Albert Einstein Leven en werk

Albert Einstein
Leven en werk
Erik Lagendijk
HOVO EUR
september-oktober 2008
Albert Einstein in vijf lessen
1.
2.
3.
4.
5.
Jeugd, studie en eerste baan
Het wonderjaar 1905
Die glücklichste Gedanke
Der Herrgott würfelt nicht
De latere jaren
Geraadpleegde literatuur (selectie)
• Abraham Pais, ‘Subtle is the lord…’ The Science and the Life of
Albert Einstein, Oxford University Press, 1982. Een wetenschappelijke
biografie bedoeld voor lezers met een natuurwetenschappelijke achtergrond.
Geschreven door een vooraanstaand natuurkundige die Einstein persoonlijk heeft
gekend.
• Walter Isaacson, Einstein His Life and Universe, Simon & Schuster,
2007. De laatste (?) in een lange reeks van semi-populaire biografieën.
• Albert Einstein, Ideas and Opinions, Crown Publishers, 1982.
• Albert Einstein, Über die spezielle und die allgemeine
Relativitätstheorie, Springer, 1988.
• Originele artikelen, te vinden op de volgende website:
http://www.physik.uni-augsburg.de/annalen/history/Einstein-in-AdP.htm
Inhoud van “Ideas and Opinions”
Part I: Ideas and Opinions
About …
About Freedom
About Religion
About Education
About Friends
Part II: On Politics, Government, and Pacifism
Part III: On the Jewish People
Part IV: On Germany
Part V: Contributions to Science
Einstein’s stem
http://www.aip.org/history/einstein/voice1.htm
"It followed from the special theory of relativity that
mass and energy are both but different manifestations
of the same thing -- a somewhat unfamiliar
conception for the average mind. Furthermore, the
equation E is equal m c-squared, in which energy is
put equal to mass, multiplied with the square of the
velocity of light, showed that very small amounts of
mass may be converted into a very large amount of
energy and vice versa. The mass and energy were in
fact equivalent, according to the formula mentioned
above. This was demonstrated by Cockcroft and
Walton in 1932, experimentally."
Soundtrack van de film Atomic Physics,1948.
Albert Einstein
Leven en werk
Eerste les
Jeugd, studie en eerste baan
1879 -1905
De wereld in 1879
7 januari Koning Willem III trouwt met Emma von Waldeck-Pyrmont.
12 januari – 1 september. Zulu oorlog in Zuid Afrika, gewonnen door de
Engelsen ten koste 5.25 miljoen pond sterling en meer dan 1300 Engelse
gesneuvelden.
5 februari Joseph Swan demonstreert een gloeilamp met een
koolstofdraad.
februari Max Planck verdedigt zijn proefschrift over de tweede hoofdwet
van de thermodynamica.
14 maart Geboorte van Albert Einstein.
3 april Anti Revolutionaire Partij opgericht door Abraham Kuyper.
16 april Dood van Bernadette die Maria zag in Lourdes.
8 mei Eerste patentaanvraag voor een benzinemotor voertuig door George
Selden.
31 mei Eerste elektrische trein rijdt in de Berlijnse Handelstentoonstelling.
21 oktober Thomas Edison komt met zijn (betere) versie van de
koolstofdraad gloeilamp.
5 november Dood van James Clerk Maxwell.
7 november Geboorte van Lev Davidovich Bronstein (Leon Trotsky).
5 december Eerste automatische telefooncentrale gepatenteerd.
18 december Geboorte van Iosif Vissarionovich Dzhugashvili (Joseph
Stalin).
De natuurkunde in 1879
De mechanica van Newton is ongekend succesvol en onomstreden.
De natuurkunde in 1879
Ruimte en tijd bij Newton
Sir Isaac Newton: Principia Mathematica (1687)
SCHOLIUM ON ABSOLUTE SPACE AND TIME
1. […] I do not define time, space, place and motion, as being well known
to all. […] it will be convenient to distinguish them into absolute and
relative, true and apparent, mathematical and common.
2. Absolute, true, and mathematical time, of itself, and from its own
nature flows equably without regard to anything external […] [It] is to
be contrasted with relative, apparent, and common time, which is
some sensible and external […] measure of duration by the means of
motion, which is commonly used instead of true time; such as an hour,
a day, a month, a year.
