Werkgebonden psychische aandoeningen, van herkennen naar

BERICHTEN UIT HET NCVB
Werkgebonden psychische aandoeningen, van herkennen naar
voorkómen
In het rapport ‘Beroepsziekten in cijfers 2010’
wordt verslag gedaan van de beroepsziektemeldingen uit 2009 (www.beroepsziekten.nl). De
1.441 meldingen van werkgebonden psychische
aandoeningen maken in 2009 15% uit van alle
meldingen aan het NCvB. De schatting van de
incidentie van werkgebonden psychische aandoeningen is 141 per 100.000 werknemersjaren.
Het vaakst voorkomend zijn meldingen over de
diagnose overspannenheid/burn-out en depressie. Werkgebonden psychische aandoeningen
gaan vaak gepaard met langdurig verzuim. Bij
39% van de meldingen was er sprake van verzuim dat langer dan drie maanden duurde. Bij
meldingen over overspannenheid/burn-out en
depressie zijn problemen tussen mensen vaak de
oorzaak. In de sectoren openbaar bestuur, onderwijs en informatie en communicatie komen de
meeste nieuwe gevallen van werkgebonden psychische aandoeningen voor.
NUT BEOORDELEN
W E R KG E B O N D E N H E I D
Het vaststellen van werkgebondenheid kan op
verschillende niveaus nuttig zijn. Zo kan het op
het niveau van de werknemer implicaties hebben voor de begeleiding bij terugkeer naar werk
en bij het inzetten van terugvalpreventie. Op landelijk niveau zijn meldingen aan het NCvB een
bron van informatie ten behoeve van preventief
beleid. Ten slotte biedt het vaststellen van werkgebondenheid de bedrijfsarts een aanknopingspunt voor het adviseren over preventief beleid
binnen de organisatie. Elke bedrijfsarts zal op
eigen wijze deze taak vervullen vanuit zijn of
haar professionaliteit en ervaring. De vraag is
echter of de bedrijfsarts ook op basis van evidence een preventieve maatregel kan kiezen die
werkgebonden psychische aandoeningen kan
helpen voorkómen.
S E L E C T I E VA N P R E V E N T I E V E
M A AT R E G E L E N
B ewe z e n e f f e c t i eve i nte r ve nt i es
Stel een bedrijfsarts wil naar aanleiding van één
of meer gevallen van werkgebonden psychische
aandoeningen een preventieve maatregel adviseren aan een organisatie. Idealiter zou kennis over
bewezen effectieve maatregelen voorhanden
zijn. Het effect van primaire preventie, dat wil
zeggen het terugdringen van psychosociale risico’s in het werk met het doel psychische klachten
T BV 19 / nr 1 / januari 2011
te voorkomen, blijft nog grotendeels onontgonnen terrein. In een recente literatuurstudie werden zes interventiestudies gevonden die een controlegroep hanteerden.1 De interventies in deze
zes studies betrof het verbeteren van de werkomstandigheden zoals het vergoten van controle of
verminderen van de werkdruk. In alle gevallen
was er in meer of minder mate sprake van participatie van de werknemers. De maatregelen werden in overleg met hen ingevoerd. Van deze studies vonden er twee minder psychische klachten
na interventie, twee vonden alleen een vermindering van de risico’s en twee vonden geen effect
van de interventie op klachten of risico’s. De huidige stand van de literatuur biedt dus nog weinig
concrete aanknopingspunten voor het selecteren
van maatregelen.
B ewe z e n r i s i c o f a c to re n vo o r h et
ontstaan van psychische aandoeningen
Kennis over risicofactoren in het werk die kunnen bijdragen aan het ontstaan van psychische
aandoeningen, kan de bedrijfsarts helpen bij de
keuze van preventieve maatregelen. Immers,
maatregelen die relevante psychosociale risicofactoren aanpakken, zijn kansrijk in het terugdringen van psychische aandoeningen. In de registratierichtlijnen van het NCvB staan de risicofactoren benoemd waarvoor bewijs is dat ze tot
psychische aandoeningen kunnen leiden. Zo is er
voor overspannenheid/burn-out sterk bewijs
voor de volgende risicofactoren:
| hoge psychologische taakeisen (zoals hoge
tijdsdruk, hoog werktempo, moeilijk en geestelijk inspannend werk);
| weinig sturingsmogelijkheden;
| weinig sociale steun van collega’s of leidinggevende;
| procedurele onrechtvaardigheid binnen de
organisatie (worden formele procedures binnen een organisatie voor de besluitvorming
rechtvaardig gevonden?);
| relationele onrechtvaardigheid (gaat vooral
over de relatie met leidinggevenden, bijvoorbeeld of deze onpartijdig is);
| hoge inspanning gepaard met lage beloning
(beloning gaat behalve over salaris ook over
waardering en ontwikkelingsmogelijkheden).
