Cultuur-sensitieve aspecten in de zorg

Cultuur-sensitieve aspecten in de zorg
Toegespitst op kankerzorg
dr. Mohamed Boulaksil
Cardioloog i.o.
Pharos Utrecht,
18 juni 2013
Indeling
• Definitie van begrippen
• Epidemiologische verschillen migrant vs
autochtoon
• Communicatie met de (migranten)patient
• Culturele aspecten van communicatie
2
Migrant, allochtoon, nieuwe Nederlander
• ‘Migrant‘: mensen met een Turkse,
Marokkaanse, Surinaamse, Antilliaanse of
Arubaanse achtergrond.
• ‘Allochtoon’: persoon van wie ten minste 1
ouder in buitenland is geboren. (CBS)
– Zelf in buitenland geboren: 1e generatie.
– In NL geboren: 2e generatie.
– Westerse en niet-westerse allochtonen.
• ‘Nieuwe Nederlanders’ (NNLs) en ‘Oude
Nederlanders’ (ONLs).
3
Migrant vs. autochtoon
• Ziekte en gezondheid ongelijk verdeeld
binnen Nederlandse bevolking
• Inkomen, opleiding en sociale afkomst
(SES, socio-economische status) invloed
op vóórkomen ziekten.
• In NL: (in jaren 90) gezondheid migranten
(gemiddeld) slechter dan autochtonen.
• Verschillen omgang ziekte en gezondheid
tussen migranten en autochtonen.
• Verschillen gebruik voorzieningen in
4
Kanker onder migranten
• Minder kanker (lagere incidentie) dan bij
autochtonen.
• Wel vaker kanker gerelateerd aan infecties
(baarmoederhals-, leverkanker).
• Binnen migrantengroep verschillen, bijv.:
veel vaker longkanker bij Turkse mannen
(veel roken?).
• Weinig voorkomende doodsoorzaak onder
migranten (lagere sterfte): aandeel kanker
als doodsoorzaak ~50% lager dan
5
Oorzaak verschillen
• Genetische verschillen? M.n. genen die een rol
hebben in 'vatbaarheid' voor kanker.
• Migranten nog relatief kort in NL (m.n. 1e
generatie): kortere blootstelling aan 'westerse
leefstijl' (extra risico op kanker (alcohol en
roken).
– Kankerincidentie herkomstlanden vaak lager.
– Kankersterfte hoger des te jonger naar NL (niet hoe
langer in NL).
– ‘Healty migrant effect’
• Selectieve remigratie.
6
Verschillen nemen af
• Vóórkomen kanker en kankersterfte onder
migranten verschuift langzaam naar
gemiddelde in NL.
• Dit heet 'convergentie‘.
• Dus: verwachting toename kankersterfte
onder migranten.
7
Communicatie
• Goede communicatie essentieel voor
goede arts-patientrelatie en dus zorg voor
patiënt met kanker.
• ‘Communicatie’ is meer dan ‘taal‘ alleen.
• Begrip en inzicht essentieel in elkaars
(ziekte) opvattingen, beleving en
leefwereld.
8
Sociaal-culturele aspecten communicatie 1
• Belevingswereld migrant-patiënt van
invloed op de communicatie tussen
behandelaar en patiënt.
• Ook referentiekader behandelaar van
invloed op communicatie!
• Welke aspecten kunnen de communicatie
bemoeilijken?
9
Sociaal-culturele aspecten communicatie 2
• Taal
– Kan communicatie in de weg staan.
– Niet ideaal: familielid tolkt.
– Beter (maar ook niet ideaal): (migrant)tolk.
Echter, tegenwoordig niet betaald.
10
Sociaal-culturele aspecten communicatie 3
• Kennis en ziekte-inzicht
– (Gebrek aan) kennis van menselijk lichaam
en inzicht in ziekte.
– Laag-geschooldheid en analfabetisme.
– Mythen over kanker (‘kanker is besmettelijk’).
– Medisch-biologische visie in Westen vs
bovennatuurlijke machten (djinn) bij ontstaan
en genezing van kanker.
11
Sociaal-culturele aspecten communicatie 4
• Bespreekbaarheid
– Kanker vaak moeilijk bespreekbaar, zowel
voor patiënt, familie als naaste omgeving.
– Opnieuw gebrek aan kennis.
– Groeps-gericht vs. individu-gericht. Daardoor
meer implicatie op sociale relaties van patiënt.
– Angst voor uitzonderingspositie waardoor
verzwijgen ziekte of vermijden (noodzakelijke)
medische therapie.
– Onvoldoende informatie c.q. vertolking door
tolk of familieleden.
12
Sociaal-culturele aspecten communicatie 5
• Gebruik van zorg
– Mogelijk minder gebruik van (noodzakelijke)
medische zorg
– Opkomst bevolkingsonderzoeken (borst- en
baarmoederhalskanker) lager.
– Mogelijk minder gebruik van verpleeg/verzorgingshuizen en terminale thuiszorg.
13
Aanbevelingen KWF
• Aandacht voor sociale en culturele aspecten van ziektebeleving van
groot belang.
• Hulpverleners verdiepen in sociaal-culturele leefwereld van patiënt.
• Inlevingsvermogen in opvattingen over ziekte en gezondheid aan
beide kanten.
• Meer intermediairs (ook als tolk), vertrouwenspersoon voor migrantpatiënt met kanker.
• Meer kennisoverdracht over menselijk lichaam bij (oudere)
migranten.
• Wijzen op goede aspecten (niet-westerse) leefstijl (beschermend
tegen kanker).
• Wijzen op aanbod voorzieningen en instellingen (voor
kankerpatiënt) in NL .
• Lotgenotencontact en psychosociale ondersteuning toegespitst op
migrant-patiënt.
14
Einde
Dank u voor uw aandacht