geschiedenis voor de onderbouw
advertisement
2 HAVO WERKBOEK geschiedenis voor de onderbouw geschiedenis voor de onderbouw Memo helpt je met het begrijpen van de belangrijke ontwikkelingen in het verleden. Door de heldere teksten, treffende voorbeelden en goede oefeningen, leer je nadenken over het soms merkwaardige leven van mensen vroeger, maar ook over het herkenbare. Met Memo wordt geschiedenis tastbaar. De duidelijke en gestructureerde teksten van het handboek geven je een overzicht van de verbanden en hoe gebeurtenissen daarin passen. In het werkboek ga je met je klasgenoten aan de slag met gerichte opdrachten om steeds meer inzicht te krijgen. Digitaal kun je verder oefenen of je verdiepen in de stof. Door veel bewegend beeld en prachtige interactieve kijkplaten komt de stof tot leven. Met Memo weet je altijd hoe je ervoor staat en Memo biedt je de helpende hand als je meer uitleg of oefening nodig hebt. 2 HAVO WERKBOEK ISBN 978 90 345 8427 4 552628 00_552628_OM.indd All Pages 9/4/14 9:45 AM Inhoudsopgave Introductie Van jagers en boeren …… naar ontdekkers en hervormers Introductie 1 4 4 Een eeuw van grote veranderingen • 1 Basis • 2 • • • • 3 4 5 6 Verdieping • 7 Oriëntatie ........................................................................................................ 6 Een nieuw wereldbeeld ................................................................................... Problemen in de kerk ...................................................................................... Problemen in de lage landen .......................................................................... Een langdurige strijd ....................................................................................... Het einde van de Opstand ............................................................................... 8 10 12 14 16 Pamfletten uit de Opstand 18 .............................................................................. • 8 Afsluiting ......................................................................................................... 20 2 De Gouden Eeuw • 1 Basis • 2 Oriëntatie ........................................................................................................ De handel in de Republiek groeit ................................................................... 22 24 • 3 Handel met gebieden overzee ........................................................................ 26 • 4 De Gouden Eeuw ............................................................................................. 28 • 5 Burgers aan de macht ..................................................................................... 30 • 6 Vorsten met macht .......................................................................................... 32 Verdieping • 7 Heldenverering: Michiel de Ruyter ................................................................. 34 • 8 Afsluiting ......................................................................................................... 36 3 De Franse Revolutie • 1 Basis • 2 • 3 • 4 • 5 • 6 Verdieping • 7 Oriëntatie ........................................................................................................ 38 Het ancien régime ........................................................................................... De Verlichting .................................................................................................. De revolutie begint .......................................................................................... Napoleon neemt de macht over ...................................................................... De Bataafse Revolutie ..................................................................................... 40 42 44 46 48 Vechten voor Napoleon 50 ................................................................................... • 8 Afsluiting ......................................................................................................... 52 2 01_552628_VW.indd 2 9/3/14 4:34 PM 4 De industriële revolutie • 1 Basis • 2 • • • • 3 4 5 6 Verdieping • 7 Oriëntatie ......................................................................................................... 54 Van handwerk naar machine ........................................................................... De industriële samenleving ............................................................................ Nederland in 1848 ........................................................................................... De komst van het socialisme .......................................................................... Confessionelen en feministen ........................................................................ 56 58 60 62 64 Op weg naar de moderne geneeskunde 66 ......................................................... • 8 Afsluiting ......................................................................................................... 68 5 Nationalisme en imperialisme • 1 Basis • 2 Oriëntatie ........................................................................................................ 70 Het Congres van Wenen ................................................................................... 72 • 3 De oorzaken van het modern imperialisme .................................................... 74 • 4 De wedloop om Afrika ...................................................................................... 76 • 5 Nederlanders in Indië ...................................................................................... 78 • 6 Spanningen in Europa ..................................................................................... Verdieping • 7 80 Racisme ............................................................................................................ 82 • 8 Afsluiting ......................................................................................................... 84 6 De Verenigde Staten: verdeeld of toch één? • 1 Basis • 2 • 3 • 4 • 5 • 6 Verdieping • 7 Oriëntatie ........................................................................................................ 86 Op zoek naar een beter leven .......................................................................... Vrij van het moederland................................................................................... De VS breiden zich uit ...................................................................................... Ruzie over slavernij .......................................................................................... De Amerikaanse burgeroorlog ......................................................................... 