82. De Geest achter de schermen De studietekst van deze week

2. De Geest achter de schermen

De studietekst van deze week bevindt zich in het derde hoofdstuk van het Johannesevangelie: de
ontmoeting van Jezus met Nikodemus.
1. Context
De naam Nikodemus betekent overwinnaar van
Farizeeër: Lid van een Joodse groep die prohet volk. Nikodemus was een farizeeër en overste
beerde om de Wet van Mozes zo nauwgezet
der Joden, lid van het Sanhedrin (de hoogste polimogelijk na te leven, rekening houdend met de
tieke en rechterlijke instantie in Israël. Een belangrijk
mondelinge overlevering. Farizeeërs vertrouwman dus. Hij was waarschijnlijk rijk, aangezien hij bij
den op eigen kracht om deugdzaam te zijn.
de begrafenis van Jezus een mengsel van mirre en
Hun trouw aan de TORAH, hun levensdiscipline,
aloë meebracht van wel 100 pond (Joh. 19:39).
hun uitgebreide credo en de ijver die ze aan de
Waarschijnlijk was hij een rijpere man, maar toch
dag legden in de synagogen om hun broeders
te leren en op te bouwen maakten dat ze bij het
nog op zoek naar iets anders. Hij had horen vertelvolk hoog in achting stonden.
len over Jezus en stelde er zich vragen bij. Hij stond
open en was nieuwsgierig; hij bleef op zoek niettegenstaande zijn positie en alle zekerheden verbonden aan zijn status als Farizeeër.
 Aan het eind van hoofdstuk 2 lezen we: “Toen Jezus op Pesach in Jeruzalem was, kwamen veel
mensen tot geloof in zijn naam, omdat ze de wondertekenen zagen die hij deed. Maar Jezus had
geen vertrouwen in hen, omdat hij hen allemaal kende, en niemand hoefde hem iets over de mens
te vertellen, want hij wist zelf wat er in een mens omgaat.” (Joh 2:23-25) Daarna komt het verhaal
over de ontmoeting met Nikodemus, een van de vele getuigen die tekenen van Jezus hadden gezien,
en die geloofden in hem. Dat geloof was echter niet volmaakt; Jezus vertrouwde er niet op. Hij zou
echter wel de dialoog verder zetten om zijn gesprekspartner verder te leiden naar een levend en
authentiek geloof.
Samen overleggen
1. Heb ik de openheid van geest zoals Nikodemus die had ? Blijf ik op zoek en ben ik bereid om mijn zekerheden te herzien, om mijn theologische verworvenheden opzij te schuiven… of ben ik er zo zeker van dat ik
aan de goede kant sta, in de goede kerk, met de juist waarheden dat ik niet meer in staat ben om mezelf
in vraag te stellen ?
2. « In elk van ons slaapt er een Farizeeër ». Ben ik me bewust dat de verleiding om te vertrouwen op eigen
kracht om deugdzaam te zijn ook ons belaagt ?
2. Dialoog met Jezus
 Het evangelie van Johannes toont dat er discipelen zijn, zij die Jezus volgen en in het licht staan,
maar ook mensen die weigeren om te geloven, en die behoren tot de duisternis. Nikodemus staat
daar ergens tussenin. Hij komt naar Jezus toe wanneer de nacht is gevallen. Dit detail kan op verschillende manieren gelezen worden:




Nikodemus wilde niet te veel ruchtbaarheid geven aan zijn ontmoeting. Begrijpelijk. Een groot
meester in Israël komt een eenvoudige timmerman uit Nazaret opzoeken, iemand die niet in de
gunst stond van de Joodse vooraanstaanden. Dit zou niet in goede aarde vallen.
De nacht is echter ook de tijd bij uitstek voor een ontmoeting met God. Een gebod uit de Joodse
traditie stelt dat de Torah ’s nachts gelezen moet worden (zie Psalm 1:2).
