Neurologie en MS - MS Kinderkampen

Neurologie
•
het woord neurologie bestaat uit twee delen:
–
–
neuro (dat betekent zenuw) en
logos (dat betekent leer, kennis)
•
neurologie is dus de leer van de zenuwen
•
een dokter in de neurologie noem je een neuroloog
Neurologie
•
De neuroloog opereert niet maar denkt vooral na
•
De neurologie is een diagnostisch vak, de dokter probeert
vast te stellen (een diagnose te stellen) wat er met de
patiënt aan de hand kan zijn. Hiervoor gebruikt hij/zij:
–
–
–
Anamnese (de dokter vraagt aan de patiënt wat de klachten
zijn)
Lichamelijk onderzoek (de dokter laat de patiënt bewegen en
kijkt wat er gebeurt of luistert naar bijv. hart en longen)
Aanvullend onderzoek (zoals een MRI of CT scan)
Zenuwcentrum
De hersenen zijn de computer van je lichaam.
De hersenen
voelen
bewegen
nadenken
zien
voorkant
achterkant
horen
kleine hersenen
Zenuwstelsel
•
Het zenuwstelsel bestaat uit twee verschillende delen:
•
Het centrale zenuwstelsel (CZS)
–
•
Dit zijn de grote en kleine hersenen en het ruggenmerg
Het perifere zenuwstelsel
–
Dit zijn de zenuwen die van/naar hersenen en ruggenmerg
door het hele lichaam lopen
grote hersenen
kleine hersenen
ruggenmerg
De werking van de hersenen is erg complex!
Kijk maar eens goed naar plaatjes op de
volgende dia’s en bedenk wat je daar ziet.
Wat zie je op dit plaatje? Een kubus? Dat is wat
bijna iedereen ziet. Maar toch staat er geen
kubus, je hersenen vullen zelf de ontbrekende
lijntjes, tussen de zwarte stippen, in.
Hier lijkt het alsof er allemaal kuiltjes en bolletjes
op het plaatje zitten. Maar het is natuurlijk
hartstikke plat. Je hersenen houden je hier weer
voor de gek.
Op de volgende dia staat nog een plaatje. Kan jij zien of de
schuine strepen allemaal even schuin staan?
Het lijkt alsof de schuine strepen niet
allemaal even schuin staan (niet parallel
lopen). Dat lijkt alleen maar zo want ze staan
echt recht.
Dit kan je heel mooi laten zien door op een stuk papier de schuine lijnen, parallel aan elkaar, te tekenen en op
een stuk doorschijnend plastic de kleine horizontale en verticale lijnen te tekenen. Als je het plastic op het
papier legt lijken de lijnen niet parallel te lopen, haal je het plastic er weer af kan iedereen zien dat ze toch
echt wel netjes naast elkaar staan.
Op de volgende dia staat nog een plaatje waarbij je kunt zien hoe
je hersenen je voor de gek kunnen houden. Wat zie je hier?
Begon het bij jou ook te draaien voor je
ogen? Grappig hè? Want als je goed kijkt
draait het helemaal niet. Het is gewoon een
tekening. Je hersenen houden je weer voor
de gek.
Dit plaatje werkt niet bij mensen die kleurenblind zijn. Schrik dus niet als jij niks ziet draaien!
Nog één plaatje om te laten zien hoe complex je hersenen zijn.
Welk vakje is lichter van kleur A of B? Of hebben ze dezelfde
kleur? Kijk maar goed.
Of je het nu gelooft of niet…… A en B
hebben dezelfde kleur! Door de schaduw
zou je het witte schaakbordvakje donker
moeten zien. Maar dat zou betekenen dat
het geen schaakbord meer is. Dus je
hersenen denken dat het vlak B anders van
kleur moet zijn om de betekenis (het
schaakbord) te blijven zien!
Twijfel je nog? Kijk dan maar op de volgende
dia waar we alleen de vakjes A en B laten
zien, de andere vlakjes zijn afgedekt….
Zenuwen
De zenuwen zijn de telefoondraden van
het lichaam. Ze geven de signalen door
van de hersenen naar je spieren zodat
je kan bewegen. Ook geven ze de
signalen van de huid, de ogen, de oren
enzovoort naar de hersenen door zodat
je kan voelen, zien en horen.