3. Absolute space, in its own nature, without regard to anything external,
remains always similar and immovable. Relative space is some
movable dimension or measure of the absolute spaces. […]
3. Place is a part of space which a body takes up, and is according to
the space, either absolute or relative. […] Positions properly have no
quantity, nor are they so much the places themselves, as the
properties of places. […]
4. Absolute motion is the translation of a body from one absolute place
into another; and relative motion, the translation from one relative
place into another. […]
5. Etc. t.m.12
De Principia volgen het voorbeeld van de
Elementen van Euclides
“op geometrische wijze”:
Definitie – axioma – stelling – bewijs
Net zoals Descartes, Spinoza, Russel, …
De natuurkunde in 1879
De wetten van Newton
Eerste wet
“Every body perseveres in its state of rest, or of uniform motion in a right line,
unless it is compelled to change that state by forces impressed thereon.”
Een onbeïnvloed lichaam staat stil of beweegt rechtlijnig eenparig.
Tweede wet
“The alteration of motion is ever proportional to the motive force impressed;
and is made in the direction of the right line in which that force is impressed. “
F=ma
(Als m constant is! Anders: F = dp/dt met p=mv – impuls)
Derde wet:
“To every action there is always opposed an equal and opposite reaction: or
the mutual actions of two bodies upon each other are always equal, and
directed to contrary parts.”
FBA=-FAB.
Actie is minus reactie
De natuurkunde in 1879
Relativiteitsprincipe van Galilei
Galilei 1632
Dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo
Verschijnselen waargenomen in rust blijven ongewijzigd indien
waargenomen bij uniforme beweging.
U een kop koffie net zo rustig drinken in de TGV op volle snelheid
als in de stationsrestauratie.
“Shut yourself up with some friend in the main cabin below decks on some
large ship, and have with you there some flies, butterflies, and other small
flying animals. Have a large bowl of water with some fish in it; hang up a
bottle that empties drop by drop into a wide vessel beneath it. With the
ship standing still, observe carefully how the little animals fly with equal
speed to all sides of the cabin. The fish swim indifferently in all directions;
the drops fall into the vessel beneath; and, in throwing something to your
friend, you need throw it no more strongly in one direction than another,
the distances being equal; jumping with your feet together, you pass equal
spaces in every direction. When you have observed all these things
carefully (though doubtless when the ship is standing still everything must
happen in this way), have the ship proceed with any speed you like, so
long as the motion is uniform and not fluctuating this way and that. You will
discover not the least change in all the effects named, nor could you tell
from any of them whether the ship was moving or standing still.”
Het relativiteitsbeginsel van Galilei: rust is niet te onderscheiden van
uniforme beweging.
De natuurkunde in 1879
De perihelium beweging van
Mercurius
F12
m2
r12
F21
Gravitatiewet van Newton
F12=(Gm1m2/r122)er
Voorspelt dat de banen van planten ellipsen zijn,
zoals eerder aangetoond door Keppler
m1
Le Verrier vindt in 1859 een
periheliumrotatie van Mercurius
van 43 boogseconde per eeuw.
Deze kan niet verklaard worden
met de gravitatiewet van Newton.
De natuurkunde in 1879
De theorie van het licht: optica
Newton: licht is een stroom deeltjes (plant zich
rechtlijnig voort, kaatst, beweegt door lege
ruimte)
Huygens: licht is een evenwichtsverstoring
(kleurverschijnselen, dubbele breking)(“golf” –
in wat?)
Lakmoesproef:
Interferentie bij een
dubbelspleetexperiment
Young in 1801
De natuurkunde in 1879
De warmteleer: hoofdwetten van de
thermodynamica
Mayer, Joule: Eerste hoofdwet
Warmte is een vorm van energie en energie is behouden.
Er is geen perpetuum mobile van de eerste soort.
Maar… veel processen die volgens de eerste hoofdwet
zijn toegestaan treden toch niet op.
Een afgekoeld kop koffie wordt niet meer
(spontaan) warm, een gevallen steen
komt niet meer (spontaan) omhoog. U
wordt alleen ouder, nooit jonger.