Vergeten we ook niet dat in Johannes’ gedachtegang Nikodemus behoort tot de nacht; we
vinden hem terug in Joh 19:39 bij de begrafenis van Jezus, ook ’s avonds…
Tenslotte is het interessant op te merken dat het verhaal over Nikodemus begint met de nacht en
eindigt met het licht: “ Wie oprecht handelt zoekt het licht op, zodat zichtbaar wordt dat God
werkzaam is in alles wat hij doet.” (3:21)
Nikodemus zou je kunnen vergelijken met de rijke jongeling in de synoptische evangeliën. Voor die
jongeman was de centrale vraag: Wat moet ik doen om het eeuwige leven te hebben? Voor
Nikodemus: Wat moet ik doen om Gods koninkrijk te zien? Als antwoord leidt Jezus Nikodemus van
‘weten’ naar ‘herboren worden’.
1ste kwartaal 2017 – De Heilige Geest: studie 2
F.P.
3. Van ‘weten’ naar ‘herboren worden’
 Nikodemus begint het onderhoud met de woorden ‘wij weten’. Hij verwijst naar de tekenen die
Jezus heeft verricht en besluit dat God wel met hem moet zijn..
Veel Joden verlangden naar de komst van het Koninkrijk van God. Jezus echter stelt dat ze dat koninkrijk
niet kunnen zien indien ze niet herboren worden. Hij toont dat de Joodse idee van het Koninkrijk fout
was. Men ging uit van een aardse politieke realiteit: een koninkrijk op mensenmaat. Jezus probeert
duidelijk te maken dat zijn Koninkrijk geestelijk is, en dat toegang enkel mogelijk is via een geestelijke
wedergeboorte. Ook wij hebben vaak de neiging om het Koninkrijk van God te herleiden tot onze
menselijke inzichten. Het is het werk van God, van zijn Geest, om ons te laten evolueren van ons
koninkrijk naar Gods Koninkrijk.
“Nikodemus bleef hangen op het niveau van de kennis (van leraar tot leraar); Jezus houdt hem een
wedergeboorte voor: Je wilde alles weten, ik stel je voor om wedergeboren te worden.” (A. Marchadour, Les Evangiles). Het is begrijpelijk dat Nikodemus in de war is. Hij heeft zijn hele leven gewijd aan
God en aan de studie van de Schriften. En nu krijgt hij te horen dat zijn kennis en zijn ervaring tevergeefs
zijn voor het Koninkrijk van God indien hij niet bereid is om opnieuw geboren te worden.
Wanneer men een bepaalde leeftijd heeft bereikt, heeft men kennis en ervaring opgedaan, volwassenheid, ook geestelijk. We denken grote vorderingen gemaakt te hebben m.b.t. de kennis van het
Koninkrijk. En dan komt Jezus vertellen dat dit alles tot niets dient tenzij we wedergeboren worden.
Trouwens gaat het niet om ‘kennen’, maar om ‘zien’: “Waarachtig, ik verzeker u: alleen wie opnieuw
wordt geboren, kan het koninkrijk van God zien.’(vers 3) Het werkwoord ‘zien’ heeft een sterke betekenis in het evangelie van Johannes: ervaren, deelnemen aan, proeven, bezitten, binnengaan (v. 5).
Samen overleggen
1. Gewoonlijk zeggen wij dat de wedergeboorte plaatsvindt bij de doop. Denk je dat Jezus in het verhaal
van Nikodemus doelt op het doopritueel?