Net zoals bij echte telefoonkabels gaat
dat ook in de zenuwen met elektriciteit.
Een zenuwcel bestaat uit een cellichaam met uitlopers. De
korte uitlopers worden dendrieten genoemd. Zij vangen de
signalen uit de omgeving op. Deze signalen worden via
het cellichaam doorgegeven naar de lange uitloper, het
axon. Aan het eind van het axon worden de signalen
doorgegeven aan een andere zenuw of aan bijvoorbeeld
een spier.
Gemyelineerd en ongemyelineerd
Het axon van de
zenuw kan, net als de
telefoondraad, een
isolatielaagje hebben.
Hierdoor kunnen ze
sneller een signaal
doorgeven.
Dit laagje heet
myeline. Het wordt ook
wel witte stof
genoemd.
myeline
De zenuwcellen (of
neuronen) en
dendrieten worden
grijze stof genoemd.
Witte en grijze stof
•
•
Met de grijze stof (“de grijze massa in je hoofd”) kan je
dingen herkennen, nadenken, leren of je spieren opdracht
geven om te bewegen
De witte stof zijn de telefoonkabels die de signalen van je
zintuigen (ogen, oren, neus, mond en huid) doorgeven aan
de grijze stof en die de opdrachten van de grijze stof weer
doorgeven aan bijvoorbeeld je spieren
Multiple Sclerose
Na de uitleg over hoe het zenuwstelsel er uit ziet en hoe het
werkt komen we nu bij het punt waarin we wat meer vertellen
over MS.
Geschiedenis
De eerste beschrijving van een patiënt met MS komt uit 1293.
De naam MS bestond toen nog niet maar uit de beschrijving
van de klachten van de viking Halla kan je opmaken dat hij MS
gehad moet hebben.
Later zijn meer verhalen opgeschreven van mensen die MS
klachten hadden. Omdat de klachten (vaak) telkens komen en
weer gaan dachten de mensen rond 1400 dat je wel heel
bijzondere gaven moest hebben. Eén patiënte is daarom heilig
verklaard (St. Lidwine van Schiedam).
Vanaf 1800 hebben meerdere artsen de symptomen van MS
beschreven, de naam Multiple Sclerose is in 1868 door de arts
Charcot bedacht.
Wat is MS?
Multiple Sclerose is een chronische ziekte van de witte stof van
het centrale zenuwstelsel.
De woorden Mulitple, Sclerose en chronisch zullen op de
volgende dia’s worden uitgelegd.
Multiple
•
Multiple betekent meerdere. In het geval van MS kan
meerdere op twee manieren bekeken worden:
•
Op meerdere plaatsen
De MS kan op meerdere
plaatsen tegelijk of na elkaar in
het lichaam optreden
De linker foto is een MRI Opname van het bovenste
stuk van het ruggenmerg, een stukje hersenstam en
de kleine hersenen (rechtsboven op de foto). Bij de
pijl zie je een ontstekingshaard.
De rechterfoto is een MRI foto van de kleine
hersenen (van bovenaf gezien alsof de schedel is
open gemaakt en de hersenen zijn doorgesneden).
Ook hier zijn bij de pijlen ontstekingshaarden te zien
Multiple
•
Meerdere keren (in de tijd)
De MS kan (gedeeltelijk)
herstellen en dan later weer
terugkomen. Het verandert
dus in de tijd.
Dit is een MRI foto van de grote
hersenen. Je kijkt van bovenaf alsof de
schedel van voor naar achter is
doorgezaagd. De tweede foto is 9
maanden na de eerste gemaakt, je ziet
een grote uitbreiding van de ontstekingen
in de hersenen.
Sclerose
•
•
Sclerose betekent verharding. In het geval van MS gaat om
verhardingen in de witte stof: de isolatie van de zenuw.
Deze verhardingen ontstaan als gevolg van een ontsteking
van de witte stof. Je kunt dit vergelijken met het ontstaan
van een litteken op een wondje op de huid.
Door de verhardingen in de witte stof kunnen signalen
verkeerd, minder snel of helemaal niet meer door de
zenuwen heen lopen. Daardoor worden onder andere
spieren niet meer of verkeerd aangestuurd.
Chronisch
•
Chronisch betekent langdurig of aanhoudend. De ziekte
gaat niet meer over.
