Vijnana yoga- van binnenuit

Vijñāna yoga – van binnenuit
Evelien Lindeboom
Yoga Magazine, 2011
Locatie: Hermitage Amsterdam
‘Het was alsof ik een schatkaart had gevonden, waarvan ik alleen nog hoefde uit te
vinden hoe die werkte.’ Zo beschrijft Orit Sen-Gupta, grondlegster van de Vijñāna
yoga, de eeuwenoude yogateksten die ze bestudeerde. Ze vond daarin namelijk
allerlei vergeten elementen die vandaag de dag nog even waardevol en bruikbaar
blijken te zijn als toen. ‘Als een detective’ ging ze te werk om de ware betekenis en
de juiste toepassing ervan te achterhalen. En dat deed ze door alles zelf uit te
proberen: met de teksten als ‘schatkaart’ en haar eigen lichaam als ‘het terrein’.
Al meer dan dertig jaar beoefent de Israëlische Orit Sen-Gupta yoga. Ze had les van
grote meesters zoals B.K.S. Iyengar en Pattabhi Jois, en van de Nederlandse Dona
Holleman, met wie ze daarna nog lange tijd samenwerkte. Naast haar yogabeoefening
studeerde ze bovendien Sanskriet en Indiase filosofie aan de Hebreeuwse Universiteit
Pagina 1 van 8
© 2011 Yoga lite www.yogalite.nl
van Jeruzalem. Zo verdiepte ze zich ook in de originele bronnen die aan yoga ten
grondslag liggen. Door verbanden te leggen tussen verschillende perioden en tradities
uit de yogageschiedenis, verenigt ze de moderne yogapraktijk met de eeuwenoude,
Indiase wijsheid die in klassieke teksten bewaard is gebleven. En die combinatie is
bepalend voor haar yogamethode, die inmiddels wereldwijd wordt beoefend.
Niet anders, wel completer
In de basis is er geen verschil tussen Vijñāna en andere yogamethoden: ‘yoga is yoga,
punt.’ schrijft Orit Sen-Gupta in haar Vijñāna yoga practice manual. Vijñāna is dus
geen ander, en zeker geen nieuw soort yoga, het is volledig gebaseerd op bestaande
tradities. Maar haar benadering is wel eigen: bij Vijñāna yoga wordt er veel waarde
aan gehecht dat bestaande yogatradities ‘vrij en in hun ware vorm’ worden
overgeleverd. Zonder afzonderlijke aspecten, zoals fysieke inspanning of meditatie, te
veel te benadrukken of juist achterwege te laten. Lichaam, geest, hart en bewustzijn
worden allemaal in het geheel betrokken en er wordt evenveel aandacht aan besteed.
Om haar visie op yoga van andere methoden te onderscheiden, zocht Orit Sen-Gupta
samen met haar leerlingen naar een geschikte naam. En ook die is niet nieuw.
Letterlijk vertaald is Vijñāna Sanskriet voor: onderscheiden of waarnemen, begrijpen,
Pagina 2 van 8
© 2011 Yoga lite www.yogalite.nl
herkennen, intelligentie, kennis, vaardigheid kunst, wetenschap. ‘Door onze manier
van yogabeoefening zo te noemen, geven we slechts erkenning aan iets dat er altijd is
geweest, iets dat aan de basis ligt van onze discipline: oefenen, voelen, begrijpen van binnenuit.’ Zo verklaart ze de keuze. Want je kunt nog zo veel uitleg krijgen en
teksten lezen, als je het niet zelf doet en erváárt, dan zal je het onmogelijk echt
begrijpen. De Hindu heilige Ramakrishna heeft het op een mooie manier verwoord:
‘Het bewustzijn en de overtuiging dat er vuur bestaat in hout is jnana (kennis). Maar
om op dat vuur rijst te koken, die rijst te eten en daar voeding uit te halen, dat is
vijñāna.’
De juiste balans
Wat er dan precies moet gebeuren, om tot dat diepe begrip te komen? Dat bestaat uit
vier onderdelen, waarvan de eerste drie de yoga practice vormen: meditatie,
ademhaling (pranayama) en beweging (asanas). Het vierde onderdeel is tekststudie.
