Jaarverslag 2016 De Landgenoten cvba-so Inhoudstafel Voorwoord.................................................................................................................................................. 2 Belangrijkste gebeurtenissen & cijfers......................................................................................... 3 Wat hebben we gerealiseerd?......................................................................................................... 5 Wie doet wat?................................................................................................................................ 5 Grond gekocht............................................................................................................................... 5 Grond gezocht............................................................................................................................... 6 Beweging & communicatie....................................................................................................... 7 Netwerk & partners...................................................................................................................... 7 Realisatie van het sociaal oogmerk..................................................................................... 8 Balans en resultatenrekening.......................................................................................................... 10 Verslag controlerende vennoten.................................................................................................... 12 Wat willen we bereiken?.................................................................................................................... 13 Voorwoord Beste aandeelhouder, Het afgelopen jaar groeide onze beweging naar 850 aandeelhouders die samen met de bioboeren en hun klanten, onze ambassadeurs en sympathisanten, ons team en bestuur, werk maken van een duurzame toegang tot grond. Eind 2016 was zo'n 10 hectare in het bezit van de coöperatie en werden er middelen opgehaald voor bijkomend 2,7 ha. We zetten in op bekendmaking, vergroting van ons draagvlak, verbreding en activering van het netwerk van De Landgenoten. En we werkten aan een nieuw aanbod voor publieke en private grondeigenaren die hun gronden een duurzame bestemming willen geven. Het enthousiasme voor het realiseren van de lokale voedselstrategieën bij lokale besturen is veelbelovend. Na de pilootjaren 2015-2016 zijn we ervan overtuigd dat deze inspanningen zich vanaf 2017 zullen vertalen in een snellere groei van De Landgenoten naar een duurzame, financieel autonome onderneming. De Raad van Bestuur stelt je dan ook graag dit jaarverslag voor over de activiteiten van De Landgenoten cvba-so in boekjaar 2016 overeenkomstig onze wettelijke en statutaire verplichtingen. We leggen jou dit verslag voor ter goedkeuring en verzoeken je om kwijting te verlenen aan de Raad van Bestuur voor het uitoefenen van hun mandaat tijdens het afgelopen boekjaar. Muizen, 22 april 2017 Tom Troonbeeckx Voorzitter Dit jaarverslag & de Algemene Vergadering kwam tot stand met de steun van de Nationale Loterij. Belangrijkste gebeurtenissen & cijfers GEBEURTENISSEN 3 14 januari Aankoop 1,5 ha Het Open Veld 14 januari Aankoop 1,7 ha Hoeve in de Zon 19-26 januari Vorming ambassadeurs Gent 19 januari Winnaar wedstrijd populairste solidaire investering FairFin & Financité 28 februari Ambassadeursdag bij Vlinderveld CSA 15 april Vertaling & start vertoningen documentaire Land Grabbing i.s.m. Broederlijk Delen 23 april Eerste Algemene Vergadering 28 april Aankoop 0,5 ha Enterra 29 april Greenpeace zamelt 40.000 euro in met nationale crowdfunding voor Terre-en-vue & De Landgenoten 28 juni Aankoop & ruil 1 ha Enterra 30 juni 2475 mensen ondertekenen oproep 'Geef ruimte aan de boeren van de toekomst' 11 augustus Lancering crowdfunding Vlinderveld CSA 6-20 oktober Vorming ambassadeurs Mechelen 15 oktober 100 deelnemers op Bodemfeest in Acremont 18 oktober Oproep kandidaat-boeren 5 ha Asse i.s.m. Ecopower 20 oktober Plattelandsontwikkelingsprojecten voor toegang tot grond voor lokale voedselstrategieën goedgekeurd in provincie Antwerpen, Vlaams-Brabant & Oost-Vlaanderen. Start aanwerving personeel stichting De Landgenoten. 