Bij MS hoeft dat niet te betekenen dat je er altijd last van hebt. Sommige
mensen met MS kunnen tussen 2 schubs in helemaal nergens last van
hebben maar de ziekte bestaat dan nog wel.
Wat gebeurt er bij MS?
•
•
•
•
Als in een lichaam ziekteverwekkers, zoals virussen en
bacteriën, binnendringen gaat de afweer van het lichaam
antistoffen aanmaken die de binnendringers gaan
vernietigen.
Bij iemand met Multiple Sclerose valt de eigen afweer de
witte stof aan. Waarom dit gebeurt is niet bekend.
De afweer zorgt voor een ontsteking van de witte stof,
hierdoor verergeren de klachten van de patiënt. Dit wordt
een schub genoemd. Met een moeilijk woord wordt deze
verergering van de klachten ook een excacerbatie
(opvlamming, opleving) genoemd.
Als de ontsteking weer voorbij is (vaak na behandeling met
medicijnen) zullen de klachten weer minder worden. Op de
plaats van de ontsteking zal een verharding (litteken)
ontstaan waardoor de zenuwbaan minder goed kan werken.
Wat gebeurt er bij MS? (vervolg)
• De werking van de zenuwen kan ook geleidelijk
achteruitgaan zonder dat er sprake is van een
excacerbatie (schub). Dit komt dan doordat de
axonen (de uitlopers van de zenuwen) langzaam
afsterven (of kapot gaan). Het is onduidelijk
waardoor dit gebeurt. Men vermoedt dat dit
optreedt als gevolg van veel ontstekingen maar
het is niet zeker dat dat zo is.
Klachten
• De klachten van MS patiënten zijn heel
verschillend:
–
–
–
–
–
–
–
Oogafwijkingen
Problemen met bewegen
Gevoelsstoornissen
Duizeligheid, aangezichtspijn
Problemen met geheugen en/of stemming
Plasproblemen
Vermoeidheid
Verloop van MS
•
Het verloop van MS is per patiënt verschillend. Grofweg zijn
er vier verschillende vormen:
•
Primair progressief
De werking van de zenuwen gaat langzaam achteruit zonder dat er sprake
is van schubs
•
Relapsing – remitting (secundair progressief)
De ziekte begint met schubs, gevolgd door volledig herstel. Later gaat de
werking van de zenuwen achteruit zoals bij de primair progressieve vorm
•
Agressieve vorm
Als bij de relapsing – remitting vorm alleen treedt veel sneller (grote)
achteruitgang op
•
Benigne vorm
De ziekte begint met een schub gevolgd door volledig herstel, tussen de
schubs zit een lange periode waarin geen klachten optreden
Relapsing – remitting
(secundair progressief)
Agressieve vorm
schubs
Benigne vorm
Primair progressief
Hoe ontstaat MS?
•
•
•
Men gaat er van uit dat MS een auto immuunziekte is. Dat
betekent dat het lichaam antistoffen maakt tegen eigen
cellen (in dit geval de witte stof). Normaal maakt een
lichaam alleen antistoffen tegen ziekteverwekkers zoals
virussen.
Dit ziet men ook gebeuren bij onderzoek met proefdieren.
Waarom dit bij de ene persoon wel gebeurt en bij anderen
niet is niet bekend.
Verspreiding van MS
•
•
•
•
MS komt meer voor naarmate je verder van de evenaar
geboren en opgegroeid bent
Uit studies onder mensen die zijn verhuisd is gebleken dat
het risico om MS te krijgen niet meer verandert als je na je
pubertijd gaat verhuizen naar een gebied dichterbij of verder
van de evenaar, blijkbaar gebeurt er dus al iets in die eerste
jaren van je leven waardoor bepaald wordt of je later MS
krijgt of niet
Op sommige plaatsen zijn epidemieën van MS gezien
Mogelijk dat een bepaalde infectieziekte een rol speelt bij
het krijgen van MS op latere leeftijd
Genen
Ééneiige tweeling
Broer of zus en beide ouders
Broer of zus en één ouder
Tweeeiige tweeling
Broer of zus
Ouder
Kind
Stiefbroer of -zus
Oom of tante
Neef of nicht
Neef of nicht (kind van oom/tante)
Geadopteerde
Algemeen (geen verwantschap)
MS is niet erfelijk. Wel komt MS in sommige families
bij meerdere mensen voor: “je moet er aanleg voor
hebben”.