Tweede hoofdwet
(Clausius) Warmte kan niet spontaan overgaan van een
materiaal bij een lagere temperatuur naar een materiaal
bij een hogere temperatuur.
T1
<
T2
(Thomson -Lord Kelvin) Het is niet mogelijk warmte
volledig in arbeid om te zetten. Geen warmtemachine
heeft 100% rendement.
(Planck e.v.a.) Alleen die processen zijn mogelijk waarbij
de totale entropie van het universum niet afneemt.
Bepaalde processen zijn onomkeerbaar.
Er is geen perpetuum mobile van de tweede soort.
De natuurkunde in 1879
Het atoombegrip
Democritus ca 400 v. C. introduceert de ondeelbare
bestanddelen van de materie: atomen.
Dalton ca 1810:
• Alle materie is samengesteld uit kleine, ondeelbare partikels.
• De atomen van een gegeven element (18 bekend) bezitten elk
hun unieke eigenschappen en eigen massa.
• Atomen zijn onverwoestbaar en behouden hun identiteit na een
scheikundige reactie.
• Chemische verbindingen worden gevormd door combinatie van
atomen.
• Een gegeven verbinding heeft steeds dezelfde verhouding van
de atomen van de samenstellende elementen.
Natuurkundigen introduceren hun eigen atoombegrip
o.a. op grond van de gaswetten van Gay Lussac (1809)
en van Avogadro (1811):
De volumeverhoudingen van gassen bij het vormen van
verbindingen zijn gehele getallen.
Bij gelijke temperatuur en druk bevatten gelijke volumina
van gassen dezelfde aantallen moleculen .
Wat is het getal van Avogadro en hoe groot is een
atoom?
Loschmidt (1866) uit twee vergelijkingen met twee
onbekenden:
NA ≈ 0,5 1023 per mol. (huidige waarde: 6,02 1023)
d ≈ een miljoenste van een millimeter: 10-9 m=1 nm
(huidige waarde ook ca 1 nm)
De natuurkunde in 1879
Spectra
Chemical Analysis by Observation of Spectra
GUSTAV KIRCHHOFF AND ROBERT BUNSEN
Annalen der Physik und der Chemie (Poggendorff), Vol. 110 (1860), pp. 161189 (dated Heidelberg, 1860)
It is known that several substances have the
property of producing certain bright lines
when brought into the flame. A method of
qualitative analysis can be based on these
lines, whereby the field of chemical reactions
is greatly widened and hitherto inaccessible
problems are solved. We limit ourselves here
to developing the method for alkali and earthalkali metals and demonstrating its value by
some examples.
Maxwell: “something is rattling in the atom”
De natuurkunde in 1879
Atomistische verklaringen: de
kinetische gastheorie en de
statistische mechanica
Maxwell en Boltzmann baseren de warmteleer en de
gastheorie op de bewegingen van atomen: kinetische
gastheorie.
Boltzmann geeft een atomistische verklaring van de
tweede hoofdwet: statistische mechanica.
De tweede hoofdwet “degradeert”daarmee van een
absolute wet tot een waarschijnlijkheidswet.
S=klog(W)+constante
Het atoombegrip blijft omstreden tot in de 20e eeuw.
“Energetici”: Ostwald, Mach
Mechanistische verschijnselen zijn tijdomkeerbaar,
thermodynamische niet.
De natuurkunde in 1879
Elektromagnetisme: het veldbegrip
Faraday introduceert het veldbegrip:
Elektrische en magnetische ladingen brengen de
ruimte in een toestand die gekarakteriseerd wordt
door elektrische en magnetische vectorvelden.
Let op: het veld bestaat
E in ieder punt!
De lengte van de pijl geeft de (relatieve) sterkte van het veld ter plekke, de
richting geeft de richting van het veld.
Betekenis: kracht op een (test) lading q: F=qE
Let op: door
ieder punt
gaat een
veldlijn.
Het veld kan worden voorgesteld door veldlijnen: in ieder punt is de
richting van E de raaklijn aan de veldlijn door dat punt. De dichtheid van
de veldlijnen geeft de (relatieve) sterkte van E. Veldlijnen beginnen op +
ladingen (of in het oneindige) en eindigen op – ladingen (of in het
oneindige)
Voorbeeld: veldlijnen van een dipool.
