Plant van de maand juli

PLANTENWERKGROEP
Plant van de maand augustus 2012:
SCHERPE BOTERBLOEM
tekst en foto’s: Martin Soffers
Scherpe boterbloem (Ranonculus acris)
Nederlandse naam
Wetenschappelijke naam
Familie
Geslacht
Bloemkleur
Kroonbladen
Bloembouw
Kelkbladen
Meeldraden en stampers
Stengel
Bladvorm
Vruchten
Wortel
Bloeiperiode
Groeiplaatsen
Bijzonderheden
Scherpe boterbloem
Ranonculus acris
Ranonkelfamilie
Ranonculus (Boterbloem)
glanzend goudgeel
5, niet vergroeid
regelmatig
5, tegen de kroon aanliggend
meer dan 20
rond en niet gegroefd
handvormig geveerd
dopvruchtjes met een krom snaveltje
wortelstok
april-herfst
in grasland en bermen
licht giftig; bitter smakend sap.
Boterbloemen zijn misschien wel de bekendste planten van onze wilde flora. Deze maand is
de schijnwerper gericht op één daarvan: Scherpe boterbloem (Ranunculus acris), een zeer
algemene soort. De soortnaam acris duidt op het scherp smakend sap. Scherpe boterbloem is
een meerjarige plant met een wortelstok. De plant maakt eerst een rozet waaruit later de
bloeistengels tevoorschijn komen. Boven in de stengeltop bevinden zich meerdere bloemen
op een lange steel.
De plant is dofgroen van kleur en ziet er slank uit. Scherpe boterbloem groeit fier omhoog en
kan een hoogte van één meter bereiken. Deze boterbloem is lid van de familie van de
Ranonkelachtigen. De Ranonkelfamilie kent veel geslachten waarvan Ranonculus
(Boterbloem) het grootste geslacht is.
We gaan eens een kijkje nemen in en onder de bloem.
Kijken we in de bloem, dan zien we veel meeldraden en in het
midden veel stampers: meer dan twintig. In de nagel van het
kroonblaadje bevindt zich een honingmerk (zie afbeelding).
Kijken we onder de bloem dan zien we dat deze plant bijna geen
bloembodem heeft. De kelk- en kroonbladen gaan vrijwel direct
uit van de stengel. Let er maar eens op. Deze geringe
bloembodem is heel kenmerkend voor de leden van de Ranonkelachtigen. Onder de bloem
zien we vervolgens 5 groengele behaarde kelkblaadjes die tegen de kroon aanliggen.
Onder de bloem zien we verder een buigzame, vertakte stengel die glad en rolrond is. Dit is
goed te voelen door de steel tussen duim en wijsvinger rond te draaien. Je voelt dan geen
weerstand. Dit i.t.t. een aantal andere boterbloemen, zoals de Kruipende boterbloem waarvan
de steel geribbeld is
Letten we op de bloembouw, dan zien we een mooie regelmatige bouw. De bloem telt 5 losse
gele kroonblaadjes, die aan de binnenkant glanzen alsof ze gelakt zijn! Ze zien er vettig uit:
als boter. What’s in a name! Aan de buitenkant zijn de kroonbladeren dof geel.
Scherpe boterbloem bloeit van april tot diep in de herfst. Deze soort weet eigenlijk niet van
ophouden en produceert soms nog bloemen in de winter.
De onderste bladeren hebben een lange steel; de bovenste
stengelbladeren zitten. Onderaan de steel zijn ze handvormig en diep
ingesneden: 5-7 delig. Aan de bloeistengel bevinden zich ook diep
ingesneden bladeren, maar daarvan zijn de slippen erg smal. Van
onder én van boven zijn de bladen behaard. Ze vertonen vaak een
donkere tekening. Ook hieraan is de plant goed te herkenen. Een
verklaring voor die zwarte vlekken op het blad is er niet (zie
afbeelding).
Scherpe boterbloem is dus goed te herkennen aan en van andere soortgenoten te
onderscheiden door:
- de glanzend goudgele bloemen
- de handvormige bladeren onderaan de steel
- de onderste gesteelde en de bovenstee ongesteeld bladeren
- de rolronde, niet gegroefde steel.
Deze boterbloem is op bestuiving door insecten aangewezen. Na de
bevruchting ontstaan uit de vruchtbeginsels talrijke dopvruchtjes met
een kort, krom snaveltje (zie afbeelding). Met een loep mooi te zien.
De vruchtjes zijn glad en klein: slechts enkele millimeters. Samen
vormen ze een klein bolletje.
Overal tussen het gras kunnen we deze boterbloem aantreffen. Vaak groeien de planten ver
boven het gras uit. Weilanden en bermen zijn vaak uitgedost met massa’s Scherpe boterbloem
waardoor de kleur geel het beeld helemaal bepaalt. Scherpe boterbloem heeft een sterke
voorkeur voor een nattige bodem, maar komt ook wel op een zandige grond voor.
Tot slot nog enkele bijzonderheden:
Net als alle andere boterbloemen is Scherpe boterbloem enigszins
giftig, maar in gedroogde toestand niet meer. Bij regen buigen de
bloemstengels naar beneden om en laten zo hun kopjes deemoedig
hangen (zie afbeelding met slak). Ze doen dit niet uit droefenis, maar
om hun stuifmeel droog te houden. Dit tot grote vreugde en vermaak
van allerlei kleine insecten die onder de hangende bloemen genieten
van een comfortabele schuilplaats. Scherpe boterbloem is de enige
boterbloem die de steel ombuigt. Andere boterbloemen met een minder buigzame stengel
sluiten bij slecht weer hun bloemen.
Scherpe boterbloem heeft geluk. Omdat zijn sap zo scherp smaakt, wordt hij door grazend vee
niet opgegeten: lang leve onze flora, lang leve de Scherpe boterbloem!
Tot de volgende maand.
Martin Soffers