Veilig werken met humaan of dierlijk materiaal

Eenheid Biologische veiligheid , FHML, CRISP, MUMC+,
Werkinstructie
voor
desinfectie
in
laboratoria
en
proefdierruimten
1. Onderwerp
Desinfectie is het chemische of fysische proces, waarbij het aantal micro-organismen op een
oppervlak of in afval verlaagd wordt tot een aanvaardbaar niveau. Deze techniek wordt
toegepast in laboratoria en ruimten waar gewerkt wordt met genetische gemodificeerde
organismen (GGO)(milieurisico’s), pathogene micro-organismen (PMO) (risico’s voor mens
en milieu), proefdieren (risico’s voor besmetting van mens of dier) dan wel humaan of
dierlijk materiaal (kans op risico’s voor mens en milieu).
Chemische stoffen voor desinfectie (desinfectantia) moeten in Nederland toegelaten zijn door
het College van toelating van gewasbestrijdingsmiddelen en biociden (zie www.ctgb.nl),
omdat ze getest moeten zijn op voldoende werking voor het doel waarvoor ze nodig zijn, en
geen grote risico’s mogen hebben voor mens en/of milieu. Desinfectantia zijn niet allen even
werkzaam voor de verschillende soorten micro-organismen (MO). In tabel 1 worden een
groot aantal desinfectiemiddelen beschreven voor wat betreft geschiktheid voor groepen van
micro-organismen.
Er worden specifieke aanbevelingen gegeven voor werkzaamheden met
A. het meest voorkomende genetisch gemodificeerde micro-organisme zoals E. coli K12,
voor de mens pathogene micro-organismen (PMO), en voor het werken met humaan
of dierlijk materiaal zoals bloed, weefsels of cellen
B. proefdieren
C. Incidenten en ongevallen
Versie december 2010
Eenheid Biologische veiligheid , FHML, CRISP, MUMC+,
Werkwijze
Algemeen:
1.
Voorwaarden voor een adequate werking van een desinfectiemiddel zijn
de juiste concentratie en inwerktijd (zie tabel 1)
2.
Bij
desinfectie
worden
nitril-handschoenen
gedragen
vanwege
de
irriterende werking van deze middelen voor de huid
3.
Als
het
materiaal
verdacht
is
van
potentieel
pathogene
micro-
organismen, raadpleeg dan tabel 1
A. GGO, PMO, dierlijk en humaan materiaal
1. Desinfectie van oppervlakten na reguliere werkzaamheden:

Niet zichtbaar vervuilde oppervlakten > 0.5 m2: oplossing van 0.1% (1000
ppm) actief chloor uit organische chloorverbinding (b.v. Stafilex, Actisan-D,
Medicarine) in gedemineraliseerd water gedurende 5 minuten laten inwerken.
Daarna naspoelen met water.
N.B. Deze chloor-oplossing is max. 2 weken houdbaar in koelkast en 1 dag
bij kT.

Niet zichtbaar vervuilde oppervlakten < 0.5 m2: 70% ethanol, 0.1 – 0.5%
SDS (voor lentivirus resp. adenovirus) of andere middelen voor speciale
organismen (zie tabel 1)
N.B. Ethanol met behulp van spuitfles en tissues aanbrengen. SDS-resten
verwijderen met water

Bij zichtbare vervuiling (bijvoorbeeld gemorst materiaal): eerst het gemorste
materiaal opnemen met tissues, en afvoeren als microbiologisch besmet
afval.

Desinfecteer microbiologische veiligheidskabinetten met 70% ethanol (50 ml
voldoende om het oppervlak 1 min. nat te houden)
.
2. Desinfectie van stoven
-
Gebruik bij voorkeur een stoof die zelf-steriliserend is (langere tijd op hoge
temperatuur)
-
Voorkom besmetting van stoven door een hydrofoob filter in de aanvoerslang van de
kooldioxide
-
Laat stoven die besmet zijn geraakt, desinfecteren met waterstofperoxide, b.v. door
PMV in Woerden (kosten ca. 350 euro per keer)
Versie dec. 2010
2
Eenheid Biologische veiligheid , FHML, CRISP, MUMC+,
3. Desinfectie van materialen, b.v. her te gebruiken glaswerk, besmet met:

GGO’s: 0.1% chloor uit organische chloorverbinding gedurende 10 minuten
laten inwerken.

PMO’s: voor het organisme geschikte desinfectiemethode (zie tabel 1). Voor
desinfectantia de concentratie en tijd toepassen, die aangegeven wordt door
de leverancier.