88 90 92 94 96 Slavernij in Suriname ....................................................................................... 98 • 8 Afsluiting ......................................................................................................... 100 Colofon 102 3 3 01_552628_VW.indd 3 9/3/14 4:34 PM Introductie Van jagers en boeren … In het handboek lees je over de belangrijkste ontwikkelingen Bron 3 in de eerste vijf tijdvakken. De teksten op deze pagina horen Artikel 64 bij die vijf tijdvakken. 1 Elke beheerder geeft ons jaarlijks een opgave van alle Je gaat het schema invullen op de volgende bladzijde. inkomsten en opbrengsten: van ploegwerk, belastingen, Lees eerst de samenvattingen in je handboek en bekijk de boetes, molens, bossen, velden, bruggen en schepen, bronnen bij deze samenvattingen. Lees daarna WB bron 1 de wijnvelden en markten, hooi, brandhout en fakkels, t/m 5. Zet dan in het schema: hout, woeste gronden, groenten, wol, vruchten, • waarom de bron in je handboek bij het tijdvak hoort; noten, visvijvers, huiden en hoorns, honing en was, • welke bron uit je werkboek bij het tijdvak hoort. Leg ook honingdrank en azijn, bier en wijn, graan, kippen, kort uit waarom die bron bij het tijdvak hoort. ganzen en eieren, vissers, smeden, dozen en kuipen, zadelmakers, smederijen en mijnen die lood en ijzer Bron 1 opleveren. Van al deze opbrengsten moeten zij ons met Het doel Kerstmis op de hoogte brengen, zodat wij weten wat onze Het enige wat telde was de eerste plaats. Tweede of inkomsten zijn uit al onze verschillende domeinen. derde worden had geen enkele betekenis. De winnaar kreeg een olijftak en behaalde eer voor zijn stad. Bij Bron 4 thuiskomst werden winnaars als helden onthaald; voortaan kregen ze de beste plaatsen in het theater, Dodelijke ziekten werden ze uitgenodigd voor feestjes en etentjes en werd Vóór de uitvinding van de landbouw vormden de kans dat ze een rijke vrouw konden trouwen, opeens besmettelijke ziekten geen probleem. Ze kwamen pas vele malen groter. op toen mensen aan veeteelt gingen doen. Mazelen en tuberculose komen van veeziekten, het griepvirus van varkens en gevogelte. Besmettelijke ziekten maakten Bron 2 veel slachtoffers in samenlevingen waar veel mensen Wie heeft het ware geloof? dicht op elkaar leefden. Jagers die in kleine groepen De Spaanse monniken proberen de Azteekse priesters leefden en rondtrokken, liepen veel minder gevaar. te bekeren tot het christendom. Ze zeggen: ‘Jullie aanbidden valse goden en kwetsen God daarmee. God Bron 5 is zo woedend dat hij de Spanjaarden naar jullie zond om jullie te straffen. Zij troffen jullie met martelend Jeruzalem heroverd leed. Door de Heilige Schrift te aanvaarden, zullen jullie Toen de Franken zagen hoe hard de moslims vochten, het hart van God kunnen verkoelen, zodat hij jullie niet stuurden ze een delegatie naar Saladin met het verzoek helemaal zal vernietigen.’ om een vrijgeleide. Saladin weigerde overtuigd: ‘We De Azteekse priesters antwoordden: ‘Wat zullen wij zullen jullie net zo behandelen als jullie de bevolking daar nu direct op antwoorden? Wij zijn degenen die de van Jeruzalem behandelden in 1099, met slachtpartijen mensen bescherming bieden en voor hen zorgen. Wij en plunderingen!’ Toen sprak Balian, de verdediger van kunnen ons nog niet neerleggen bij het christendom.’ de stad: ‘Dan zullen wij eerst onze vrouwen, kinderen en De monniken zeiden: ‘Jullie eigen goden waren niet moslimgevangenen doden, alle heiligdommen in brand machtig genoeg om jullie volk te bevrijden uit hand van steken en ons vervolgens als ridders doodvechten.’ Na de Spanjaarden.’ overleg met zijn adviseurs sprak Saladin toen met Balian Vervolgens bekeerden de Azteekse priesters zich tot het af dat de christenen veertig dagen de tijd kregen om zich christendom. vrij te kopen en te vertrekken. 4 01_552628_VW.indd 4 9/3/14 4:34 PM Hoofdstuk Introductie … naar ontdekkers en hervormers Tijdvak Uitleg afbeelding uit het HB Bron uit het WB en uitleg Tijd van jagers en boeren Tijd van Grieken en Romeinen Tijd van monniken en ridders Tijd van steden en staten Tijd van ontdekkers en hervormers 2 Je kunt de geschiedenis op verschillende manieren indelen. a Welk samenlevingstype ontstaat in de oudheid, ver- In deel 1 van Memo heb je al kennisgemaakt met perioden dwijnt weer in Europa en komt terug in de middeleeuwen? en tijdvakken. a Gebruik de tijdbalk en de samenvattingen in je hand- b Welke bestaansmiddelen zijn belangrijk in dat samen- boek. Welke twee tijdvakken vallen precies samen met de levingstype? Meer antwoorden zijn goed. genoemde perioden uit de geschiedenis? □ Nijverheid/ambachten. □ Landbouw. □ Jagen. □ Verzamelen. □ Handel. 4 b Welke twee tijdvakken vallen binnen de middeleeuwen? a Noteer in het schema hieronder per tijdvak wat volgens jou de belangrijkste gebeurtenis, ontwikkeling of verandering was in dat tijdvak. Gebruik daarbij weer de samenvattingen en de tijdbalk in je handboek. Vul de antwoorden 3 c Welke periode begint met de tijd van ontdekkers en met potlood in. hervormers? b Werk samen met een klasgenoot. Vergelijk jullie Er is nog een andere manier van indelen van de geschiede- antwoorden. Vul samen het schema opnieuw in met de nis, namelijk die in samenlevingstypen. Daarbij let je vooral keuze die jullie samen hebben gemaakt. Je moet het dus op het voornaamste middel van bestaan in een periode. eerst eens zijn, voordat je het definitieve antwoord met pen De samenlevingstypen zijn de gekleurde begrippen in de opschrijft. samenvattingen in het handboek. Tijdvak Belangrijkste ontwikkeling Tijd van jagers en boeren Tijd van Grieken en Romeinen Tijd van monniken en ridders Tijd van steden en staten Tijd van ontdekkers en hervormers 5 01_552628_VW.indd 5 9/3/14 4:34 PM 6 1600-1900 De VS: verdeeld of toch één? 1 Oriëntatie Intro gebeurde, maar vooral ook waarom het gebeurde. De Spanjaarden veroverden al in de 16e eeuw grote delen van Als je dat wilt weten, moet je eerst uitzoeken in welke Zuid- en Midden-Amerika. Ook in Noord-Amerika veroverden volgorde dingen zijn gebeurd. Want de ene gebeurtenis kan zij gebieden, maar hier stichtten ook Fransen, Nederlanders de oorzaak zijn van de volgende gebeurtenis. Zo was de en vooral Engelsen kolonies. komst van Europeanen naar Amerika uiteindelijk een oorzaak 1 a Bekijk HB bron 2 en gebruik de intro. Streep door wat voor het verdwijnen van verschillende indiaanse culturen. niet juist is en vul het juiste jaartal in. Daarom doen mensen die de geschiedenis onderzoeken, veel Thanksgiving werd voor het eerst gevierd in het jaar moeite om precies uit te zoeken wanneer iets gebeurde. ‘In de tijd