2. Volstaat het om gedoopt te zijn om deel te hebben aan het Koninkrijk, om er de mentaliteit van te hebben?
3. Heeft iemand die gedoopt is het nog nodig om ‘herboren’ te worden? Zo ja: wat, hoe?
4. Geboren worden uit water en geest
“Alleen wie opnieuw wordt geboren, kan het koninkrijk van God zien.’(3:3)
“‘Waarachtig, ik verzeker u: niemand kan het koninkrijk van God binnengaan, tenzij hij geboren
wordt uit water en geest.” – Joh 3:5
Het Griekse woord dat vertaald wordt met ‘geboren worden’ is gennaô, verwant aan het woord
genesis. Het Griekse bijwoord anôthen betekent zowel ‘van boven’ als ‘opnieuw’. Deze ambivalentie is
hoogst waarschijnlijk opzettelijk. Johannes gebruikt wel vaker woorden met een dubbele betekenis,
een letterlijke en een symbolische of geestelijke (zoals nacht en wind in ons verhaal).
 Iets verder legt Johannes uit wat hij bedoelt met ‘opnieuw geboren worden’ of ‘geboren worden
van omhoog’: een geboorte uit water en uit geest. Dit verwijst naar het scheppingsverhaal in Genesis.
In de beginverzen vinden we zowel water als Gods RUACH (adem, wind, geest): “In het begin schiep
God de hemel en de aarde. De aarde was nog woest en doods, en duisternis lag over de oervloed,
maar Gods geest zweefde over het water.” (Gen 1:1,2). Deze idee kom je meermaals tegen in het O.T.
Geboren worden uit water en geest is dus verwant met de idee ‘herschepping’, een terugkeer naar
het ‘TOV’ van bij de schepping. Reeds in het O.T. gaf God de belofte om aan de mens een nieuw
hart te geven, en een nieuwe geest ((Ez 36:26,27; Jer 31:31). Ook al vind je in het O.T. niet de letterlijke
uitdrukking ‘wedergeboren worden’, toch zijn er teksten die heel erg verwant zijn,
 zoals Ezechiël 36:26,27: “Ik zal jullie een nieuw hart en een nieuwe geest geven, ik zal je
versteende hart uit je lichaam halen en je er een levend hart voor in de plaats geven. Ik zal jullie mijn
geest geven en zorgen dat jullie volgens mijn wetten leven en mijn regels in acht nemen.”
Samen overleggen
1. Het Koninkrijk van God dat Jezus kwam instellen en waartoe iedereen wordt uitgenodigd, veronderstelt
een radicale verandering, een herschepping. Hoe zie jij dat?
2. Kom je er d.m.v. een persoonlijke keuze en verdienstelijke inspanningen? Wat is hierin de plaats van ‘de
geest’?
1ste kwartaal 2017 – De Heilige Geest: studie 2
F.P.
5. Het beeld van de wind
Geest: RUACH / PNEUMA: zowel in het Grieks als in het Hebreeuws betekent dit woord wind, adem,
geest. Het woord PNEUMA komt 4x voor in de verzen 5 tot 8: “De wind waait waarheen hij wil…”
‘Geboren worden uit water en geest’ heeft in het evangelie van Matteüs zijn equivalent in de uitspraak: ‘Bekeer u, want het Koninkrijk van God is nabij!’ Voor de dynamiek van het Koninkrijk is een
radicale verandering noodzakelijk. Om er binnen te gaan moet je geboren worden uit water en
geest. In beide gevallen gaat het om een weg die elke dag wordt gegaan, het werk van een heel
leven. Gods Koninkrijk binnengaan gebeurt niet alleen aan het einde der tijden, het is een nieuwe
manier van leven in het hier en nu.
De apostel Paulus vatte het heel goed samen: “ikzelf leef niet meer, maar Christus leeft in mij.” (Gal 2:20).
Om ons duidelijk te maken dat deze wedergeboorte progressief en subtiel is, gebruikt Jezus het beeld
van de wind. In de eerste plaats omdat wind en geest hetzelfde woord zijn zowel in het Grieks als in
het Hebreeuws: ruach – pneuma. Maar ook omdat geboren worden uit geest iets is wat niet zo maar
zichtbaar en tastbaar is. Iets mysterieus, wat slechts zichtbaar wordt via de uitwerking in het leven
van de mens.