De registratierichtlijn Depressie dateert al van
2006. De daarin genoemde risicofactoren zijn
bevestigd in latere onderzoeken. Factoren die vol-
39
Werkgebonden psychische aandoeningen behoren in 2009 wederom
tot de drie meest gemelde beroepsziekten bij het NCvB (n=1.441).
Het vaststellen van werkgebondenheid van psychische aandoeningen kan aanleiding zijn tot preventieve advisering bij de organisatie.
Zie www.beroepsziekten.nl: Registratierichtlijn Beroepsgebonden
depressie, E003 en Registratierichtlijn Beroepsgebonden overspanning/burnout, E002
Kennis over het effect van primair preventieve interventies is
schaars. De registratierichtlijnen voor werkgebonden psychische
aandoeningen kunnen een leidraad zijn bij de keuze van te bestrijden
risicofactoren. Ten slotte kunnen veelgebruikte modellen in de
arbeids- en organisatiepsychologie handvatten bieden bij het analyseren van risicosituaties.
Auteur:
Karen Nieuwenhuijsen
Coronel Instituut,
Acad e m i sc h Me d i s c h
gens de richtlijn kunnen bijdragen aan het ontstaan van een depressie, zijn:
| het hebben van niet-passend werk;
| het hebben van te veel werk;
| weinig controle over werktempo;
| problemen in de werkverhoudingen;
| gepest worden;
| hoge psychologische taakeisen;
| weinig regelmogelijkheden;
| weinig sociale ondersteuning op het werk en
meegemaakte stressvolle werkgebeurtenissen.
Centrum
Onder redactie van:
Bas Sorgdrager
A nalys eren r is icof ac to ren
met b eh ul p van mod el l en
Als hulpmiddel bij de preventieve advisering kan
de bedrijfsarts ook gebruikmaken van modellen
voor het analyseren van psychosociale risico’s.
Hoewel deze modellen van oudsher het terrein
van arbeids- en organisatiepsychologen zijn, kan
kennis van deze modellen wel behulpzaam zijn
bij de analyse van risicofactoren in een werksituatie. Op de website www.psychischenwerk.nl
staan onder de knop praktijkvragen (Hoe analyseer ik risico’s?) vier modellen nader toegelicht:
het Job Demand-Control(-Support) Model , het
Effort-Reward Imbalance Model, het Werkstressoren Energiebronnen Burnout (WEB-)Model,
het Demand-induced Strain Compensation
(DISC-)Model.
Verdere ontwikkeling van kennis over de effectiviteit van preventieve maatregelen is hard nodig
om werkgebonden psychische aandoeningen te
voorkomen. De registratierichtlijnen van het
NCvB met bijbehorende achtergronddocumenten bieden wel aanknopingspunten voor de bedrijfsarts bij de preventieve advisering.
LITERATUUR
1. Corbière M, Shen J, Rouleau M, et al. A systematic
review of preventive interventions regarding mental
health issues in organizations. Work 2009; 33(1): 81116.
Bovengenoemde risicofactoren kunnen door
bedrijfsartsen meegewogen worden in hun advisering aan de organisatie.
AG E N DA
Voor meer cursussen en congressen, zie
www.tbv-online.nl.
24 januari
Hoofdpijn en werk. Locatie:
Universiteit Twente, Enschede. Inlichtingen en
aanmelden: [email protected].
28 januari Zorgpadencongres. Locatie: Julius
Centrum, UMC Utrecht. Inlichtingen: Zie de
brochure op onze website www.integrated
care.nl onder het kopje ‘Aankomende congressen’..
28 maart NDC Symposium: Arbocatalogus
Werken onder Overdruk. Duikarbeid, hyper-
40
bare geneeskunde, caissonarbeid en overige
arbeid onder overdruk. Locatie: Congrescentrum
Burgers Zoo, Arnhem. Inlichtingen: www.ndc.nl.
7-8 april
Tracing New Occupational
Diseases, Internationaal Congres. Veranderingen in het werk kunnen tot onvermoede bijwerkingen leiden. Het opsporen van deze ‘collateral damage’ in een vroeg stadium is belangrijk
voor de preventie. Arbovigilantie dus... Deel uw
kennis, inzicht en expertise met collega’s uit de
hele wereld. Locatie: Amsterdam. Inlichtingen:
www.icohscom.nl.
T BV 19 / nr 1 / januari 2011