plaatsen’ heet dat, of ‘dateren’ (de datum vaststellen). in het zuidoosten • noordoosten van de huidige Verenigde Staten. Historici delen de tijd op in stukken. Als er grote b Bekijk HB bron 1. Thanksgiving wordt tegenwoordig in veranderingen zijn, laten ze een nieuwe tijd beginnen. Hierbij alle staten van de VS gevierd. Hoe kun je dat afleiden uit werken ze met periodes en tijdvakken. deze bron? Je hebt de volgende periodes: • prehistorie (tot 3000 v.C.); • oudheid (3000 v.C. tot 500 n.C.); 2 a Welke bevolkingsgroep wordt met Thanksgiving vooral • vroege middeleeuwen (500 tot 1000); bedankt? • late middeleeuwen (1000 tot 1500); • vroegmoderne tijd (1500 tot 1800); • moderne tijd (1800 tot nu). b Waarvoor wordt die groep bedankt? En je hebt de volgende tijdvakken: • de tijd van jagers en boeren (tot 3000 v.C.); • de tijd van Grieken en Romeinen (3000 v.C. tot 500 n.C.); 3 Bekijk HB bron 3. • de tijd van monniken en ridders (500 tot 1000); a Het begin van dit hoofdstuk gaat vooral over het Engelse • de tijd van steden en staten (1000 tot 1500); kolonialisme in Noord-Amerika. Leg uit wat in dat verband • de tijd van ontdekkers en hervormers (1500 tot 1600); opvalt aan HB bron 3. • de tijd van regenten en vorsten (1600 tot 1700); • de tijd van pruiken en revoluties (1700 tot 1800); • de tijd van burgers en stoommachines (1800 tot 1900); • de tijd van wereldoorlogen (1900 tot 1950); • de tijd van televisie en computer (1950 tot nu). 4 b Wat is de reden dat in het zuidoosten van de Verenigde Staten de meerderheid van de mensen afstamt van Afro- a Over welke periode gaat het grootste deel van dit hoofdstuk? Amerikanen? Kijk, als je het niet weet, naar HB bron 1 van b Over welke periode gaat paragraaf 6? paragraaf 5. 5 Gebruik de tijdbalk in paragraaf 8 van je handboek. Zoek op wanneer de volgende gebeurtenissen plaatsvonden. Plaats ze daarna in chronologische volgorde in de tweede Historisch denken kolom van het schema. Schrijf alleen de juiste letter op. Zet In de tijd plaatsen het jaartal in de eerste kolom. Schrijf in de derde kolom de Als je met geschiedenis bezig bent, probeer je te begrijpen naam van het bijbehorende tijdvak. wat er vroeger is gebeurd. Je vraagt dan niet alleen wat er 86 07_552628_H6.indd 86 9/3/14 4:38 PM A De Amerikaanse grondwet zorgt voor strikte scheiding 8 Over welke twee tijdvakken gaat dit hoofdstuk vooral? 9 a Bekijk WB bron 1. Geef aan bij welk tijdvak deze bron der machten. B De Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring. C Engelse Pilgrim Fathers (strenge protestanten) voelen zich onvrij in Engeland en trekken naar Amerika. hoort. Leg ook uit waarom de bron kenmerkend is voor dit D Begin van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog. Jaartal Gebeurtenis tijdvak. Tijdvak b Bekijk WB bron 2. Geef aan bij welk tijdvak deze bron hoort. Leg ook uit waarom de bron kenmerkend is voor dit tijdvak. 6 Hier volgen vier gebeurtenissen uit eerdere hoofdstukken. Al ver voordat de Engelsen kolonies stichtten, A De 95 stellingen van Luther (1517). Bron 1 B Begin van de Tachtigjarige Oorlog (1568). veroverden de Spanjaarden gebieden in Amerika. Dit is een C Nederlandse gewesten erkennen Filips II niet meer als door een Inca gemaakte afbeelding, met daarop een Spaanse hun heerser (1581). veroveraar te paard. D Montesquieu beschreef de scheiding der machten (1748). a Gebeurtenis C uit vraag 5 is een gevolg van een gebeurtenis hierboven. Van welke? Leg je antwoord uit. b Gebeurtenis A uit vraag 5 is een gevolg van een gebeurtenis hierboven. Van welke? Leg je antwoord uit. Bron 2 Tijdens de Amerikaanse burgeroorlog werden voor het eerst onderzeeërs gebruikt. Zij werden met stoom aangedreven. Dit is een afbeelding van een zeeslag uit 1864. 7 In hoofdstuk 3 heb je gelezen over de ideeën van de Franse Verlichting. Daar heb je ook gezien dat Frankrijk in 1791 zijn eerste grondwet kreeg. a In welk jaar kregen de Verenigde Staten een grondwet? Zoek het op in de tijdbalk van paragraaf 8 van je handboek. b Wat is hier verrassend aan? 87 07_552628_H6.indd 87 9/3/14 4:38 PM Hoofdstuk 1600-1900 • De VS: verdeeld of toch één? Hoofdstuk 6 Basis 2 Op zoek naar een beter leven 5 Intro De stichters van de kolonie Massachusetts en die van Vanaf het begin van de 17e eeuw ontstonden er in totaal Pennsylvania waren oorspronkelijk Britten. Noem nog een dertien Engelse kolonies in Noord-Amerika. Om welke belangrijke overeenkomst tussen de stichters van beide redenen trokken mensen naar die kolonies? kolonies. 1 Bekijk HB bron 1. Noem met behulp van deze bron twee redenen waarom het eigenlijk een wonder is dat bijna alle passagiers Amerika hebben bereikt. 6 Leg met behulp van het woord ‘puriteinen’ uit dat het logisch is dat zij andersdenkenden vervolgden. 2 Wat zal de oplossing zijn voor het raadsel in de intro? 3 In welk deel van de huidige Verenigde Staten vestigden de 7 kolonisten aan boord van dit schip zich? Bekijk en lees HB bron 3. Leg uit waarom deze bron goed A In het zuidwesten. C In het zuidoosten. past bij de manier waarop de quakers met andere mensen B In het noordwesten. D In het noordoosten. omgingen. Verwerking 4 a In het schema hieronder zie je de namen van de dertien 8 Britse kolonies in Noord-Amerika. Ze staan in volgorde van Noem twee redenen waarom kolonisten naar de zuidelijke kolonies trokken. het jaar van hun oprichting. Vul de ontbrekende jaartallen in de tweede kolom in. b Vul de derde kolom in. Vul ‘ja’ in, als je weet dat godsdienst een belangrijke reden was voor het stichten van de kolonie. Vul ‘nee’ in, als je weet dat dat niet zo was. Je hoeft 9 niet overal iets in te vullen. Vul het schema in: noem de kenmerken van de noordelijke kolonies in New England en van zuidelijke kolonies als c Vul de vierde kolom in. Zet een N bij een noordelijke Virginia en Zuid-Carolina. kolonie, een M bij een kolonie in het midden en een Z bij een zuidelijke kolonie. Naam kolonie Beginjaar kolonie Virginia en ZuidGodsdienst New England Noord, midden of zuid Virginia Massachusetts Maryland 1634 Rhode Island 1636 Connecticut 1662 New Hampshire 1663 Zuid-Carolina 1663 New York 1664 New Jersey 1664 Carolina Redenen om naar Amerika te gaan Veel contractarbeiders Klimaat in de winter Grond Grote plantages Pennsylvania Toepassingsopdracht Delaware 1701 Massachusetts of Virginia? Noord-Carolina 1719 Er waren vanaf het begin van het kolonialisme in NoordAmerika grote verschillen tussen kolonies in het noorden en Georgia in het zuiden. 