24 november Lancering dienstenplatform 'Gemeente voor de toekomst' met Bond Beter Leefmilieu 1 december Start aandeelhoudersadministratie in eigen beheer 4 december Lancering nieuwe campagne het 'Grote Open Veld' voor aankoop 1,7 ha CIJFERS Totaal 843 Aandeelhouders 838.500 euro Kapitaal 3354 Aandelen 3263 A-aandelen 91 B-aandelen 2058 Toegewezen aandelen 1296 Niet-toegewezen aandelen 995 euro Gemiddeld kapitaal/aandeelhouder 9,8 ha Aangekochte landbouwgrond cvba-so 1455 Abonnees nieuwsbrief 450 Twitter-volgers 3571 Facebook-fans In 2016 247 Aandeelhouders 263.250 euro Kapitaal 1053 Aandelen 4,7 Aangekochte landbouwgrond cvba-so 53 Evenementen 11 Nieuwsbrieven 24 Pers & andere artikels 13.265 Unieke bezoekers website Wat hebben we gerealiseerd? Wie doet wat? Met het einde van het KMO-innovatieproject in het vooruitzicht is half september 2016 de tewerkstelling gedaald van 2 VTE naar 1 VTE. Voor de dagelijkse werking namen we afscheid van Tom Kockx en bleven Kaat Segers en Adje Van Oekelen aan de slag als aanspreekpunt voor boeren voor beweging & communicatie. Eind 2016 startte de stichting De Landgenoten met de aanwerving van een nieuwe projectmedewerker. Om de verminderde tewerkstelling op te vangen worden meer taken, zoals kennismaking met nieuwe kandidaat-boeren, door de bestuurders opgenomen. Sinds oktober 2016 kunnen we vanuit de stichting één dag per week rekenen op de vrijwillige administratieve ondersteuning van Arlette Damiaens. Het beheer van het aandeelhoudersregister werd eind 2016 overgedragen van Hefboom aan De Landgenoten. Onze groep ambassadeurs breidde uit van 15 in 2015 naar 35 in 2016. De coöperatie wordt bestuurd door voorzitter Tom Troonbeeckx, penningmeester Lieve Vercauteren (voor BioForum Vlaanderen), Hubert David (voor Hefboom), Erik Krosenbrink, Sylvie Fosselle, Kurt Nevejans, Jan Borghs, Dirk Govaerts en Antoine De Paepe (voor stichting De Landgenoten). Zij krijgen ondersteuning van raadgevende bestuursleden Leen Laenens, Petra Tas en Katrijn Matthys (voor VLM). In het afgelopen boekjaar vonden 13 bestuursvergaderingen plaats. In de adviesgroep projecten kunnen we rekenen op de expertise van Bavo Verwimp, Johan D'Hulster, Lien Vrijders, Kaat Segers, An Jamart en Dirk Govaerts. Zij beoordeelden het afgelopen jaar 12 aanvragen van boeren die met De Landgenoten willen samenwerken. Grond gekocht Continuïteit en ontwikkelingskansen geven aan bestaande bioboerderijen en de opstart van bedrijven vergemakkelijken voor nieuwe bioboeren door duurzame gebruiksrechten te verlenen op landbouwgrond: dat is de kerntaak van De Landgenoten. In 2016 verzamelden we hiertoe kapitaal voor de aankoop van 7,3 ha landbouwgrond voor vier landbouwbedrijven. Op deze manier creëert De Landgenoten kansen voor deze bedrijven om te winnen aan veerkracht en stappen te zetten in de richting van meer ecologische, sociale en economische duurzaamheid. 1. Open Veld De Landgenoten verzamelde in 2015 voldoende middelen voor de grond van Tom. In januari 2016 werd zijn veld van 1,45 ha aangekocht door de coöperatie. Zo is een biologische toekomst van de eerste CSA-boerderij in Vlaanderen verzekerd. 2. Hoeve in de Zon In januari 2016 kocht De Landgenoten een hoogstamboomgaard van 1,7 hectare voor 5 Hoeve in de Zon. Zo konden Dirk & Ann hun activiteiten verbreden en verduurzamen, en kon zoon Tijs op het bedrijf starten. Eind 2016 zegden ze de gebruiksovereenkomst met De Landgenoten op en werd de zoektocht naar een nieuwe bioboer opgestart. 