Elektrische flux is “de hoeveelheid veld door een oppervlak”.
E
E
A
E
θ
A
A
Φ=EA
Meer algemeen:
Φ=0
Φ=EAcosθ
Maxwell, Treatise on Electricity and Magnetism, 1873
Wetten van Maxwell:
Eerste wet (wet van Gauss voor het elektrisch veld): beschrijft het effect van
elektrische lading op de elektrische flux.
Tweede wet (wet van Gauss voor het magnetisch veld): beschrijft het effect van
magnetische lading op de magnetische flux.
Derde wet (inductiewet van Faraday): beschrijft het effect van een veranderend
magnetisch veld op het elektrisch veld
Vierde wet (Ampère’s stroomwet met Maxwell’s toevoeging): beschrijft het
effect van een elektrische stroom en/of een veranderend elektrisch veld op het
magnetisch veld
Samen bepalen ze de ontstane velden uit de bronnen (ladingen, stromen
veranderende velden). Voor de werking op (bewegende) testladingen hebben
we bovendien de Lorentzkracht nodig
De eerste wet van Maxwell (wet van Gauss voor het elektrisch veld):
De elektrische flux door een gesloten oppervlak is (op een
eenhedenconstante na) gelijk aan de ingesloten elektrische lading.
E
Q
bol E cos   dA 
dus E 
bol
Q
4 0r 2
Kracht op lading q :
F  qE 
qQ
4 0r 2
Wet van Coulomb!
EdA  E
bol
dA  E 4 r 2 
Q
0
De tweede wet van Maxwell (wet van Gauss voor het magnetisch veld):
De magnetische flux door een gesloten oppervlak is (op een
eenhedenconstante na) gelijk aan de ingesloten magnetische lading.
Omdat er geen vrije magnetische ladingen (monopolen”) bestaan (?) (alleen
multipolen zoals dipolen: “magneten”) is de magnetische flux door een
gesloten oppervlak altijd 0.
De derde en de vierde wet van Maxwell gaan over veranderende velden.
Toepassingen: elektromagneten, elektromotoren, generatoren (dynamo).
Einstein’s vader en oom hadden een elektrotechnisch bedrijf. Einstein bezat
(mede) een patent voor een elektrische koelmachine
De natuurkunde is af in 1879
Advies aan Max Planck rond 1873:
“Ga wat anders studeren dan natuurkunde. Die wetenschap is af.”
Maar dan komt Albert Einstein
Albert Einstein in 1879
Geboren op 14 maart in Ulm aan de Donau, Baden- Württenberg,
Zuid -Duitsland.
Bahnhofstrasse 20, geboortehuis, gebombardeerd in 1944.
“De tijd heeft het zelfs nog meer aangetast dan hij mij heeft aangetast”
Eerste kind van Hermann Einstein (1847-1902), handelaar in veren
bedden, en Pauline Koch (1858-1920). Beiden zijn van joodse afkomst.
Kleuter
1880 Verhuizing naar München. Hermann Einstein wordt als verkoopleider partner in
de elektrotechnische firma van zijn broer Jacob. De twee gezinnen betrekken samen
een huis. De firma is na een hoopvol begin niet erg succesvol.
1881 Geboorte van zuster Maria, altijd Maja genoemd .
1881-1883 Zorg om Albert’s verstandelijke ontwikkeling: hij praat nauwelijks. Zodra
hij gaat praten doet hij dat in volledige zinnen die hij vooraf zichzelf influistert.
1884 Albert krijgt van zijn vader een kompas op zijn ziekbed en verwondert zich. Zijn
moeder (redelijk begaafd pianiste) laat hem vioollessen nemen, aanvankelijk tegen
zijn zin (teveel gedwongen oefening). Later zal vioolspelen zijn tweede grote passie
zijn.
Het wordt nooit iets met jou
1885 Gaat naar de Volksschule. Is meestal de beste van de klas. Heeft een
knobbel voor rekenen (wel slordig) maar niet voor taal. Hekel aan gymnastiek
en sport (later zal hij zeilen: “De sport die de minste inspanning vergt.”)