88 07_552628_H6.indd 88 9/3/14 4:38 PM 10 Lees WB bron 1 en 2. Het zijn brieven die uit dezelfde Heksenvervolgingen in Massachusetts kolonie zijn verstuurd. In de 17e eeuw kwamen er steeds meer strenge protestanten, a Streep door wat niet juist is. puriteinen, naar Massachusetts. Veel van hen leefden in kleine Deze brieven zijn gestuurd uit de zuidelijke kolonie Virginia dorpjes in het binnenland, die afgezonderd waren van de rest • noordelijke kolonie Massachusetts. van de wereld. Anderen leefden langs de kust en kwamen via de b WB bron 1 is geschreven door een contractarbeider. handel of visserij meer in contact met andere culturen. In 1692 Welke aanwijzing(en) vind je hiervoor in de brief? werden er in één dorp 300 vrouwen beschuldigd van hekserij en er werden er zelfs 30 opgehangen. Hoe kon dat gebeuren? 12 Gebruik de leertekst, HB bron 5, WB bron 3 en de inleiding hierboven. Schrijf een kort verhaal om iemand uit te leggen waarom er juist in Massachusetts heksenvervolgingen c WB bron 2 is geschreven door een rijke grootgrondbezit- konden komen. Gebruik in je verklaring de volgende ter. Welke aanwijzing(en) vind je hiervoor in de brief? woorden: puriteinen • duivel • angst voor vreemde culturen • Tituba. Besteed in je antwoord ook aandacht aan het feit dat Salem aan de kust lag. Bron 1 Lieve Johanna, Het is hier werkelijk verschrikkelijk en ik raad je af om hier te komen. Het leven is hard, er is te weinig te eten en onze levensomstandigheden zijn mensonterend. Er is een tekort aan alles en de laatste tijd zijn er veel zieken. Ik ben ook erg ziek geweest en daardoor heb ik nog meer last van de hitte en de muggen. De hele dag moeten we werken op het land. Aangezien de Compagnie mijn overtocht heeft betaald en ik het geld mis voor de terugreis, zal ik hier voorlopig nog moeten blijven. De regering zou eigenlijk alleen misdadigers naar deze kolonie moeten sturen. Bron 2 Beste familie, Het leven is hier inderdaad heerlijk. Ons huis staat Bron 3 op een mooie heuvel die uitkijkt over een prachtige Hoe het begon rivier, die nog breder is dan de Theems in Londen. Een In het stadje Salem aan de kust woonde de slavin Tituba. vreemdeling zou misschien denken dat er in ons dorp Zij vertelde verhalen over tovenarij op het eiland waar de huizen van minstens honderd families staan, terwijl zij vandaan kwam aan twee meisjes van 9 en 11 jaar oud. het er eigenlijk niet meer dan dertig zijn. We hebben Tituba liet de meisjes ook ‘tovertrucs’ zien. De meisjes voor alles aparte gebouwen. Voor de keukens, voor de vonden de verhalen en trucs spannend, maar kregen ook magazijnen. We hebben hier een veel beter leven dan in schuldgevoelens. En kort daarna gingen ze zich vreemd Engeland, met bovendien veel lekkerder weer. 11 gedragen. Ze gilden, gooiden spullen door de kamer en Lees de laatste zin van WB bron 1 nog eens. Welke bron uit stootten vreemde klanken uit. Ze zeiden dat ze tijdens het handboek past bij deze zin? Leg je antwoord uit. een preek werden geprikt door naalden, waarna zij hun oren bedekten. De dorpsarts zei dat ze behekst waren. Dit was het begin van een grote heksenjacht, die pas werd gestopt door de gouverneur van Massachusetts, toen zelfs zijn vrouw werd beschuldigd van hekserij. 89 07_552628_H6.indd 89 9/3/14 4:38 PM Hoofdstuk 1600-1900 • De VS: verdeeld of toch één? Hoofdstuk 6 Basis 3 Vrij van het moederland te steunen en een andere groep te schaden. Bekijk en lees Intro Er lagen dertien Britse kolonies langs de oostkust van Noord- HB bron 3. Leg uit dat het hier om propaganda gaat. Amerika. Groot-Brittannië zou die kolonies kwijtraken. Hoe veranderden dertien Britse kolonies in dertien Amerikaanse staten? 1 Bekijk HB bron 1. 7 a Wat valt je op aan het uiterlijk van de mensen op het In paragraaf 1 en 2 las je over Thanksgiving, de belangrijke feestdag in de Verenigde Staten. De ‘Fourth of July’ (4 juli) is voorste grote schip? een andere nationale feestdag. Leg uit wat de Amerikanen dan vieren. b Wat doen ze? 2 Lees de intro. Beschrijf wat de mensen aan boord van het schip precies aan het doen zijn en waarom ze dat doen. 8 Om machtsmisbruik in het bestuur te voorkomen, werd de macht verdeeld. Welke macht ligt in de Verenigde Staten sinds 1776 bij de volgende bestuursorganen? Het parlement: De president: Het hooggerechtshof: 9 3 Hoe reageren de mensen op de kade? De Founding Fathers vonden dat het federale bestuur zich niet overal mee moest bemoeien. Bedenk zelf waarmee het federale bestuur zich wel moest bemoeien. Er zijn 4 Leg uit waarom de Amerikaanse posterijen deze zegel zullen drie antwoorden goed. hebben uitgegeven. □ Defensie. □ Onderwijs. □ Godsdienst. □ Sluiten van verdragen. □ Contact met andere landen. Verwerking 5 10 Bekijk WB bron 1. a Noem twee redenen waarom het helemaal niet gek a Tel de strepen en de sterren op de vlag. Waarvoor staan is dat de Britten nieuwe belastingen wilden heffen in de de sterren en strepen symbool? Amerikaanse kolonies. b Wat is er tegenwoordig anders aan de vlag en waarom is dat zo? b De kolonisten waren niet per se tegen belastingen. Wat was hun bezwaar tegen de nieuwe belastingen? 6 Een definitie van propaganda is: het verspreiden van misleidende feiten of uitspraken met het doel om één groep 90 07_552628_H6.indd 90 9/3/14 4:38 PM Bron 1 De eerste officiële vlag van de VS uit 1777. Bron 2 Een fragment uit de Onafhankelijkheidsverklaring van 4 juli 1776. De Onafhankelijkheidsverklaring Wij achten het een feit dat alle mensen als gelijken zijn geschapen; dat zij bovendien van God onvervreemdbare rechten hebben gekregen; hieronder bijvoorbeeld het recht op vrijheid en op het nastreven van geluk; dat om dit recht te beschermen regeringen zijn ingesteld; dat, als een regering deze vrijheid in de weg staat, het volk het recht heeft om haar af te zetten en een nieuwe 11 Bekijk HB bron 4 en 5. Dit zijn twee schilderijen uit de regering in te stellen. 19e eeuw. De geschiedenis van de huidige koning van Groot- a Streep door wat niet juist is. Brittannië is een geschiedenis van herhaalde De beelden laten beide een gebeurtenis zien uit de eerste onrechtvaardigheden en machtsoverschrijdingen, die • laatste jaren van de Amerikaanse Onafhankelijkheids- alle als direct doel hebben een volstrekte tirannie in te oorlog. stellen over onze staten. b Leg uit dat de hoofdpersoon op het ene schilderij in feite Vrij naar de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring, 4 juli 1776. de opvolger is van de hoofdpersoon op het andere schilderij. Bron 3 Het bestuur van de Verenigde Staten, precies zoals dat door de founding fathers was uitgedacht. Het Congres is het Amerikaanse parlement. Toepassingsopdracht Invloed van de Verlichting De Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog vond in dezelfde tijd plaats als de Franse Revolutie. In beide gevallen waren de ideeën van de Verlichting belangrijk. Hoe zie je dat terug? 