3. Grote Open Veld Na de aankoop van zo'n 1,54 ha voor groenteteelt voor het 'Grote Open Veld' in het voorjaar, startte De Landgenoten opnieuw een crowdfunding op om 1,7 ha extra aan te kopen. En de ambitie reikt nog verder. Tom, Brecht & Michel werken in Heverlee samen aan een groot gemengd CSA-bedrijf, de 'Boerencompagnie', met biologische groenten, fruitbomen, granen, aardappelen, bloemen, koeien en schapen. Het is een uniek project in Vlaanderen, met een grote biodiversiteit, dat de hele omgeving ten goede komt. Samen met De Landgenoten zoeken zij verder naar grond om dit te realiseren. 4. Vlinderveld CSA De crowdfunding voor 1 ha voor Steven Desmet van Vlinderveld CSA ging van start in het na jaar van 2016 en liep tot het voorjaar van 2017. Eind 2016 was de helft van de middelen opgehaald. Zo wil Steven voor zijn oogstleden een duurzame toekomst van zijn kersverse biobedrijf verzekeren. Grond gezocht Zoals blijkt uit voorgaande resultaten, konden we voor minder dan de helft van onze projecten, grond aankopen. Landbouwgrond blijkt nog duurder geworden dan we aanvankelijk hadden ingeschat. De prijs gaat aan een razend tempo omhoog in Vlaanderen en de druk blijft toenemen. De grootste uitdaging voor De Landgenoten en onze boeren is grond te koop vinden op een geschikte locatie. De match maken tussen vraag en aanbod, tussen boer en grond blijkt een aartsmoeilijke opdracht. Tegelijkertijd leeft in steeds meer gemeentes de vraag naar een lokale voedselstrategie in het kader van hun klimaatdoelstellingen en met het vooruitzicht op de verkiezingen in 2018. Naar aanleiding van enkele concrete vragen van publieke en private grondeigenaren die hun gronden een duurzame bestemming voor lokale voedselproductie willen geven, hebben we deze behoefte aangegrepen om in 2016 een nieuwe aanpak te ontwikkelen en aan de praktijk te toetsen. We onderzochten hiertoe enkele alternatieve eigendomsstructuren. Zo ontwikkelden we samen met VLM en Terre-en-vue een erfpachtformule. En we deden samen met INDIGO (in het kader van een onderzoeksproject over landed commons van KULeuven & UA) onderzoek naar een juridische basis en de bruikbaarheid van 'milieu-erfdienstbaarheid'. Beide instrumenten hopen we vanaf 2017 in de praktijk te kunnen zetten. We zetten drie pilootprojecten in de steigers die vertrekken vanuit een aanbod aan grond waarbij De Landgenoten de aankoop of het beheer van de grond via erfpacht, en de selectie van een landbouwproject voor haar rekening zal nemen. Het betreft een project met Ecopower in Asse, een project met De Ideale Woning in Wijnegem en een project met de stad Eeklo. Verder onderzochten we verschillende potentiële samenwerkingen die we in 2017 hopen om te zetten in duurzame toegang tot grond voor verschillende boeren: proefcentrum Pamel in Roosdaal, Fris in 't Landschap in Dilbeek, stad Gent, Hasselt, etc. Beweging & communicatie In het voorjaar van 2016 konden we rekenen op steun van het departement Landbouw & Visserij om ons draagvlak te verbreden en te activeren. Dit bleek een uitstekende katalysator voor nieuwe samenwerkingen. Broederlijk Delen zorgde gratis voor de Nederlandstalige ondertiteling van de documentaire Land Grabbing van Kurt Langbein. Lokale vrijwilligers, boeren, Amnesty-, Natuurpunt-, Oxfam-afdelingen, milieuraden, studenten, etc. organiseerden het afgelopen jaar met deze boeiende documentaire over de grondproblematiek een tiental vertoningen. We ontwikkelden infostanden en promomateriaal om onze lokale aanwezigheid beter te verankeren en onze achterban te activeren om aan lokale evenementen deel te nemen of deze te organiseren. Dankzij onze groep van 35 ambassadeurs waren we het afgelopen jaar op meer dan 50 evenementen aanwezig. Deze zeer dynamische en geëngageerde groep zorgde opnieuw voor interessante contacten, potentiële projecten en financierders. We konden op hen rekenen voor de Algemene Vergadering en allerlei activiteiten, zelfs tot in het verre Acremont voor het Bodemfeest (georganiseerd door Terre-en-vue in 2016). In mei lanceerde De Landgenoten