Einzelganger.
1888 Gaat naar het katholieke Luitpold Gymnasium. Krijgt thuis les in het
joodse geloof. Ontwikkelt een levenslange afkeer van het autoritaire Duitse
onderwijssysteem. Geeft blijk van een grote aanleg voor wis- en natuurkunde.
Antimilitarist vanaf de dag dat hij soldaten ziet marcheren.
Leraar Grieks: “Het wordt nooit iets met jou, je verspilt ieders tijd en je zou de
school onmiddellijk moeten verlaten.“
Het ontstaan van een autodidact
1890 Begin van een religieuze periode. Periode eindigt abrupt als de
medische student Max Talmud (later Talmey) wekelijks aanschuift aan de
familiedis (joods gebruik om arme joodse studenten te helpen). Talmud leent
Albert populair wetenschappelijk boeken en discussieert met hem over
natuurwetenschap en filosofie. Een van de boeken gaat over de geometrie
van Euclides, zijn “holy geometry book”.
Vanaf dat moment wordt hij autodidact.
1894 De Einsteins verhuizen van München via Milaan naar Pavia, Italië waar
de vooruitzichten voor de firma beter lijken. Albert blijft in München om zijn
school af te maken.
1895 Albert is ongelukkig en reist – met doktersattest – zijn familie achterna.
Belooft zijn ouders zich door zelfstudie voor te bereiden op het
toelatingsexamen van de Polytechnische school (later ETH) Zürich.
Hij haalt hoge cijfers voor wis- en natuurkunde, maar zakt op talen.
“Tröstlich aber war es, daß der Physiker H.F. Weber mir sagen ließ, ich dürfe
seine Kollegs hören wenn ich in Zürich bliebe. Der Direktor, Prof. Herzog,
aber empfahl mich an die Kantonsschule in Aarau, wo ich nach einjährigem
Studium die Matur bestand”. (Erinnerungen, 1955, posthuum).
Eerste gedachte-experiment in Aarau
1895 Hij wordt opgenomen in het gezin Winteler, een van de leraren van de
school. (rolmodel?). Heeft voor het eerst plezier op school. Geeft zijn Duitse
nationaliteit op. Eerste liefde: Marie Winteler.
Omstreeks deze tijd vraagt hij zich af hoe een lichtsignaal
eruit ziet als je meereist met een lichtstraal. Eerste
gedachte-experiment – een noviteit en begin van de
speciale relativiteitstheorie.
1896 Slaagt voor de “Matur”. Zijn vader begint, nu alleen, na verlies van een groot
deel van het familiekapitaal en tegen adviezen van o.a. Albert in een nieuwe firma in
dynamo’s in Milaan. Ook deze firma zal het niet redden. Hermann’s gezondheid
takelt af tot verdriet van Albert.
Mes projets d’avenir
Matur Frans essay: Mes projets d’avenir (cijfer: 3 uit 6)
“[…] j’irais a l’école polytechnique de Zurich. […] pour y étudier les
mathématiques et la physique. Je m’imagine (de) devenir
professeur dans ces branches [...] en choisissant la partie
théorique de ces sciences. Voici les raisons qui m’ont porté à ce
projet. C’est surtout la disposition individuelle pour les pensées
abstraites et mathématiques , le manque de phantaises et du
talent pratique [...] il est tout naturel [...] de toujours faire les
choses pour lesquelles on a du talent [...]. Puis c’est aussi une
certaine indépendance de la profession de scientifique qui me plaît
beaucoup.”
Studie “Fachlehrer”
1896 Begint studie voor “Fachlehrer” wis- en natuurkunde aan de Polytechnische
school Zürich met 10 andere studenten, waaronder Marcel Grossmann en Mileva
Marič.