12 Links in het schema hieronder staan begrippen die passen bij de Verlichting. Koppel aan ieder begrip steeds één bron en leg uit waarom je die koppeling maakt. Kies uit de volgende bronnen: HB bron 3 • WB bron 2 • WB bron 3. Begrip Bijpassende bron Scheiding der machten 13 De Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog werd ook wel de Gelijke rechten voor iedereen Amerikaanse Revolutie genoemd. Was deze revolutie een voorbeeld voor de Franse Revolutie, of was het andersom? Leg je antwoord uit. Publieke opinie 91 07_552628_H6.indd 91 9/3/14 4:38 PM Hoofdstuk 1600-1900 • De VS: verdeeld of toch één? Hoofdstuk 6 Basis 4 De VS breiden zich uit 8 Intro Leg uit waarom indianen in Californië eerder met grote De Verenigde Staten breidden zich steeds verder uit naar het groepen indringers te maken kregen dan bijvoorbeeld de westen. indianen in het latere Colorado. 1 Bekijk HB bron 1. Deze afbeelding laat de grens zien tussen twee gebieden. Beschrijf de twee gebieden. Ga daarbij in op het landschap, de bebouwing en op de mensen rechts en links van de trein. 9 Kijk nog eens naar HB bron 1. Op de eerste wagons staat ‘Lijn New York-San Francisco’. 2 a Leg de titel van de afbeelding uit. a Leg met behulp van HB bron 2 uit dat je deze reis vanaf 1869 ook echt kon maken. b Leg uit wat het gevolg was voor de indianen. b Bij vraag 1 heb je het landschap in HB bron 1 beschreven. 3 Wat is de grote klacht van het stamhoofd in de intro? Hoe heet het gebied waar de trein op de afbeelding heen rijdt en hoe heten de bergen op de achtergrond? Verwerking 4 10 Bekijk HB bron 3. Leg uit dat wat je ziet op deze bron, het Gebruik HB bron 1. Welke drie begrippen uit de leertekst begin van het einde was voor de indianen op de Great Plains. passen bij deze bron? 5 Wat was de reden dat veel mensen na 1783 als pionier naar het westen trokken? 11 6 Gebruik ook HB bron 2 en de leertekst. Zet de volgende begrippen uit de Amerikaanse geschiedenis in chronologi- Gebruik HB bron 2. sche volgorde. a Leg uit dat het grondbezit van de Verenigde Staten in A Trail of Tears 1803 bijna verdubbelde. B The gold rush C Wet die indianen kan dwingen hun grond te verlaten D Promontory Point b Wat werd de nieuwe natuurlijke grens tussen de Juiste volgorde: indianen en de pioniers? Toepassingsopdracht 7 Welke uitspraken over de Cherokees zijn juist? Gedwongen verhuizing □ Hun leefgebied lag in New England. In 1830 werd de Indian Removal Act aangenomen. Hoe keken □ In 1838 werden ze gedwongen hun leefgebied te tijdgenoten naar de gedwongen verhuizing van indianen? verlaten. □ Op hun grondgebied was goud gevonden. □ Zij moesten zich ten oosten van de Mississippi vestigen. □ Zij hadden zich bekeerd tot het christendom. 92 07_552628_H6.indd 92 9/3/14 4:38 PM 12 Lees WB bron 1. wordt ons voorgespiegeld dat het voor ons voordelig a Met welke twee argumenten verdedigde president is om over de Mississippi te trekken. Wij denken daar Andrew Jackson de Indian Removal Act? anders over. Daarom hebben wij ons ook gericht tot het hooggerechtshof, dat ons in het gelijk heeft gesteld. Wij willen op het land van onze voorouders blijven. Vrij naar: een verzoekschrift van een stamhoofd van de Cherokees (1830). b In de leertekst lees je de echte reden voor het aannemen van de wet. Welke was dat? Bron 3 De Chickasaw over de Indian Removal Act. Het land van onze voorouders Ons land is niet te ruil. Wij willen dat onze president ook ons beschermt. Dat doet hij niet door ons over de c Leg uit waarom Jackson deze reden niet noemde in zijn Mississippi te sturen. Wij zijn er namelijk van overtuigd verdediging van de Indian Removal Act. dat we dan binnen enkele jaren dezelfde moeilijkheden zullen ondervinden in elk ander gebiedsdeel waar wij heen worden gestuurd. Als die grond geschikt is, zullen wij ook daar weer worden weggestuurd. Bron 1 President Andrew Jackson over de Indian Removal Act. Vrij naar: een stamhoofd van de Chickasaw (1830). Veiligheid 14 a Gebruik WB bron 2 en 3. Welke twee voorbeelden in deze De veiligheid van onze eigen burgers is sterk verbeterd, bronnen tonen aan dat de Cherokees en Chickasaw zichzelf doordat de indianen verwijderd zijn. De mensen die het zagen als inwoners van de Verenigde Staten? beste met de indianen voorhebben, zullen toch ook blij moeten zijn dat de overblijfselen van dat ongelukkige volk niet langer getroffen zullen worden door onrecht of onderdrukking. En ook over het feit dat de regering over b Wat denk jij: vond de regering indianen gelijkwaardig hen zal waken en hen zal beschermen. aan andere inwoners van de VS? Leg je antwoord uit met Vrij naar: Jackson, nadat zijn Indian Removal Act was uitgevoerd. een voorbeeld. 13 Lees WB bron 2 en 3. a Kies één zin uit WB bron 2 die samenvat wat het stamhoofd van de Cherokees wilde. 15 Bekijk HB bron 4 en gebruik de leertekst. Noem twee redenen waarom ‘Trail of Tears’ een goede naam is voor de tocht naar het reservaat in Oklahoma. b In de laatste zin van WB bron 3 spreekt een stamhoofd zijn vrees uit. Leg uit dat zijn vrees werkelijkheid is geworden. Ga daarbij in op de gebeurtenissen op de Great Plains. 16 Gebruik je kennis uit deze toepassingsopdracht. Teken Bron 2 De Cherokees over de Indian Removal Act. op een los vel papier een spotprent over de houding van president Jackson tegenover de indianen. Het land van onze voorouders Het volk van de Verenigde Staten moet dit toch toegeven: alle verdragen die zij met de Cherokees hebben gesloten, zijn op verzoek en in het voordeel van de blanken. Nu 93 07_552628_H6.indd 93 9/3/14 4:38 PM Hoofdstuk 1600-1900 • De VS: verdeeld of toch één? Hoofdstuk 6 Basis 5 Ruzie over slavernij 6 Intro Welke uitspraken zijn juist? In 1787 waren er dertien staten. Later kwamen er steeds I nieuwe staten bij. Een vraag waar de zuidelijke en noordelijke noordelijke staten geen katoen uit de zuidelijke staten. staten ruzie over kregen was: mag er slavernij bestaan in die II Net als in Engeland kwamen er in het noordoosten van nieuwe staten of niet? de Verenigde Staten veel textielfabrieken. 1 Bekijk HB bron 1. A Beide uitspraken zijn juist. a Welk verband zie je tussen de Amerikaanse katoen- B I is juist en II is onjuist. productie en het aantal slaven in de Verenigde Staten? C I is onjuist en II is juist. Uit protest tegen de slavernij kochten fabrikanten in de D Beide uitspraken zijn onjuist. 