraagt die dag 38 graden
jaar
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
begin
Maart
21
20
20
20
21
20
20
20
lente
tijd
01:00
06:49
12:33
18:26
00:07
05:48
11:44
17:32
begin
Sept.
23
22
22
23
23
22
22
23
herfst
tijd
10:47
16:30
22:23
04:03
09:51
15:44
21:18
03:09
Tijdens de lente verplaatst de zon zich, langs de ecliptica, van het sterrenbeeld Vissen door de
sterrenbeelden Ram en Stier naar het sterrenbeeld Tweelingen. Tegelijkertijd schuiven de punten van
opkomst en van ondergang langs de horizon op naar het noorden. De dagen worden langer en de nachten
korter.
Herfstnachtevening
Rond 23 september is de zon weer op de equator. Sterrenkundig is op 23 september de situatie dezelfde als
op 21 maart. Het enige verschil bestaat erin dat de zon nu van de noordelijke hemelsfeer overgaat naar de
zuidelijke. Op 21 maart is dat net andersom. Op dit moment begint op het noordelijke halfrond de herfst en
op het zuidelijke halfrond de lente.
Dag en nacht zijn overal ter wereld weer even lang en de middaghoogte van de zon is weer gedaald naar 38
graden.
Tijdens de herfst trekt de zon door de sterrenbeelden Weegschaal, Schorpioen en Slangendrager naar het
sterrenbeeld Schutter. Tegelijkertijd schuiven de punten van opkomst en ondergang langs de horizon op in
de richting van het zuiden. De dagen worden nog korter en de nachten langer.
Het zomerpoortje met in het verlengde de vizierstenen van Beiers graniet (linker foto). Het winterpoortje, niet zichtbaar op
deze foto, is overeenkomstig met het zomerpoortje. Recht de granieten vizierstenen.
De foto toont het zomerpoortje met in het verlengde de vizierstenen van Beiers graniet. Het winterpoortje,
niet zichtbaar op deze foto, is overeenkomstig met het zomerpoortje.
Het zomersolstitium
Rond 21 juni bereikt de zon haar hoogste stand boven (ten noorden van) de equator. Het punt van de
ecliptica waar de zon zich dan bevindt wordt het zomersolstitium of zomerzonnewende genoemd en bevindt
zich tussen de sterrenbeelden Tweeling en Stier.
Op dat moment begint dan op het noordelijke halfrond de zomer, en op het zuidelijk halfrond de winter. De
dag is dan het langs en de nacht het kortst en de middaghoogte van de zon bedraagt 62,5 graden.
jaar
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
begin
Juni
21
21
21
21
21
20
21
21
zomer
tijd
19:10
00:57
06:46
12:26
18:06
23:59
05:45
11:28
begin
Dec.
22
21
21
22
22
21
21
21
winter
tijd
07:04
12:42
18:35
00:22
06:08
12:04
17:47
23:38
Tijdens het verder verloop van de zomer verplaatst de zon zich van het sterrenbeeld Tweelingen, door de
sterrenbeelden Kreeft en Leeuw, naar het sterrenbeeld Maagd en verschuiven de punten van opkomst en
ondergang langzaam terug naar resp. het Oosten en het Westen. De dagen worden langzaam korter en de
nachten langer.
Het wintersolstitium
Rond 22 december bevindt de zon zich weer op maximale afstand van de equator, maar nu ten zuiden
ervan. Het punt van de ecliptica waar de zon zich dan bevindt wordt het wintersolstitium of
winterzonnewende genoemd en bevindt zich in het sterrenbeeld Boogschutter. Op dit moment begint op het
noordelijke halfrond de winter en op het zuidelijke halfrond de zomer. De dag is nu het kortst en de nacht
het langst en de middaghoogte van de zon is slechts 14,5 graden.
Tijdens de winter trekt de zon door de sterrenbeelden Boogschutter, Steenbok, Waterman naar het
sterrenbeeld Vissen. Tegelijkertijd schuiven de punten van opkomst en ondergang langs de horizon weer op
naar het noorden. De dagen beginnen dus weer langer en de nachten weer korter te worden. Op 21 maart
bevind de zon zich weer in het lentepunt.
Het observatorium vanuit het oosten bekeken
Staande bij de stalen vizierplaten terug kijkend naar het lente / herfst poortje. Links en rechts respectievelijk
het winter en het zomer poortje.
De belangrijkste afmetingen van het observatorium in meters
File: Robert Morris 2003.pdf
Maart 2003; Tekst, tekening en foto's Henk H.Otten.