de oproep “Geef ruimte aan de boeren van de toekomst” voor betaalbare landbouwgrond, meer lokale en gezonde voeding, meer kansen voor innovatieve boeren, voor een levendig en groen platteland. Via deze brede oproep naar burgers wilden we het draagvlak vergroten voor de ontwikkeling van een nieuw landbouwbeleid dat boeren toegang tot grond verzekert. Om deze oproep kracht bij te zetten, getuigden drie boeren van de toekomst over hun plannen in drie filmpjes die we via sociale media, persberichten en nieuwsbrieven verspreidden. Met succes, want op een kleine 2 maanden tijd verzamelden we 2475 handtekeningen. Op het hoogtepunt van de campagne, bij de lancering van de filmpjes, haalden we via Facebook een bereik van meer dan 140.000 personen. De filmpjes werden gemiddeld 50.000 keer bekeken. De webpagina van de oproep werd bijna 3000 keer bezocht. We zetten ook sterk in op het activeren van ons netwerk om het verhaal van De Landgenoten mee uit te dragen. Zo was de crowdfunding van Greenpeace voor Terreen-vue en De Landgenoten een groot succes en een win-win samenwerking. Greenpeace kon met een positief & concreet verhaal haar achterban mobiliseren. De Landgenoten kreeg hierdoor bekendheid bij een nieuw en milieubewust publiek, en meer zichtbaarheid in de media. Om ons aanbod naar grondeigenaren bekend te maken, lanceerden we in het na jaar samen met Bond Beter Leefmilieu een dienstenplatform voor gemeentes en werkten we mee aan de Voedseldag van de Vereniging voor Steden en Gemeenten (VVSG). Netwerk & partners Van bij het begin kon De Landgenoten rekenen op een breed gedragen netwerk: zeventien oprichters die zich engageren om het verhaal van De Landgenoten mee te dragen. In september 2016 brachten we onze oprichters samen om hen te informeren over onze resultaten en hen te engageren om samen werk te maken van onze 7 uitdagingen. Een aantal concrete samenwerkingen werden in de steigers gezet en worden in de loop van 2017 verder opgevolgd en uitgewerkt. Met de private stichting De Landgenoten deelt de coöperatie haar visie en missie. De stichting ontvangt schenkingen of legaten om het gezamenlijk doel van duurzame toegang tot landbouwgrond voor bioboeren te realiseren. Op twee jaar tijd ontving de stichting zo'n 40.000 euro van 200 gulle schenkers. Zoals hierboven beschreven konden we ons draagvlak verbreden via concrete samenwerkingen met partners als Bond Beter Leefmilieu, Greenpeace Belgium, Broederlijk Delen en VVSG. Samen met ons bestuur gingen we actief in gesprek met nieuwe en oude stakeholders die voor De Landgenoten op allerlei vlakken van betekenis zijn. Met onder meer Triodos, Hefboom, Quilvest onderzochten we de mogelijkheden om grote investeerders aan te trekken. We bezochten meerdere kabinetten om onze werking voor te stellen en we onderzochten samen met FOV en CJSM of De Landgenoten als beweging in aanmerking kan komen. Via Ecokerk en Oever zochten we naar abdijen, kerkfabrieken die van betekenis kunnen zijn voor onze missie. We werkten samen met Coopkracht om de kracht van coöperaties voor de 'commons' beter kenbaar te maken. In het netwerk van de Sociale Innovatiefabriek blijven we bijleren van andere sociale ondernemingen en zoeken we samen naar kansengevers voor De Landgenoten. En uiteraard zijn er nog tal van organisaties en bedrijven die ons op allerlei manieren een duwtje in de rug hebben gegeven. Realisatie van het sociaal oogmerk* Alle activiteiten van de cvba-so kaderen binnen de realisatie van onze maatschappelijke doelstellingen. Het sociaal oogmerk van De Landgenoten is drieledig: 1. Continuïteit en ontwikkelingskansen geven aan bestaande bioboerderijen en de opstart van bedrijven vergemakkelijken voor nieuwe bioboeren door gebruiksrecht op gronden te verlenen aan bioboeren (in spe). In 2016 werd 7,3 ha aangekocht voor vier landbouwbedrijven. Voor 2,7 ha werden nog middelen verzameld. Zoals blijkt uit de getuigenissen (cf. pg. 6) biedt dit continuïteit en toekomstperspectief voor deze bedrijven. De eerste gebruiksovereenkomst werd stopgezet, waardoor De Landgenoten meteen in de praktijk kan bewijzen of zij de continuïteit van een biologisch project op deze grond kan waarmaken. 