7 2 Zet de volgende gebeurtenissen in chronologische volgorde. b Hoeveel keer groter is het aantal slaven tussen 1790 en A In een wet wordt vastgelegd dat noordelijke staten 1860 geworden? gevluchte slaven naar het zuiden moeten terugsturen. A Ruim drie keer. C Ruim vijf keer. B Eli Whitney vindt de cotton gin uit. B Ruim vier keer. D Ruim zes keer. C Missouri-compromis. a Gebruik HB bron 1. Je ziet op deze bron vluchtroutes van D De internationale slavenhandel wordt in de Verenigde slaven. In welke richting vluchtten de meeste slaven? Staten verboden. Juiste volgorde: 8 b Van welke slavenstaat naar welke slavenvrije staat vluchtte Harriet Tubman? Gebruik HB bron 1. In 1820 werd besloten dat er in nieuwe staten ten noorden van de 36e breedtegraad geen slavernij zou worden toegestaan. c Naar welke twee landen buiten de Verenigde Staten a Waar ligt Missouri ten opzichte van die breedtegraad? vluchtten slaven? b Leg uit waarom er in die staat dan toch slaven werden 3 Wat was in het westen de noordelijkste staat met slaven? toegestaan. Gebruik in je antwoord het woord ‘compromis’. Verwerking 4 a Wat was de reden dat slavernij aan het einde van de 18e eeuw ook in de zuidelijke staten leek te verdwijnen? 9 b Bekijk HB bron 2. Leg uit dat de groei van de slavernij In 1850 werd Californië slavenvrij. Leg uit dat deze gebeurtenis tot spanningen tussen de noordelijke en de zuidelijke een onbedoeld gevolg was van de vrij simpele uitvinding staten leidde. die je hier ziet. 10 a Bekijk en lees HB bron 4. Leg uit wat deze bron te maken heeft met wat je ziet op HB bron 1. 5 Leg het verband uit tussen de winstgevendheid van de katoenplantages en de industriële revolutie in Engeland. b Wat je op HB bron 4 ziet, leidde tot nog meer spanningen tussen de noordelijke en de zuidelijke staten. Leg dit uit. 94 07_552628_H6.indd 94 9/3/14 4:38 PM Bron 2 Henry Bibb was vanuit het zuiden naar Canada gevlucht. Dit schreef hij later aan zijn vroegere eigenaar. U zult misschien boos zijn dat wij uit de slavernij wegliepen. Maar ik vind het vooral jammer dat wij het Toepassingsopdracht niet eerder hebben gedaan. Ik zou nog steeds uw slaaf Beter in het noorden? zijn, als u mij beter had behandeld. Maar u sloeg mijn In het noorden was geen slavernij. Maar was het leven voor vrouw en verhinderde mij haar te helpen. Uw vrouw sloeg zwarte mensen in het noorden ook echt beter dan in het zuiden? 11 mijn kind vaak, alleen maar omdat het huilde. Ik kan nu Zuiderlingen wilden een positief beeld van slavernij alleen maar zeggen dat ik blij ben dat ik hen en mijzelf schetsen waarbij het leek alsof slaven helemaal niet zo’n een beter leven heb kunnen geven. zwaar leven hadden. Vrij naar brieven geschreven door Henry Bibb, 1850-1851. a Noem één beeldbron uit je handboek waaruit dit positieve beeld van slavernij moet blijken. bron 3 b Gebruik de leertekst. Noem een economisch motief voor Een school in New England de plantagehouders om hun slaven goed te behandelen. Het is 1832. Een vrije Afro-Amerikaanse boer in New England vraagt of zijn dochter naar de plaatselijke school mag. Het schoolhoofd geeft toestemming. Maar daartegen protesteren veel blanke ouders van andere leerlingen. 12 Lees WB bron 1. Beecher Stowe was een abolitioniste. Als het schoolhoofd niet toegeeft, halen veel ouders hun dochters van school. Er wordt zelfs een wet aangenomen die a Wat betekent dat? aangeeft dat het schoolhoofd fout heeft gehandeld. Zij moet de school uiteindelijk sluiten en New England verlaten. b Bedenk waarom zij misschien een extra negatief beeld Vrij naar het verhaal van schoolhoofd Prudence Crandall. van de slavernij zou willen weergeven. Bron 4 Bron 1 In het noorden van de Verenigde Staten. Harriet Beecher Stowe schreef in 1852 De hut van Oom Tom. Oom Tom Tom werkte vlak bij een zieke vrouw. Het was haar aan te zien dat ze zwak was en veel pijn had. Om haar te helpen, stopte hij stiekem een paar handen katoen uit zijn eigen mand in de hare. Toen de opzichter dat zag, gaf hij de 14 Soms zullen slaven in het zuiden het goed hebben gehad. vrouw een schop en sloeg Tom dwars over het gezicht. Zo Vaak zullen zwarte mensen in het noorden het slecht wilde hij Tom laten zien hoe er op deze plantage gewerkt hebben gehad. moest worden. a Gebruik de intro. Bedenk twee redenen waarom Harriet Vrij naar: Harriet Beecher Stowe, De hut van Oom Tom (1852). Tubman naar het noorden vluchtte. 13 Lees WB bron 2 en 3 en bekijk WB bron 4. a Uit welke van deze bronnen blijkt dat zwarte mensen in b Gebruik WB bron 1 en 2. Geef argumenten waarom de de noordelijke staten eerder dienaren dan bazen waren? zwarte mensen in het zuiden het toch slechter hadden dan b Een andere bron in het werkboek laat zien dat zwarte die in het noorden. mensen in de noordelijke staten soms ook echt gediscrimineerd werden. Welke bron is dat? 95 07_552628_H6.indd 95 9/3/14 4:38 PM Hoofdstuk 1600-1900 • De VS: verdeeld of toch één? Hoofdstuk 6 Basis 6 De Amerikaanse burgeroorlog 5 Intro a Bekijk de rechtervlag in HB bron 1. Dit is de vlag van Na de Amerikaanse burgeroorlog bleven de Verenigde Staten de troepen die vochten voor het behoud van de Verenigde uiteindelijk bij elkaar. Staten. Leg dat uit met behulp van het aantal sterren op 1 deze vlag. Bekijk HB bron 1. Waar op de afbeelding zie je het leger van de noordelijke staten? Leg uit waaraan je dat ziet. b De zuidelijke staten hadden gehoopt dat ook Missouri en 2 Noem met behulp van de intro een reden dat de Slag bij Kentucky zich zouden afscheiden van de Verenigde Staten. Gettysburg zo beroemd is geworden. Hoe zie je dat terug op de linkervlag van HB bron 1? 6 bewapend waren dan de zuidelijke. Verwerking 3 Noem twee redenen waarom de noordelijke staten beter a Wat waren oorzaken voor het uitbreken van de Amerikaanse burgeroorlog? □ Onenigheid over slavernij. □ Onenigheid over Lincoln als president. □ Onenigheid over de Emancipatieverklaring. 7 □ Onenigheid over invoerrechten. Vanaf 1863 winnen de noordelijke troepen de meeste veldslagen tegen de zuidelijke troepen. Noem hier drie □ Onenigheid over de afscheiding van de zuidelijke staten. oorzaken voor. □ Onenigheid over het platbranden van Georgia. b Streep door wat niet juist is. Een oorzaak voor de burgeroorlog is, dat de zuidelijke • noordelijke staten vonden dat de federale overheid te veel macht had. c Bekijk HB bron 2. De slavenstaten waren bang dat het federale parlement de slavernij zou afschaffen. Hoe was dit 8 mogelijk geworden? Zet HB bron 1, 3, 4 en 5 in chronologische volgorde. Schrijf het nummer van de bron in de linkerkolom en het jaartal in de rechterkolom. De eerste militaire actie van de oorlog is al d De meest directe oorzaak heet ook wel de aanleiding. genoemd. Welke oorzaak uit vraag a was de aanleiding voor de afscheiding van de zuidelijke staten? Zuidelijke opstandelingen vallen Fort Sumter aan. 1861 e Welke gebeurtenis was de aanleiding voor de Amerikaanse burgeroorlog? (Deze gebeurtenis vind je niet in vraag a.) 4 Gebruik HB bron 2. Welke uitspraken