De teksten die worden bestudeerd kunnen heel traditionele werken zijn, zoals de
Baghavad Gita en de Patanjali Yoga sutras, maar er kunnen ook vrijere, moderne
teksten worden gelezen, dat varieert per docent. De bedoeling is wel altijd hetzelfde.
Vijñāna Yogadocente Ute Wohlmuther legt uit: ‘De tekststudie schept de context
Pagina 3 van 8
© 2011 Yoga lite www.yogalite.nl
waarin er wordt geoefend. Zo leer je om te reflecteren: wat is eigenlijk ego, en hoger
zelf? Je leert op een andere manier naar jezelf te kijken, dan alleen vanuit de gangbare
westerse psychologie. En dat neem je weer mee in je practice.’
Yoga mag dan yoga zijn, ‘punt’, maar het zoeken naar precies de juiste balans tussen
lichaam en geest, tussen stilzitten en bewegen, en tussen tekststudie en eigen ervaring,
is typisch voor Vijñāna yoga. Omdat alle onderdelen even belangrijk zijn en elkaar
aanvullen en versterken, is het van belang dat ze op een goede manier en in de juiste
verhouding worden beoefend. Dit komt terug in de opbouw van de practice; die ligt
niet alleen per dag, maar ook per week grotendeels vast.
Een Vijñāna yoga practice begint met meditatie. Just sitting, zo noemt Orit Sen-Gupta
dit onderdeel. Zelf begint ze elke dag om 05.00uur ‘s ochtends met een uur lang
mediteren, gevolgd door een uur pranayama en dan nog een uur asanas. Door met
meditatie te beginnen blijft er ook tijdens de rest van de practice een hogere
concentratie en een dieper bewustzijn in het lichaam dan wanneer meteen met
bewegen wordt begonnen, zoals in veel andere yogamethoden gebruikelijk is. Door
zittend te beginnen breng je de aandacht naar binnen en bereid je je voor op een diepe,
en goed begrepen practice.
Pagina 4 van 8
© 2011 Yoga lite www.yogalite.nl
Na de meditatie is het tijd voor ademhalingsoefeningen. Uniek voor Vijñāna yoga zijn
de vayu’s die in de pranayama aan bod komen – een systeem dat al in de oudheid
bestond, en dat Orit Sen-Gupta terug in de praktijk bracht. Het zijn tien ruimtes in het
lichaam, vijf uitwendige en vijf inwendige, waarin je adem als het ware kunt ervaren.
De uitwendige vayu’s vormen een natuurlijke opening die is geritualiseerd: door te
geeuwen en door onder andere de ogen en neusvleugels wijd open te sperren, maak je
het lichaam wakker.
Bij de inwendige vayu’s worden vijf gebieden - perineum, navel, hart, keel en het
gehele lichaam - op een uitademing aangespannen en vervolgens op een inademing
geopend. Ze hangen nauw samen met de drie banda’s, maar zijn een stuk milder, het
gaat in eerste instantie minder om beheersing, en meer om bewustwording van de
ruimtes.
Workshop Orit Sen-Gupta
Tijdens een workshop in Amsterdam staat de kleine, streng ogende vrouw
geconcentreerd voor een volle zaal. Ze heeft maar drie uur de tijd om deze workshop
te geven. En dat terwijl ze normaalgesproken minimaal vier uur durende lessen geeft.
Pagina 5 van 8
© 2011 Yoga lite www.yogalite.nl
Liever nog geeft ze vijf dagen durende retraites, want pas dan kunnen haar leerlingen
een begin maken om zelf te ervaren waar Vijñāna om draait: inner clarity.
Ze gebruikt haar tijd hier om uitleg te geven over de vayu’s: Door je ademhaling
achtereenvolgens te richten op de verschillende ruimtes in je lichaam, leer je het
centrum van die plek te vinden. De ruimte bij je hart bijvoorbeeld, ligt niet alleen ter
hoogte van je middenrif en midden tussen je linker en je rechterzij, maar ook midden
tussen je borst en je rug. Door zo het bewustzijn op je binnenste te richten, wordt het
gemakkelijker om de juiste houding te vinden, zonder van buitenaf te hoeven
corrigeren. ‘Door de vayu’s te oefenen’, vertelt Sen-Gupta, ‘breng je je lichaam terug
in haar ware vorm.’