2. Lokale landbouweconomie bevorderen, grond ter beschikking stellen aan biologische landbouwbedrijven die zijn ingebed in de lokale gemeenschap. Elke lokale crowdfunding-actie start met een samenwerking tussen De Landgenoten, boer en lokale gemeenschap. Voor nieuwe boeren die (nog) geen actief netwerk hebben, zoals Steven van Vlinderveld CSA, blijkt dit niet alleen een uitdaging maar ook een win-win. De lokale groep engageert zich immers voor het ondersteunen van de crowdfunding en voor het opzetten van verbindende activiteiten rond het nieuwe * conform artikel 661.6 van het Wetboek van Vennootschappen over de realisatie van het sociaal oogmerk bedrijf. Met de steun van L&V (cf.pg.7) hebben we dan ook vooral ingezet op de versterking van deze lokale dynamieken. Ook onze ambassadeurs zijn hierin van onschatbare waarde. 3. Door de toegang tot grond voor biobedrijven te verbeteren, wil De Landgenoten cvba-so als een hefboom werken voor duurzame landbouw. Zoals blijkt uit de getuigenissen (cf. pg. 6) creëert de coöperatie kansen voor deze bedrijven om te winnen aan veerkracht en stappen te zetten in de richting van meer ecologische, sociale en economische duurzaamheid. Onze inspanningen op vlak van beweging en communicatie (cf. pg. 7-8) tonen aan dat we een kader scheppen waarbinnen boeren en burgers actief samenwerken om gronden als gemeengoed beheren. We stimuleren deze groeiende beweging met activiteiten en vormingen. Via pers en andere media (cf. zichtbaarheidscijfers pg. 4) brengen we het verhaal van deze beweging om zo inspiratie te geven voor de ontwikkeling van een nieuwe politiek met betrekking tot toegang tot grond voor biolandbouw en met betrekking tot gebruik van de open ruimte. Zoals blijkt uit de balans en resultatenrekening maakt De Landgenoten werk van een financieel gezonde bedrijfsvoering en wordt het aandelenkapitaal volledig ingezet om het sociaal oogmerk te verwezenlijken. Dit verslag over de realisaties i.k.v. van het sociaal oogmerk is conform de voorwaarden voor de NRC-erkenning van De Landgenoten. 9 Balans en resultatenrekening We kunnen voor het boekjaar 2016 een gezonde financiële bedrijfsvoering voorleggen dankzij inkomsten uit subsidies, aandeelhoudersbijdragen en huuropbrengst. Het opgehaald aandelenkapitaal werd volledig bestemd voor de aankoop en de bijhorende aankoopkosten van gronden voor biolandbouw, niet voor werkings- of andere kosten. Er werd geen kapitaal geleend. De inventaris bestaat uit 9,8 ha landbouwgrond en drie laptops voor het team. De te bestemmen winst van het afgelopen boekjaar bedraagt 10.765,51 euro. We stellen voor om 724,15 euro over te dragen naar de wettelijke reserve en 10.041,36 euro over te dragen naar de beschikbare reserve. Er wordt geen vergoeding toegekend aan de bestuurders. Er wordt geen vergoeding toegekend aan het kapitaal. 11 Verslag controlerende vennoten Verslag van de controlerende vennoten aan de algemene vergadering van De Landgenoten cvba-so over het boekjaar afgesloten op 31 december 2016 Overeenkomstig de wettelijke en statutaire bepalingen brengen wij u verslag uit in het kader van ons mandaat als controlerende vennoten ons gegeven door de algemene vergadering van De Landgenoten CVBA op datum van 23 april 2015. Dit verslag betreft de jaarrekening voor het boekjaar afgesloten op 31 december 2016. Verslag over de jaarrekening zonder voorbehoud Wij hebben de controle uitgevoerd van de jaarrekening van De Landgenoten CVBA (“de Coöperatie”) over het boekjaar afgesloten op 31 december 2016, opgesteld in overeenstemming met het in België van toepassing zijnde boekhoudkundig referentiestelstel. Deze jaarrekening omvat de balans op 31 december 2016, de resultatenrekening