zijn juist? □ Missouri scheidde zich als slavenstaat niet af. Toepassingsopdracht □ Alle slavenstaten scheidden zich in 1861 af van de VS. Abraham Lincoln (1809-1865) □ De hoofdstad van het zuiden lag in Zuid-Carolina. Veel Amerikanen zien Lincoln als hun grootste president ooit. □ Bijna alle veldslagen waren in de zuidelijke staten. Wat zou voor jou de belangrijkste reden zijn om Lincoln als □ Er waren meer ‘noordelijke’ dan ‘zuidelijke’ staten. held te zien? 96 07_552628_H6.indd 96 9/3/14 4:38 PM 9 12 Bekijk WB bron 2. a Lincoln verbood de slavernij in 1861 niet. Leg met behulp a De man in het midden is een zuidelijke soldaat. Op zijn van HB bron 2 en de leertekst uit dat dit slim was. dolk staat ‘De verloren zaak’. Wat is er in zijn ogen verloren? b Lincoln nam de Emancipatieverklaring aan. Leg met b De drie mannen houden een andere man en een vlag behulp van HB bron 3 en de leertekst uit dat dit slim was. onder hun voeten. Leg uit waar de man en de vlag symbool voor staan. c De man in het midden heeft een zweep in zijn broekzak. Rechts op de voorgrond ligt een stembus. Leg met deze twee dingen uit hoe de drie staande mannen denken over c Lincoln kon de zuidelijke staten de schuld geven voor de rechten van zwarte mensen. het uitbreken van de Amerikaanse burgeroorlog. Leg dit uit met behulp van de leertekst. Bron 2 Een tekening van Thomas Nast uit 1868, vlak voordat er verkiezingen waren voor een nieuwe president. 10 Lees WB bron 1. Leg uit dat deze toespraak nog eens goed laat zien wat het hoofddoel van Abraham Lincoln was tijdens de Amerikaanse burgeroorlog. Bron 1 Abraham Lincoln opende op 19 november 1863 de begraafplaats bij Gettysburg met een beroemde toespraak. Hier staan enkele zinnen uit die toespraak. Wij zitten midden in een grote burgeroorlog, die test of ons land kan blijven bestaan. Wij maken hier een laatste rustplaats voor hen die hier hun levens gaven om dit land te laten leven. Het is onze taak te zorgen dat deze geëerde doden niet vergeefs zullen zijn gestorven. Wij moeten zorgen dat dit land zal blijven bestaan. 11 13 De tekenaar was het niet eens met de mannen die hij Beantwoord de vraag van deze toepassingsopdracht: wat tekende. Hoe laat hij dat zien? zou voor jou, als Amerikaan, de belangrijkste reden zijn om Lincoln als held te zien? 14 Zoek op internet informatie over de Ku-Klux-Klan. Wat zou deze organisatie hebben gevonden van wat je op WB bron 2 Legt het zuiden zich erbij neer? ziet? De slavernij werd na de oorlog definitief afgeschaft. Wat zegt WB bron 2, een tekening uit 1868, daarover? 97 07_552628_H6.indd 97 9/3/14 4:38 PM Hoofdstuk 1600-1900 • De VS: verdeeld of toch één? Hoofdstuk 6 Verdieping 7 Slavernij in Suriname Bijna alle inwoners van Suriname stammen af van mensen e Welke twee groepen slaven hadden het volgens HB die daarheen zijn gehaald om op de plantages te werken. Tot bron 3 het zwaarst? de afschaffing van de slavernij in 1863 kwamen ze als slaven uit Afrika. In deze paragraaf gaat het over de slaven. 1 Bron 1 Lees de intro. Er wordt wel gezegd dat Suriname is geruild gevaarlijk werk. (Tekening van Théodore Bray, 1850.) tegen het latere New York. Leg dit uit. 2 Het persen van het suikerriet in de molen was Voor de komst van de Europeanen leefden er ongeveer 70.000 indianen in het huidige Suriname. In 1700 waren er minder dan 10.000. Noem een oorzaak. 3 Bron 2 Bekijk HB bron 1. Bijna alle plantages werden gesticht in de Een slaaf is een brief die hij moest bezorgen, kwijtgeraakt. Hij smeekt zijn eigenaar om genade. (Tekening buurt van de rivieren Suriname en Commewijne. Noem twee van Théodore Bray, 1854.) redenen waarom dit gebied geschikter was dan veel andere gebieden in Suriname. 4 Bekijk en lees HB bron 2 en 3 en WB bron 1 en 2. a Je krijgt hier een goed beeld van het belangrijkste 5 plantageproduct uit Suriname. Welk product was dat? Bekijk en lees HB bron 4. a Over welke groep gaat deze bron? b Welk product was dat ook alweer op de plantages in het zuiden van de Verenigde Staten? b Gebruik ook HB bron 1. Welke uitspraken zijn juist? c Vul in het schema in: I • welke soorten slaven er in Suriname waren; wonen. • op welke bron je deze soort slaven ziet. II Het tropisch regenwoud en de moerasgebieden maakten Soort slaaf De mensen van deze groep gingen vooral aan de kust het voor slavenvangers bijna onmogelijk om bij hen te komen. Te zien op bron A Beide uitspraken zijn juist. B I is juist en II is onjuist. C I is onjuist en II is juist. D Beide uitspraken zijn onjuist. 6 In 1834 verbood Engeland definitief de slavernij in haar kolonies. In 1848 deed Frankrijk dat. a Leg met behulp van HB bron 1 uit dat gevluchte d Welke groep slaven zal het grootst zijn geweest? Surinaamse slaven vanaf dat moment twee nieuwe plekken hadden om naartoe te vluchten. 98 07_552628_H6.indd 98 9/3/14 4:38 PM een officiële vrijbrief. Ook slaven die hielpen om gevluchte slaven te vangen, konden zo’n vrijbrief krijgen. Als een vrijgelaten slaaf het kon betalen, kocht hij zelf ook slaven. b Met welke vluchtroute in de Verenigde Staten zou je de Er waren ook slaven die werden vrijgelaten, omdat hun vluchtroutes naar deze plekken kunnen vergelijken? eigenaar niets meer aan ze had. Oude of gehandicapte slaven kwamen zo vrij, maar kregen geen officiële vrijbrief. Zij leefden als afgedankte bedelaars op straat. 7 Lees WB bron 3 en gebruik de bronnen in je handboek. Noem 9 drie belangrijke redenen waarom slaven wilden vluchten. John Gabriël Stedman heeft veel invloed gehad op de groei van het abolitionisme. Geef hier met behulp van twee bronnen een verklaring voor. Bron 3 John Gabriël Stedman verbleef tussen 1772 en 1777 in Suriname. Over zijn ervaringen daar schreef hij een boek. Omgaan met slaven Ik zag dat een slaaf en zijn vrouw de grootste genegenheid voor elkaar voelden. Het was ondraaglijk 10 Tegenwoordig wonen er in Suriname ongeveer voor hen dat de vrouw toch de walgelijke omhelzingen 570.000 mensen. In 1863 werd de slavernij verboden. van een opzichter moest accepteren. Zij moest dit De vrijgelaten slaven heetten voortaan creolen. Na 1863 toestaan, wilde zij haar man niet in stukken geslagen kwamen veel contractarbeiders uit Azië. zien worden. Deze onwaardige behandeling heeft hen a Bekijk WB bron 5 en kijk nog eens naar HB bron 1. Het is dikwijls tot de gewelddadigste wanhoop gebracht. best bijzonder, maar ook logisch dat er twee indianen op Ik zag ook dat er zes slaven werden opgehangen. Een het wapen van Suriname staan. Leg dit uit. zevende werd met een ijzeren haak geradbraakt. Door zulke wreedheden weet ik dat de Europeanen veel grotere onmensen zijn dan de Afrikanen die deze kolonie bewonen. Vrij naar: J.G Stedman, Reis naar Suriname (1796). 