“Ich merkte bald, daß ich mich damit zu begnügen hatte, ein mittelmäßiger
Student zu sein. Um ein guter Student zu sein, muß man eine Leichtigkeit der
Auffassung haben, Willigkeit, sein kräfte auf all das zu konzentrieren, was einem
vorgetragen wird, Ordnungsliebe, um das in den Vorlesungen Dargebotene
schriftlich aufzuzeichnen und dann gewissenhaft auszuarbeiten. All diese
Eigenschaften fehlten mir gründlich […] “ (Erinnerungen)
Eine serbische Studentin
„Einigen Vorlesungen folgte ich mit gespanntem Interesse. Sonst aber
“schwänzte” ich viel und studierte zu Hause die Meister der theoretischen Physik
mit heiligen Eifer. […] Dies ausgedehnte Privatstudium war einfach die
Fortsetzung früherer Gewohnheit; an diesem nahm eine serbische Studentin teil,
Mileva Marič, die ich später heiratete. […]
Sonst aber interessierte mich in den Studienjahren die höheren Mathematik
wenig. […] Auch meinte ich in meiner Unschuld, daß es für den Physiker
genüge, die elementaren mathematischen Begriffe klar erfaßt und für die
Anwendung bereit zu haben, und daß der Rest in für den Physiker unfruchtbaren
Subtilitäten bestehe – ein Irrtum, den ich erst später mit Bedauern
einsah.“(Erinnerungen)
Eine richtige Freundschaft
“In diesen Studienjahren entwickelte sich eine richtige Freundschaft mit einem
Studien-Kollegen, Marcel Großmann. […]
Außerdem hatte er gerade jene Gaben in reichen Maße die mir fehlten: rasche
Auffassungsgabe und Ordnung in jedem Sinne. […]
Zur Vorbereitung für die Examina lieh er mir diese Hefte, die für mich einen
Rettungsanker bedeuten; wie es mich ohne sie ergangen wäre, darüber will ich
lieber nicht spekulieren.”
[…] Gezwungen so viele gute Sachen zu essen, kann man sich dauernd den
Appetit und den Magen verderben. Das Lichtlein der heiligen Neugier kann
dauernd verlöschen. Glücklicherweise hat bei mir diese intellektuelle Depression
nach glücklicher Beendigung des Studiums nur ein Jahr angehalten.“
(Erinnerungen)
Prof. Weber over Einstein en v.v.
Weber: “Je bent een slimme jongen, Einstein, heel slim
zelfs. Maar je hebt een grote fout: je laat je door
niemand iets vertellen”
Einstein: “Webers colleges over warmte zijn meesterlijk.”
Einstein: “Alles dat na Helmholtz is gekomen wordt
verwaarloosd.”
“Aan het eind van onze studie wisten we alles over het
verleden van de natuurkunde, maar niets over het heden
en de toekomst, met name de theorie van Maxwell.”
En hij houdt zijn mening niet voor zich!
Gevolg: Weber neemt nog liever assistenten aan van de ingenieursopleiding
dan Einstein.
Prof. Pernet over Einstein
Op schriftelijk verzoek van Pernet krijgt Einstein in maart 1899 een officiële
waarschuwing wegens gebrek aan ijver op het Natuurkunde Practicum.
Toegekend cijfer voor dat semester: 1 (uit 6).
Kort daarna veroorzaakt hij een explosie op het practicum, die zijn hand zodanig
beschadigt dat de wond gehecht moet worden in het ziekenhuis.
Pernet: “Je bent enthousiast maar hopeloos in de natuurkunde. Voor je eigen bestwil
zou het beter zijn als je iets anders gaat studeren, misschien geneeskunde of
literatuur of rechten.”
Dialoog tussen prof. Pernet en een practicumassistent:
“Wat vindt U van die Einstein? Hij doet altijd iets anders dan ik hem opdraag.”
“Dat doet hij inderdaad, Herr Professor, maar zijn oplossingen zijn correct en de
methoden die hij gebruikt erg interessant.”
Gevolg: Einstein maakt zich weinig illusies over zijn toekomst als experimentator.
Maar hij erkent de doorslaggevende rol van het experiment en toont zelfs een
zekere liefde voor experimenteren: zijn “Maschinchen” en het Einstein-de Haas
effect. Hij verwerft een patent op een gyrokompas samen met de N.V.
Nederlandsche Technische Handelsmaatschappij ‘Giro’.
Prof. Minkowski over Einstein en v.v.
Minkowski: “Die Einstein is een luie hond die niets om
wiskunde geeft”.