De luchtfoto op blz. 1 is een uitvergroting van de foto van het informatiebord op blz. 2. Het
informatiebord vermeld dat de oorspronkelijke luchtfoto gemaakt is door Gert Schutte.
[email protected] (verwijder een “s” uit asstro)
Om het begin van de zomer te vieren, vindt in het observatorium jaarlijks het culturele festival Sunsation
plaats. Dit is een festival van poëzie, muziek, theater en beeldende kunst.
De website van sunsation
www.sunsation-festival.nl
Stichting Evenementen Coördinatie Lelystad ECL
www.lelystadevenementen.nl/node/371
Verslag van de viering in 2001 door Gerard Rooijakker (bijzonder hoogleraar Nederlandse Etnologie aan de
UvA)
www.teleac.nl/jota/aflevering.jsp?aflnr=38322
Nieuwe route.
Stichting Zonnewende Flevoland schrijf o.a.:
Door de aanleg van de Hanzelijn en de parallel gelegen N307 is de bereikbaarheid van het Observatorium
veranderd.
Vanuit Groningen / Friesland
-A6, direct na de Ketelbrug, afslag 12 richting Dronten/Swifterbant
-Volg de N711
-Bij de rotonde rechtdoor richting Swifterbant
-Eerste kruising recht af (Swifterringweg)
-Na circa 5 km bereikt u het Observatorium.
Vanuit Zwolle en Dronten
-Meen de Dronterringweg richting Swifterbant
-Rij Swifterbant voorbij
-Sla op de kruising (N711) linksaf de Swifterringweg op
-Na circa 5 km bereikt u het Observatorium.
Vanuit Amsterdam, Almere en Lelystad
-volg de A6
-Afslag 11 / Lelystad noord
-Ga onderaan de afslag rechts onde de A6 door
-Ga rechtdoor op de tweede rotonde
-Sla rechtsaf op de derde rotonde (Binnenhavenweg)
-Rij parallel aan de N302 een stuk terug
-Via het bedrijven terrein (Oostervaart) op de rotonde naar links (steenstraat)
-Weg vervolge naar Edelhertweg
-Sla linksaf naar de Swifterringweg
-Na circa 500 meter bereikt u (links) het Observatorium
Ontdekking oudste observatorium (Dagblad 8 aug. 2003)
MERSEBURG - Archeologen hebben gisteren (7 augustus 2003) in het Oost-Duitse Goseck bij Merseburg het oudste bekende
zonneobservatorium van Europa gepresenteerd.
In het midden van de cirkelvormige plek zijn botten
aangetroffen. Mogelijk werd hier ruim 7000 jaar geleden
een mens geofferd. Deskundigen spreken over een
mijlpaal in de archeologie. Het observatorium, 75 meter
in doorsnee, bestond uit een cirkelvormige aarden wal
van twee meter hoogte. Vanuit het midden konden
waarnemers door twee poorten de zonsopkomst en ondergang op 21 december (kortste dag van het jaar)
gadeslaan. Het observatorium van Goseck is ongeveer
tweeduizend jaar ouder dan het bekendste historische
observatorium van Europa, het Engelse Stonehenge.
Sources:
American Scientist, Deutsche Welle, News Telegraph UK,
Frankfurter Allgemeine Zeitung.
Das Sonnenobservatorium in Goseck
http://www.sonnenobservatorium-goseck.de/
Das Sonnenobservatorium in Goseck (met een link naar de Nebra schijf)
http://www.spiritproject.de/astro/goseck.htm
Sonnenobservatorium Goseck. Neue Steinzeitsiedlung entdeckt
http://www.stern.de/wissenschaft/mensch/:Sonnenobservatorium-Goseck--Neue-Steinzeitsiedlung/547052.html
Steinzeitsiedlung am Sonnenobservatorium Goseck
http://www.3sat.de/3sat.php?http://www.3sat.de/nano/bstuecke/85520/index.html
Blutige Opferfeste im Sonnenobservatorium Goseck
http://www.pro-physik.de/Phy/leadArticle.do?laid=7971
Sonnenobservatorium Goseck hatte natürliche Entwässerung
http://www.pro-physik.de/Phy/leadArticle.do?laid=7646
Video "Sonnenobservatorium Goseck" von Youtube
http://archaeologie-news.blog.de/?tag=sonnenobservatorium+goseck
Neueröffnung nach 7000 Jahren . Das Sonnenobservatorium von Goseck
http://www.ndrtv.de/kulturreport/sonnenobservatorium.html
Kreisgrabenanlage von Goseck
http://de.wikipedia.org/wiki/Sonnenobservatorium_von_Goseck