voor het boekjaar afgesloten op die datum, evenals de toelichting. Het balanstotaal bedraagt EUR 877.287,25 en de resultatenrekening sluit af met een winst van het boekjaar van EUR 10.765,51. Verantwoordelijkheid van de raad van bestuur voor het opstellen van de jaarrekening De raad van bestuur (“de Raad”) is verantwoordelijk voor het opstellen van de jaarrekening die een getrouw beeld geeft in overeenstemming met het in België van toepassing zijnde boekhoudkundig referentiestelstel. De Raad is tevens verantwoordelijke voor het implementeren van de beheerssystemen die nodig zijn voor het opstellen van een jaarrekening die geen afwijkingen van materiaal belang bevat, die het gevolg zijn van fraude of fouten. Verantwoordelijkheid van de controlerende vennoten Het is onze verantwoordelijkheid een oordeel over de jaarrekening te geven op basis van onze controle. Deze controle omvat de inzage in de boekhoudkundige documentatie en de daarbij horende informatie, die aan de grondslag ligt van de in de jaarrekening opgenomen bedragen. Voorbeelden hiervan zijn de bankuittreksels en facturen of eigendomstitels van vaste activa (onder meer de gronden). Een controle omvat eveneens een evaluatie van de gehanteerde waarderingsregels (bv afschrijvingen) en van de redelijkheid van door de Raad gemaakte schattingen, alsmede van de presentatie van de jaarrekening als geheel. Wij hebben van de verantwoordelijken en van de Raad de voor onze controle vereiste ophelderingen en inlichtingen verkregen. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is om daarop ons oordeel zonder voorbehoud te baseren. Oordeel zonder voorbehoud Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van het vermogen en de financiële toestand van de Coöperatie van 31 december 2016, evenals van haar financiële resultaten voor het boekjaar eindigend op die datum en dit in overeenstemming met het in België van toepassing zijnde boekhoudkundig referentiestelstel. Andere opmerkingen Wat betreft de bewijsstukken die aan de basis liggen van de boekhoudkundige verrichtingen, wijzen we erop dat het aangeraden is: Dat het vennootschapsregister via een eigen systeem bijgehouden en beheerd wordt. Stappen in die richting werden reeds ondernomen. Dat alle juridische en andere documentatie betreffende de gronden, samengebracht zou moeten worden in het overzichtelijk “kadaster”, dat tevens veilig (liefst ook brandveilig) kan opgeborgen worden. De Coöperatie heeft aanzienlijke achterstand met betrekking tot de geplande aankoop en verhuur van gronden, waardoor de financiële duurzaamheid van de Coöperatie niet meer binnen de voorziene termijn kan gewaarborgd worden. Antwerpen, 20 maart 2017 Erika Van Roost Hugo Couderé 13 Wat willen we bereiken? Eind maart 2017 is 84 % van het kapitaal voor 0,9 ha van Vlinderveld CSA maart en 63 % voor 1,7 ha voor het Grote Open Veld opgehaald. Voor de boomgaard in Vissenaken werd een nieuwe gebruiksovereenkomst afgesloten met Bram Steeno van 't Fruitratje. Er zijn. Er zijn 893 aandeelhouders met een totaalkapitaal van 898.750 euro. Overeenkomstig de opmerkingen in het verslag van de controlerende vennoten heeft De Landgenoten begin 2017 het vennootschapsregister in eigen beheer genomen en is er een grondregister gemaakt. In 2017-2018 werken we samen met de stichting, in het kader van het Programma voor Plattelandsontwikkeling (PDPO III), ons nieuw aanbod uit voor publieke en private grondeigenaars die hun gronden een duurzame bestemming willen geven. De Landgenoten wil zich hiermee profileren als partner voor de realisatie van de lokale voedselstrategieën bij (supra)lokale besturen. Nog in 2017-2018 werken we samen met Levuur aan een doorgedreven stakeholdersanalyse en aan een daarop gebaseerde marketingstrategie met steun van de Koning Boudewijn Stichting. Deze strategie moet zich vertalen in een snellere groei van De Landgenoten naar een duurzame, financieel autonome onderneming.