De wind waait waarheen hij wil… we weten niet waar hij vandaan komt en waarheen hij gaat.
Hetzelfde kan gezegd worden van iemand die geboren wordt uit geest. Hij ervaart de vrijheid van
het kind van God zijn. Hij laat zich niet manipuleren naar de algemeen aanvaarde normen en sociale
verwachtingen. Hij laat zich niet leiden door wat anderen denken of zeggen. Zijn houding is geen
afgietsel van de omgeving. Hij leeft in het licht, de weerglans van Gods vrijheid, en dat houdt ook
een zekere mate van onvoorspelbaarheid in.
Samen overleggen
1. Hoe zij jij de ‘mentaliteit van het Koninkrijk’, waartoe Jezus oproept, omschrijven?
2. Wat gebeurt er concreet in ons leven wanneer ‘Christus in ons leeft’? Heb je dit zelf al ervaren?
3. Op welke manier maakt deze manier van leven ons vrij? Concrete voorbeelden?
Zodra iemand geboren wordt, bestaat hij… Hij moet echter zelf ook nog kiezen om geboren te
worden zodat hij kan groeien naar datgene waartoe hij geroepen is. Geboren worden voor het
eeuwige leven. Dat kan een proces zijn dat een heel leven blijft duren. Jezus is degene die ons laat
geboren worden om waarlijk mens te zijn. Hij laat ons geboren worden van omhoog, als kind van
God, om te leven naar de Geest. Deze geboorte kan een weg zijn die soms pijnlijk is. Een geboorte is
immers nooit pijnloos. Deze geboorte wordt openbaar gemaakt bij onze doop, maar blijft voortduren
ons leven lang.
 “Opnieuw geboren worden, of het eeuwige leven beginnen, betekent: hier beneden al levend
worden. Het komt er niet op aan om te wachten op het eeuwige leven, maar er nu al binnen te
gaan: ‘Waar het echt om draait is waarlijk levend te zijn voor we sterven; je gaat de hemel niet
binnen zoals je gewoon ergens heengaat. Je moet hemel worden… Je moet eeuwig leven worden,
je moet het worden met heel je wezen.” (M.Donze, Témoin d’une présence)
Geboren worden uit water en geest is overgaan van wat je ondergaat naar wat je kiest, van wat je
ondergaat naar wat je geeft: “Niemand neemt mijn leven, ik geef het zelf.” (Joh 10:18). Zoiets is
slechts mogelijk indien we Gods geest in ons werkzaam laten zijn, zodat ons hart van steen een hart
van vlees wordt. “De vrucht van de Geest is liefde, vreugde en vrede, geduld, vriendelijkheid en
goedheid, geloof, 23 zachtmoedigheid en zelfbeheersing” (Galaten 5:22,23)
Samen overleggen
1. Is het belangrijk te weten wat ‘de geest’ of ‘de Heilige Geest’ is? Is het niet belangrijker om in ons leven de
vrucht van de geest tot ontplooiing te laten komen, i.p.v. proberen te vatten wat niet gevat kan worden?
2. Hoe versta jij deze idee: “‘Waar het echt om draait is waarlijk levend te zijn… hemel worden… eeuwig
leven worden”? Wat betekent dit concrete in je dagelijkse leven?
3. ‘Je zou kunnen stellen dat ieder mens uit water geboren wordt (wanneer het water van de moeder
breekt). Dit volstaat echter niet om een ‘kind van het Koninkrijk’ te zijn. Er is ook een bewuste keuze nodig
om je hart, je geest, je leven te openen voor Gods adem (Gods dynamiek, enthousiasme, bezieling,
elan…)’ Bespreek samen jullie reacties op deze stelling.
4. Wat leer en onthoud je van deze ontmoeting tussen Jezus en Nikodemus?
1ste kwartaal 2017 – De Heilige Geest: studie 2
F.P.