Terwijl ik naar deze uitleg luister, vraag ik me af of het bij mij ook zal werken. Ik heb
altijd hoog opgetrokken schouders en mijn docenten tot nu toe duwen steevast mijn
schouders naar beneden, ‘weg van mijn oren.’ Dat overcompenseer ik dan meteen
door mijn borst te ver naar voren te duwen. Zo hebben veel mensen zich een
onnatuurlijke houding aangeleerd, legt Sen-Gupta uit. Het lijkt vaak moeilijk om de
juiste houding terug te vinden en nog moeilijker om die vervolgens vast te houden,
maar door de vayu’s toe te passen vindt je lichaam zelf, van binnenuit, de juiste
houding. En als ik de aanwijzingen opvolg, begrijpt mijn lijf inderdaad wat de
bedoeling is; mijn borst opent, en ik hoef niet aan mijn schouders te trekken om ze
omlaag te krijgen, want ze ontspannen en zakken vanzelf op hun plek.
In de praktijk
Op diezelfde manier is kennis van de vayu’s heel bruikbaar om tijdens de asanas de
juiste lichaamshouding vast te houden en de houdingen goed uit te voeren, en dat
helpt weer om blessures te voorkomen. Zo kan bijvoorbeeld het gebruik van de
samana vayu - de ruimte in de buik, bij de navel - het een stuk makkelijker maken om
in een kopstand de benen omhoog te krijgen. Het maakt je ervan bewust waar je het
vandaan moet halen; niet van buitenaf, maar van binnenuit.
Pagina 6 van 8
© 2011 Yoga lite www.yogalite.nl
Om ervoor te zorgen dat de beoefening van de asanas goed uitgebalanceerd is, werk je
vanuit zeven uitgangspunten. Die principes kunnen los van elkaar geoefend worden:
fysieke ontspanning, mentale ontspanning, concentratie, geaardheid, het verbinden
van verschillende richtingen, een bewuste ademhaling en verruiming. Maar pas als je
ze allemaal tegelijkertijd toepast, wordt de practice echt een geheel van intelligente
bewegingen.
Die bewegingen in een Vijñāna practice bestaan uit series van op elkaar aansluitende
houdingen. Zo worden de ene dag bijvoorbeeld staande houdingen geoefend en de
volgende dag armbalanshoudingen. Door de aandacht per dag op een specifiek
onderwerp te richten, is er veel ruimte voor het vinden van de juiste techniek per
houding. En zo kan op den duur veilig het tempo worden opgevoerd. De series
worden met zonnegroeten aan elkaar verbonden en er ontstaat flow.
Wie al eens Iyengar, of Ashtanga yoga heeft gedaan, zal veel herkennen in de Vijñāna
series. Daarin worden namelijk verschillende aspecten uit de noord Indiase
yogatraditie gecombineerd, en zowel de techniek van Iyengar, als de dynamiek van
Pagina 7 van 8
© 2011 Yoga lite www.yogalite.nl
Pattabhi Jois komen er in terug. Want, hoewel Vijñāna in eerste instantie misschien
veel rustiger lijkt dan Ashtanga - omdat je begint vanuit hoge concentratie en met veel
aandacht voor techniek - doet een gevorderde Vijñāna les wat lichamelijke inspanning
betreft niet onder voor de gemiddelde poweryogales.
‘Vijñāna is een yogavorm die veel yogi’s aanspreekt die naast puur fysieke yoga toe
zijn aan meer verdieping’, vertelt Ute Wohlmuther. ‘Maar er komen bijvoorbeeld ook
veel mensen op af die voorzichtig zijn met hun lichaam, omdat ze bijvoorbeeld
blessures hebben, of gewoon rustig willen opbouwen. Het is een methode die in eerste
instantie veel concentratie en geduld vraagt, maar daardoor op de lange duur juist de
moeite waard is. Bijzonder geschikt voor mensen met een ‘lange adem.’
---
Studio’s waar in Nederland Vijnana yoga wordt aangeboden:
Amsterdam:
Yoga lite www.yogalite.nl
Studio Asana www.studioasana.com
Innerspace www.yogapractice.nl
Haarlem:
Yoga Studio Haarlem www.yogastudiohaarlem.nl
Verder lezen:
Het kleine yogaboekje www.vijnanayoga.nl (beginners en half-gevorderden)
Vayu’s gate – Yoga and the ten vital winds
Pagina 8 van 8
© 2011 Yoga lite www.yogalite.nl