8 Lees WB bron 4. b Bijna de hele bevolking van Suriname bestaat uit a Leg met behulp van deze bron uit dat de zwarte mensen nakomelingen van plantagearbeiders uit andere wereld- in HB bron 4 binnenkort vrij zouden zijn. delen. Leg dit uit met behulp van WB bron 5 en de intro in dit werkboek. b Noem twee redenen waarom planters soms slaven vrijlieten. c In welke bron in het handboek zie je vrijgelaten slaven? Bron 5 Leg uit waaraan ze te herkennen zijn. De verdeling van de Surinaamse bevolking volgens een volkstelling uit 2004. ■ Hindostanen (oorspronkelijk Indiërs) (27,4%) ■ Creolen (17,7%) ■ Boslandcreolen of marrons (14,7%) ■ Javanen (14,6%) ■ Indianen (1%) ■ Andere groepen, o.a. blanken (5,5%) ■ Van gemengde afkomst (12,5%) ■ Geen gegevens beschikbaar (6,6%) Bron 4 Vrijgelaten slaven Sommige slaven werden officieel vrijgemaakt. Een eigenaar kon dit uit dankbaarheid voor een slaaf doen. Alleen als de overheid dat goedkeurde, kreeg de ex-slaaf 99 07_552628_H6.indd 99 9/3/14 4:38 PM Hoofdstuk 1600-1900 • De VS: verdeeld of toch één? Hoofdstuk 6 8 Afsluiting Vaardigheid In de tijd plaatsen Om de geschiedenis goed te kunnen begrijpen, is het belangrijk om gebeurtenissen in de juiste tijdsvolgorde te plaatsen. 1 Vul het schema in. Let op: bij de derde kolom gaat het niet Bron 1 om het jaar waarin de bron is gemaakt, maar om het jaar ook nu nog van kracht is. waarin de gebeurtenis in de bron plaatsvond. Naar welke gebeurtenis verwijst de bron? Dateer deze gebeurtenis zo precies mogelijk. Uit de eerste grondwet van de Verenigde Staten, die Wij, het volk van de Verenigde Staten, stellen deze Plaats het juiste tijdvak erbij. grondwet in voor de Verenigde Staten van Amerika met het doel: • een meer perfecte eenheid te vormen, HB bron 1 • rechtvaardigheid te bereiken, • binnenlandse rust te waarborgen, • in een gezamenlijke verdediging te voorzien, • algemene welvaart mogelijk te maken, • de zegeningen van de vrijheid voor onszelf en ons HB bron 2 nageslacht veilig te stellen. Bron 2 De Afscheidingsbeweging (Currier en Ives). Op de vlaggen staan de namen van staten, zoals Louisiana, HB bron 3 Mississippi, Alabama, Florida en Zuid-Carolina. WB bron 1 WB bron 2 2 Bekijk HB bron 3. Weet je nog hoe het zit met de letters die Romeinen voor getallen gebruikten? Een I = 1, V = 5, X = 10, L = 50, C = 100, D = 500, M = 1000. 3 a Welke datum staat er op het geschrift in de linkerhand Gebruik WB bron 1 en 2. a Leg uit dat de gebeurtenis van WB bron 2 tegen de van het Vrijheidsbeeld? grondwet in ging. b Frankrijk gaf dit beeld aan de Verenigde Staten. De bouw begon voor het eeuwfeest van 1876. Wat werd er gevierd op dit eeuwfeest? b Streep door wat niet juist is en leg je antwoord uit. De tekenaar van WB bron 2 maakte de zuidelijke • noordelijke staten belachelijk, want c Leg uit dat Frankrijk ook al voor 1800 met de Amerikanen bevriend was. 100 07_552628_H6.indd 100 9/3/14 4:38 PM Chronologie c Welke (in hoofdstuk 3 beschreven) opstand van burgers 4 a Hieronder staan vijf gebeurtenissen uit de Amerikaanse leidde ook tot het vastleggen van grondrechten en een geschiedenis. Wanneer vond de gebeurtenis plaats: in grondwet? de koloniale tijd of in de tijd dat de Verenigde Staten al d Leg het verband uit tussen de industriële revolutie in bestonden? Zet K of VS voor elke gebeurtenis. Washington wordt president. Engeland (hoofdstuk 4) en de groei van de slavernij op de Quakers stichten Pennsylvania. plantages in Amerika. The Gold Rush. Boston Tea Party. Trail of Tears. b In dit hoofdstuk zijn twee grote Amerikaanse oorlogen 7 behandeld. Geef in het schema aan: De titel van dit hoofdstuk is ‘De VS: verdeeld of toch één?’ • hoe die oorlogen heten; a De grondwet van 1789 regelde het bestuur van de • wanneer die oorlogen waren; Verenigde Staten. Leg uit dat de VS hierdoor vanaf dat • welke gebeurtenissen hieronder bij welke oorlog horen. moment verdeeld en toch één waren. Het kunnen ook oorzaken of gevolgen van die oorlog zijn. A Onafhankelijkheidsverklaring B De VS worden een federatie C Slavernij wordt afgeschaft b Indianen zullen de VS in de 19e eeuw eerder als een D Slag bij Gettysburg verdeeld land dan als een eenheid hebben gezien. Gebruik E Bloedbad van Boston paragraaf 4 om deze uitspraak uit te leggen. F Emancipatieverklaring Naam oorlog Jaartallen Gebeurtenissen c Voor zwarte mensen gold hetzelfde. Leg dit uit met behulp van paragraaf 5. Onze tijd 5 d Op welk moment werd de eenheid van de Verenigde Hieronder staan tien begrippen. Welke horen bij elkaar? Staten het meest bedreigd? Leg je antwoord uit. Maak de juiste combinaties. A Puriteinen 1 Eerste slaven in Virginia B Verlichting 2 Groei van de slavernij C WIC 3 Pilgrim Fathers D Cotton gin 4 Onafhankelijkheidsverklaring E 1776 5 Scheiding der machten 8 a Uit welke bron blijkt dat de Amerikanen Lincoln bijna als een heilige zien? Leg je antwoord uit. Juiste combinaties: 6 In dit boek ben je gebeurtenissen tegengekomen die invloed hadden op de Amerikaanse geschiedenis. b Wat is de voornaamste reden voor deze verering? a Bij welke (in hoofdstuk 1 beschreven) geloofsrichting hoorden de Pilgrim Fathers? b Welke (in hoofdstuk 1) beschreven federatie ontstond in 1588? 101 07_552628_H6.indd 101 9/3/14 4:38 PM Colofon Ontwerp omslag SKON, Eindhoven Bronvermelding foto’s Omslag Shutterstock/Marko Poplasen Ontwerp binnenwerk Uitgeverij Malmberg, ’s-Hertogenbosch Binnenwerk Bridgeman Art Library, Londen (Eng): pag. 87 (1) Corbis / Hollandse Hoogte, Amsterdam: pag. 29 (3) Getty Images: pag. 95 Koninklijk Instituut voor de Tropen / Hollandse Hoogte, Amsterdam: pag. 98 (1) Library of Congress Prints and Photographs Division Washington (VS): pag. 75, 87 (2), 97, 100 Museum voor Communicatie, Den Haag: pag. 83 Nederlands Scheepvaartmuseum, Amsterdam: pag. 98 (2) Rijksmuseum, Amsterdam: pag. 29 (2), 35, 36 (2) Shutterstock: pag. 59, 91 (4x) West Fries Museum, Hoorn: pag. 36 (1) Wikimedia Commons: pag. 71 (2x) Opmaak PPMP Prepress, Wolvega Kartografie Van Oort redactie en kartografie, Almere Van Dijk vormgeving & kartografie, Vlijmen Rerink kartografie & vormgeving, Eindhoven Tekeningen Erik Eshuis: pag. 61 Paul Becx: pag. 55 codenummer 552628 isbn 978 90 345 8427 4 Vierde druk, eerste oplage © Malmberg ’s-Hertogenbosch, 2014 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471, en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Het is de uitgever, ondanks vele inspanningen, niet gelukt alle rechthebbenden te achterhalen. Denkt men rechthebbende te zijn, dan kan men zich wenden tot de uitgever. 102 07_552628_H6.indd 102 9/4/14 9:08 AM 07_552628_H6.indd 103 9/4/14 9:08 AM 07_552628_H6.indd 104 9/4/14 9:08 AM