Humaan of dierlijk materiaal: na reiniging met water zeep, behandelen met
70% ethanol of 0.1% actief chloor-oplossing gedurende 10 minuten.
NB. Verhoog de incubatietijd of concentratie met een factor 2 als het materiaal
sterk vervuild is.
4. Desinfectie van vloeistoffen die langer dan 1 dag staan bij kamertemperatuur (b.v.
afgezogen media van celkweek):

0.1% actief chloor uit organische chloorverbinding. mengen en gedurende
tenminste 10 minuten laten inwerken.
5. Vloeistoffen die korter staan dan 1 dag: thermisch desinfecteren (zie tabel 1)
6
Desinfectie van de huid na een besmetting:

Voor ethanol gevoelige GGO of PMO (zie tabel 1): gebruik een door het Ctgb
toegelaten handen-alcohol volgens gebruiksaanwijzing van de leverancier
(b.v. Nedalco-des-G, Stokosept gel of Manuguard Hand Rub)

Voor ethanol ongevoelige GGO of PMO zoals spore-vormende bacteriën:
wassen met water en zeep; Het waswater opvangen in een bak en
desinfecteren in 1% Virkon S, voor minimaal 30 minuten.
B. Proefdieren
1. Oppervlakten in proefdierruimten

niet met micro-organismen behandelde muizen en ratten: eerst huishoudelijk
reinigen met een zeep (b.v. Neomoscan FA-4), daarna sprayen met een
desinfectiemiddel op basis van kwaternaire ammoniumverbinding (b.v.
Neoquat-combi). Eén keer per week een 250 ppm actief chloor-oplossing
gebruiken, b.v. Actisan-D) i.p.v. de kwaternaire ammoniumverbinding om
resistentievorming van de MO te voorkomen
Versie dec. 2010
3
Eenheid Biologische veiligheid , FHML, CRISP, MUMC+,

niet met micro-organismen behandelde grote proefdieren: vraag advies aan
proefdierdeskundige
(de
dieren
kunnen
besmet
zijn
met
potentiëel
pathogene micro-organismen) en raadpleeg tabel 1.

met micro-organismen behandelde dieren: eerst huishoudelijk reinigen,
daarna met middel dat voldoende desinfecterend werkt voor het betreffende
organisme (zie tabel 1).
2. Ruimtedesinfectie
o
Laat
ruimtes
desinfecteren
met
waterstofperoxide
door
geïnstrueerde
medewerkers (CPV).
o
De ruimte wordt vrijgegeven nadat de concentratie waterstofperoxide lager is
dan 1 ppm en de indicatoren zijn uitgelezen.
C. Incidenten en ongevallen
1.Desinfectie na morsen of breuk:

Bedek een verontreinigde oppervlakte of materiaal met tissues en laat de
vloeistof intrekken. Verwijder gebroken materialen met een pincet

Voer de tissues en de gebroken materialen af als microbiologisch besmet
materiaal, dus in een WIVA vat.

Desinfecteer de oppervlakten met een 0.1% actief chlooroplossing.
2.Desinfectie na prik-, snij- of spat-accident:

Laat een wond bloeden of stimuleer het bloeden

Desinfecteer een wond of de huid met 70% alcohol + 0.5% chloorhexidine of
Povidon-jodium-oplossing

Spoel
besmette
ogen
gedurende
10
minuten
met
de
aanwezige
oogspoelvoorziening

Spoel besmette mond met water.
Referenties

Rutala, W.A. Draft APIC guideline for selection and use of disinfectants. Am.J.Inf.
Control 23, 1995, 35a-67a

Arbo-informatieblad 9: Biologische agentia, Sdu uitgevers, Den Haag, 5e druk, 2010

Arbo-informatieblad 18: Laboratoria, Sdu Uitgevers, Den Haag, 5e druk, 2010

Veilig werken met micro-organismen, parasieten en cellen in laboratoria en andere
werkruimten. Theorie en praktijk. (red. H. Schellekens). Ned. Ver. Voor
Microbiologie, 3e geheel herzienen druk, Bilthoven, 2009
Versie dec. 2010
4
Eenheid Biologische veiligheid , FHML, CRISP, MUMC+,

Bioveiligheid in het laboratorium. Vlaams interuniversitair instituut voor
biotechnologie, Leuven, 3e druk, 2004

G. McDonnell and A.D. Russell. Antiseptics and disinfectants: activity, action and
resistance. Clin. Microbiol. Rev. 12 (199) 147-179.

http://www.ctgb.nl: Databank bestrijdingsmiddelen: Overzicht van in Nederland
toegelaten desinfectiemiddelen, inclusief hun wettelijke gebruiksvoorschriften en Lijst
met aangemelde biociden (die voorlopig gedoogd worden).