Einstein: “Voor het eerst horen we aan de Poly iets over
mathematische fysica!” (Minkowski’s college over
toepassingen van de analytische mechanica)
Gevolg: Einstein doet geen poging assistent bij Minkowski te worden. Wel
(halfslachtig en mislukt) bij Minkowski’s collega Hurwitz.
Minkowski in 1907, na lezing van het relativiteitsartikel: “Ach, der Einstein? Der
schwänzte doch immer die Vorlesungen – dem hätte ich das gar nicht zugetraut“
Einstein in 1907 over Minkowski’s ruimte-tijd versie van de relativiteitstheorie:
”überflüssige Gelehrsamkeit aus Göttingen.” ” […]seit sich die Mathematiker der
Relativitätstheorie bemächtigt hätten, verstehe ich sie selbst nicht mehr.”
Einstein (later) over dezelfde Minkowski ruimte-tijd:”wichtige Gedanken, ohne die
die allgemeine Relativitätstheorie vielleicht in den Windeln stecken geblieben
wäre.“ (Minkowski is dan al dood: 1909 complicaties bij blindedarmontsteking)
Op zoek naar een baan
1900 Einstein studeert af als leraar. Hoge cijfers voor natuurkunde, minder hoog voor
wiskunde. Laag cijfer voor zijn doctoraalscriptie over warmtegeleiding bij Weber.
Eindigt als 4e in een groep van 5. Krijgt als enige van de afgestudeerden geen
assistentschap aan de Poly. Mileva zakt voor haar examen. Einstein wil met haar
trouwen, maar zijn ouders zijn daartegen – en hij heeft geen baan.
1901 Wordt Zwitsers staatsburger. Afgekeurd voor militaire dienst: zweetvoeten,
platvoeten, spataderen. Keert terug naar Milaan. Solliciteert zonder succes elders (o.a
bij Nobelprijswinaars Kamerlingh Onnes in Leiden en Ostwald in Leipzig). Hernieuwt
vriendschap met Michele Besso. Grossmann maakt Einstein attent op een baan bij
het Zwitsers patentbureau in Bern. Grossmann’s vader bemiddelt.
Het onechte kind
1901 Mileva (zwanger) zakt opnieuw voor haar examen aan de Poly.
Einstein vindt een wetenschappelijke passie: statistische mechanica: verklaring
van de thermodynamica op basis van de atomaire hypothese en de mechanica
van grote aantallen.
Stuurt een proeve van een dissertatie met scherpe kritiek op Boltzmann
(godfather van de statistische mechanica) naar prof. Kleiner van de Universiteit
van Zürich. Wordt afgewezen.
Krijgt een baan als leraar in Schaffhausen.
Grossmann werkt aan een dissertatie over niet-Euclidische ruimtes. (“Geen idee
wat dat is.”)
1902 Verhuist naar Bern in afwachting van aanstelling bij patentbureau. Geeft
privelessen in wiskunde en natuurkunde. Geboorte onechte dochter Lieserl in
Servië. Kind wordt afgestaan (?). Dood van Hermann Einstein. Geeft op sterfbed
Albert toestemming tot huwelijk met Mileva.
Technisch expert derde klas
“Das Größte, was Marcel Großmann als Freund für mich getan hat, war dies.
Etwa ein Jahr nach Beendigung des Studiums empfahl er mich mit Hilfe seines
Vaters an den Direktor (Haller) des Schweizerischen Patentamtes […]. Dadurch
wurde ich 1902-1909 in den Jahren besten produktiven Schaffens von ExistenzSorgen befreit. […] Endlich ist ein praktischer Beruf für Menschen meiner Art ein
Segen. Denn die akademische Laufbahn versetzt einen jungen Menschen in eine
Art Zwangslage, wissenschaftliche Schriften in impressiver Menge zu
produzieren – eine Verführung zur Oberflächlichkeit, der nur starke Charaktere
zu widerstehen vermögen.” (Erinnerungen)
1903 Huwelijk met Mileva
1904 Geboorte zoon Hans Albert.
Habicht , Solovine. Einstein
“Olympia Akademie”
Spinoza, Hume, Mach, Poincaré, …
En dan komt 1905!