De grafiek geeft aan hoeveel kans je hebt om ook
MS te krijgen als een familielid MS heeft.
Wanneer begint MS?
•
•
MS kan beginnen op elke
leeftijd, het begint
meestal tussen de 20 en
40 jaar (in de grafiek zie
je onderaan de leeftijd
van de patiënt bij de
eerste
ziekteverschijnselen en
links het aantal patiënten
in die leeftijdgroep)
MS komt 2 x vaker voor
bij vrouwen dan bij
mannen
De diagnose
•
Om vast te stellen of iemand MS heeft wordt gebruik
gemaakt van
–
–
–
Anamnese (de arts vraagt naar de klachten van de patiënt)
Lichamelijk onderzoek (verschillende testjes o.a. naar de
reflexen en het gevoel van de patiënt)
Aanvullend onderzoek zoals:
- MRI opnames
- Evoked Potentials (EP’s)
- Een ruggenprik met aansluitend laboratoriumonderzoek
MRI opnames
Dit zijn drie plaatjes van dezelfde patiënt op verschillende tijdstippen. Je kijkt van
onderaf in de hersenen van de patiënt. Op het middelste plaatje zie je een paar
ontstekingshaarden zitten. Op de volgende dia zie je nog een paar MRI opnames
MRI opnames (vervolg)
Evoked Potentials (EP’s)
•
Bij dit onderzoek wordt bekeken hoe snel de zenuwen
prikkels door kunnen geven. Hiervoor moet de patiënt naar
een beeldscherm met verspringende blokjes kijken, met
elektrodes op het hoofd wordt vervolgens gekeken hoe lang
het duurt voordat er activiteit in de hersenen optreedt.
Ruggenprik
•
•
Bij een ruggenprik wordt onderin de rug met
een naald wat hersenvocht (liquor) afgetapt
(hersenvocht zit rondom het hele centrale
zenuwstelsel dus ook het ruggenmerg).
Het hersenvocht wordt in het laboratorium
onderzocht op de aanwezigheid van
bepaalde eiwitten die voorkomen bij MSpatiënten
De behandeling
•
•
MS is niet te genezen, je wordt niet meer beter, wel kan met
medicijnen het herstel tijdens een schub bevorderd worden
en het ontstaan van nieuwe schubs uitgesteld worden.
Patiënten reageren verschillend op de medicatie, er moet
dus per patiënt bekeken worden wat het beste werkt.
Tijdens schubs wordt de patiënt vaak behandeld met
corticosteroïden, deze helpen het lichaam van de ontsteking
te herstellen. Bekende middelen zijn prednisolon en
dexamethason.
De behandeling (vervolg)
•
Om schubs/verslechtering te voorkomen kan gekozen
worden voor een immunomodulerende behandeling, hierbij
wordt het immuunsysteem van de patiënt onderdrukt
waardoor het geen antistoffen gaat aanmaken tegen de
eigen witte stof. Hiervoor worden gebruikt:
–
–
–
Beta-interferon (rebif, avonex of betaferon)
Glatirameer-acetaat (copaxone)
Natalizumab (tysabri)
De toekomst
•
•
•
Er wordt hard gewerkt om er achter te komen wat de
oorzaak van MS is
Als dat bekend is kan er ook gezocht worden naar een
betere behandeling
Daarnaast wordt er onderzoek gedaan naar nieuwe
medicijnen
Met dank aan:
Jeroen de Vries
(arts-assistent in opleiding tot neuroloog, UMCG)
Jop Mostert
(arts-assistent in opleiding tot neuroloog, UMCG)
Mei 2008
Dit is een bewerking van een presentatie die door Jeroen en Jop is
gehouden voor de deelnemers van 11 t/m 14 jaar van het MS-kinderkamp
in mei 2008.
De informatie is algemeen van aard. Stichting MS Anders en MSkinderkampen aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid, uit welke hoofde
dan ook, voor het gebruik en de toepassing van de in deze uitgave
vermelde gegevens, middelen en methoden. Raadpleeg in alle gevallen uw
arts.
Overschiestraat 59a
1062 XD Amsterdam
T: 020 6116666
F: 020 6117695
E: [email protected]
W: www.ms-anders.nl
www.ms-kids.nl
MS kinderkampen
E: [email protected]
W: www.ms-kinderkampen.nl