WIP-richtlijn Prionziekten, 2008: zie http://www.wip.nl/document.htm
Vragen:
Waar deze instructie onvoldoende informatie geeft, informeer bij:

D. van Faassen, BVF azM, tel. 06-46705551,
[email protected]

M. Markerink, BVF UM, tel. 06-46705552, [email protected]

S. Seeldrayers, proefdierdeskundige , tel. 043-3881175
[email protected]
Versie dec. 2010
5
Eenheid Biologische veiligheid , FHML, CRISP, MUMC+,
Tabel 1: Kruistabel met desinfectiemethoden voor verschillende soorten GGO en PMO
Bacteriën
Werkings
tijd (min.)
Vegetatief,
b.v. E. coli
K12)
10-30
Ethanol (70%)
Isopropanol (70%)
Methode
Chloorverbindingen
(hypochloriet/
dichloorisocyanuur
zuur)*( 0.03-5%)
1-propanol (70%)
Virussen
Sporen
(b.v.
Clostri
dia)
mycobact.
+
+
(0.5%)
10-30
+
10-30
+
10
Plantaardige
cellen
+
met
envelop
(lipofiel)
b.v. lenti-,
vaccinia-,
influenza-,
hepatitis B
en C-virus
zonder
envelop
(hydrofiel)
b.v.
adenovirus,
bacteriofaag M13,
hepatitis Avirus
+
(0.1%)
+
+ (0.1%)
+
-
+
+
-
+
-
-
-
-
+
-
-
+
+
1 - 30
+
+
+
10-30
+
-
-
Waterstofperoxide*
Quats**
(0.1-2% )
Gisten/
Schimmels
+
+
-
-
+
+ (0.1%
HIV; 0.5%
adenovirus)
Dierlijke
cellen
+
+
+?
+
SDS (0.1% - 0.5%)
(sodium
dodecyl
sulfaat)
10
Virkon S*
(1 %)
10
+
+
+
+
+
+
Clidox, Tristel
of
Twinoxide
(chloordioxide)
(volgens fabrikant)*
10
+
+
+
+
+
+
10
+
+?
+
(poliovirus)
+?
+?
+?
Loog (1 M NaOH)
Water
Thermische desinfectie
(autoclaaf)
Thermische desinfectie
(droge hitte)
Membraanfiltratie
Versie dec. 2010
10
-
-
-
-
-
-
+?
+?
15’ ,121 C
+
+
+
+
+
+
+
10’, 134 oC
+
+
+
+
+
+
+
30’, 100 oC#
+
+ (60
min)
+ (30
min)
-
-
-
+ (80 C)
+ (60 C)
+
+
2 uur 160 C of
1 uur 180 C
+
+
+
+
+
+
+
+
0.22 µm
(bv
Corning
430626)
0.22µm
0.22
µm
0.02 µm
0.45 µm
10 µm
10 µm
o
6
0.02 µm
(bv
Planova
15N)
Eenheid Biologische veiligheid , FHML, CRISP, MUMC+,
Bacteriën
Methode
Handdesinfectiemiddelen met 70%
ethanol zoals Stokosept
gel
Handdesinfectiemiddel
en met 80% ethanol
zoals Manuguard Hand
Rub
Virussen
Vegetatief,
b.v. E. coli
K12)
Sporen
(b.v.
Clostri
dia)
mycobact.
30 sec
+
-
+
+
-
+
30 sec
+
-
+
+
+ ( 1min)
+
Werkings
tijd (min.)
met
envelop
(lipofiel)
b.v. lenti-,
vaccinia-,
influenza-,
hepatitis B
en C-virus
Gisten/
Schimmels
Plantaardige
cellen
zonder
envelop
(hydrofiel)
b.v.
adenovirus,
bacteriofaag M13,
hepatitis Avirus
+ = goed werkzaam - = niet werkzaam
blanco = onbekend
+? waarschijnlijk goed werkzaam, maar niet gepubliceerd
* aspecifieke reactie, dus ook voor non-culturable organismen zoals norovirus etc.
** quats = quaternaire ammonium verbindingen
NB. Creutzfeld Jacob Disease veroorzakende prion is geen pathogeen micro-organisme, maar een eiwit, dat onwerkzaam te maken
is met 2% actief chloor-oplossing gedurende 4 uur (oppervlakten en materialen). 2% Actief chloor is corrosief voor huid en
luchtwegen. Neopreen of PVC handschoenen gebruiken en in de zuurkast werken. Bij een verontreiniging op de huid: spoelen met 1
N NaOH (5 min) en daarna grondig spoelen met water.
Versie dec. 2010
7
Dierlijke
cellen